1.       WPROWADZENIE

Niniejsza edycja unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości („tablica wyników”) z 2015 r. zostaje przedstawiona w czasie, w którym UE dąży do ożywienia wzrostu i nadania nowego impulsu do zmian. Skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości odgrywają kluczową rolę w tworzeniu otoczenia sprzyjającego inwestycjom, przywracaniu zaufania oraz zapewnianiu większej przewidywalności regulacyjnej i zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

Tablica wyników wspiera państwa członkowskie w działaniach zmierzających do poprawy skuteczności ich systemów wymiaru sprawiedliwości. Niniejsza edycja ma na celu wskazanie możliwych tendencji oraz zawiera nowe wskaźniki i bardziej precyzyjne dane.

Istotna rola, jaką systemy wymiaru sprawiedliwości pełnią w dążeniach na rzecz wzrostu, stanowi uzupełnienie ich kluczowej funkcji ochrony wartości, na jakich opiera się UE. Dostęp do skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości jest podstawowym prawem stanowiącym fundament europejskich demokracji, uznanym przez wspólne tradycje konstytucyjne państw członkowskich. Prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem zapisano w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej.

Skuteczność systemów wymiaru sprawiedliwości jest również kwestią zasadniczą dla wdrażania prawa unijnego i wzmocnienia wzajemnego zaufania. Ilekroć sąd krajowy stosuje prawodawstwo UE, czyni to jako „sąd UE”, przy czym musi on zapewnić skuteczną ochronę sądową każdemu, tj. obywatelom i przedsiębiorstwom, których prawa gwarantowane w przepisach UE zostały naruszone. Niedociągnięcia w krajowych systemach wymiaru sprawiedliwości stanowią przeszkodę dla funkcjonowania jednolitego rynku, dobrego funkcjonowania europejskiej przestrzeni sprawiedliwości oraz skutecznego wdrażania dorobku prawnego UE.

Z tych powodów od 2011 r. krajowe reformy systemów sądowych stanowią integralną część komponentów strukturalnych w państwach członkowskich objętych programami dostosowań gospodarczych[1]. Od 2012 r. poprawa jakości, niezależności i efektywności systemów sądowych jest również priorytetem europejskiego semestru, rocznego cyklu koordynacji polityki gospodarczej UE. W rocznej analizie wzrostu gospodarczego na 2015 r. odnawia się zobowiązanie do przeprowadzenia reform strukturalnych w obszarze wymiaru sprawiedliwości[2].

W państwach członkowskich przeprowadzany jest szeroko zakrojony proces reform wymiaru sprawiedliwości...

W 2014 r. wszystkie państwa członkowskie rozpoczęły reformy swoich systemów wymiaru sprawiedliwości. Znaczne różnice odnotowano w odniesieniu do zakresu, skali i stanu realizacji procesu reform, jak również wyznaczonych celów, które mogą obejmować eliminowanie niewydolnych rozwiązań, podnoszenie jakości i zwiększanie dostępności, kontrolowanie ograniczeń budżetowych, wzmacnianie zaufania obywateli lub promowanie otoczenia przyjaznego dla przedsiębiorców.

Wykres 1: Przedstawienie reform wymiaru sprawiedliwości w UE w 2014 r. (źródło: Komisja Europejska[3])

Reformy te mogą mieć charakter operacyjny, taki jak modernizacja procesu zarządzania w sądach, korzystanie z nowych technologii informacyjnych, rozwój alternatywnych metod rozstrzygania sporów, albo bardziej strukturalny, na przykład restrukturyzacja organizacji sądów, dokonanie przeglądu struktury systemu sądowego, uproszczenie zasad postępowania oraz przeprowadzenie reformy w zakresie zawodów związanych z sądownictwem i zawodów prawniczych oraz zreformowanie pomocy prawnej.

...które są promowane i wspierane na szczeblu UE.

Przedmiotowy proces reform jest częścią reform strukturalnych promowanych na szczeblu UE w celu skierowania Europy na ścieżkę ożywienia gospodarczego. Wraz z inwestycjami i odpowiedzialnością budżetową reformy strukturalne stanowią jeden z trzech filarów zintegrowanego podejścia na potrzeby polityki gospodarczej i społecznej UE w 2015 r. Reformy strukturalne mające na celu zapewnienie skuteczności systemów sądowych torują drogę do otoczenia bardziej przyjaznego dla obywateli i przedsiębiorstw.

Ustalenia tablicy wyników z 2014 r. wraz z oceną poszczególnych krajów przeprowadzoną w odniesieniu do każdego objętego nią państwa członkowskiego pomogły UE określić zalecenia dla poszczególnych krajów w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości. W następstwie wniosku Komisji Rada wydała zalecenia dla dwunastu państw członkowskich[4], aby poprawiły – w zależności od państwa – niezależność, jakość lub efektywność swojego systemu wymiaru sprawiedliwości. Spośród tych dwunastu państw członkowskich dziesięć zidentyfikowano już w 2013 r.[5] i sześć w 2012 r.[6] jako zmagające się z wyzwaniami związanymi z funkcjonowaniem systemów wymiaru sprawiedliwości. Komisja ściśle monitoruje wdrażanie tych zaleceń poprzez dialog z organami krajowymi i zainteresowanymi stronami w danych państwach członkowskich.

Aby wesprzeć wysiłki w zakresie reform, Komisja pogłębiła również dialog z państwami członkowskimi za pośrednictwem grupy osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości[7]. W dyskusjach wykorzystano wiedzę fachową państw członkowskich[8], przy czym dyskusje te przyczyniły się do wymiany informacji na temat praktyk w zakresie wspierania jakości systemów wymiaru sprawiedliwości, a w szczególności metod zarządzania jakością, procedur sądów w zakresie komunikacji, wysiłków na rzecz jednolitego stosowania prawa UE oraz ostatnich reform przeprowadzonych w celu zwiększenia efektywności i podniesienia jakości systemu sądowego (np. w odniesieniu do jego struktury). Kontynuowanie wysiłków na rzecz promowania wymiany najlepszych praktyk ma kluczowe znaczenie dla wspierania jakości reform wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich.

Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne[9] zapewniają wsparcie wysiłków podejmowanych przez państwa członkowskie na rzecz poprawy funkcjonowania systemów wymiaru sprawiedliwości. Na początku nowego okresu programowania na lata 2014–2020 Komisja zaangażowała się w intensywny dialog z państwami członkowskimi w sprawie ustalenia strategicznych priorytetów finansowania w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, aby zachęcić do utworzenia ścisłego związku między polityką a finansowaniem. Na podstawie projektów umów partnerskich łączny budżet przeznaczony na inwestycje na zdolność instytucjonalną administracji publicznej wynosi w nowym okresie programowania prawie 5 mld EUR. Spośród dwunastu państw członkowskich, które w 2014 r. otrzymały zalecenia dla poszczególnych krajów w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości, jedenaście zidentyfikowało wymiar sprawiedliwości jako priorytetowy obszar wsparcia w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Wymiar sprawiedliwości jest również priorytetem w programach dostosowań gospodarczych Grecji i Cypru, które skorzystają z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w tym obszarze. Zalecenia dla poszczególnych krajów, ocena poszczególnych krajów i dane przedstawione w tablicy wyników stanowią dla państw członkowskich najważniejsze elementy przy określaniu priorytetów finansowania.

Państwa członkowskie, które wskazały systemy wymiaru sprawiedliwości jako obszary priorytetowe, mają zamiar wykorzystać środki z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych głównie na poprawę efektywności systemu wymiaru sprawiedliwości. Mimo że konkretne działania będą zależały od szczególnych potrzeb każdego zainteresowanego państwa członkowskiego, niektóre rodzaje działań wyłaniają się jako wspólny element dla większej liczby państw członkowskich, np. wprowadzenie systemów służących do zarządzania sprawami, korzystanie z ICT w sądach, stosowanie narzędzi monitorowania i oceny oraz wprowadzenie programów szkoleń dla sędziów. Zakres tego wsparcia różni się w poszczególnych państwach członkowskich: podczas gdy niektóre państwa członkowskie zamierzają wspierać znaczną część swoich systemów wymiaru sprawiedliwości, inne skoncentrują się jedynie na kilku sądach, które stoją w obliczu szczególnych wyzwań lub które wybrano do celów pilotażowych. Komisja podkreśliła znaczenie miarodajnych wskaźników służących do monitorowania skuteczności wsparcia i wydała wytyczne dotyczące wskaźników monitorowania odpowiadających wskaźnikom zastosowanym w tablicy wyników. Pozwolą one zapewnić systematyczne przedkładanie Komisji przez państwa członkowskie sprawozdań dotyczących osiągniętych wyników. Dane te będą pomocne w przeprowadzeniu oceny wsparcia UE na rzecz zwiększania skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich.

Czym jest tablica wyników wymiaru sprawiedliwości UE?

Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości jest narzędziem informacyjnym służącym wspieraniu UE i państw członkowskich w osiągnięciu większej skuteczności wymiaru sprawiedliwości dzięki zapewnieniu obiektywnych, wiarygodnych i porównywalnych danych dotyczących jakości, niezależności i efektywności systemów wymiaru sprawiedliwości we wszystkich państwach członkowskich.

Tablica wyników przyczynia się do identyfikacji ewentualnych niedociągnięć, ulepszeń i dobrych praktyk. Zaprezentowano w niej obserwowane w czasie tendencje dotyczących funkcjonowania krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. Nie przedstawiono w niej jednego ogólnego rankingu, lecz ogólny zarys funkcjonowania wszystkich krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości na podstawie różnych wskaźników będących przedmiotem wspólnego zainteresowania wszystkich państw członkowskich.

W tablicy wyników nie promuje się żadnego konkretnego rodzaju systemu wymiaru sprawiedliwości i traktuje się wszystkie państwa członkowskie w równy sposób. Niezależnie od krajowego modelu wymiaru sprawiedliwości lub też tradycji prawnych, na których się on zasadza, terminowość, niezależność, przystępność cenowa oraz łatwy dostęp są jednymi z zasadniczych parametrów skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości.

Tablica wyników z 2015 r. ukierunkowana jest na sprawy cywilne i handlowe rozstrzygane w postępowaniu spornym oraz sprawy administracyjne, aby wspomóc państwa członkowskie w staraniach na rzecz utorowania drogi do otoczenia bardziej przyjaznego dla przedsiębiorstw i obywateli, które z kolei sprzyja inwestycjom, a także drogi do rozszerzonego i bardziej sprawiedliwego rynku wewnętrznego. Tablica wyników jest narzędziem, które podlega zmianom w ramach dialogu z państwami członkowskimi i Parlamentem Europejskim w celu zidentyfikowania podstawowych parametrów skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości. Parlament Europejski wezwał Komisję do stopniowego rozszerzania zakresu tablicy wyników, przy czym rozpoczęto już rozważać, w jaki można to osiągnąć.

W jaki sposób unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości dostarcza dane dla europejskiego semestru?

Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości UE zawiera informacje na temat funkcjonowania systemów wymiaru sprawiedliwości i ma na celu zapewnienie pomocy w przeprowadzeniu oceny wpływu reform wymiaru sprawiedliwości. Słabe wyniki, ujawnione przez wskaźniki tablicy wyników, wymagają zawsze głębszej analizy przyczyn takiego stanu rzeczy. Ocena poszczególnych krajów przeprowadzana jest w kontekście procesu europejskiego semestru w drodze dwustronnego dialogu z zainteresowanymi organami i stronami. W ocenie tej uwzględnia się szczególne cechy systemu prawnego i jego kontekst w objętych nią państwach członkowskich. W ostateczności Komisja może zaproponować zalecenia Rady dla poszczególnych krajów dotyczące poprawy systemów wymiaru sprawiedliwości[10].

Jaką metodykę zastosowano w ramach tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości UE?

Tworząc tablicę wyników, korzystano z różnych źródeł informacji. Większość danych ilościowych przekazuje obecnie Europejska Komisja na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ) Rady Europy, z którą Komisja zawarła umowę na przygotowanie specjalnej rocznej ekspertyzy[11]. Dane te pochodzą z 2013 r. i zostały dostarczone przez państwa członkowskie zgodnie z metodyką CEPEJ. W tym roku dane gromadzone przez CEPEJ dotyczyły w szczególności państw członkowskich UE[12]. Opracowanie zawiera także arkusze informacyjne dotyczące poszczególnych państw, w których przedstawiono szerszy kontekst i które należy odczytywać łącznie z danymi liczbowymi.

W odniesieniu do tablicy wyników z 2015 r. Komisja skorzystała także z dodatkowych źródeł informacji, tj. Eurostatu, Banku Światowego, Światowego Forum Ekonomicznego i europejskich sieci sądowych (zwłaszcza europejskiej sieci rad sądownictwa, która udzieliła odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu dotyczącym niezależności sądów) oraz grupy osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. Dalsze dane zostały również zebrane w ramach programów gromadzenia danych i za pośrednictwem badań terenowych dotyczących funkcjonowania sądów krajowych, jeżeli stosują one prawo UE w obszarze konkurencji, ochrony konsumentów, wspólnotowych znaków towarowych i udzielania zamówień publicznych.

W jaki sposób skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości przyczyniają się do wzrostu gospodarczego?

Skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości odgrywają kluczową rolę w przywracaniu zaufania w całym cyklu koniunkturalnym. Jeżeli systemy sądowe gwarantują dobre egzekwowanie praw i wykonywania umów, kredytodawcy są bardziej skłonni do udzielania kredytów, odwodzi to przedsiębiorstwa od oportunistycznego zachowania, przyczynia się do zmniejszenia kosztów transakcyjnych i umożliwia łatwiejsze kierowanie inwestycji do sektorów innowacyjnych, które często opierają się na wartościach niematerialnych i prawnych (np. prawach własności intelektualnej). Skuteczniejsze sądy promują wchodzenie przedsiębiorców na rynek i sprzyjają konkurencji. Wyniki badań pokazują, że istnieje pozytywna korelacja pomiędzy rozmiarami przedsiębiorstwa a skutecznymi systemami wymiaru sprawiedliwości, natomiast słabsze bodźce do inwestowania i zatrudniania są powiązane z występowaniem niedociągnięć w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości. Wpływ krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości na gospodarkę podkreślają Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Centralny, OECD, Światowe Forum Ekonomiczne i Bank Światowy[13].

              2.       Wskaźniki tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości UE z 2015 r.

Tablica wyników z 2015 r. uległa zmianom: niniejsza trzecia edycja tablicy wyników ma na celu wskazanie możliwych tendencji przy jednoczesnym zastosowaniu ostrożnego i wyważonego podejścia, gdyż sytuacja jest wyraźnie zróżnicowana, w zależności od danego państwa członkowskiego i wskaźnika. Tablica wyników z 2015 r. zawiera również nowe wskaźniki i bardziej precyzyjne dane oparte na nowych źródłach informacji, dotyczące na przykład efektywności sądów w obszarze udzielania zamówień publicznych oraz praw własności intelektualnej, stosowania i promowania ADR, korzystania z ICT w postępowaniach w sprawie drobnych roszczeń, procedur sądów w zakresie komunikacji, składu i uprawnień rad sądownictwa. Ponadto tablica wyników po raz pierwszy zawiera dane na temat odsetka kobiet na stanowiskach sędziów zawodowych, ponieważ bardziej zrównoważona liczba sędziów obojga płci może przyczynić się do podniesienia jakości systemów wymiaru sprawiedliwości.

Efektywność systemów wymiaru sprawiedliwości

W 2015 r. w tablicy wyników prezentowane są nadal wskaźniki odnoszące się do efektywności postępowań: wskaźnik długości postępowania, wskaźnik zamykanych spraw i liczba spraw w toku. Ponadto w tablicy wyników z 2015 r. przedstawiono wyniki czterech programów gromadzenia danych, które miały na celu dostarczenie bardziej precyzyjnych danych dotyczących długości postępowań sądowych w obszarze unijnego prawa konkurencji i prawa ochrony konsumentów, wspólnotowych znaków towarowych oraz udzielania zamówień publicznych. Skuteczność systemów sądowych w tych obszarach regulowanych prawem UE ma szczególne znaczenie dla gospodarki.

