[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 14.11.2006

KOM(2006) 697 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI

Reformy gospodarcze i konkurencyjność: główne przesłania sprawozdania na temat europejskiej konkurencyjności w 2006 r.

{SEK(2006) 1467}

KOMUNIKAT KOMISJI

Reformy gospodarcze i konkurencyjność: główne przesłania sprawozdania na temat europejskiej konkurencyjności w 2006 r.

1. WSTęP: NOWE SPRAWOZDANIE PROMUJąCE EUROPEJSKą STRATEGIę NA RZECZ WZROSTU I ZATRUDNIENIA

Niniejszy komunikat przedstawia ustalenia i przesłania sprawozdania Komisji na temat europejskiej konkurencyjności w 2006 r.[1].

Sprawozdanie na temat konkurencyjności koncentruje się głównie na analizie problemów dotyczących rozwoju produktywności, podstawowego wskaźnika konkurencyjności w perspektywie długoterminowej. Konkurencyjność jest tu rozumiana jako stałe podnoszenie jakości warunków życiowych społeczeństwa lub regionu przy możliwie najniższej stopie przymusowego bezrobocia. Na poziomie sektora przemysłowego konkurencyjność jest rozumiana jako utrzymanie i poprawa pozycji danego sektora na rynku światowym.

Ponieważ odnowiona strategia lizbońska na rzecz wzrostu i zatrudnienia dokonuje rozróżnienia między wyzwaniami makroekonomicznymi, mikroekonomicznymi i związanymi z zatrudnieniem; sprawozdanie na temat konkurencyjności zostało tak opracowane, aby stanowić wkład w solidne analityczne podstawy mikroekonomicznego filara strategii lizbońskiej. Stąd też analiza zagadnień w sprawozdaniu jest silniej ukierunkowana na agendę polityczną.

Celem niniejszego komunikatu nie jest przedstawienie konkretnych propozycji lub planu działania. Komunikat ma być pomocny w procesie podejmowania decyzji, dostarczając szeregu istotnych dla polityki ustaleń i zaleceń wynikających z analizy ekonomicznej.

Po dokonaniu przeglądu aktualnej sytuacji we wzroście gospodarczym, produktywności i zatrudnieniu w Europie, w sprawozdaniu poruszono różne aspekty, które dotyczą trzech z czterech priorytetowych obszarów programu reform przedłożonego podczas wiosennego posiedzenia Rady Europejskiej w 2006 r.: wiedza i innowacje , uwolnienie potencjału gospodarczego oraz dążenie do efektywnej i zintegrowanej polityki energetycznej . Cztery rozdziały dotyczą kolejno: liberalizacji europejskiego rynku energetycznego, otoczenia regulacyjnego w kontekście strategii na rzecz wzrostu i zatrudnienia, finansowania innowacji, koncepcji „Lead Markets” (koncepcja wiodących rynków) w polityce innowacji. Ponadto sprawozdanie bada konkurencyjną pozycję dwóch europejskich sektorów przemysłu zaawansowanych technologii, a mianowicie produkcję towarów i usług technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz przemysłu farmaceutycznego. Na koniec, załącznik statystyczny przedstawia wskaźniki konkurencyjności na poziomie sektorowym.

2. OGÓLNE WYNIKI W ZAKRESIE KONKURENCYJNOśCI: OBIECUJąCE OZNAKI DZIAłAń ZARADCZYCH WOBEC NIEZADOWALAJąCYCH WYNIKÓW W ZAKRESIE POPRAWY KONKURENCYJNOśCI W OSTATNICH LATACH

W minionym dziesięcioleciu wzrost PKB per capita w UE-25 był niższy niż w USA, a tempo realnego wzrostu PKB, wydajności pracy i ogólnej wydajności produkcyjnej w Unii Europejskiej uległo spowolnieniu lub pozostało na niezmienionym poziomie w latach 1990-2004. Te trendy wykazują cechy strukturalne, a wiedza o tym wśród europejskich decydentów politycznych sprawia, że wymagane są odpowiednie rozwiązania polityczne. W 2000 r. Rada Europejska z Lizbony uzgodniła wzmocnienie celu jakim jest europejska konkurencyjność. W 2005 r. dokonano reorganizacji strategii lizbońskiej, kładąc szczególny nacisk na działania polityczne, a także większą liczbę lepszych miejsc pracy. I tak w kluczowych obszarach strategii „Wzrost i Zatrudnienie” chodzi m.in. o to, aby pobudzając wzrost produktywności poprzez inwestowanie w badania i rozwój, poprawić europejską infrastrukturę, wzmocnić kapitał ludzki i promować konkurencję. Przyczyniłoby się to do odniesienia większej korzyści z globalizacji. Strategię tę postrzegać należy także w szerszym kontekście wymogu związanego ze zrównoważonym rozwojem, zgodnie z którym aktualne potrzeby należy realizować bez szkody dla możliwości realizacji własnych potrzeb przez przyszłe pokolenia.

