Elastyczność unijnego procesu decyzyjnego: klauzule pomostowe, klauzule wstrzymujące i klauzule przyśpieszające

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

WPROWADZENIE

Traktat lizboński rozszerzył stosowanie zwykłej procedury ustawodawczej oraz głosowania większością kwalifikowaną na wiele dziedzin politycznych. Ma się to przyczynić do integracji UE poprzez zwiększenie skuteczności podejmowania decyzji: w zwykłej procedurze ustawodawczej kraje UE nie mają prawa weta i jest więcej możliwości znalezienia porozumienia.

Jednak kraje UE nie zawsze są skłonne do pozbawiania się możliwości sprzeciwu w pewnych dziedzinach politycznych. Dziedzinami tymi są te uznawane za „najwrażliwsze”, w których ważna jest suwerenność narodowa, w tym polityka zagraniczna, imigracja lub wymiar sprawiedliwości. Najczęściej w tych dziedzinach zachowana jest specjalna procedura ustawodawcza lub głosowanie jednomyślne.

Traktat lizboński wprowadza kilka rodzajów klauzul instytucjonalnych oferujących różne mechanizmy instytucjonalne, które mimo różnic mają wspólny cel. Ma to ułatwić integrację UE w dziedzinach wrażliwych, o ile chcą tego kraje UE.

W traktacie lizbońskim wprowadzono trzy rodzaje klauzul:

klauzule pomostowe,
klauzule „hamulca bezpieczeństwa”,
klauzule przyspieszenia.

KLAUZULE POMOSTOWE

Klauzule pomostowe umożliwiają odstępstwa od pierwotnie przewidzianej w traktatach procedury ustawodawczej. Ściślej mówiąc, pod pewnymi warunkami, umożliwiają:

zmianę specjalnej procedury ustawodawczej na zwykłą procedurę ustawodawczą w celu przyjęcia aktu w danej dziedzinie,
zmianę głosowania jednogłośnego na głosowanie większością kwalifikowaną w celu przyjęcia aktu w danej dziedzinie.

Stosowanie klauzuli pomostowej jest zawsze uzależnione od decyzji przyjętej jednogłośnie przez Radę lub Radę Europejską. W każdym razie wszystkie kraje UE muszą wyrazić zgodę na zastosowanie takiej klauzuli.

Ponadto art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej wprowadza ogólną klauzulę pomostową stosowaną do wszystkich polityk europejskich (zob. streszczenie dotyczące „zmian traktatów”). Ponadto istnieje jeszcze sześć innych szczególnych klauzul pomostowych dotyczących pewnych polityk i różniących się innymi cechami proceduralnymi (zob. streszczenie dotyczące „procedur ustawodawczych”).

KLAUZULE HAMULCA BEZPIECZEŃSTWA

Klauzule hamulca dotyczą trzech dziedzin:

środków koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących (art. 48 TFUE),
współpracy sądowej w sprawach karnych (art. 82 TFUE),
ustanawiania wspólnych zasad dla niektórych przestępstw (art. 83 TFUE).

Klauzule hamulca zostały utworzone, by umożliwić stosowanie zwykłej procedury ustawodawczej w tych trzech dziedzinach politycznych. Zwykła procedura ustawodawcza jest łagodzona dzięki mechanizmowi hamulca: kraj UE może odwołać się do Rady Europejskiej, jeśli stwierdza, że podstawowe zasady bezpieczeństwa społecznego lub systemu sprawiedliwości są zagrożone przez dyskutowany projekt ustawodawczy. W takim przypadku procedura zostaje zawieszona, a Rada Europejska może:

albo odesłać projekt do Rady, która kontynuuje procedurę, uwzględniając przedstawione uwagi,
albo zakończyć procedurę i prosić o nowy wniosek Komisji Europejskiej.

Z tego względu zaletą klauzul hamulca bezpieczeństwa jest nie tylko ich mechanizm, ale także fakt, że umożliwiają rozszerzenie zwykłej procedury ustawodawczej na odpowiednie polityki. W efekcie wprowadzenie tego mechanizmu do procesu decyzyjnego umożliwiło przekonanie najbardziej opornych krajów UE do stosowania zwykłej procedury ustawodawczej do pewnych polityk, które wcześniej wymagały głosowania jednogłośnego.

KLAUZULE PRZYSPIESZENIA

Klauzule przyspieszenia przyspieszają integrację między niektórymi krajami UE, ułatwiając nawiązanie wzmocnionej współpracy w niektórych dziedzinach.

Klauzule te faktycznie pozwalają na odstępstwa od procedury uruchomienia wzmocnionej współpracy. Dzięki tym klauzulom wzmocniona współpraca jest zaakceptowana w momencie, gdy połączy przynajmniej dziewięć krajów UE. Rada, Parlament i Komisja są jedynie informowane o woli państw uczestniczących o utworzeniu wzmocnionej współpracy.

Klauzule te dotyczą czterech dziedzin:

współpracy sądowej w sprawach karnych (art. 82 TFUE),
ustanawiania wspólnych zasad dla niektórych przestępstw (art. 83 TFUE),
utworzenia Prokuratury Europejskiej (art. 86 TFUE),
współpracy policyjnej (art. 87 TFUE).

Warto zauważyć, że klauzule przyspieszenia dotyczące współpracy i przestępstw w sprawach karnych wynikają bezpośrednio z zastosowania klauzul hamulca istniejących w obu dziedzinach. W takim przypadku zatrzymana zostaje procedura ustawodawcza, zaś kraje mogą skorzystać z klauzuli przyspieszenia i kontynuować i sfinalizować procedurę ustawodawczą między sobą w ramach wzmocnionej współpracy.

GŁÓWNE AKTY

Artykuł 48 Traktatu o Unii Europejskiej

Ostatnia aktualizacja: 25.07.2016