Jakość systemów wymiaru sprawiedliwości

Podobnie jak w poprzednich edycjach, w tablicy wyników z 2015 r. skupiono się na pewnych czynnikach, które mogą przyczynić się do poprawy jakości wymiaru sprawiedliwości, takich jak szkolenie, monitorowanie i ocena działań sądów, budżet i zasoby ludzkie. W tablicy wyników z 2015 r. uzupełniono dane na temat dostępności technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT), przedstawiając bardziej dogłębną analizę sposobu, w jaki narzędzia elektroniczne mogą być wykorzystywane w praktyce. Ponadto współpraca z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości dostarczyła przydatnych spostrzeżeń na temat praktyk sądowych w zakresie komunikacji i konkretnych metod stosowanych przez państwa członkowskie w celu promowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR). Dodatkowo w tablicy wyników z 2015 r. przedstawiono bardziej precyzyjne dane na temat pomocy prawnej i liczby sędziów obojga płci w sądownictwie.

Niezależność wymiaru sprawiedliwości

W tablicy wyników przedstawiono dane dotyczące postrzeganej niezależności systemu wymiaru sprawiedliwości zawarte w corocznym sprawozdaniu w sprawie globalnej konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego. Choć postrzegana niezależność jest istotna, gdyż może wpływać na decyzje inwestycyjne, ważniejsza jest skuteczna ochrona niezależności sądów w ramach wymiaru sprawiedliwości poprzez gwarancje prawne (niezależność strukturalna). W tablicy wyników z 2014 r. przedstawiono pierwszy ogólny opis sposobów organizacji sądownictwa mających na celu ochronę jego niezależności w pewnych sytuacjach, w których może do tego dochodzić. Komisja kontynuuje współpracę w zakresie strukturalnej niezależności sądownictwa z europejskimi sieciami sądowymi, zwłaszcza z europejską siecią rad sądownictwa. W tablicy wyników z 2015 r. przedstawiono zaktualizowane informacje na temat gwarancji prawnych przedstawionych w ubiegłym roku oraz pewne dane ilościowe dotyczące sytuacji, w których gwarancje te mają zastosowanie. Ponadto w tablicy tej rozszerzono zakres porównawczego przeglądu gwarancji prawnych. W szczególności przedstawiono porównanie składu i głównych uprawnień istniejących rad sądownictwa w UE, informacje na temat tego, który organ rządu przyjmuje kryteria dotyczące określania wysokości środków finansowych dla wymiaru sprawiedliwości, oraz jakie są te kryteria.

Kontekst analizy

Wskaźniki dotyczące efektywności, jakości i niezależności są głównymi parametrami analizy skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości. Dane dotyczące obciążenia sądów w państwach członkowskich pracą są źródłem istotnych informacji na temat kontekstu, w jakim funkcjonują systemy wymiaru sprawiedliwości (np. zadań sądów, poziomu obciążenia liczbą spraw do rozpatrzenia). Bez względu na różnice między państwami członkowskimi każdy system sądowy powinien być w stanie poradzić sobie wykonaniem swoich obowiązków w rozsądnym terminie, jednocześnie spełniając oczekiwania w zakresie jakości i niezależności.

Wykres 2: Liczba wpływających spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych na 100 mieszkańców* (pierwsza instancja, lata 2010, 2012 i 2013) (źródło: badanie CEPEJ)

* Kategoria ta obejmuje wszystkie sporne i niesporne sprawy cywilne i handlowe, sprawy egzekucyjne, sprawy dotyczące ewidencji gruntów, sprawy z zakresu prawa administracyjnego (sporne lub niesporne) oraz inne sprawy, które nie są rozstrzygane na podstawie prawa karnego. IT: przyczyną ewentualnej błędnej interpretacji w odniesieniu do porównania między latami 2010, 2012 i 2013 może być wdrożenie innej klasyfikacji spraw cywilnych.

Wykres 3: Liczba wpływających spornych spraw cywilnych i handlowych na 100 mieszkańców* (pierwsza instancja, lata 2010, 2012 i 2013) (źródło: badanie CEPEJ)

* Sporne sprawy cywilne (i handlowe) obejmują spory między stronami, na przykład spory dotyczące umów, zgodnie z metodyką CEPEJ. Dla porównania, niesporne sprawy cywilne (i handlowe) obejmują postępowania bezsporne, na przykład bezsporne nakazy zapłaty. Sprawy handlowe rozpatrują w niektórych państwach specjalne sądy gospodarcze, a w innych zwykłe sądy (cywilne). IT: przyczyną ewentualnej błędnej interpretacji w odniesieniu do porównania między latami 2010, 2012 i 2013 może być wdrożenie innej klasyfikacji spraw cywilnych.

              3.       Kluczowe ustalenia dotyczące unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2015 r.

3.1 Efektywność systemów wymiaru sprawiedliwości

Zwłoka wymiaru sprawiedliwości oznacza brak sprawiedliwości. Wydawanie orzeczeń w odpowiednim terminie ma zasadnicze znaczenie dla przedsiębiorstw i inwestorów. Podejmując decyzje inwestycyjne, przedsiębiorstwa uwzględniają ryzyko zaangażowania w spory handlowe, spory zbiorowe lub podatkowe lub spory dotyczące niewypłacalności. Niezwykle ważna jest efektywność, z jaką w systemie wymiaru sprawiedliwości danego państwa członkowskiego rozstrzyga się sprawy sądowe. Przykładowo prawne wyegzekwowanie umowy na dostawę lub umowy o świadczenie usługi staje się tym bardziej kosztowne, im dłużej trwa spór sądowy, a po upływie określonego czasu nawet bezcelowe ze względu na zmniejszające się prawdopodobieństwo odzyskania pieniędzy z opłat i kar.

              3.1.1 Długość postępowania

Długość postępowania wyraża czas (w dniach) niezbędny do rozstrzygnięcia sprawy w sądzie, tj. czas, jakiego potrzebuje sąd na wydanie orzeczenia w pierwszej instancji. Wskaźnik „czasu przeznaczonego na rozpatrzenie” jest liczbą spraw nierozstrzygniętych podzieloną przez liczbę spraw rozstrzygniętych na koniec roku, pomnożoną przez 365 dni[14]. Z wyjątkiem wykresów 13–17 wszystkie wartości dotyczą postępowań w pierwszej instancji i porównano w nich dane z 2010 r. z danymi z 2012 r. i 2013 r., o ile są dostępne[15]. Chociaż różne postępowania odwoławcze mogą mieć znaczący wpływ na długość postępowania, efektywność systemu sądowego powinna znajdować odzwierciedlenie już w pierwszej instancji, ponieważ wszczęcie postępowania w pierwszej instancji jest warunkiem koniecznym wystąpienia na drogę sądową.

Wykres 4: Czas potrzebny na rozstrzygnięcie spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych* (pierwsza instancja / w dniach) (źródło: badanie CEPEJ[16])

* Kategoria ta obejmuje wszystkie sporne i niesporne sprawy cywilne i handlowe, sprawy egzekucyjne, sprawy dotyczące ewidencji gruntów, sprawy z zakresu prawa administracyjnego (procesowe lub nieprocesowe) oraz inne sprawy, które nie są rozstrzygane na podstawie prawa karnego. Należy zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ niektóre państwa członkowskie zgłosiły zmiany w metodyce gromadzenia lub kategoryzacji danych (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) lub wprowadziły zastrzeżenia dotyczące kompletności danych, które mogą nie obejmować wszystkich krajów związkowych lub wszystkich sądów (DE, LU).

Wykres 5: Czas potrzebny na rozstrzygnięcie spornych spraw cywilnych i handlowych* (pierwsza instancja / w dniach) (źródło: badanie CEPEJ)

* Sporne sprawy cywilne (i handlowe) obejmują spory między stronami, na przykład spory dotyczące umów, zgodnie z metodyką CEPEJ. Dla porównania, niesporne sprawy cywilne (i handlowe) obejmują postępowania bezsporne, na przykład bezsporne nakazy zapłaty. Sprawy handlowe rozpatrują w niektórych państwach specjalne sądy gospodarcze, a w innych zwykłe sądy (cywilne). Należy zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ niektóre państwa członkowskie zgłosiły zmiany w metodyce gromadzenia lub kategoryzacji danych (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) lub wprowadziły zastrzeżenia dotyczące kompletności danych, które mogą nie obejmować wszystkich krajów związkowych lub wszystkich sądów (DE, LU). NL przedstawiły zmierzony czas przeznaczony na rozpatrzenie, który nie został jednak obliczony przez CEPEJ.

Wykres 6: Czas potrzebny na rozstrzygnięcie spraw administracyjnych* (pierwsza instancja / w dniach) (źródło: badanie CEPEJ)

* Sprawy z zakresu prawa administracyjnego obejmują spory między obywatelami a organami lokalnymi, regionalnymi lub krajowymi, zgodnie z metodyką CEPEJ. Sprawy z zakresu prawa administracyjnego rozpatrują w niektórych państwach specjalne sądy administracyjne, a w innych zwykłe sądy (cywilne). Należy zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ niektóre państwa członkowskie zgłosiły zmiany w metodyce gromadzenia lub kategoryzacji danych (HU), reorganizację systemu sądów administracyjnych (HR) lub wprowadziły zastrzeżenia dotyczące kompletności danych, które mogą nie obejmować wszystkich krajów związkowych lub wszystkich sądów (DE, LU). Zmiany w liczbie spraw napływających mogą prawdopodobnie tłumaczyć zmienność danych dotyczących LT.

              3.1.2 Wskaźnik zamykanych spraw

Wskaźnik zamykanych spraw jest stosunkiem liczby spraw rozstrzygniętych do liczby spraw wpływających. Służy on do mierzenia tego, czy sąd nadąża z obsługą wpływających spraw. Długość postępowań związana jest ze wskaźnikiem rozstrzygania spraw przez sądy, tj. „wskaźnikiem zamykanych spraw”, oraz z liczbą spraw oczekujących na rozstrzygnięcie, tj. „spraw w toku”. Wskaźnik zamykanych spraw wynoszący około 100 % lub więcej oznacza, że system sądowy jest w stanie rozstrzygać co najmniej tyle spraw, ile do niego wpływa. Wskaźnik zamykanych spraw wynoszący mniej niż 100 % oznacza, że sądy rozstrzygają mniej spraw niż liczba spraw wpływających, i w rezultacie, na koniec roku, liczbę nierozstrzygniętych spraw sumuje się jako sprawy w toku. Jeżeli taka sytuacja utrzymuje się przez kilka lat, może to świadczyć o problemie o bardziej systemowym charakterze, gdyż gromadzenie się zaległości jeszcze bardziej potęguje obciążenie sądów pracą oraz powoduje jeszcze większe wydłużenie postępowań.

Wykres 7: Wskaźnik rozstrzygania spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych* (pierwsza instancja / w % – wartości wyższe niż 100 % wskazują, że liczba spraw rozstrzygniętych przewyższa liczbę spraw wpływających, natomiast wartości niższe niż 100 % wskazują, że liczba spraw rozstrzygniętych jest niższa niż liczba spraw wpływających) (źródło: badanie CEPEJ)

* Należy zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ niektóre państwa członkowskie zgłosiły zmiany w metodyce gromadzenia danych lub kategoryzowania (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) lub wprowadziły zastrzeżenia w odniesieniu do kompletności danych, które mogą nie obejmować wszystkich krajów związkowych lub wszystkich sądów (DE, LU). Zmiany w liczbie spraw wpływających mogą prawdopodobnie tłumaczyć zmienność danych dotyczących LT i SK. W LV czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, takie jak nowe postępowanie w związku z niewypłacalnością, miały prawdopodobnie wpływ na zmienność danych.

Wykres 8: Wskaźnik rozstrzygania spornych spraw cywilnych i handlowych* (pierwsza instancja / w %) (źródło: badanie CEPEJ)

* Trzeba zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ niektóre państwa członkowskie zgłosiły zmiany w metodyce gromadzenia lub kategoryzacji danych (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) lub wprowadziły zastrzeżenia dotyczące kompletności danych, które mogą nie obejmować wszystkich krajów związkowych lub wszystkich sądów (DE, LU). NL przedstawiły zmierzony czas przeznaczony na rozpatrzenie, który nie został jednak obliczony przez CEPEJ. Zmiany w liczbie spraw wpływających mogą prawdopodobnie tłumaczyć zmienność danych dotyczących LT.

Wykres 9: Wskaźnik rozstrzygania spraw administracyjnych* (pierwsza instancja / w %) (źródło: badanie CEPEJ)

* Należy zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ niektóre państwa członkowskie zgłosiły zmiany w metodyce gromadzenia lub kategoryzacji danych (HU), reorganizację systemu sądów administracyjnych (HR) lub wprowadziły zastrzeżenia dotyczące kompletności danych, które mogą nie obejmować wszystkich krajów związkowych lub wszystkich sądów (DE, LU). Zmiany w liczbie spraw napływających mogą prawdopodobnie tłumaczyć zmienność danych dotyczących LT.

              3.1.3 Sprawy w toku

Liczba spraw w toku wyraża liczbę spraw, które wciąż pozostają do rozpatrzenia na koniec danego okresu. Liczba ta wpływa także na czas przeznaczony na rozpatrzenie. W związku z tym poprawa w zakresie długości postępowań wymaga środków mających na celu ograniczenie liczby spraw w toku.

Wykres 10: Liczba toczących się spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych* (pierwsza instancja / na 100 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

* Należy zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ niektóre państwa członkowskie zgłosiły zmiany w metodyce gromadzenia lub kategoryzacji danych (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) lub wprowadziły zastrzeżenia dotyczące kompletności danych, które mogą nie obejmować wszystkich krajów związkowych lub wszystkich sądów (DE, LU). Zmiany w liczbie spraw napływających mogą prawdopodobnie tłumaczyć zmienność danych dotyczących LT i SK. W odniesieniu do DK przeprowadzona w tym państwie cyfryzacja rejestru gruntów może prawdopodobnie tłumaczyć spadek liczby spraw w toku.

Wykres 11: Liczba spornych spraw cywilnych i handlowych w toku* (pierwsza instancja / na 100 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

* Należy zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ niektóre państwa członkowskie zgłosiły zmiany w metodyce gromadzenia lub kategoryzacji danych (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) lub wprowadziły zastrzeżenia dotyczące kompletności danych, które mogą nie obejmować wszystkich krajów związkowych lub wszystkich sądów (DE, LU). Zmiany w liczbie spraw wpływających mogą prawdopodobnie tłumaczyć zmienność danych dotyczących EL, LT i SK.

Wykres 12: Liczba spraw administracyjnych w toku* (pierwsza instancja / na 100 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

* Należy zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ niektóre państwa członkowskie zgłosiły zmiany w metodyce gromadzenia lub kategoryzacji danych (HU), reorganizację systemu sądów administracyjnych (HR) lub wprowadziły zastrzeżenia dotyczące kompletności danych, które mogą nie obejmować wszystkich krajów związkowych lub wszystkich sądów (DE, LU). Zmiany w liczbie spraw napływających mogą prawdopodobnie tłumaczyć zmienność danych dotyczących LT i SK.

              3.1.4 Efektywność w określonych dziedzinach

W celu uzupełnienia ogólnych danych dotyczących spraw cywilnych, handlowych i administracyjnych w tablicy wyników z 2015 r. przedstawiono informacje na temat średniej długości postępowań w określonych dziedzinach istotnych dla otoczenia biznesowego. Istniejące w państwach członkowskich systemy gromadzenia danych nie zawsze zapewniają dane w odniesieniu do konkretnych dziedzin prawa. Z uwagi na fakt, że dane te pozwalają uzyskać bardziej precyzyjny obraz skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich, w niniejszej tablicy wyników zbadano dziedziny niewypłacalności[17], prawa konkurencji, prawa ochrony konsumentów, praw własności intelektualnej i udzielania zamówień publicznych.