Pierwszą zachęcającą oznaką tej poprawy jest tendencja do zwiększania stopy zatrudnienia w wielu państwach członkowskich UE. Jest to w pewnej mierze wynikiem prowadzonych w ostatnich latach reform rynku pracy. Pomimo tego stopy zatrudnienia w większości państw UE nadal są niższe od wyznaczonych w Lizbonie celów.

Zanotowanemu ostatnio w UE wzroście zatrudnienia towarzyszył tylko nieznaczny wzrost wydajności pracy. Te rozczarowujące wyniki wzrostu wydajności pracy w UE są uwarunkowane zarówno słabymi nakładami inwestycyjnymi, jak i ogólnie powolnym wzrostem stopy produktywności. Ogólny wzrost produktywności pozostaje niski od czasu zmniejszenia tempa w połowie lat 90-tych. Dowodzi to, że nie wolno dłużej odwlekać reform zgodnych z priorytetami ustalonymi w strategii na rzecz zatrudnienia i wzrostu. Wzrost wydajności wskutek reorganizacji i nowego podziału produkcji, lepszej jakości siły roboczej, wprowadzenia nowych produktów i procesów, zwłaszcza dzięki technologiom teleinformatycznym, przyczyniłyby się do większego zapotrzebowania na inwestycje i dalszego wzrostu wydajności pracy poprzez większą intensyfikację kapitału

Ostatni rozwój sytuacji wskazuje na przyspieszony wzrost gospodarczy w UE z 1,7 % w 2005 r. do 2,8% w 2006 r. Oznaczałoby to najlepsze od roku 2000 wyniki wzrostu UE-25, którym towarzyszy wyższa stopa zatrudnienia, wzrost produktywności i redukcja bezrobocia. Wzrost cen ropy miał wyraźnie negatywny, choć ograniczony wpływ na wzrost gospodarczy w Europie. Modelowe symulacje pomagają ilościowo określić długookresowy wpływ wahań cen energii i pokazać dużą różnorodność tych wahań w poszczególnych krajach i sektorach. Pomimo tegorocznego wzrostu cen energii, stan gospodarki UE w chwili obecnej wyraźnie się poprawia. To zjawisko wraz z nowym stylem zarządzania partnerstwem na rzecz wzrostu i zatrudnienia stwarzają wyjątkową możliwość energicznej kontynuacji niezbędnych reform strukturalnych.

3. SIłY NAPęDOWE KONKURENCYJNOśCI

Liberalizacja rynku energii : Silna reakcja na zachęty sprawia, że tym bardziej konieczne staje się rozważne opracowywanie działań politycznych

Europejskie rynki energii przechodzą trwający od początku lat 90-tych proces liberalizacji. W sprawozdaniu przedstawiono ocenę niektórych skutków liberalizacji europejskich rynków energii elektrycznej i gazu oraz omówiono problemy, które ogólnie wynikają z liberalizacji, uwzględniając doświadczenia spoza UE.

Zgodnie z ustaleniami wprowadzenie konkurencji skutkowało zwykle bardziej opłacalnymi pod względem kosztów działaniami, przy czym część korzyści płynęła do konsumentów. Jednak rynki hurtowe energii elektrycznej i gazu okazały się być wyjątkowo wrażliwe na pozycję rynkową wynikającą z tradycyjnej struktury przemysłowej i szczególnej charakterystyki tych rynków. Przedsiębiorstwa mające dobrą pozycję rynkową mocno trzymają w ręku produkcję, dostawy z zagranicy i tworzą podstawową infrastrukturę. Konieczne są skuteczne uregulowania prawne, aby rozwiązać ten problem. Konkurencja na rynkach detalicznych musi jeszcze w większości przypadków poprawnie funkcjonować. Dyrektywy w sprawie energii przewidują zobowiązania dla usług uniwersalnych i publicznych, a także szczególne zasady dotyczące ochrony konsumentów.

W odniesieniu do badań i rozwoju (B&R), analiza wpływu na innowacje pokazuje, że, wskutek liberalizacji, zachodzi zmiana w działaniach w zakresie B&R: wysiłki innowacyjne na poziomie przedsiębiorstw przesuwają się od innowacji technologicznych (w interesie publicznym) ku oszczędnym pod względem kosztów technologii i usług dla konsumentów. Ogół wydatków na badania i rozwój najwyraźniej uległ zmniejszeniu, wydaje się natomiast, że wzrosło zainteresowanie innowacjami poprawiającymi efektywność. Wynika z tego, że niezbędne są dodatkowe środki polityczne wspierające badania podstawowe w dziedzinie energii, aby można było przywrócić im pozycję, jaką zajmowały przed okresem liberalizacji.

