Podział kompetencji w Unii Europejskiej

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Artykuł 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – kategorie i dziedziny kompetencji UE

Unia Europejska (UE) posiada wyłącznie kompetencje (uprawnienia) przyznane jej na mocy Traktatów (zasada przyznania). Zgodnie z tą zasadą UE może działać wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez państwa członkowskie UE na mocy Traktatów, by osiągać zawarte w nich cele. Kompetencje nieprzyznane UE na mocy Traktatów leżą w gestii państw członkowskich.

Traktat z Lizbony określa podział kompetencji między UE i jej państwami członkowskimi. Kompetencje te podzielone są na trzy główne kategorie:

• wyłączne kompetencje UE,
• kompetencje dzielone,
• kompetencje wspierające.

Trzy główne rodzaje kompetencji

UE posiada wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych pod pewnymi warunkami.

• 1.
  Wyłączne kompetencje UE (Artykuł 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)). Obszary, w których UE może samodzielnie stanowić prawo i przyjmować wiążące akty prawne. Państwa członkowskie mogą czynić to samo, działając wyłącznie na mocy uprawnień przyznanych przez UE. UE posiada wyłączną kompetencję w następujących obszarach:

  • unia celna;
  • ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego;
  • polityka pieniężna dla krajów strefy euro;
  • zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa;
  • wspólna polityka handlowa.
• 2.
  Kompetencje dzielone (Artykuł 4 TFUE). UE i jej państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować wiążące akty prawne. Państwa członkowskie wykonują własne kompetencje w obszarach, w których UE nie wykonuje lub postanawia nie wykonywać własnych kompetencji. Kompetencje dzielone między UE a państwami członkowskimi dotyczą następujących obszarów:

  • rynek wewnętrzny;
  • polityka społeczna (jedynie w odniesieniu do aspektów wyraźnie określonych w Traktacie);
  • spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna (polityka regionalna);
  • rolnictwo i rybołówstwo (z wyjątkiem zachowania morskich zasobów biologicznych);
  • środowisko;
  • ochrona konsumentów;
  • transport;
  • sieci transeuropejskie;
  • energia;
  • przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
  • wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego (jedynie w odniesieniu do aspektów wyraźnie określonych w TFUE);
  • badania, rozwój technologiczny i przestrzeń kosmiczna;
  • współpraca na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna.
• 3.
  Kompetencje wspierające (Artykuł 6 TFUE). UE może interweniować jedynie w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państw członkowskich. Prawnie wiążące akty UE nie mogą wymagać harmonizacji praw i przepisów państw członkowskich. Kompetencje wspierające dotyczą następujących obszarów:

  • ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;
  • przemysł;
  • kultura;
  • turystyka;
  • edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport;
  • ochrona ludności;
  • współpraca administracyjna.

Kompetencje szczególne

Unia Europejska może podejmować kroki w celu zapewnienia, by państwa członkowskie koordynowały swoje polityki gospodarcze, społeczne i zatrudnienia na poziomie UE.

Unijna wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa charakteryzuje się określonymi cechami instytucjonalnymi, takimi jak ograniczony udział Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego w procedurze podejmowania decyzji i wyłączaniu działań legislacyjnych. Polityka ta jest określana i wdrażana przez Radę Europejską (składającą się z szefów państw lub rządów państw członkowskich) oraz przez Radę Unii Europejskiej (składającą się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich na poziomie ministerialnym). Przewodniczący Rady Europejskiej i Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa reprezentują UE w sprawie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Wykonywanie kompetencji

Wykonywanie kompetencji UE podlega dwóm podstawowym zasadom określonym w artykule 5 Traktatu o Unii Europejskiej:

• Zasada proporcjonalności. Treść i zakres działań UE nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.
• Zasada pomocniczości. W dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, UE podejmuje działania tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w wystarczający sposób przez państwa członkowskie i jeśli możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie UE.

GŁÓWNY DOKUMENT

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część pierwsza – Zasady – Tytuł I – Kategorie i dziedziny kompetencji Unii – Artykuł 2 (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 50)

Ostatnia aktualizacja: 24.02.2022