Wykres 13: Czas potrzebny na rozstrzygnięcie w postępowaniu w związku z niewypłacalnością* (w latach) (źródło: Bank Światowy: Doing Business)

* Czas, jaki zajmuje odzyskanie należności przez wierzycieli. Czas ten odpowiada okresowi od ogłoszenia niewypłacalności przedsiębiorstwa do wypłaty części lub całości kwoty pieniężnej należnej bankowi. Uwzględnia się ewentualne taktyki opóźniające stosowane przez strony, takie jak wnoszenie odwołań lub wniosków o przedłużenie terminu. Dane gromadzi się na podstawie odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu udzielonych przez lokalnych zarządców w postępowaniu dotyczącym niewypłacalności i weryfikuje się je poprzez zbadanie przepisów ustawowych i wykonawczych oraz informacji publicznych na temat systemów upadłościowych.

Przedstawione poniżej dane odnoszą się do stosowania prawa UE przed sądami krajowymi, w szczególności przepisów prawa konkurencji i ochrony konsumentów, wspólnotowego znaku towarowego i prawa zamówieniach publicznych[18]. Dane te rzucają światło na skuteczność funkcjonowania sądów krajowych pod względem stosowania prawa UE w tych dziedzinach. Przedstawiono informacje dotyczące średniej liczby dni potrzebnych na wydanie orzeczenia w sądach krajowych pierwszej i drugiej instancji w sprawach odnoszących się do tych konkretnych dziedzin.

Dane zgromadzono na podstawie różnych źródeł. Dane dotyczące średniej długości rozstrzygania spraw odnoszących się do unijnego prawa konkurencji i prawa ochrony konsumentów zebrano we współpracy z europejskimi sieciami organów krajowych odpowiedzialnych za egzekwowanie tych dziedzin prawodawstwa UE[19]. Dane dotyczące wspólnotowego znaku towarowego zebrano od członków obserwatorium do spraw naruszeń praw własności intelektualnej w Europie, którzy opierali się na konkretnych statystykach – w miarę ich dostępności – lub na reprezentatywnych próbach spraw. Dane dotyczące zamówień publicznych gromadzono za pośrednictwem pilotażowego programu gromadzenia danych zleconego przez Komisję Europejską. W związku z rozbieżnościami w sposobach prezentacji danych dotyczących wspomnianych instancji państwa członkowskie uporządkowano w kolejności alfabetycznej opartej na pisowni ich nazw w językach urzędowych tych państw.

Prawo konkurencji wspiera efektywność i innowacyjność oraz przyczynia się do obniżania cen. Skuteczne egzekwowanie tych przepisów ma kluczowe znaczenie dla otoczenia biznesowego. Średnia długość rozstrzygania w postępowaniach odwoławczych z zakresu prawa konkurencji w pierwszej instancji w znacznej mierze odpowiada średniemu czasowi przeznaczonemu na rozpatrzenie spraw administracyjnych i wydaje się dłuższa niż średnia długość rozstrzygania spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych. Czas rozstrzygania w sprawach zidentyfikowanych w niektórych państwach członkowskich jest jednak znacznie dłuższy[20]. To zróżnicowanie może wynikać ze złożoności tego rodzaju specjalistycznych spraw sądowych. Poniższy wykres ilustruje także znaczne różnice długości postępowań odwoławczych w pierwszej i drugiej instancji w kilku państwach członkowskich. W wielu państwach czas potrzebny na rozstrzygnięcie sprawy jest zwykle dłuższy w postępowaniu toczącym się w drugiej instancji niż pierwszej.

Wykres 14: Czas potrzebny na rozstrzygnięcie w postępowaniach odwoławczych od decyzji krajowych organów ds. konkurencji zgodnie z art. 101 i 102 TFUE* (w dniach) (źródło: pilotażowy proces gromadzenia danych przeprowadzony przez Komisję Europejską we współpracy z europejską siecią konkurencji)

* W tym okresie w BG, EE, IE, HR, CY, LU, MT i NL nie zidentyfikowano żadnych spraw. Średnią długość postępowania obliczono na podstawie pilotażowego programu gromadzenia danych, w ramach którego zidentyfikowano wszystkie przypadki odwołań od decyzji krajowych organów ds. konkurencji zgodnie z art. 101 i 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w których w latach 2012–2013 wydano orzeczenia sądowe dotyczące istoty sprawy. Wykresy dotyczą pierwszej i drugiej instancji. W tym wariancie w AT nie przewidziano drugiej instancji, a w SI wprowadzono ją dopiero od sierpnia 2013 r.

Prawdziwa ochrona konsumentów wymaga również skutecznego funkcjonowania sądów orzekających o zastosowaniu przepisów, które chronią konsumentów. W tablicy wyników z 2015 r. przeanalizowano ilość czasu potrzebną na rozstrzygnięcie odwołania od orzeczenia organów ds. ochrony konsumentów zgodnie z dyrektywą dotyczącą nieuczciwych praktyk handlowych, dyrektywą w sprawie nieuczciwych postanowień umownych i dyrektywą w sprawie sprzedaży konsumenckiej i gwarancji w państwach członkowskich. Chociaż średni czas potrzebny na rozstrzygnięcie w postępowaniach odwoławczych z zakresu prawa ochrony konsumentów w pierwszej instancji wydaje się dłuższy niż średni czas potrzebny na rozstrzygnięcie spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych, rozbieżność ta jest ogólnie mniejsza niż rozbieżność odnotowana w sprawach z zakresu prawa konkurencji.

Wykres 15: Czas potrzebny na rozstrzygnięcie odwołań od orzeczeń organów ds. ochrony konsumentów* (w dniach) (źródło: pilotażowy proces gromadzenia danych przeprowadzony przez Komisję Europejską we współpracy z siecią współpracy w zakresie ochrony konsumenta)

* Scenariusz rozpatrzony na potrzeby tego wykresu nie miał zastosowania do BE, DE, IE, LU, MT, AT, FI, SE i UK, ponieważ niektóre organy ds. ochrony konsumentów nie są uprawnione do przyjmowania decyzji stwierdzających naruszenie tych przepisów. We FR przypadki odwołań są marginalne. Średnią długość postępowania obliczono na podstawie prób spraw związanych z odwołaniami od decyzji organu ds. ochrony konsumentów zgodnie z dyrektywą w sprawie nieuczciwych postanowień umownych, dyrektywą w sprawie sprzedaży konsumenckiej i gwarancji, dyrektywą dotyczącą nieuczciwych praktyk handlowych i krajowymi przepisami wykonawczymi do tych dyrektyw, w których decyzje zostały wydane w latach 2012–2013. Wielkość próby różni się w poszczególnych państwach członkowskich[21].

Wzrost gospodarczy w bardziej innowacyjnych sektorach, zwłaszcza tych, które opierają się na wartościach niematerialnych i prawnych takich jak prawa własności intelektualnej, zależy od dobrze funkcjonującego systemu egzekwowania prawa[22]. Z tego powodu w tegorocznej tablicy wyników zebrano szczegółowe dane dotyczące średniej długości czasu potrzebnego na rozstrzygnięcie spraw dotyczących naruszenia wspólnotowego znaku towarowego rozpatrywanych przez sądy krajowe pierwszej i drugiej instancji. Z pewnymi wyjątkami różnice w ilości czasu potrzebnego na rozstrzygnięcie w porównaniu ze średnim czasem potrzebnym na rozstrzygnięcie spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych są mniejsze niż w dwóch poprzednich rozważanych przypadkach.

Wykres 16: Czas potrzebny na rozstrzygnięcie spraw dotyczących naruszenia wspólnotowego znaku towarowego* (w dniach) (źródło: pilotażowy proces gromadzenia danych przeprowadzony przez Komisję Europejską we współpracy z obserwatorium do spraw naruszeń praw własności przemysłowej na rynku wewnętrznym)

* W HR nie zidentyfikowano żadnych spraw tego rodzaju. Długość postępowania obliczono na podstawie prób spraw związanych ze wspólnotowym znakiem towarowym, w których orzeczenia wydano w latach 2012–2013. Próby spraw gromadzone były przez członków obserwatorium do spraw naruszeń praw własności intelektualnej[23]. W przypadku gdy dostępne były dane statystyczne dotyczące czasu potrzebnego na rozstrzygnięcie tych spraw, nie wykorzystywano prób spraw.

Ponadto w tablicy wyników zgromadzono również dane dotyczące czasu potrzebnego na rozstrzygnięcie spraw związanych z zamówieniami publicznymi. Przepisy dotyczące zamówień publicznych zapewniają udzielanie zamówień publicznych w otwarty, sprawiedliwy i przejrzysty sposób. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące pierwszej, drugiej i trzeciej instancji w odniesieniu do spraw, w których sądy krajowe stosują dalsze środki zaskarżenia względem działań wprowadzonych przed zawarciem umowy. Przedstawione dane dotyczą lat 2009–2012. Z wykresu wynika, że postępowania prowadzone przez podmioty pozasądowe rozstrzygające w pierwszej instancji (w dyrektywie w sprawie środków odwoławczych w zakresie udzielania zamówień publicznych dopuszcza się tę możliwość) są zwykle krótsze niż postępowania prowadzone przez organy sądowe. Chociaż wydaje się, że sprawy dotyczące środków zaskarżenia są sprawnie rozstrzygane w pierwszej instancji, orzekanie w sprawie środków zaskarżenia na dalszych etapach wymaga więcej czasu.

Wykres 17: Czas potrzebny na rozstrzygnięcie w sprawach, w których zastosowanie miały przepisy dotyczące zamówień publicznych* (w dniach) (źródło: badanie pilotażowe[24])

* Średnią długość postępowania obliczono na podstawie prób spraw związanych ze środkami odwoławczymi przewidzianymi w dyrektywie w sprawie zamówień publicznych wniesionymi przed zawarciem umowy, w których orzeczenia wydano w latach 2009–2012. W przypadku tych państw członkowskich, w których odwołania w pierwszej instancji rozstrzygane są przez organy pozasądowe (BG, CY, CZ, DK, EE, ES, HU, LV, MT, AT do 2014 r., PL, RO, SI i SK), dane dotyczące tej instancji oznaczono kolorem białym. Badanie nie obejmowało HR, która przystąpiła do UE w lipcu 2013 r.[25]. Nie udało się uzyskać danych dla pierwszej instancji w ES i PT oraz dla drugiej instancji w IE i MT.

Na potrzeby tablicy wyników z 2015 r. przeprowadzono wstępne badanie[26] mające na celu odwzorowanie postępowania egzekucyjnego i czasu potrzebnego na zaspokojenie roszczeń. Z uwagi na fakt, że w niewielu źródłach gromadzi się porównywalne dane dotyczące długości postępowania egzekucyjnego, opracowano odpowiednią metodykę. Dzięki temu wypracowano podejście, w ramach którego skoncentrowano się na zgromadzeniu reprezentatywnej próby danych dotyczących czasu, jaki upłynął od momentu wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie odpowiednio do momentu zamrożenia rachunku bankowego pozwanego oraz do momentu faktycznego odzyskania zamrożonych środków finansowych. Nawiązano szerokie kontakty z odpowiednimi zainteresowanymi stronami, takimi jak sądy lub komornicy sądowi, znajdującymi się w różnych lokalizacjach geograficznych, w celu potwierdzenia trafności metodyki stosowanej na potrzeby badania. Mimo niewielkiej liczby danych przedstawiono pewne informacje dotyczące długości postępowań egzekucyjnych. Na przykład z badania wynika, że we Włoszech od momentu wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie do momentu odzyskania mienia upływa 136 dni, w tym 23 dni od wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie do zamrożenia rachunku bankowego. Z danych z Finlandii wynika, że czas od wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie do zamrożenia rachunku bankowego wynosi 21 dni.

Wnioski dotyczące efektywności systemów wymiaru sprawiedliwości · Trzecia edycja unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości ma na celu wskazanie potencjalnych tendencji[27]. Wymagane jest zastosowanie ostrożnego i wyważonego podejścia, gdyż sytuacja jest wyraźnie zróżnicowana, w zależności od danego państwa członkowskiego i wskaźnika[28]. Na uzyskanie korzyści z reformy wymiaru sprawiedliwości potrzeba czasu. Z uwagi na fakt, że tablica wyników jest sporządzana systematycznie, umożliwi ona śledzenie dokonywanych postępów. · Ogólnie rzecz ujmując, w państwach członkowskich można zaobserwować pewną poprawę efektywności systemów wymiaru sprawiedliwości. Wydaje się, że w latach uwzględnionych w niniejszej tablicy wyników[29] w większości państw członkowskich występuje raczej tendencja pozytywna, a nie negatywna, jeżeli chodzi o czas przeznaczony na rozpatrzenie oraz wskaźnik zamykanych spraw w odniesieniu do spornych spraw cywilnych i handlowych oraz spraw administracyjnych. W odniesieniu do spraw w toku nie jest możliwe zidentyfikowanie wyraźnej, powszechnej tendencji w żadnym kierunku, z wyjątkiem utrzymującej się tendencji spadkowej w przypadku spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych, które są w toku. · Wydaje się, że wśród państw członkowskich, które stoją w obliczu szczególnych wyzwań, przeważają tendencje pozytywne, z kilkoma wyjątkami. Pozytywne sygnały występujące w niektórych państwach członkowskich[30] przeprowadzających ambitne reformy powinny zachęcić te państwa do kontynuowania ich wysiłków z determinacją i zaangażowaniem. · W czasie gromadzenia danych w ramach projektu pilotażowego wykazano również, że skuteczność sądownictwa często zależy od danej dziedziny prawa. Przykładowo w niektórych dziedzinach, w których sądy krajowe działają jako sądy unijne, takich jak prawo konkurencji i prawo ochrony konsumentów, postępowanie sądowe może trwać dłużej niż w rozleglejszych dziedzinach dotyczących spraw cywilnych, handlowych i administracyjnych. Z drugiej strony w dziedzinie zamówień publicznych państwa członkowskie rozstrzygają spory w krótszych terminach. · Dane dotyczące konkretnych dziedzin wskazują na różnice między postępowaniami w pierwszej i drugiej instancji. Nie można jednak zidentyfikować powszechnej tendencji w odniesieniu do długości postępowań prowadzonych przez te dwie instancje w całej UE.

[1] W 2014 r. programy dostosowań gospodarczych w EL, PT (zakończone w czerwcu 2014 r.) i CY obejmowały warunkowość reform wymiaru sprawiedliwości.

[2] Komunikat Komisji. „Roczna analiza wzrostu gospodarczego na 2015 r.”, COM(2014) 902 final.

[3] Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[4] Zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Bułgarii na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Bułgarię programu konwergencji na 2014 r. (2014/C 247/02); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Chorwacji z 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Chorwację programu konwergencji na 2014 r. (2014/C 247/10); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Irlandii na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Irlandię programu stabilności na 2014 r. (2014/C 247/07); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Włoch na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Włochy programu stabilności na 2014 r. (2014/C 247/11); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Łotwy na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Łotwę programu stabilności na 2014 r. (2014/C 247/12); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Malty na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Maltę programu stabilności na 2014 r. (2014/C 247/16); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Polski na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Polskę programu konwergencji na 2014 r. (2014/C 247/19); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Portugalii na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Portugalię programu stabilności na 2014 r. (2014/C 247/20); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Rumunii na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Rumunię programu konwergencji na 2014 r. (2014/C 247/21); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Słowacji na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Słowację programu stabilności na 2014 r. (2014/C 247/23); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Słowenii na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Słowenię programu stabilności na 2014 r. (2014/C 247/22); zalecenie Rady z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Hiszpanii na 2014 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Hiszpanię programu stabilności na 2014 r. (2014/C 247/08).