Zarówno teoria, jak i fakty pokazują, że na zliberalizowanych rynkach ceny mogą się bardziej zmieniać w krótkiej perspektywie czasowej, a popyt może wymagać częstszego niż przed okresem liberalizacji dostosowania do istniejących możliwości. Wahania cen są niekiedy postrzegane jako niepożądane, jednak większa rola popytu w równoważeniu rynków jest spójna ze zwiększeniem skuteczności w dłuższej perspektywie czasowej. Jest inną rzeczą, że nieodpowiednia struktura rynku może prowadzić do zbyt niskich, aby przynosiły efekty, nakładów inwestycyjnych[2]. Jest tak zwłaszcza w przypadku, gdy ceny nie odzwierciedlają rzeczywistej wartości energii, co daje niższe stopy zwrotu, lub gdy nieodpowiednie wydzielenie dostępu dla innych firm prowadzi podmioty gospodarcze danej sieci do faworyzowania swoich powiązanych przedsiębiorstw dostawczych. Na regulowanych rynkach (np. infrastruktury) koncepcja mechanizmów wspierających skuteczne inwestycje jest konieczna, zwłaszcza gdy chodzi o (transgraniczne) możliwości transportu. Czynniki takie, jak skomplikowane procedury wprowadzone przez władze publiczne również mogą osłabiać działalność inwestycyjną. Niewystarczające inwestycje w wytwarzanie energii mogą grozić wystąpieniem niedostatku energii elektrycznej i przerw w jej dostawie.

Ustalenia wynikające z analizy gospodarczej załączone do sprawozdania pokazują, że reakcje polityczne w pierwszym rzędzie powinny skupić się na jednoznacznym podziale praw i obowiązków uczestników rynku, w szczególności w okresach niskiej podaży energii. Ponadto promowanie bardziej płynnych rynków hurtowych, w szczególności w odniesieniu do transakcji terminowych typu forward, zabezpieczy konsumentów przed wahaniami cen. Efektywne rynki wymagają wysokiego stopnia przejrzystości; mechanizm lepszego monitorowania na poziomie unijnym popytu i podaży na rynkach energetycznych UE pozwalający stwierdzić ewentualne braki w zakresie infrastruktury, dostaw i magazynowania, mógłby przyczynić się do lepszej przejrzystości kwestii związanych z bezpieczeństwem dostaw energii w UE.

Wreszcie, teoretyczne i empiryczne wyniki podają, że oddziaływanie liberalizacji rynków energii elektrycznej na środowisko naturalne nie jest jednoznaczne. Obniżenie cen prowadziłoby do zwiększenia konsumpcji energii, zaś większa wydajność paliwa i zmiany w połączeniach technologii, spowodowane zwiększoną konkurencją, mogą prowadzić do zmniejszenia emisji[3]. W ogólnym ujęciu cele związane z liberalizacją i z ochroną środowiska uzupełniają się. Liberalizacja może również wzmacniać działanie instrumentów ochrony środowiska zorientowanych na rynek, takich jak europejski system handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla.

Otoczenie regulacyjne : Bardzo szerokie wsparcie dla zasad lepszych uregulowań prawnych pomimo niejednakowych zobowiązań

Poprawa warunków dla przedsiębiorczości poprzez stosowanie środków wspierających przedsiębiorczość i poprzez stosowanie reguł dotyczących lepszych uregulowań prawnych jest dzisiaj wspólnym celem w UE. Upowszechnianie instrumentów służących lepszym uregulowaniom prawnym stanowi zatem jasno określony priorytet strategii na rzecz zatrudnienia i wzrostu. Dlatego fakt, że krajowe programy reform (KPR) przyjęte przez państwa członkowskie w 2005 r. są odzwierciedleniem woli reform praktyk regulacyjnych napawa optymizmem. Reformy te są w znacznej mierze uzupełnieniem inicjatywy na rzecz lepszych uregulowań prawnych na poziomie wspólnotowym, która obejmuje program upraszczania dla obowiązujących przepisów prawnych, systematyczną ocenę wpływu dla nowych przepisów prawnych, poprawę konsultacji z zainteresowanymi stronami, a także obliczanie i redukcję obciążeń administracyjnych. Rozpoczęto już prace nad ustaleniem ilościowych celów dotyczących redukcji obciążeń administracyjnych.

Wyodrębnienie wpływu uregulowań prawnych na gospodarkę jest trudne. Niemniej literatura ekonomiczna – nadal jest jej niewiele na ten temat – pokazuje, że uregulowania prawne mogą mieć znaczący pozytywny lub negatywny wpływ (jeżeli są źle opracowane) na wyniki gospodarcze i innowacje. Sprawozdanie na temat europejskiej konkurencyjności analizuje tę szeroką gamę działań zaproponowanych w krajowych programach reform i w innych dokumentach wszystkich państw członkowskich UE-25 w dziedzinie lepszych uregulowań prawnych. Proponowane działania są bardzo zróżnicowane pod względem ram czasowych dotyczących wykonania, intensywności, stopnia instytucjonalizacji i możliwej skuteczności; większość państw członkowskich planuje w tej dziedzinie podjęcie jednego lub kilku działań na dużą skalę. Poza tym państwa członkowskie przedstawiają działania przynoszące widoczne krótkotrwałe korzystne efekty, jak np. punkty kompleksowej obsługi do rejestracji przedsiębiorstw. Krajowe programy reform i rozwój sytuacji od czasu ich opublikowania w ostatnim roku oznaczają wyraźny postęp w dobrym kierunku, jeśli chodzi o otoczenie regulacyjne UE. Duże różnice zaobserwowane między proponowanymi przez poszczególne państwa członkowskie działaniami często odzwierciedlają fakt, iż sytuacja wyjściowa państw członkowskich uwzględniana przy opracowaniu systemu lepszych uregulowań prawnych jest różna.

Warto dodać w tym kontekście, że dysponowanie systemem lepszych uregulowań prawnych niekoniecznie spowoduje zmniejszenie ich ilości. Wśród siedmiu państw członkowskich, które na podstawie istniejących wskaźników zostały wstępnie przypisane do kategorii państw mających stosunkowo restrykcyjne otoczenie regulacyjne, zgodnie z definicją OECD, dwa przedstawiły w swoich KPR zestaw działań obejmujący wszystkie lub prawie wszystkie elementy programu lepszych uregulowań prawnych, a większość pozostałych krajów planuje działania w co najmniej dwóch dziedzinach. Kilka spośród ośmiu państw członkowskich zaliczanych do krajów o mniej restrykcyjnym otoczeniu regulacyjnym również należy do krajów, których działania obejmują wszystkie lub prawie wszystkie elementy programu lepszych uregulowań prawnych.

Rosnąca liczba krajów (18) wdraża obecnie lub planuje wdrożenie własnych systemów oceny wpływu, co jest odpowiednikiem etapu, którego realizacja już trwa w Komisji i w nielicznych państwach członkowskich. Powinno to pomóc w zapewnieniu wyższej jakości przyszłych uregulowań prawnych mających znaczenie dla krajowej i europejskiej konkurencyjności. Do tej pory odnotowano jednak bardzo powolne postępy i należy pamiętać, że korzyści wynikające z wdrożenia systemu oceny wpływu będą widoczne dopiero po kilku latach. Poza tym istnieją obawy, że w niektórych przypadkach ograniczenia w zakresie zasobów mogą stanowić poważną przeszkodę. Jeżeli ten problem związany z przesunięciem zasobów nie zostanie rozwiązany, może zaistnieć sytuacja, że nowych przepisów nie obejmie poprawa jakości wynikająca z przeprowadzania systematycznych ocen wpływu, w których gospodarcze, społeczne i środowiskowe oddziaływania będą systematycznie oceniane jako część zintegrowanego procesu.

Ustanowienie kompleksowego, zintegrowanego systemu lepszych uregulowań prawnych powinno stać się w średniej lub dłuższej perspektywie czasowej celem wszystkich państw członkowskich. Istnieje wyraźnie pilna potrzeba podjęcia środków, aby stworzyć podwaliny takiego systemu. Trwałe osiągnięcie tego celu będzie pomocne w stworzeniu lepszych warunków dla przedsiębiorczości, redukcji obciążeń administracyjnych – które w niektórych sektorach są szczególnie wysokie - i barier dostępu do rynku oraz przyczyni się do zwiększenia konkurencji, większej liczby innowacji, a w konsekwencji do większego wzrostu gospodarczego. Ogólny proces lepszych uregulowań prawnych nadal jest na początkowym etapie, a jego późniejszy sukces będzie zależał od licznych czynników, które nie są łatwe do uwzględnienia. Równie ważną rolę będzie odgrywać znaczenie nadane wdrażaniu przedłożonych propozycji.