[5] BG, ES, IT, LV, HU, MT, PL, RO, SI, SK.

[6] BG, IT, LV, PL, SI, SK.

[7] W 2013 r. Komisja utworzyła grupę osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości, aby opracować unijną tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości oraz aby promować wymianę najlepszych praktyk w zakresie skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości. W tym celu poproszono państwa członkowskie o wyznaczenie dwóch osób odpowiedzialnych za kontakty, jednej reprezentującej wymiar sprawiedliwości, a drugiej reprezentującej Ministerstwo Sprawiedliwości; spotkania tej nieformalnej grupy odbywały się regularnie w 2014 r. i 2015 r. Jedno państwo członkowskie nie wyznaczyło jeszcze osoby odpowiedzialnej za kontakty, a cztery wyznaczyły tylko po jednej osobie reprezentującej Ministerstwo Sprawiedliwości, ale nie wyznaczyły żadnej osoby reprezentującej wymiar sprawiedliwości.

[8] BE, DE, IE, EL, HR, IT, LT, NL, AT, PT i RO przedstawiły w tej grupie prezentacje na temat pewnych aspektów ich systemów wymiaru sprawiedliwości.

[9] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006, Dz.U. L 347 z 20.12.2013.

[10] Uzasadnienia zaleceń dla poszczególnych krajów przedstawiono w dokumencie roboczym służb Komisji, dostępnym pod adresem: http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-your-country/index_pl.htm

[11] Dokument dostępny pod adresem: http://ec.europa.eu/justice/effective-justice/index_pl.htm

[12] CEPEJ co dwa lata regularnie gromadzi dane dotyczące 47 państw członkowskich Rady Europy (ostatnie sprawozdanie CEPEJ zawierające dane z 2012 r. opublikowano w 2014 r.). Wszystkie państwa członkowskie, z wyjątkiem trzech, udzieliły odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu dotyczącym tablicy wyników.

[13] Aby uzyskać informacje na temat wpływu skutecznych systemów wymiaru sprawiedliwości na gospodarkę, zob. tablica wyników wymiaru sprawiedliwości UE z 2014 r., sekcja „Skuteczność krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości jako element składowy wzrostu gospodarczego”; zob. również „The Economic Impact of Civil Justice Reforms” („Wpływ reform wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych na gospodarkę”), Komisja Europejska, Economic Papers nr 530, wrzesień 2014 r.

[14] Długość postępowania, wskaźnik zamykanych spraw i liczba spraw w toku są standardowymi wskaźnikami zdefiniowanymi przez CEPEJ. http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/evaluation/default_en.asp

[15] Dane obejmują aktualizacje dokonane przez CEPEJ po opublikowaniu przekazanego Komisji badania z 2013 r.

[16] Badanie z 2015 r. dotyczące funkcjonowania systemów sądowych w państwach członkowskich UE opracowane przez sekretariat CEPEJ dla Komisji. Dostępne na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/justice/effective-justice/index_pl.htm

[17] Zob. również badanie przygotowane przez Dyrekcję Generalną ds. Rynku Wewnętrznego, Przemysłu, Przedsiębiorczości i MŚP Komisji Europejskiej pt. „Bankruptcy and second chance for honest bankrupt entrepreneurs” („Upadłość i druga szansa dla uczciwych przedsiębiorców, którzy zbankrutowali”) dostępne na stronie: http://ec.europa.eu/enterprise/newsroom/cf/itemdetail.cfm?item_id=7962&lang=en

[18] Po zbadaniu specyfiki tych sytuacji można stwierdzić, że nie zawsze istniała możliwość uwzględnienia na wykresach wszystkich państw członkowskich UE, ponieważ w niektórych państwach nie znaleziono przykładów pewnych rodzajów spraw.

[19] W postępowaniach odwoławczych, których dotyczył program pilotażowy, organy te są stroną postępowania.

[20] Liczba spraw, w których złożono środki zaskarżenia, różni się w zależności od państwa członkowskiego. W niektórych przypadkach ograniczona liczba spraw (BE, CZ, DK, IT, PL i SK) powoduje, że jedna sprawa, która trwa bardzo długo, może znacząco wpłynąć na średnią. W ES długość rozstrzygania spraw w drugiej instancji odnosi się również do środków zaskarżenia z tytułu naruszenia praw podstawowych, które to sprawy są normalnie rozstrzygane w krótszym czasie.

[21] Ogólnie rzecz biorąc, dane nie obejmują usług ani produktów finansowych. W CZ dane uzyskano od organów odpowiedzialnych za stosowanie dyrektywy dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych. Liczba odnośnych spraw w DK, EE, HR, NL, SI i SK jest mała. W przypadku Hiszpanii dane nie obejmują wszystkich regionów. Postawą danych z IT i RO są szacunki przedłożone przez organ ds. ochrony konsumentów.

[22] Zob. na przykład „What makes civil justice effective?” („Co wpływa na skuteczność wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych?”), OECD Economics Department Policy Notes, nr 18, czerwiec 2013 r. i „The Economics of Civil Justice: New Cross-Country Data and Empirics” („Ekonomika wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych: nowe dane dla różnych państw i dane empiryczne”), OECD Economics Department Working Papers, nr 1060.

[23] Wielkość próby różni się w poszczególnych państwach członkowskich. W przypadku DK dane statystyczne odnoszą się także do spraw, w których krajowe prawo znaków towarowych stosowane było przez sąd morski i handlowy. W DE nie prowadzi się szczegółowych statystyk dotyczących spraw związanych ze wspólnotowym znakiem towarowym, ponieważ dane statystyczne gromadzone są w odniesieniu do wszystkich spraw związanych z własnością przemysłową. Przedstawione wykresy sporządzono na podstawie szacunków sądów. W SK w odniesieniu do 2012 r. druga instancja oznacza Sąd Najwyższy, a w odniesieniu do 2013 r. – sprawy rozpatrywane w drugiej instancji przez sąd okręgowy w Bratysławie. W niektórych państwach członkowskich (EE, IE, LT, LU, HU) liczba odnośnych spraw jest ograniczona.

[24] „Economic efficiency and legal effectiveness of review and remedies procedures for public contracts” („Efektywność ekonomiczna i skuteczność prawna postępowań i środków odwoławczych w odniesieniu do zamówień publicznych”), dokument opracowany przez Europe Economics w ramach badania przygotowanego dla Komisji Europejskiej (DG GROW), dostępny pod adresem: http://ec.europa.eu/growth/single-market/public-procurement/modernising-rules/evaluation/index_en.htm

[25] Dane dotyczące HR są dostępne na stronie internetowej chorwackiej Komisji Państwowej ds. Nadzoru nad Zamówieniami Publicznymi w jej sprawozdaniach rocznych.

[26] „Case study on the functioning of enforcement proceedings relating to judicial decision in Member States” („Analiza przykładów dotycząca funkcjonowania postępowań egzekucyjnych związanych z orzeczeniami sądowymi w państwach członkowskich”), Matrix, badanie przygotowane dla Komisji Europejskiej (Dyrekcja Generalna ds. Sprawiedliwości i Konsumentów), dostępne pod adresem: http://ec.europa.eu/justice/effective-justice/index_pl.htm

[27] Tendencja może obrazować bardzo różne sytuacje, co znajduje odzwierciedlenie w trzech tablicach wyników; na przykład zmiany w długości postępowań sądowych mogą wahać się od 10 dni (lub mniej) do 100 dni (lub więcej).

[28] Aby uzyskać więcej informacji na temat różnic, należy zapoznać się w szczególności z arkuszami dotyczącymi poszczególnych krajów w ramach badania z 2015 r. dotyczącego funkcjonowania systemów sądowych w państwach członkowskich UE, opracowanego przez sekretariat CEPEJ dla Komisji.

[29] Lata 2010, 2012 i 2013.

[30] Np. EL.

3.2 Jakość systemów wymiaru sprawiedliwości

Istnienie wysokiej jakości instytucji, w tym krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości, jest determinantą wyników gospodarczych. Zapewnienie efektywnego wymiaru sprawiedliwości wymaga zachowania dobrej jakości na każdym etapie postępowania. Wydawanie niedoskonałych orzeczeń sądowych może zwiększać czynniki ryzyka związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez duże przedsiębiorstwa i MŚP, a także wpływać na decyzje konsumentów.

Wszystkie państwa członkowskie podejmują środki zmierzające do podniesienia jakości systemu wymiaru sprawiedliwości. Mimo że nie istnieje jeden uzgodniony sposób pomiaru jakości systemu wymiaru sprawiedliwości, w tablicy wyników zastosowano pewne parametry, które są ogólnie przyjęte jako właściwe[31] i które mogą przyczynić się do poprawy jakości wymiaru sprawiedliwości.

              3.2.1 Narzędzia monitorowania, oceny i badań mające na celu podnoszenie jakości systemów wymiaru sprawiedliwości

Monitorowanie i ocena działań sądów są narzędziami służącymi do poprawy przewidywalności i terminowości orzeczeń sądowych oraz funkcjonowania sądów[32]. Wspomniane narzędzia mogą obejmować monitorowanie codziennych działań sądów dzięki gromadzeniu danych. Mogą one również obejmować bardziej perspektywiczną ocenę skuteczności systemu sądownictwa, na przykład przez zastosowanie wskaźników jakości, a nawet przez określenie norm jakości dla całego systemu wymiaru sprawiedliwości. Badania przeprowadzone wśród praktyków, którzy pracują w sądach, lub wśród uczestników postępowań sądowych mogą również dostarczać istotne informacje przyczyniające się do podniesienia jakości systemu wymiaru sprawiedliwości.

Wykres 18: Dostępność monitorowania działań sądów w 2013 r.* (źródło: badanie CEPEJ[33])

*Systemy monitorowania mają służyć do oceny codziennych działań sądów, w szczególności dzięki gromadzeniu danych i analizie statystycznej. W przypadku FR różnice w stosunku do poprzedniej edycji tablicy wyników wynikają z korekty danych, które w odniesieniu do obu lat są niezmienne. Dane dotyczące ES i PL pochodzą z 2012 r.

Wykres 19: Dostępność oceny działań sądów w 2013 r.* (źródło: badanie CEPEJ)

* System oceny odnosi się do skuteczności sądów, ogólnie z zastosowaniem wskaźników i celów. Ponadto niektóre państwa członkowskie określają polityki i normy jakości dla całego systemu sądowego. W RO wskaźniki skuteczności dotyczące działań sądów są stosowane regularnie. W przypadku wszystkich pozostałych państw członkowskich wyniki są takie same, jak dane zgromadzone za 2012 r. Dane dotyczące ES i PL pochodzą z 2012 r.

Wykres 20: Badania przeprowadzone wśród uczestników postępowań sądowych lub prawników praktyków w 2013 r.* (źródło: badanie CEPEJ)

* Zgłoszono, że liczba ankiet skierowanych do prokuratorów zmalała w NL, natomiast liczba ankiet skierowanych do adwokatów, stron i innych uczestników postępowań sądowych wzrosła odpowiednio w HU i LT. W przypadku wszystkich pozostałych państw członkowskich wyniki są takie same, jak dane zgromadzone za 2012 r. Dane dotyczące EL, ES i PL pochodzą z 2012 r.

              3.2.2 Systemy technologii informacyjno-komunikacyjnych pomagają ograniczyć długość postępowań oraz ułatwić dostęp do wymiaru sprawiedliwości

Systemy ICT służące do rejestracji spraw i zarządzania nimi są niezbędnymi narzędziami, którymi dysponują sądy, aby skutecznie zarządzać czasem przeznaczonym na rozstrzygnięcie spraw, ponieważ pomagają one poprawić wskaźnik rozpatrywanych przez sąd spraw, a tym samym ograniczyć ogólną długość postępowań. Systemy ICT służące do komunikacji między sądami a stronami (np. elektroniczne składanie pozwów) mogą przyczynić się do zmniejszenia opóźnień oraz kosztów ponoszonych przez obywateli i przedsiębiorstwa poprzez ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Systemy ICT odgrywają także coraz istotniejszą rolę w prowadzeniu współpracy transgranicznej między organami sądowymi, a tym samym ułatwiają wdrażanie prawodawstwa UE.

Wykres 21: Systemy ICT służące do rejestracji spraw i zarządzania nimi* (wskaźnik ważony – minimum=0, maksimum=4) źródło: badanie CEPEJ)

* Wskaźnik złożony składający się z kilku wskaźników ICT (system służący do rejestracji spraw, sądowy system zarządzania informacjami, system informacji finansowych, wideokonferencje), które służą do mierzenia dostępności tych systemów w skali od 0 do 4 (0= dostępny w 0 % sądów; 4= dostępny w 100 % sądów).

Wykres 22: Komunikacja elektroniczna między sądami a stronami* (wskaźnik ważony – minimum=0, maksimum=4) (źródło: badanie CEPEJ)

* Wskaźnik złożony składający się z kilku wskaźników ICT (elektroniczne formularze internetowe, strony internetowe, działania następcze związane ze sprawami w trybie online, rejestry elektroniczne, elektroniczne rozpatrywanie drobnych roszczeń, elektroniczne bezsporne dochodzenie zapłaty długu, elektroniczne składanie pozwów, wideokonferencje i inne instrumenty komunikacji elektronicznej), które służą do mierzenia dostępności tych systemów w skali od 0 do 4 (0= dostępny w 0 % sądów; 4= dostępny w 100 % sądów).

Wykres 23: Elektroniczne bezsporne dochodzenie zapłaty długu (0 = dostępne w 0 % sądów; 4 = dostępne w 100 % sądów) (źródło: badanie CEPEJ)

Wykres 24: Elektroniczne wnoszenie pozwów (0 = dostępne w 0 % sądów; 4 = dostępne w 100 % sądów) (źródło: badanie CEPEJ)

Skuteczne postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, niezależnie od tego, czy jest prowadzone na szczeblu krajowym, czy też europejskim, ma kluczowe znaczenie dla poprawy dostępu obywateli do wymiaru sprawiedliwości i dla umożliwienia im lepszego wykorzystywania przysługujących im praw konsumentów. Rośnie również znaczenie transgranicznych elektronicznych postępowań w sprawie drobnych roszczeń ze względu na rozwój transgranicznego handlu elektronicznego. Jednym z celów polityki Komisji Europejskiej jest zatem uproszczenie i przyspieszenie postępowań w sprawie drobnych roszczeń poprzez poprawę komunikacji między organami wymiaru sprawiedliwości i poprzez inteligentne stosowanie ICT. Ostatecznym celem jest zmniejszenie obciążenia administracyjnego dla wszystkich grup uczestników: sądów, przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości i użytkowników końcowych.

W 11. sprawozdaniu porównawczym dotyczącym administracji elektronicznej[34] sporządzonym na zlecenie Komisji Europejskiej po raz pierwszy dokonano pomiaru jakości postępowań w sprawie drobnych roszczeń prowadzonych drogą elektroniczną w państwach członkowskich UE. Na potrzeby tego badania badacze (tzw. „tajemniczy klienci”) przeprowadzili ocenę postępowania w sprawie drobnych roszczeń[35]. Celem badania było ustalenie, czy internetowe usługi publiczne są świadczone w sposób wychodzący naprzeciw potrzebom użytkowników. W tym celu każdy badacz wcielił się w rolę zwykłego obywatela, a jego „zadanie” było ograniczone czasowo, tj. każdy tajemniczy klient miał jeden dzień, aby ocenić jedno zdarzenie. Oznacza to, że w przypadku gdy odnalezienie danego elementu w określonym terminie nie było możliwe, udzielano odpowiedzi negatywnej. Odpowiedź negatywna nie oznacza więc sama w sobie, że dany element nie był dostępny przez internet; sugeruje natomiast, że nie było go łatwo odnaleźć w sposób intuicyjny – bez potrzeby klikania w wiele miejsc – oraz że zwykli obywatele lub przedsiębiorcy prawdopodobnie również nie zastosowaliby / nie odnaleźliby tego elementu.