Z analizy wynika, że w całej UE osiągnięto pierwsze postępy i że państwa członkowskie podjęły już działania w zakresie lepszych uregulowań prawnych, a także bardziej ogólnie w zakresie warunków dla przedsiębiorczości, jednak rzeczywiste wyzwania pozostają. Oczywiście dla krajów, w których dotychczas przywiązywano mniejszą wagę do działań w zakresie lepszych uregulowań prawnych, nagląca potrzeba i potencjalne korzyści związane z bardziej energiczną realizacją programu lepszych uregulowań prawnych są większe niż dla krajów, które osiągnęły już bardziej zaawansowany etap realizacji. Państwa członkowskie znajdujące się w mniej dogodnej sytuacji wyjściowej powinny dołożyć większych starań w celu ustanowienia kompleksowego systemu lepszych uregulowań prawnych.

Finansowanie innowacji traktowane z należną uwagą, jednak dalej brak działań politycznych w niektórych dziedzinach

W sprawozdaniu skupiono się najpierw na szczególnych problemach związanych z finansowaniem innowacji oraz stosownych narzędziach polityki służących rozwiązywaniu tych problemów. Wsparcie publiczne może mieć różne formy, np.: środki bezpośrednie, takie jak dotacje i pożyczki, środki pośrednie, takie jak gwarancje lub zachęty podatkowe do prowadzenia działań badawczo-rozwojowych oraz środki w zakresie kapitału podwyższonego ryzyka. Następnie omówiono dobre praktyki w zakresie pomocy państwa, podparte teorią ekonomiczną, oraz przedstawiono istotne w tej dziedzinie polityki wnioski. Ich uzupełnieniem jest przegląd środków finansujących innowacje, które państwa członkowskie zaproponowały w opublikowanych w październiku 2005 r. krajowych programach reform.

W ostatnich latach coraz więcej krajów stosuje zachęty podatkowe do prowadzenia działań badawczo-rozwojowych i w wielu krajach zwiększono korzyści przewidziane w przepisach podatkowych dotyczących B&R. Krajowe programy reform państw członkowskich z października 2005 r. potwierdzają ten trend. Programy te ponadto odzwierciedlają coraz większe znaczenie, jakie władze publiczne przywiązują do dysponowania dobrze rozwiniętym sektorem kapitału podwyższonego ryzyka; informując o bieżących, wzmocnionych lub nowych działaniach w niemalże wszystkich państwach członkowskich, szczególną uwagę kierując na inwestycje w początkowej fazie. Godna uwagi grupa krajów zapowiada objęcie działaniami również stowarzyszenia aniołów biznesu (business angels). Nieco uwagi zostaje zatem poświęcone, ogółem, ułatwieniu transgranicznej mobilności kapitału podwyższonego ryzyka. To samo odnosi się do finansowania dłużnego innowacyjnych projektów; tylko nieliczne państwa członkowskie planują odpowiednie działania w tym zakresie.

Duża różnorodność systemów i instrumentów, a także często zapowiadany zamiar dokonania ich przeglądu i restrukturyzacji wskazuje, że obecnie dużo się eksperymentuje. Wyraźnie istnieje tutaj jeszcze możliwość wzajemnego uczenia się i wymiany najlepszych praktyk, co byłoby dużo łatwiejsze, gdyby częściej, systematyczniej i w lepiej porównywalny sposób poddawano ocenie trwające już działania. Poza tym w danym kraju istnieje niekiedy duża różnorodność instrumentów, co sprawia, że konieczne są bardziej systematyczne wysiłki celem poinformowania potencjalnych użytkowników, ale również aby uprościć i ułatwić dostęp do istniejących instrumentów.

Podsumowując zauważa się, że większe wysiłki należy skoncentrować na ułatwianiu transgranicznego dostępu do kapitału podwyższonego ryzyka i na finansowaniu dłużnym innowacyjnych projektów. Kwestią dostarczania kapitału podwyższonego ryzyka w początkowej fazie rozwoju przedsiębiorstwa zajmuje się obecnie wiele krajów; niemniej wciąż jest to obszar wymagający dodatkowych nakładów. Także ocena i uproszczenie istniejących systemów powinny być prowadzone bardziej systematycznie i nadal należy kontynuować proces uczenia się od drugich.

Trzeba jednak wyraźnie powiedzieć, że wspomniane wysiłki są wprawdzie konieczne, ale z pewnością niewystarczające, aby osiągnąć ogólny cel, jakim jest przekształcenie europejskiej gospodarki w gospodarkę bardziej dynamiczną i opartą na wiedzy. Oprócz szeroko zakrojonych działań w zakresie badań, rozwoju i innowacji, będzie trzeba przeprowadzić reformy, które ogólnie wzmocnią działalność gospodarczą, zwłaszcza w dziedzinie warunków dla przedsiębiorczości, konkurencji, handlu zewnętrznego, edukacji i rynków pracy.