Wykres 25: Analiza porównawcza elektronicznych postępowań w sprawie drobnych roszczeń (maksymalnie 100 punktów za każdą kategorię, łącznie maksymalnie 700 punktów) (źródło: „Delivering on the European Advantage? »How European governments can and should benefit from innovative public services«” („Wykorzystywanie przewagi europejskiej – »Jak europejskie rządy mogą i powinny korzystać z innowacyjnych usług publicznych?«”), opracowanie sporządzone na zlecenie Komisji Europejskiej (Dyrekcji Generalnej ds. Sieci Komunikacyjnych, Treści i Technologii[36])

              3.2.3 Procedury sądów w zakresie komunikacji

Starania sądów w zakresie komunikacji pełnią kluczową rolę w zapewnianiu obywatelom i przedsiębiorstwom pomocy w podejmowaniu świadomych decyzji na temat środków prawnych (sądowych lub pozasądowych) oraz przyczyniają się do podnoszenia poziomu zaufania do systemu sądowego. Media odgrywają kluczową rolę w informowaniu o sprawach sądowych. Dążąc do poprawy komunikacji między sądami a mediami, organy sądownictwa mogą lepiej informować obywateli o pracy wymiaru sprawiedliwości (o zakresie, ograniczeniach i złożoności) i przyczynić się do podniesienia jakości prezentowanych informacji (np. unikając błędów rzeczowych).

W 2014 r. Komisja zainicjowała wymianę informacji między państwami członkowskimi na temat praktyki i procedur sądowych w zakresie komunikacji. Ujawniło to potrzebę uzyskania lepszego wglądu w praktykę w tej dziedzinie. W ramach działań następczych Komisja we współpracy z państwami członkowskimi sporządziła wykaz obecnie stosowanych praktyk[37] dotyczących istotnych parametrów skutecznej polityki sądów w zakresie komunikacji[38]. Proces ten obejmował dostęp ogółu społeczeństwa do informacji; sposoby organizowania przez sądy ich relacji z prasą/mediami; szkolenie dla sędziów w zakresie komunikacji ze stronami i prasą; dostępność i praktyki w odniesieniu do publikowania orzeczeń sądów w internecie (na wszystkich szczeblach systemu sądowego).

Wykres 26: Dostępność informacji dotyczących systemu sądowego w internecie dla ogółu społeczeństwa* (źródło: Komisja Europejska[39])

* W odniesieniu do każdej kategorii uwzględnionej na tym wykresie można przyznać 1 punkt. Jako państwo federalne, DE charakteryzują struktury zdecentralizowane. W związku z tym kraje związkowe same decydują o tym, jakie informacje będą dostępne w internecie, a zatem są odpowiedzialne za aktualizowanie informacji. Taka sama zasada ma zastosowanie na szczeblu federalnym.

Wykres 27: Relacje między sądami a prasą/mediami* (źródło: Komisja Europejska[40])

* W odniesieniu do każdej instancji (pierwszej, drugiej i trzeciej) można przyznać dwa punkty, w przypadku gdy wskazano rzecznika prasowego lub sędziego pełniącego funkcję rzecznika prasowego, który zajmuje się zarówno sprawami cywilnymi/handlowymi, jak i administracyjnymi. Jeżeli rzecznik odpowiada jedynie za jedną kategorię spraw (np. sprawy cywilne/handlowe albo administracyjne), przyznaje się tylko jeden punkt. Jeżeli wskazano rzecznika prasowego w przypadku niektórych sądów, przyznaje się 0,5 punktu w odniesieniu do jednej instancji (pierwszej, drugiej i trzeciej). W IE Służba Sądownicza zatrudnia doradcę ds. kontaktów z mediami, który przygotowuje i wydaje komunikaty prasowe dla mediów.

Wykres 28: Dostępność szkoleń dla sędziów w zakresie komunikacji ze stronami i prasą* (źródło: Komisja Europejska[41])

* W odniesieniu do każdej kategorii uwzględnionej na poniższym wykresie można przyznać 1 punkt.

Wykres 29: Dostęp do orzeczeń publikowanych w internecie* (sprawy cywilne i handlowe, wszystkie instancje) (źródło: Komisja Europejska[42])

* W odniesieniu do kategorii „Dostępność orzeczeń w internecie”, „Informacje w bazie danych aktualizowane są co najmniej raz w miesiącu” i „Dostęp do opublikowanych orzeczeń jest nieodpłatny” przyznaje się 3 punkty, jeżeli dana praktyka jest stosowana we wszystkich instancjach (pierwszej, drugiej i trzeciej). Jeżeli dana praktyka jest stosowana jedynie w sądach niektórych instancji, przyznaje się 1 lub 2 punkty. Jeżeli dana praktyka jest stosowana jedynie w niektórych sądach, przyznaje się 0,5 punktu w odniesieniu do instancji (pierwszej, drugiej i trzeciej). W odniesieniu do kategorii „Zainteresowane strony mają dostęp do bazy danych (sędziowie, adwokaci, inni prawnicy praktycy lub ogół społeczeństwa)” przyznaje się 1 punkt, jeżeli dostęp do bazy danych mają wszystkie zainteresowane strony. W przypadku gdy ogół społeczeństwa nie ma dostępu do bazy danych, przyznaje się 0,25 punktu w przypadku każdej zainteresowanej strony, która taki dostęp posiada (np. sędziowie = 0,25 punktu, adwokaci = 0,25 punktu, inni prawnicy praktycy = 0,25 punktu).

Wykres 30: Dostęp do orzeczeń publikowanych w internecie* (sprawy administracyjne, wszystkie instancje) (źródło: Komisja Europejska[43])

* W odniesieniu do kategorii „Dostępność orzeczeń w internecie”, „Informacje w bazie danych aktualizowane są co najmniej raz w miesiącu” i „Dostęp do opublikowanych orzeczeń jest nieodpłatny” przyznaje się 3 punkty, jeżeli dana praktyka jest stosowana we wszystkich instancjach (pierwszej, drugiej i trzeciej). Jeżeli dana praktyka jest stosowana jedynie w sądach niektórych instancji, przyznaje się 1 lub 2 punkty. Jeżeli dana praktyka jest stosowana jedynie w przypadku sądach, przyznaje się 0,5 punktu w odniesieniu do instancji (pierwszej, drugiej i trzeciej). W przypadku kategorii „Zainteresowane strony mają dostęp do bazy danych (sędziowie, adwokaci, inni prawnicy praktycy lub ogół społeczeństwa)” przyznaje się 1 punkt, jeżeli dostęp do bazy danych mają wszystkie zainteresowane strony. W przypadku gdy ogół społeczeństwa nie ma dostępu do bazy danych, przyznaje się 0,25 punktu w odniesieniu do każdej zainteresowanej strony, która taki dostęp posiada (np. sędziowie = 0,25 punktu, adwokaci = 0,25 punktu, inni prawnicy praktycy = 0,25 punktu). W IE strony internetowe Służby Sądowniczej są oficjalną platformą, na której publikowane są wszelkie orzeczenia wszystkich sądów mających właściwość w sprawach cywilnych i karnych. Nie istnieje szczegółowa kategoria znana jako „sprawy administracyjne”.

Wykres 31: Praktyka dotycząca publikacji orzeczeń w internecie* (sprawy cywilne i handlowe, wszystkie instancje) (źródło: Komisja Europejska[44])

* W odniesieniu do kategorii „Publikowanie orzeczeń odbywa się na podstawie kryteriów wyboru”, „Orzeczeniom przypisana jest europejska sygnatura orzecznictwa (ECLI) (lub zostanie przypisana w przyszłości)”, „Orzeczenia oznakowane są słowami kluczowymi” i „Orzeczenia są zanonimizowane” przyznaje się 3 punkty, jeżeli dana praktyka jest stosowana we wszystkich instancjach (pierwszej, drugiej i trzeciej). Jeżeli dana praktyka jest stosowana jedynie w sądach niektórych instancji, przyznaje się 1 lub 2 punkty, w zależności od liczby instancji, w których wskazana praktyka jest stosowana. Na Malcie sąd drugiej instancji jest sądem najwyższej instancji.

Wykres 32: Praktyka dotycząca publikacji orzeczeń w internecie (sprawy administracyjne, wszystkie instancje)* (źródło: Komisja Europejska[45])

* W odniesieniu do kategorii „Publikowanie orzeczeń odbywa się na podstawie kryteriów wyboru”, „Orzeczeniom przypisana jest europejska sygnatura orzecznictwa (ECLI) (lub zostanie przypisana w przyszłości)”, „Orzeczenia oznakowane są słowami kluczowymi” i „Orzeczenia są zanonimizowane” przyznaje się 3 punkty, jeżeli dana praktyka jest stosowana we wszystkich instancjach (pierwszej, drugiej i trzeciej). Jeżeli dana praktyka jest stosowana jedynie w sądach niektórych instancji, przyznaje się 1 lub 2 punkty, w zależności od liczby instancji, w których wskazana praktyka jest stosowana. Na Malcie sąd drugiej instancji jest sądem najwyższej instancji. W IE strony internetowe Służby Sądowniczej są oficjalną platformą, na której publikowane są wszelkie orzeczenia wszystkich sądów mających właściwość w sprawach cywilnych i karnych. Nie istnieje szczegółowa kategoria określana jako „sprawy administracyjne”.

              3.2.4 Alternatywne metody rozwiązywania sporów (ADR) pomagają ograniczyć obciążenie sądów pracą

ADR obejmują wszelkie metody rozwiązywania sporów inne niż postępowania sądowe. Do najpowszechniejszych form ADR należą mediacje, postępowania pojednawcze i arbitraż. W porównaniu z przeciętnym postępowaniem sądowym wspomniane metody mogą pomóc stronom osiągnąć kompromis w krótszym terminie i rozpowszechnić bardziej harmonijną kulturę, w której nie ma zwycięzców lub przegranych. ADR mogą przyczynić się do zapewnienia skuteczności wymiaru sprawiedliwości i ostatecznie do stworzenia otoczenia sprzyjającego inwestycjom oraz wzrostu gospodarczego. Wszystkie państwa członkowskie, które dostarczyły dane, zgłosiły dostępność co najmniej trzech metod ADR, a zdecydowana ich większość zgłosiła dostępność czterech metod, tj. mediacje sądowe i pozasądowe, postępowania pojednawcze oraz arbitraż. Mimo dostępności wielu wariantów rozwiązywania sporów poza salą rozpraw, metody ADR nadal są ogólnie niedostatecznie wykorzystywane w większości państw członkowskich, co przedstawiono na wykresie 35. W tablicy wyników przedstawiono dane dotyczące działań sektora publicznego państw członkowskich na rzecz promowania takich metod i zachęcania do korzystania z nich. Chociaż uznaje się, że działania promocyjne są działaniami nieobowiązkowymi, środki zachęcające do stosowania ADR zostały uregulowane w ustawach lub rozporządzeniach, a zatem stanowią wymóg. Wykresy 33 i 34 są oparte na odpowiedziach na pytania zawarte w kwestionariuszu wysłanym do osób odpowiedzialnych za kontakty wskazanych przez państwa członkowskie. Wykres 35 sporządzono w oparciu o badanie Eurobarometru. Zaprezentowano na nim odpowiedzi przedsiębiorstw, które zgłosiły, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy otrzymały skargi konsumentów za pośrednictwem różnych kanałów.

Wykres 33: Promowanie stosowania ADR w sektorze publicznym* (źródło: Komisja Europejska[46])

* Zagregowany wskaźnik opiera się na danych dotyczących: 1) stron internetowych zawierających informacje na temat ADR; 2) kampanii reklamowych prowadzonych w mediach; 3) broszur skierowanych do ogółu społeczeństwa; 4) specjalnych sesji informacyjnych poświęconych ADR, których wyniki są dostępne na żądanie; 5) specjalnych działań z zakresu komunikacji organizowanych przez sądy; 6) publikacji ocen dotyczących korzystania z ADR; 7) publikacji statystyk dotyczących korzystania z ADR; 8) innych. Za każde narzędzie służące do promowania wskazane w kwestionariuszu przyznaje się jeden punkt. W przypadku niektórych państw członkowskich mogą zostać podjęte dodatkowe działania (DE).

Wykres 34: Środki zachęcające do stosowania ADR* (źródło: Komisja Europejska[47])

 

* Zagregowany wskaźnik opiera się na danych dotyczących: 1) kosztów ochrony w ramach pomocy prawnej (częściowej lub pełnej) ponoszonych w przypadku korzystania z ADR; 2) zwrotu opłat sądowych w całości lub w części, w tym opłat skarbowych, w przypadku gdy ADR zakończą się powodzeniem; 3) braku wymogu obecności adwokata w ramach procedury ADR; 4) możliwości pełnienia przez sędziego funkcji mediatora; 5) obecności koordynatora ADR/mediacji w sądach; 6) innych. Za każdy środek zachęty wskazany w kwestionariuszu przyznaje się jeden punkt. Niektóre państwa członkowskie odniosły się do dodatkowej metody ułatwiającej korzystanie z ADR (IE). W CZ sąd może zaproponować ugodę sądową i dążyć do osiągnięcia kompromisu, jeżeli pozwala na to charakter danej sprawy.

Wykres 35: Skargi konsumentów otrzymane przez przedsiębiorstwa za pośrednictwem różnych kanałów* (źródło: badanie Eurobarometru[48])

*Na tym wykresie nie uwzględniono odpowiedzi, w których detaliści zgłosili, że nie otrzymali żadnych skarg konsumentów za pośrednictwem jakichkolwiek kanałów.

              3.2.5 Promowanie szkolenia sędziów może pomóc w poprawie skuteczności wymiaru sprawiedliwości

Szkolenie sędziów jest ważnym elementem zapewnienia jakości orzeczeń sądowych. Ponadto zawarto informacje pochodzące z rocznego sprawozdania w sprawie szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości za 2014 r.[49] dotyczące aktualnego odsetka sędziów uczestniczących w doskonaleniu zawodowym w zakresie prawa UE lub prawa innego państwa członkowskiego.

Wykres 36: Obowiązkowe szkolenie sędziów w 2013 r.* (źródło: badanie CEPEJ)

* DE i HU rzekomo zwiększyły liczbę kategorii obowiązkowego szkolenia w porównaniu z 2012 r. Dane dotyczące ES i PL pochodzą z 2012 r.

Wykres 37: Sędziowie uczestniczący w szkoleniach w ramach doskonalenia zawodowego w zakresie prawa UE lub prawa innego państwa członkowskiego* (jako % łącznej liczby sędziów) (źródło: Komisja Europejska, Europejska Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości, 2014 r.[50])

* W tym roku przedstawiono dane dotyczące UK (SC). W przypadku FR dane obejmują prokuratorów. W kilku przypadkach zgłoszonych przez państwa członkowskie stosunek liczby uczestników szkoleń do liczby istniejących członków zawodów prawniczych przekracza 100 %, co oznacza, że uczestnicy wzięli udział w więcej niż jednym szkoleniu z zakresu prawa UE.

              3.2.6 Zasoby

Poniższa tabela przedstawia ogólny całkowity zatwierdzony budżet sądów na jednego mieszkańca na 2010 r., 2012 r. i 2013 r. Dane zawarte w tabeli odzwierciedlają względną stabilność budżetów sądów na jednego mieszkańca utrzymującą się przez trzy lata i niewielki średni wzrost.