Koncepcja wiodącego rynku może przyczynić się do tego, że polityka innowacji będzie zorientowana na przyszłe globalne potrzeby

W sprawozdaniu dokonano przeglądu literatury na temat wiodącego rynku, przydatnej koncepcji służącej lepszemu zrozumieniu czynników kształtujących sukces innowacji i nowych technologii na rynku światowym, zwłaszcza w przypadku konkurujących ze sobą projektów innowacyjnych.

Wprawdzie koncepcja wiodących rynków ma przede wszystkim znaczenie dla przedsiębiorstw, jednak także może być pomocna rządom w kształtowaniu bardziej skutecznej polityki w dziedzinie technologii, jeśli chodzi o ułatwianie innowacyjnym przedsiębiorstwom skutecznego globalnego sukcesu. Można wymienić kilka ogólnych kryteriów kształtowania różnych obszarów polityki innowacji (od finansowania programów i zamówień publicznych po uregulowania prawne i ustalanie standardów): uwzględnienie potrzeb globalnego rynku i preferencji klientów zagranicznych, przekazanie zagranicę krajowych preferencji rynkowych, podkreślanie znaczenia obniżania kosztów produkcji, dopuszczanie konkurencji pomiędzy różnymi innowacyjnymi projektami, zajmowanie się globalnymi trendami (co stawia wysokie wymagania, gdyż trudno jest zidentyfikować konkretną zmianę jako globalny trend).

W każdej polityce popierającej powstanie wiodącego rynku kluczowe znaczenie ma zatem wczesne skoncentrowanie się na globalnych rynkach, opracowanie innowacyjnego projektu będącego reakcją na nowopowstające globalne potrzeby i osiągnięcie przewagi kosztowej na tyle wysokiej aby przekonać inne kraje do naśladowania, bez ingerowania w działanie sił konkurencji.

Aby koncepcja wiodących rynków mogła funkcjonować na poziomie europejskim, Komisja zaproponowała w ostatnio przyjętym komunikacie w sprawie innowacji[4] aby, po pierwsze konsultować się z zainteresowanymi stronami, zwłaszcza platformami technologicznymi i panelami innowacji Europe INNOVA, w celu określenia możliwych obszarów, w których połączenie działań politycznych w zakresie podaży i popytu mogło sprzyjać powstaniu rynków przyjaznych dla innowacji i, po drugie w 2007 r. rozpocząć inicjatywy pilotażowe dla wiodących rynków w najbardziej obiecujących obszarach. Na podstawie tych doświadczeń Komisja przygotuje obszerną strategię wiodących rynków.

4. KONKURENCYJNOść SEKTORÓW

Oprócz przeglądu reform gospodarczych (liberalizacja sektora energii, otoczenie regulacyjne) i działań politycznych mających na celu poprawę skuteczności innowacyjnej, w sprawozdaniu zbadano konkurencyjną pozycję dwóch ważnych, szybko rozrastających się sektorów zaawansowanych technologii, a mianowicie sektora towarów i usług w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) i przemysłu farmaceutycznego.

Sektory przemysłowe w dziedzinie ICT potrzebują więcej B&R oraz działań politycznych ułatwiających przemiany

Co do sektora ICT, zgodnie z wnioskami zawartymi w sprawozdaniu, UE dysponuje przewagą komparatywną w dziedzinie różnych dóbr wysokiej jakości, wymagających odpowiednio wyższych cen. Zwiększony obrót handlowy półwyrobami, który w dużym stopniu odbywa się między przedsiębiorstwami, wskazuje że niektóre przywożone towary są wykorzystywane jako produkty pośrednie dla bardziej złożonych produktów końcowych o wysokiej wartości.

Globalizacja zwielokrotniła możliwości rozdrobnienia procesu produkcyjnego i zlokalizowania produkcji danych elementów w różnych miejscach, które zapewniają przewagę komparatywną. W konsekwencji np. projektowanie chipów odbywa się w Europie, natomiast masowa produkcja chipów odbywa się w Azji Południowo-Wschodniej; opracowanie oprogramowania odbywa się w europejskich laboratoriach oprogramowania, natomiast kodowanie oprogramowania w Indiach. Bliskość klienta w przypadku wyspecjalizowanych produktów, jak np. oprogramowanie, jest innym argumentem przemawiającym za lokalizacją w UE. Fakty dowodzą, że produkcja wykorzystująca wiedzę specjalistyczną, opracowanie produktu i strategiczne B&R nadal są zlokalizowane w Europie, natomiast pracochłonna produkcja dojrzałych standaryzowanych produktów została przeniesiona do Azji. Niemniej rosnące nakłady B&R w Chinach i Indiach mogą w przyszłości zmusić do zakwestionowania tego stanu rzeczy.