Wykres 38: Budżety sądów* (w EUR na mieszkańca) (źródło: badanie CEPEJ)

* Wykres 38 przedstawia roczny zatwierdzony budżet przeznaczony na funkcjonowanie wszystkich sądów, niezależnie od źródła i szczebla, którego ten budżet dotyczy (krajowego lub regionalnego). Należy zachować ostrożność, dokonując porównań, ponieważ wartości dotyczące BE, EL, FR, LU i AT odnoszą się do budżetu całego systemu sądowego i obejmują pomoc prawną i służby prokuratorskie, dane dotyczące DE nie są kompletne, ponieważ nie obejmują wszystkich krajów związkowych, a niektóre państwa członkowskie otrzymują finansowanie z instytucji międzynarodowych i europejskich. Znaczny spadek odnotowany w latach 2010–2012 w przypadku ES odzwierciedla fakt, że w danych z 2012 r. nie uwzględniono danych ze wspólnot autonomicznych i z Rady Sądownictwa.

Artykuł 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej stanowi, iż pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków w zakresie, w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. W tablicy wyników z 2015 r. przedstawiono informacje na temat wydatków na pomoc prawną na jednego mieszkańca w państwach członkowskich w latach 2010, 2012 i 2013. Z poniższego wykresu wynika, że znaczne różnice w tych kwotach występują między grupami państw. W stosunku do kwot wydanych na pomoc prawną na jednego mieszkańca w latach uwzględnionych na wykresie w większości państw członkowskich obserwuje się względną stabilność. Na wykresie nie przedstawiono informacji na temat sposobu, w jaki kwoty globalne przyznawane na pomoc prawną rozkładają się na beneficjentów lub sprawy.

Wykres 39: Roczne budżety publiczne przeznaczone na pomoc prawną na jednego mieszkańca w latach 2010, 2012 i 2013* (źródło: badanie CEPEJ)

* Na wykresie 39 zaprezentowano kwoty dostępne w rocznych budżetach publicznych przeznaczonych na pomoc prawną w latach 2010, 2012 i 2013 w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Budżet DE jest niekompletny, ponieważ nie obejmuje wszystkich krajów związkowych. W niektórych państwach członkowskich część kosztów pomocy prawnej mogą również pokrywać prawnicy praktycy, co nie zostało odzwierciedlone w powyższych kwotach.

Wykres 40: Łączne wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na sądy* (w EUR na mieszkańca) (źródło: Eurostat)

Ten dodatkowy wskaźnik zasobów opiera się na danych Eurostatu dotyczących wydatków publicznych. Przedstawia faktyczne wydatki z budżetu, który uzupełnia istniejący wskaźnik budżetu przeznaczonego na sądy. Porównanie dotyczy lat 2010, 2011 i 2012.

* O ile wykres 38 przedstawia roczny zatwierdzony budżet przeznaczony na funkcjonowanie wszystkich sądów, niezależnie od źródła i szczebla, którego ten budżet dotyczy (krajowy lub regionalny), wykres 40 przedstawia łączne (faktyczne) wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na sądy (dane z zakresu rachunków narodowych, klasyfikacja funkcji sektora instytucji rządowych i samorządowych, grupa 03.3). Na wykresie 40 uwzględniono także systemy nadzoru sądowego i pomoc prawną.

Wykres 41: Łączne wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na sądy jako procent PKB (źródło: Eurostat)

Poniższy wykres przedstawia informacje na temat zasobów ludzkich w systemach sądowych państw członkowskich. W odniesieniu do liczby sędziów na 100 000 mieszkańców w latach 2010–2013 można zaobserwować względną stabilność w większości państwa członkowskich i niewielki średni wzrost. Podobnie w większości państw członkowskich można zaobserwować wzrost liczby adwokatów na 100 000 mieszkańców. Stosunek tych liczb różni się znacznie w poszczególnych państwach.

Wykres 42: Liczba adwokatów* (na 100 000 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

* Adwokat jest osobą wykwalifikowaną i uprawnioną zgodnie z prawem krajowym do występowania z pozwem i podejmowania działań w imieniu swoich klientów, uczestniczenia w praktykowaniu prawa, występowania przed sądem lub doradzania i reprezentowania swoich klientów w kwestiach prawnych (Zalecenie Rec(2000)21 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie swobody wykonywania zawodu adwokata).

Wykres 43: Liczba sędziów* (na 100 000 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

* Kategoria ta obejmuje tylko sędziów zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy, zgodnie z metodyką CEPEJ. Nie obejmuje Rechtspfleger / urzędników sądowych, których kategoria istnieje tylko w niektórych państwach członkowskich. W przypadku EL w latach wskazanych powyżej całkowita liczba sędziów zawodowych obejmuje różne kategorie, co częściowo tłumaczy zmienność tych danych.

Wykres 44: Różnice w bezwzględnej liczbie wszystkich sądów (lokalizacje geograficzne) w latach 2010–2013* (źródło: badanie CEPEJ)

Z wykresu 1 „Przedstawienie reform wymiaru sprawiedliwości w UE w 2014 r.” wynika, że istotna liczba państw członkowskich rozpoczęła, przyjęła lub wdrożyła reformę mapy organizacji sądownictwa i struktury sądów. Poniższy wykres stanowi uzupełnienie tych informacji, ponieważ przedstawia dane dotyczące różnic w liczbie wszystkich sądów jako lokalizacji geograficznych[51] w latach 2010–2013. Na poniższym wykresie nie uwzględniono różnic w liczbie sądów jako podmiotów prawnych.

* We wrześniu 2013 r. IT wdrożyły proces reorganizacji rozmieszczenia geograficznego sądów. Proces ten objął zamknięcie (w drodze połączenia z innymi urzędami) 30 sądów, 30 prokuratur i 220 oddziałów sądów oraz zlikwidowanie 346 stanowisk sędziów pokoju. W styczniu 2013r. LT zmniejszyła liczbę sądów okręgowych z 54 do 49. W 2013 r. NL przeprowadziły reorganizację rozmieszczenia geograficznego swoich sądów (zmniejszając ich liczbę z 64 do 40). Wynikiem tej reorganizacji było zamknięcie sądów rejonowych. W przypadku HR i SI wzrost wynika z innej interpretacji pytania CEPEJ w 2013 r. w stosunku do interpretacji z 2010 r.

3.2.7 Odsetek kobiet na stanowiskach sędziów zawodowych

Różnorodność wśród pracowników zapewnia napływ dodatkowej wiedzy oraz dodatkowe umiejętności i doświadczenia, a także odzwierciedla rzeczywistość. Dotyczy to w szczególności sądów. Organy sądowe, w których zatrudnia się bardziej zrównoważoną liczbę sędziów obojga płci. mogą przyczynić się do podniesienia jakości systemu wymiaru sprawiedliwości.

Poniższe wykresy dotyczące zajmowania przez kobiety stanowisk sędziów w sądach pierwszej i drugiej instancji oraz w Sądach Najwyższych prezentują zróżnicowany obraz. Dane potwierdzają odwrotną zależność: im wyższa instancja sądu, tym mniejszy udział kobiet na stanowiskach sędziów. Podczas gdy w przypadku większości państw członkowskich obecny odsetek kobiet na stanowiskach sędziów w sądach pierwszej i drugiej instancji jest stosunkowo wysoki i mieści się w granicach określanych jako równowaga płci (ang. gender balance zone), czyli w przedziale 40–60 %[52], sytuacja jest całkiem odmienna w przypadku kobiet na stanowiskach sędziów w Sądach Najwyższych. Ponadto tendencje w ostatnich trzech latach w przypadku sądów pierwszej i drugiej instancji oraz w ostatnich siedmiu latach w przypadku Sądów Najwyższych są w dużej mierze pozytywne. Sugerują one, że większość państw członkowskich prowadzi działania na rzecz osiągnięcia wartości mieszczących się w granicach określanych jako równowaga płci.

Wykres 45: Odsetek kobiet na stanowiskach sędziów zawodowych w sądach pierwszej i drugiej instancji oraz w Sądach Najwyższych (źródło: Komisja Europejska i badanie CEPEJ)

Wykres 46: Zmiana w odsetku kobiet na stanowiskach sędziów zawodowych zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji w latach 2010–2013 oraz w Sądach Najwyższych w latach 2007–2014* (źródło: Komisja Europejska i badanie CEPEJ)

* W odniesieniu do sądów pierwszej instancji w SI i sądów najwyższych EE, FI i UK dane nie wykazały żadnych zmian w okresie odniesienia.

Wnioski dotyczące jakości systemów wymiaru sprawiedliwości · W tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2015 r. wykazano, że istnieje potrzeba kontynuowania i zwiększenia wysiłków na rzecz wspierania jakości systemów sądowych. · Kontynuowano podejmowanie wysiłków na rzecz udoskonalenia narzędzi ICT stosowanych na potrzeby systemu sądowego. Wskaźniki te nie są jednak kompletne w szeregu państw członkowskich zarówno w odniesieniu do narzędzi ICT dostępnych do celów administracji sądowej i zarządzania sądami, jak i do komunikacji elektronicznej między sądami a stronami. W znacznej liczbie państw członkowskich niemożliwe jest elektroniczne rozpatrywanie roszczeń i bezsporne dochodzenie zapłaty długu. W celu lepszej identyfikacji wyzwań związanych z modernizacją narzędzi ICT stosowanych na potrzeby systemów sądowych i lepszej identyfikacji najlepszych praktyk potrzeba porównywalnych danych zapewniających większą szczegółowość. Taki przegląd byłby pomocny dla państw członkowskich, które rozpoczęły proces modernizacji narzędzi ICT lub są w jego trakcie. Komisja będzie wspierać takie wysiłki we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. · Zdecydowana większość państw członkowskich wykorzystuje narzędzia oceny do monitorowania działań sądów. Powszechnie publikuje się roczne sprawozdania z działalności dotyczące funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości. Nie wszystkie systemy gromadzenia danych zapewniają jednak wystarczające informacje dotyczące funkcjonowania tego systemu lub porównywalne dane obejmujące całą UE, w tym dane wymagane przez CEPEJ. · Niewiele państw członkowskich stosuje kompleksowe podejście do oceny działań sądów. Większość państw członkowskich gromadzi informacje dotyczące funkcjonowania swoich systemów wymiaru sprawiedliwości za pomocą ankiet. Tylko niewielka liczba państw członkowskich przeprowadziła ankiety wśród wszystkich odpowiednich zainteresowanych stron (sędziów, personelu sądowego, prokuratorów, prawników, stron i innych uczestników postępowań sądowych). · Dostęp do wymiaru sprawiedliwości wymaga, aby pomoc prawna była udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie, w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Występuje duża rozbieżność między poszczególnymi państwami członkowskimi pod względem budżetu przydzielonego na pomoc prawną przypadającego na mieszkańca. · Wielu usprawnień wymagają elektroniczne postępowania w sprawie drobnych roszczeń. Analiza porównawcza przeprowadzona w tym zakresie wykazała, że istnieje potrzeba udoskonalenia zarówno aspektów związanych z rozpatrywaniem, jak i jakości i dostępności informacji. Aby rozwijać elektroniczne rozpatrywanie drobnych roszczeń, na różnych etapach postępowania w sprawie drobnych roszczeń konieczne jest podejmowanie dalszych działań integrujących kluczowe czynniki, takie jak elektroniczny dowód tożsamości (e-ID) (lub inny identyfikator) i poświadczone dokumenty. · W większości państw członkowski ponad 20 % sędziów uczestniczyło w doskonaleniu zawodowym w zakresie prawa UE lub prawa innych państw członkowskich. Wynik ten przekracza cel roczny zakładający, że 5 % prawników praktyków musi wziąć udział w szkoleniu, aby do 2020 r. osiągnąć cel 50 %. W 2013 r. wszystkie państwa członkowskie, które dostarczyły dane dotyczące szkoleń dla sędziów, zrealizowały cel roczny. · Wszystkie państwa członkowskie dokładają starań, aby udostępnić obywatelom informacje dotyczące swoich systemów sądowych, w tym informacje dotyczące poszczególnych sądów oraz tego, jak należy postępować, udając się do sądu. W wielu państwach członkowskich brakuje jednak informacji dotyczących kosztów postępowania i pomocy prawnej. Zdecydowana większość państw członkowskich organizuje szkolenia w zakresie umiejętności komunikacyjnych dla sędziów. · Większość państw członkowskich zapewnia ogółowi społeczeństwa nieodpłatny internetowy dostęp do orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, a tendencje wskazują na częstą aktualizację danych (co najmniej raz w miesiącu). Dostęp jest nieodpłatny w prawie wszystkich państwach członkowskich. Internetowa dostępność orzeczeń w sprawach administracyjnych jest trochę mniej powszechna. Internetowy dostęp do orzeczeń wydanych przez sądy pierwszej instancji również jest mniej powszechny w odniesieniu do wszystkich kategorii spraw (cywilnych, handlowych, administracyjnych). Powszechną praktyką jest anonimizacja publikowanych w internecie orzeczeń sądów i znakowanie orzeczeń słowami kluczowymi. Około jednej trzeciej wszystkich państw członkowskich korzysta lub planuje korzystać z systemu europejskiej sygnatury orzecznictwa. Niewiele państw członkowskich tłumaczy orzeczenia sądu najwyższej instancji na języki obce. · Dane dotyczące stosowania metod ADR pokazują, że prawie w połowie państw członkowskich częściej korzysta się z ADR niż z postępowania sądowego w celu rozstrzygania sporów konsumenckich. W ponad jednej trzeciej państw członkowskich konsumenci częściej kierują sprawy do ADR niż do pozarządowych organizacji konsumenckich lub organów publicznych. · Praktycznie wszystkie państwa członkowskie, które przedstawiły dane, poinformowały o wykorzystywaniu działań promocyjnych i środków zachęcających do używania ADR przez sektor publiczny w celu zwiększenia wykorzystywania metod ADR. Zarówno w odniesieniu do promowania, jak i środków zachęcających do korzystania z ADR w dużej grupie państw członkowskich odnotowano tę samą liczbę narzędzi stosowanych w sporach cywilnych i handlowych, sporach zbiorowych i konsumenckich. · W ciągu ostatnich trzech lat odnotowano średni niewielki wzrost zasobów przydzielonych sądownictwu w Europie. Zapewnienie skuteczności wymiaru sprawiedliwości wymaga odpowiedniego poziomu zasobów. Do każdego z państw członkowskich należy ustalenie, w związku z ogólną i szczegółową oceną sytuacji ich systemów, dokładnego poziomu wymaganych zasobów. W tym celu konieczne jest stosowanie narzędzi umożliwiających państwom członkowskim monitorowanie i ocenę sądów. Określając przydział zasobów, należy wziąć pod uwagę informacje dostarczone za pomocą tych narzędzi. · Chociaż zawsze niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego poziomu zasobów, o poprawie skuteczności decyduje różnorodność czynników. Na przykład lepsze funkcjonowanie sądów może być związane ze środkami zmierzającymi do lepszego zarządzania sprawami, z reformami procedur lub z włączeniem dobrze funkcjonujących technologii informacyjno-komunikacyjnych do systemu. · Im wyższa instancja sądu, tym mniejszy udział kobiet na stanowiskach sędziów. Chociaż udział kobiet na stanowiskach sędziów zawodowych zarówno w przypadku pierwszej i drugiej instancji, jak i sądów najwyższych wykazuje pozytywną tendencję w większości państw członkowskich, w przypadku sądów najwyższych większość państw członkowskich musi jeszcze poczynić starania, aby osiągnąć wartości mieszczących się w granicach określanych jako równowaga płci, czyli poziom 40–60 %.

3.3 Niezależność

Niezależność sądów jest wymogiem wynikającym z prawa do skutecznego środka prawnego określonego w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (artykuł 47). Ma także znaczenie dla funkcjonowania korzystnego otoczenia biznesowego, ponieważ zapewnia uczciwość, przewidywalność, pewność i stabilność systemu prawnego, w którym funkcjonują przedsiębiorstwa.

Oprócz informacji dotyczących postrzeganej niezależności sądów, które mogą wpływać na decyzje inwestycyjne, w tablicy wyników z 2014 r. przedstawiono pierwszy ogólny przegląd sposobów, w jaki zorganizowano systemy wymiaru sprawiedliwości, aby chronić niezależność sądów w pewnych sytuacjach, w których może być ona zagrożona.

W ramach kontynuowanej współpracy z europejskimi sieciami sądowymi, zwłaszcza z europejską siecią rad sądownictwa, Komisja rozszerzyła przegląd porównawczy, tak aby obejmował niezależności strukturalną. Wykresy przedstawione w tablicy wyników z 2015 r. opierają się na odpowiedziach na pytania zawarte w zaktualizowanym kwestionariuszu przygotowanym przez Komisję w ścisłym powiązaniu z europejską siecią rad sądownictwa oraz na wytycznych europejskiej sieci rad sądownictwa[53].

              3.3.1 Postrzegana niezależność sądów

Wykres 47: Postrzegana niezależność sądów* (postrzeganie – wyższa wartość oznacza lepsze postrzeganie) (źródło: Światowe Forum Ekonomiczne[54])

* Liczby w nawiasach wskazują pozycję zajmowaną ostatnio w rankingu 144 państw świata.

              3.3.2 Niezależność strukturalna

Ponieważ szereg państw członkowskich planuje przeprowadzenie reform w zakresie swoich rad sądownictwa lub zastanawia się nad ustanowieniem niezależnych organów, których najważniejszym zadaniem będzie ochrona niezależności sądów, wykresy przedstawiają porównanie składu (według procedury nominacji) i głównych uprawnień istniejących rad sądownictwa w UE (wykresy 48 i 49). Te porównawcze zestawienia mogą pomóc państwom członkowskim we wprowadzeniu reform, które zapewnią, by rady sądownictwa były skuteczne jako niezależne instytucje krajowe ponoszące ostateczną odpowiedzialność za wspieranie wymiaru sądownictwa w niezależnym wymierzaniu sprawiedliwości, przy jednoczesnym uwzględnianiu tradycji i specyfik systemów wymiaru sprawiedliwości.

Ustalanie kwot środków finansowych dla wymiaru sprawiedliwości jest delikatną kwestią, która może wpłynąć na niezależność sądów. Na nowym wykresie 50 przedstawiono informacje na temat tego, jaki organ rządu przyjmuje kryteria odnoszące się do ustalania kwot środków finansowych dla wymiaru sprawiedliwości oraz jakie są te kryteria.

Zapewnienie niezależności strukturalnej wymaga gwarancji prawnych, które będą ją chronić w sytuacjach, w których niezależność systemów wymiaru sprawiedliwości może być zagrożona. W celu przedstawienia gwarancji mających zastosowanie w takich sytuacjach wykorzystano pięć wskaźników: gwarancje dotyczące przenoszenia sędziów bez ich zgody (wykres 51), odwoływanie sędziów (wykres 52), przydział wpływających spraw w ramach sądu (wykres 53), wyłączenie sędziów z mocy ustawy i na wniosek (wykres 54) i zagrożenie niezawisłości sędziowskiej (wykres 55). W odniesieniu do takich sytuacji w zaleceniu Rady Europy z 2010 r. w sprawie niezawisłości, efektywności i odpowiedzialności sędziów („zalecenie”) przestawiono standardy mające zapewnić poszanowanie niezależności wymiaru sprawiedliwości[55].

Wykresy zostały aktualizowane w przypadkach, w których ramy prawne lub praktyka stosowana w państwach członkowskich uległy zmianie od momentu publikacji tablicy wyników z 2014 r. Na niektórych wykresach przedstawiono dodatkowe gwarancje, takie jak organ, do którego można zaskarżyć wyłączenie sędziego od udziału w sprawie, i dodano nowy element ilościowy pokazujący, ile razy dana sytuacja wystąpiła w 2013 r., na przykład liczbę przypadków przeniesienia sędziego bez jego zgody i liczbę przypadków wyłączenie sędziego od udziału w sprawie. Wykresy przedstawiają wyniki przeglądu gwarancji prawnych w określonych sytuacjach, nie stanowią jednak oceny ich skuteczności ani nie przedstawiają danych ilościowych dotyczących ich skuteczności[56].

Przegląd ten ma na celu pomóc europejskim sieciom sądowym i właściwym organom w zbadaniu skuteczności tych gwarancji. W 2014 r. europejska sieć rad sądownictwa rozpoczęła prace nad taką oceną.

Wykres 48: Skład rady sądownictwa według procedury nominacji*[57]

Na wykresie przedstawiono skład rad sądownictwa, członków europejskiej sieci rad sądownictwa, według procedury nominacji, w zależności od tego, czy członkowie są sędziami/prokuratorami wybranymi przez osoby na równorzędnych stanowiskach, członkami wyznaczonymi przez organ wykonawczy lub ustawodawczy lub członkami wyznaczonymi przez inne organy i władze. Co najmniej połowę członków rad sądownictwa powinni stanowić sędziowie wybierani przez osoby na równorzędnych stanowiskach spośród wszystkich szczebli sądownictwa i z poszanowaniem pluralizmu w sądownictwie[58].

* BE: członkami organów sądowych są sędziowie lub prokuratorzy; BG: kategoria „prokuratorzy” obejmuje jednego wybranego sędziego śledczego; DK: wszystkich członków formalnie powołuje Minister Sprawiedliwości; kategoria „mianowany/wyznaczony przez inne organy/władze” obejmuje dwóch przedstawicieli sądu (wyznaczonych przez związek pracowników administracyjnych i związek służb mundurowych); FR: Rada składa się z dwóch formacji – jednej właściwej dla sędziów i jednej właściwej dla prokuratorów; w skład Rady wchodzi jeden członek Conseil d'Etat wybierany przez Zgromadzenie Ogólne Conseil d'Etat; IT-CSM: Consiglio Superiore della Magistratura (obejmująca sądownictwo cywilne i karne); kategoria „sędziowie” obejmuje dwie grupy funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości (sędziów lub prokuratorów) wybieranych spośród pracowników Sądu Najwyższego; IT-CPGA: Consiglio di presidenza della giustizia amministrativa (obejmująca sądownictwo administracyjne); ES: członków Rady wywodzących się z sądownictwa mianuje parlament – Rada przekazuje parlamentowi listę kandydatów, którzy otrzymali poparcie stowarzyszenia sędziów lub dwudziestu pięciu sędziów; MT: lider opozycji mianuje jednego członka nie będącego prawnikiem; NL: członkowie formalnie powołani w dekrecie królewskim na wniosek ministra bezpieczeństwa i sprawiedliwości; RO: wybrani sędziowie zatwierdzeni przez Senat; SI: członkowie wybrani przez Zgromadzenie Państwowe na wniosek prezydenta Republiki.

Wykres 49: Uprawnienia rad sądownictwa*[59]

Na wykresie przedstawiono niektóre główne uprawnienia rad sądownictwa, członków europejskiej sieci rad sądownictwa, takie jak uprawnienia związane z mianowaniem i odwoływaniem sędziów, przenoszeniem sędziów bez ich zgody, postępowaniami dyscyplinarnymi prowadzonymi przeciwko sędziom, przyjmowaniem norm etycznych i awansowaniem sędziów.

* Wykres przedstawia tylko niektóre uprawnienia – kompetencje rad sądownictwa są szersze. IT: obie rady sądownictwa (CSM: sądownictwo cywilne/karne i CPGA: sądownictwo administracyjne). W niektórych państwach na organie wykonawczym spoczywa obowiązek, określony prawem lub praktyką, zaakceptowania wniosku rady sądownictwa w sprawie mianowania lub odwołania sędziego (np. ES).

Wykres 50: Kryteria dotyczące ustalania kwot środków finansowych dla wymiaru sprawiedliwości*[60]

Wykres pokazuje, jakie organy rządowe (sądownicze, ustawodawcze czy wykonawcze) określają kryteria dotyczące określania wysokości środków finansowych dla wymiaru sprawiedliwości. Przedstawia także te kryteria w odniesieniu do poszczególnych państw: są nimi kwota oparta na kosztach historycznych/poniesionych, która stanowi najpowszechniejsze kryterium lub, rzadziej, liczba napływających/rozstrzygniętych spraw, przewidywane koszty lub potrzeby/wnioski sądów.

* DK: uwzględnia się liczbę spraw wpływających do sądów pierwszej instancji i spraw przez nie rozstrzygniętych; DE: wyłącznie w odniesieniu do budżetu Sądu Najwyższego – w przypadku pierwszej i drugiej instancji systemy wymiaru sprawiedliwości różnią się pomiędzy poszczególnymi krajami związkowymi; EE: wyłącznie w odniesieniu do sądów pierwszej i drugiej instancji; HU: prawo stanowi, że wynagrodzenia sędziów określa się w ustawie w sprawie budżetu państwa w taki sposób, aby kwota wynagrodzenia nie była niższa niż w poprzednich latach; NL: uwzględnia się liczbę spraw rozstrzygniętych obliczoną na podstawie oceny kosztów ponoszonych przez sądy.

Wykres 51: Gwarancje dotyczące przenoszenia sędziów bez ich zgody (nieusuwalność sędziów) [61]

Na wykresie przedstawiono scenariusze przenoszenia sędziów bez ich zgody i pokazano, czy takie przeniesienie jest dozwolone, a jeżeli jest dozwolone, jakie organy podejmują decyzję w takich sprawach, z jakich powodów (np. organizacyjnych, dyscyplinarnych) możliwe jest przeniesienie oraz czy możliwe jest odwołanie się od takiej decyzji[62]. Po raz pierwszy na wykresie przedstawiono także liczbę sędziów przeniesionych bez ich zgody w 2013 r.

* Liczba nad kolumną oznacza liczbę sędziów przeniesionych bez ich zgody w 2013 r. (brak liczby oznacza niedostępność danych). BE: przeniesienie z powodów organizacyjnych wyłącznie w obrębie danego sądu; CZ: sędzia możne zostać przeniesiony włącznie do sądu tej samej instancji, sądu o jedną instancję wyżej lub niżej (wszystkie sądy muszą należeć do tego samego okręgu sądowego); DE: przenoszenie maksymalnie na okres trzech miesięcy i wyłącznie w przypadkach zastępstwa; EL: jeden sędzia przeniesiony z sądownictwa cywilnego/karnego; LT: przeniesienie czasowe, w przypadku pilnej potrzeby zapewnienia prawidłowego funkcjonowania sądu; FR: Minister Sprawiedliwości może przenieść sędziego z powodów organizacyjnych w rzadkich przypadkach takich jak zamknięcie sądu lub z powodów prawnych takich jak mianowanie na czas określony (na stanowisko prezesa sądu lub do pełnienia wyspecjalizowanej funkcji); PL: w następstwie reorganizacji sądów przeniesiono około pięciuset sędziów z zamkniętych sądów do innych sądów; RO: wyłącznie przeniesienie czasowe, maksymalnie na okres jednego roku, wynikające z sankcji dyscyplinarnych; UK (EN+WL): w 2013 r. przeniesiono mniej niż pięciu sędziów, o ile w ogóle jakiekolwiek przeniesienie miało miejsce.

Wykres 52: Odwoływanie sędziów pierwszej i drugiej instancji*[63]

Na poniższym wykresie przedstawiono organy uprawnione do składania wniosków i podejmowania decyzji dotyczących odwoływania sędziów pierwszej i drugiej instancji w różnych państwach członkowskich[64]. Górna część kolumny wskazuje, kto podejmuje ostateczną decyzję[65], natomiast dolna część – kto ewentualnie proponuje odwołanie lub z kim należy się skonsultować przed podjęciem decyzji. Po raz pierwszy na wykresie przedstawia się także liczbę sędziów odwołanych w 2013 r. oraz fakt, czy istnieje możliwość odwołania się od decyzji o odwołaniu przed sądem, Trybunałem Konstytucyjnym lub innym niezależnym organem.

* Liczba nad kolumną oznacza liczbę sędziów odwołanych w 2013 r. (brak liczby oznacza niedostępność danych). EL: odwołano jednego sędziego z sądownictwa cywilnego/karnego; UK (EN+WL): żaden z sędziów zatrudnionych w pełnym wymiarze nie został odwołany. Odwołano wyłącznie sędziów pracujących w niepełnym wymiarze (otrzymujących wynagrodzenie w formie dniówek), mianowicie jednego sędziego trybunału, czterech sędziów (recorders) (którzy zwykle zasiadają około 15 dni w roku) i ośmiu ławników. W niektórych państwach na organie wykonawczym spoczywa obowiązek, określony ustawowo lub wynikający z praktyki, zaakceptowania wniosku rady sądownictwa w sprawie odwołania sędziego (np. ES).

Wykres 53: Przydział spraw w ramach sądu[66]

Na wykresie przedstawiono, na jakim poziomie ustala się kryteria rozdzielania spraw w sądzie (np. zgodnie z ustawą, utrwaloną praktyką), w jaki sposób sprawy są przydzielane (np. przez prezesa sądu, personel sądowy, przydział losowy, zgodnie z wcześniej określoną kolejnością), i jaki organ nadzoruje przydział[67].

Wykres 54: Wyłączenie sędziego z mocy ustawy i na wniosek[68]

Na wykresie przedstawiono informacje, czy sędziowie mogą podlegać sankcjom, jeżeli nie zastosują się do obowiązku wyłączenia z rozpatrywania sprawy, w której ich bezstronność jest kwestionowana, zagrożona lub w przypadku uzasadnionego podejrzenia o stronniczość. Na wykresie wskazano również, który organ[69] podejmuje decyzję w sprawie wniosku strony o wyłączenie sędziego z powodu uzasadnionych przesłanek co do bezstronności[70].

Wykres 55: Procedury w przypadku zagrożenia niezawisłości sędziego[71]

Na wykresie przedstawiono informację, które organy mogą podejmować czynności w specjalnych postępowaniach mających na celu ochronę niezależności sądów, w przypadku gdy sędziowie uznają, że ich niezawisłość jest zagrożona[72]. Przedstawiono także środki, jakie mogą przyjąć przedmiotowe organy (np. wydanie oficjalnego oświadczenia, złożenie skargi lub nałożenie sankcji na osoby, które starają się wpływać na sędziów w niewłaściwy sposób). Działania mające na celu ochronę niezależności sądów podejmuje prokuratura lub sąd (w przypadku sankcji), zaś rada sądownictwa w przypadku innych środków.

Wnioski dotyczące niezależności sądów

W ciągu ostatnich trzech lat w większości państw członkowskich postrzeganie niezależności sądów poprawiło się lub pozostało bez zmian. W kilku państwa członkowskich utrzymująca się już wcześniej na niskim poziomie postrzeganie niezależności sądów uległo jednak dalszemu pogorszeniu. W tablicy wyników z 2015 r. rozszerzono ogólny zarys dotyczący gwarancji prawnych mających na celu ochronę niezależności sądów w określonych sytuacjach, w których może ona być zagrożona. W tablicy wyników przedstawiono także liczbę przypadków przenoszenia sędziów bez ich zgody oraz liczbę przypadków odwołań sędziów, które miały miejsce w 2013 r. Poza tym w tablicy przedstawiono informacje na temat kryteriów stosowanych w państwach członkowskich w odniesieniu do ustalania poziomu środków finansowych dla wymiaru sprawiedliwości. Ponieważ szereg państw członkowskich planuje przeprowadzenie reform dotyczących rad sądownictwa lub ustanawiania takich niezależnych organów, w tablicy wyników z 2015 r. przedstawiono porównawczy przegląd uprawnień i składu rad. Taki przegląd mógłby pomóc państwom członkowskim w zapewnianiu skuteczności rad w zakresie ochrony niezależności sądów, przy jednoczesnym uwzględnianiu tradycji i specyfik systemów wymiaru sprawiedliwości. Komisja będzie zachęcała sieci sądowe do pogłębienia ich ocen dotyczących skuteczności gwarancji prawnych i zastanowi się nad sposobem, w jaki można przedstawić te ustalenia w przyszłych tablicach wyników.