Niemniej producenci w nowych państwach członkowskich pokazali, że nadal jest możliwe utrzymanie konkurencyjności w UE przy niskich kosztach produkcji, odnosząc korzyści z efektu skali, np. produkcja drutu izolowanego, odbiorników radiowych i telewizyjnych i elektroniki konsumenckiej, a także komputerów. Jest jednak mało prawdopodobne, że ten rodzaj produkcji pozostanie konkurencyjny w dłuższej perspektywie czasu. Dlatego konieczne jest dalsze wzmacnianie powiązań między systemami innowacji w Europie, aby móc wykorzystać pełen potencjał stosunkowo wysoko wykwalifikowanej siły roboczej wUE-10.

UE specjalizuje się głównie w świadczeniu usług komunikacyjnych, informatycznych i produkcji oprogramowania. Jeśli chodzi o produkcję w dziedzinie ICT, UE dysponuje przewagą komparatywną w wytwarzaniu instrumentów naukowych, produktów elektronicznych i wysokiej jakości urządzeń telekomunikacyjnych. Odpowiedź na wyzwania, które stawiają producenci wytwarzający po niskich kosztach, polega na dalszym dążeniu do coraz wyższej jakości i szybszym napływie nowych, innowacyjnych produktów, które sprostają rosnącemu zapotrzebowaniu na zaawansowane produkty i usługi. Osiągnięcie tego celu będzie łatwiejsze, jeżeli zostaną przyjęte odpowiednie dla danego sektora i bardziej ogólne makroekonomiczne rodzaje polityki.

W porównaniu z innymi sektorami w unijnym sektorze ICT prowadzone są intensywne działania badawczo-rozwojowe. Zważywszy jednak na istniejące opóźnienie tego sektora w stosunku do jego najważniejszych konkurentów, dalsze zwiększanie inwestycji w B&R w tym sektorze będzie miało decydujące znaczenie dla jego przyszłej konkurencyjności. Konieczność ta w większym stopniu dotyczy mniejszych i nowopowstałych przedsiębiorstw, aniżeli większych unijnych przedsiębiorstw tego sektora. Można z tego wywnioskować, że realizację i finansowanie badań w małych innowacyjnych przedsiębiorstwach cechuje więcej niedociągnięć systemowych, których nie można usunąć wyłącznie środkami właściwymi dla danego sektora; wymaga to raczej przekrojowych działań politycznych, które objęto przeglądem w związku z finansowaniem innowacji. Poza tym jest to wyraźnie sektor, w którym koncepcja wiodących rynków ma znaczenie podczas badania konkretnych rodzajów polityk.

Podsumowując stwierdza się, że rynki ICT mogą bardzo szybko ulegać zmianom, a innowacja jest głównym czynnikiem konkurencyjności w dłuższej perspektywie czasowej. Oprócz specyficznych dla danego sektora politycznych warunków ramowych, które mogą ułatwiać dalszy rozwój sektora, zasadnicze znaczenie w ułatwianiu dostosowania do zmian mają bardziej ogólne warunki dla przedsiębiorczości, a w szczególności, system innowacji i regulacji rynku.

Produkty farmaceutyczne : niedoskonałości systemowe hamują wzrost gospodarczy

Pod względem produkcji i zatrudnienia europejski sektor farmaceutyczny cechuje wzrost, także w odniesieniu do udziału w wywozie na rynki światowe. Ten dobry wynik częściowo zawdzięcza się przeniesieniu produkcji z USA do Europy, a także zwiększeniu konkurencyjności pod względem kosztów produkcji.

Niemniej ogólna sytuacja daje podstawy do obaw. Europejski przemysł farmaceutyczny ma bardzo duże opóźnienie w stosunku do amerykańskiej wydajności pracy, które jest dużo większe niż we wszystkich sektorach łącznie związanych z produkcją. Wzrost produktywności w USA jest przede wszystkim wynikiem zwiększenia kapitału, podczas gdy w Europie najważniejszym czynnikiem był wzrost ogólnej wydajności produkcyjnej (TFP). Intensyfikacja kapitału w Europie nastąpiła tylko na niewielką skalę.

Od 2000 r. USA wzmacnia swoją rolę jako centrum innowacji produktów farmaceutycznych. Amerykańskie firmy posiadają większość patentów na produkty biofarmaceutyczne i ta przewaga nadal rośnie. Firmy amerykańskie odgrywają również zasadniczą rolę w globalnym podziale pracy nad innowacjami produktów farmaceutycznych, jak widać to po ich udziale w patentach na wspólne wynalazki na poziomie międzynarodowym. Ten trend potwierdzają dane na temat cytatów patentów. Wewnętrzna struktura amerykańskiego krajowego systemu innowacji jest istotnym źródłem zapewniania przewagi konkurencyjnej i wiodącej roli przemysłu. Zwłaszcza sektor biotechniczny odgrywa podstawową rolę w integracji poszukiwań nowych możliwości badawczych z rozwojem klinicznym i rynkowym.