              4.       ROZWIĄZANIE PROBLEMU LUK W DANYCH

Gromadzenie danych dotyczących głównych elementów systemów wymiaru sprawiedliwości, obejmujących wszystkie państwa członkowskie, w dalszym ciągu stanowi problem. Na poniższym wykresie zilustrowano luki w danych. Przedstawiono na nim odsetek dostępnych informacji według państw członkowskich w odniesieniu do każdego głównego elementu składowego tablicy wyników (efektywności, jakości i niezależności).

Wykres 56: Luki w danych i dostępność informacji (efektywność, jakość, niezależność / odsetek według państw członkowskich) (źródło: Komisja Europejska[73])

Prawie wszystkie państwa członkowskie udostępniły informacje dotyczące niezależności. W obszarze jakości dostępność informacji wynosi ogólnie powyżej 50 %. Główne problemy utrzymują się w obszarze efektywności. Chociaż prawie wszystkie państwa członkowskie uczestniczyły w gromadzeniu danych przez CEPEJ na potrzeby przygotowania tablicy wyników z 2015 r., sposób odpowiedzi na konkretne pytania nadal wymaga poprawy.

Trudności w gromadzeniu danych wynikały z różnych powodów, w szczególności: z braku odpowiednich danych ze względu na niewystarczające zdolności w zakresie statystyki, z faktu, że w odniesieniu do gromadzenia danych krajowe kategorie nie odpowiadają kategoriom stosowanym przez CEPEJ lub, w kilku przypadkach, z niechęci do udziału w gromadzeniu danych na potrzeby opracowania tablicy wyników.

Aby uzupełnić luki w danych, Komisja wzywa państwa członkowskie do przedłożenia wszystkich danych mających znaczenie w odniesieniu do tablicy wyników i zamierza zintensyfikować działania w następujących obszarach:

· współpraca z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości w zakresie gromadzenia danych oraz, ponieważ grupa wyraziła zainteresowanie opracowaniem nowych wskaźników, w zakresie opracowania ewentualnych nowych wskaźników;

· współpraca z organami UE w konkretnych dziedzinach prawa UE związanego ze wzrostem gospodarczym, takich jak konkurencja, prawa konsumentów, prawa własności intelektualnej, oraz rozszerzenie współpracy na inne dziedziny;

· współpraca z europejskimi sieciami w dziedzinie sprawiedliwości, w szczególności z europejską siecią rad sądownictwa, Siecią Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej, Stowarzyszeniem Rad Stanu i Naczelnych Sądów Administracyjnych, Europejską Siecią Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości oraz ze stowarzyszeniami prawników praktyków, w szczególności adwokatów;

· śledzenie wspólnego programu gromadzenia danych prowadzonego przez Eurostat/UNODC i grupy ekspertów w obszarze spraw wewnętrznych; oraz

· rozwiązywanie problemu niektórych państw członkowskich w zakresie braku zdolności gromadzenia stosownych danych statystycznych dotyczących wymiaru sprawiedliwości w ramach europejskiego semestru.

             

              5.       WNIOSKI

W tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2015 r. odzwierciedlono starania podejmowane przez państwa członkowskie na rzecz zwiększenia efektywności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. Wynika z niej, że nastąpiła pewna poprawa, ale jednocześnie wykazano, że czerpanie korzyści z reform wymiaru sprawiedliwości będzie możliwe dopiero z upływem czasu. Zaangażowanie i determinacja są zatem niezbędne do osiągnięcia większej efektywności wymiaru sprawiedliwości.

Komisja ponawia swoje zobowiązanie do wspierania tych wysiłków we współpracy z państwami członkowskimi i wszystkimi zainteresowanymi stronami. Skuteczny wymiar sprawiedliwości zasługuje na takie wspólne starania ze względu na rolę, jaką odgrywa w zapewnianiu poszanowania wspólnych wartości unijnych i we wnoszeniu wkładu we wzrost gospodarczy.

[31]    Zob. na przykład dokument CEPEJ „Checklist for promoting the quality of justice and the courts” („Lista kontrolna na rzecz promowania jakości wymiaru sprawiedliwości i sądów”); opinia nr 6 Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich (CCJE) z 2004 r., dostępna pod adresem: https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?Ref=CCJE(2004)OP6&Sector=secDGHL&Language=lanEnglish&Ver=original&BackColorInternet=FEF2E0&BackColorIntranet=FEF2E0&BackColorLogged=c3c3c3

[32]    Opinia CCJE nr 6 (2004) pkt 34 „[...] oceny »jakości« systemu wymiaru sprawiedliwości, tj. skuteczności całego systemu sądownictwa lub poszczególnych sądów bądź lokalnej grupy sądów, nie należy mylić z oceną zdolności zawodowej każdego sędziego”.

[33]    Dane dotyczące „innych elementów” obejmują na przykład odwołania (EE, LV), przesłuchania (SE) lub szereg spraw rozpatrzonych w określonych ramach czasowych (DK).

[34]    11. sprawozdanie dotyczące administracji elektronicznej (SMART 2013/0053-3). Dokument dostępny pod adresem: http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/eu-egovernment-report-2014-shows-usability-online-public-services-improving-not-fast

[35]    Tajemniczy klienci są przeszkoleni i poinstruowani w zakresie obserwowania procesu (usługi publicznej), uczestniczenia w nim oraz dokonania jego pomiaru poprzez wcielenie się w rolę potencjalnego użytkownika. Każdy tajemniczy klient ma jeden dzień, aby ocenić jedno zdarzenie.

[36]    Dokument dostępny pod adresem: http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/eu-egovernment-report-2014-shows-usability-online-public-services-improving-not-fast

[37]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[38]    Parametry zawarte w kwestionariuszu określono na podstawie opinii nr 7 Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich (CCJE) z 2005 r. „Justice and society” („Sprawiedliwość i społeczeństwo”) (dostępnej pod adresem: https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?Ref=CCJE(2005)OP7&Sector=secDGHL&Language=lanEnglish&Ver=original&BackColorInternet=FEF2E0&BackColorIntranet=FEF2E0&BackColorLogged=c3c3c3, sprawozdania europejskiej sieci rad sądownictwa „Justice, society and the media” („Sprawiedliwość, społeczeństwo i media”) (dostępnego pod adresem: http://encj.eu/images/stories/pdf/GA/Dublin/encj_report_justice_society_media_def.pdf) i stanowią one uzupełnienie danych zebranych przez Europejską Komisję na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ) Rady Europy.

[39]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[40]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[41]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. W odniesieniu do każdej kategorii uwzględnionej na tym wykresie można przyznać 1 punkt.

[42]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[43]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[44]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[45]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[46]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[47]    Dane zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

[48]    Badanie Eurobarometr Flash 396 „Retailers' attitudes towards cross-border trade and consumer protection” („Postawy detalistów wobec handlu transgranicznego i ochrony konsumentów”, 2015 (jeszcze nieopublikowane). Badanie przeprowadzono wśród przedsiębiorstw będących detalistami, którzy sprzedają towary lub usługi konsumentom końcowym w sektorze handlu detalicznego i usług, zatrudniających co najmniej 10 osób (w danym państwie) w 28 państwach członkowskich Unii Europejskiej. Badaniem nie objęto handlu hurtowego i komisowego, z wyłączeniem handlu pojazdami mechanicznymi i motocyklami (kod NACE G 51), działalności pomocniczej związanej z pośrednictwem finansowym (J 67), prac badawczo-rozwojowych (K 73) ani pozostałej działalności gospodarczej (K 74).

[49]    W 2011 r. Komisja Europejska określiła cel zakładający, by do 2020 r. połowa wszystkich prawników praktyków w UE wzięła udział w szkoleniu z zakresu prawa europejskiego lub prawa innego państwa członkowskiego oraz by do 2020 r. za pomocą środków finansowych UE zapewniać wsparcie takich szkoleń dla 20 000 prawników praktyków rocznie. W sprawozdaniu dotyczącym szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości z 2014 r. opisano postępy w osiąganiu określonego celu oraz przedstawiono informacje na temat szkoleń finansowanych ze środków UE.

[50]    Dokument dostępny pod adresem: http://ec.europa.eu/justice/criminal/files/final_report_2014_en.pdf

[51]    CEPEJ określa wszystkie sądy mianem lokalizacji geograficznych; są to pomieszczania lub budynki sądów, w których odbywają się rozprawy sądowe. Jeżeli w jednym mieście znajduje się kilka budynków sądów, należy je uwzględnić. Wykres obejmuje wszystkie lokalizacje sądów pierwszej instancji mających właściwość ogólną oraz sądów szczególnych pierwszej instancji, a także lokalizacje sądów wyższej instancji i sądów najwyższych.

[52]    Dokument roboczy służb Komisji „Progress on equality between women and men in 2013” („Postępy w zakresie równości kobiet i mężczyzn w 2013 r.”), dokument dołączony do sprawozdania Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Sprawozdanie ze stosowania Karty praw podstawowych UE za 2013 r.” (COM(2014) 224 final).

[53]    W przypadku państw członkowskich, w których nie istnieją rady sądownictwa (CZ, DE, EE, EL, CY, LU, AT i FI), odpowiedzi na pytania zawarte w zaktualizowanym kwestionariuszu uzyskano w wyniku współpracy z Siecią Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej.

      Zob. Guide to the European Network of Councils for the Judiciary (Przewodnik po europejskiej sieci rad sądownictwa), czerwiec 2014 r., dostępny pod adresem: http://www.encj.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=11

[54]    Wskaźnik Światowego Forum Ekonomicznego opiera się na odpowiedziach udzielonych w ramach badania na następujące pytanie: „W jakim stopniu wymiar sprawiedliwości w twoim państwie jest niezależny od wpływów członków rządu, obywateli lub przedsiębiorstw?”. Odpowiedzi w badaniu udzieliła reprezentatywna próba przedsiębiorstw ze wszystkich państw reprezentująca główne sektory gospodarki (rolnictwo, przemysł wytwórczy, przemysł inny niż wytwórczy oraz usługi). Badanie przeprowadzono w różnych formach, obejmujących bezpośrednie rozmowy z pracownikami na stanowiskach kierowniczych w przedsiębiorstwach, wywiady telefoniczne i mailingi, a także alternatywnie sondaż internetowy. Dostępne pod adresem: http://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2013-2014

[55]    Zalecenie CM/Rec(2010)12 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich w sprawie niezależności, efektywności i odpowiedzialności sędziów.

[56]    Przegląd ten zawiera informacje dotyczące sposobu organizacji systemów wymiaru sprawiedliwości, a jego założeniem nie jest odzwierciedlenie złożoności i szczegółowych informacji dotyczących omawianych systemów. Wykresy przedstawiają państwa członkowskie w porządku alfabetycznym ich nazw geograficznych w ich własnych językach. Wysokość kolumn niekoniecznie odzwierciedla skuteczność gwarancji.

[57]    Na podstawie Przewodnika po europejskiej sieci rad sądownictwa (dostępnego pod adresem:

http://www.encj.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=11).

[58]    Rady sądownictwa są organami niezależnymi, ustanowionymi na mocy prawa lub na mocy konstytucji, których celem jest ochrona niezależności wymiaru sądownictwa i niezawisłości poszczególnych sędziów, a przez to wspieranie skutecznego funkcjonowania systemu sądowego. Zob. Zalecenie CM/Rec(2010)12 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich w sprawie niezależności, efektywności i odpowiedzialności sędziów, pkt. 26–27.

[59]    Na podstawie Przewodnika po europejskiej sieci rad sądownictwa (dostępnego pod adresem:

http://www.encj.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=11).

[60]    Dane gromadzone za pośrednictwem zaktualizowanego kwestionariusza przygotowanego przez Komisję w ścisłym powiązaniu z europejską siecią rad sądownictwa. W przypadku państw członkowskich, w których nie istnieją rady sądownictwa, odpowiedzi na pytania zawarte w zaktualizowanym kwestionariuszu uzyskano we współpracy z Siecią Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej.

[61]    Dane gromadzone za pośrednictwem zaktualizowanego kwestionariusza przygotowanego przez Komisję w ścisłym powiązaniu z europejską siecią rad sądownictwa. W przypadku państw członkowskich, w których nie istnieją rady sądownictwa, odpowiedzi na pytania zawarte w zaktualizowanym kwestionariuszu uzyskano we współpracy z Siecią Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej.

[62]    § 52 zalecenia zawiera gwarancje nieusuwalności sędziów, w szczególności stanowiące, że sędzia nie powinien być przeniesiony na inne stanowisko sądowe bez jego zgody, za wyjątkiem sankcji dyscyplinarnych lub reform organizacji systemu sądowego.

[63]    Dane gromadzone za pośrednictwem zaktualizowanego kwestionariusza przygotowanego przez Komisję w ścisłej współpracy z europejską siecią rad sądownictwa. W przypadku państw członkowskich, w których nie istnieją rady sądownictwa, odpowiedzi na pytania zawarte w zaktualizowanym kwestionariuszu uzyskano we współpracy z Siecią Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej.

[64]    § 46 i 47 zalecenia zawierają wymóg, aby w systemach krajowych przewidziane były gwarancje dotyczące odwoływania sędziów.

[65]    Może być to jeden organ lub dwa różne organy w zależności od powodu odwołania lub rodzaju sędziego (np. prezes itp.).

[66]    Dane gromadzone za pośrednictwem zaktualizowanego kwestionariusza przygotowanego przez Komisję w ścisłej współpracy z europejską siecią rad sądownictwa. W przypadku państw członkowskich, w których nie istnieją rady sądownictwa, odpowiedzi na pytania zawarte w zaktualizowanym kwestionariuszu uzyskano we współpracy z Siecią Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej.

[67]    § 24 zalecenia zawiera wymóg, aby systemy rozdzielania spraw w ramach sądu opierały się na obiektywnych, ustalonych wcześniej kryteriach mających gwarantować prawo do niezależnego i bezstronnego sądu.

[68]    Dane gromadzone za pośrednictwem zaktualizowanego kwestionariusza przygotowanego przez Komisję w ścisłej współpracy z europejską siecią rad sądownictwa. W przypadku państw członkowskich, w których nie istnieją rady sądownictwa, odpowiedzi na pytania zawarte w zaktualizowanym kwestionariuszu uzyskano we współpracy z Siecią Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej.

[69]    Niekiedy decyzję w danej sprawie podejmuje więcej organów niż jeden w zależności od szczebla sądu, w którym zasiada wyłączany sędzia.

[70]    § 59, 60 i 61 zalecenia stanowią, że sędziowie powinni działać niezawiśle i bezstronnie we wszystkich sprawach i powinni wyłączyć się z orzekania lub odmówić przyjęcia sprawy, jeżeli zachodzą uzasadnione powody określone przez prawo.

[71]    Dane gromadzone za pośrednictwem zaktualizowanego kwestionariusza przygotowanego przez Komisję w ścisłym powiązaniu z europejską siecią rad sądownictwa. W przypadku państw członkowskich, w których nie istnieją rady sądownictwa, odpowiedzi na pytania zawarte w zaktualizowanym kwestionariuszu uzyskano we współpracy z Siecią Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej.

[72]    § 8, 13 i 14 zalecenia stanowią, że jeżeli sędzia uzna, że jego niezawisłość jest zagrożona, powinien mieć możliwość skorzystania ze skutecznych środków odwoławczych.

[73]    W odsetku dostępnych informacji uwzględniono: w odniesieniu do efektywności – wskaźniki efektywności pochodzące z badania CEPEJ oraz wskaźniki dotyczące dziedzin konkurencji, ochrony konsumentów i wspólnotowego znaku towarowego; w odniesieniu do jakości – wskaźniki pochodzące z badania CEPEJ i dane zgromadzone przez grupę osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowego wymiaru sprawiedliwości; w odniesieniu do niezależności – wskaźniki pochodzące z kwestionariusza Komisji.