Amerykański rynek produktów farmaceutycznych jest bardziej nasycony, ale i bardziej zmienny niż rynki w Europie. Innymi słowy, wyższe nasycenie amerykańskiego rynku nie oznacza, że jest on mniej konkurencyjny. Wręcz przeciwnie, amerykański rynek jest w wysokim stopniu rynkiem bez barier wejścia i wyjścia; nowe produkty wprowadzane są na rynek znacznie częściej niż w Europie czy Japonii, a konkurencja ze strony producentów leków generycznych jest silna. Zachowanie rynkowe w USA odpowiada zachowaniu rynkowemu, opisanemu przez model konkurencji Schumpetera, gdzie innowatorzy mogą przejściowo odnosić prawie monopolowe zyski, co z kolei jest bodźcem dla konkurentów do wysiłków innowacyjnych, które szybko prowadzą do bardziej innowacyjnych produktów i wysokiego wahania udziałów rynkowych. Dynamiczna konkurencja nie jest tak oczywista w całej UE, a zwłaszcza w niektórych krajach Europy kontynentalnej.

Europa ma opóźnienie w stosunku do USA pod względem swojej zdolności do generowania, organizowania i podtrzymania procesów innowacyjnych oraz wzrostu produktywności w sektorze produktów farmaceutycznych. Ponadto w USA istnieje nieproporcjonalnie wysoki udział nakładów na B&R w sektorze produktów farmaceutycznych, co ma negatywne konsekwencje dla miejsc pracy o wysokiej wartości dodanej i inwestycji uzupełniających na rzecz badań klinicznych.

Polityka kosztów prowadzona przez europejskie instytucje zabezpieczeń społecznych może w pewnym stopniu wyjaśniać odmienną dynamikę, jaką cechuje się przemysł farmaceutyczny UE w porównaniu z dynamiką w USA. Jednak nie można uzasadnić wszystkich różnic czynnikami właściwymi dla danego sektora. Są one również konsekwencją stosunkowo słabej dynamiki Europy w reformowaniu swoich rynków pracy i kapitału, systemów edukacyjnych, wydatków publicznych i systemów regulacji rynkowej. Dla przykładu można tu podać względny brak dynamiki młodych zorientowanych na technologie przedsiębiorstw w tworzeniu i rozwijaniu projektów w dziedzinie B&R.

Z uwagi na niewystarczającą konkurencyjność w Europie, przypisywaną przynajmniej częściowo zakłóceniom wywoływanym przez istniejącą politykę ustalania cen i zwrotów, Komisja proponuje zajęcie się niektórymi naglącymi kwestiami na utworzonym przez nią forum produktów farmaceutycznych. Forum ustanowione w czerwcu 2005 r. po raz pierwszy gromadzi wysokich rangą decydentów w państwach członkowskich, przemysł i zainteresowane strony. Na podstawie wcześniejszych prac grupy G10 Medicine, forum zajmie się trzema tematami „Informacje dla pacjentów, względna skuteczność produktów farmaceutycznych i ustalanie cen/zwrot”.

Przede wszystkim dwie ostatnie kwestie były przyczyną zakłóceń rynkowych na jednolitym rynku produktów farmaceutycznych w UE, ponieważ różne krajowe decyzje dotyczące ustalania cen i zwrotów oraz rozbieżne wymagania przy ocenie względnej skuteczności miały niepożądane konsekwencje dla drugich państw członkowskich z innymi systemami, często mając nieprzewidziane negatywne konsekwencje dla całego unijnego rynku.

Forum ma na celu znalezienie rozwiązania zapewniającego równowagę między celem związanym ze zdrowiem publicznym, jakim jest dostęp pacjentów do nowych leków po przystępnych cenach a potrzebą utworzenia przewidywalnych warunków dla przedsiębiorstw umożliwiających osiągnięcie innowatorom sukcesu gospodarczego. Odnalezienie właściwej równowagi i stworzenie warunków sprzyjających innowacjom poprawi konkurencyjność przemysłu. Opierając się na dyskusjach przeprowadzonych w niniejszych ramach, konkretne działania na poziomie unijnym a w szczególności państw członkowskich będą prowadzone w celu przywrócenia Europie wiodącej roli na światowym rynku innowacji farmaceutycznych.

5. PODSUMOWANIE

Poprawa konkurencyjności gospodarek europejskich jest żmudnym i złożonym przedsięwzięciem. Sprawozdanie na temat europejskiej konkurencyjności 2006 zawiera przegląd szeregu reform dotyczących warunków ramowych (dostęp do środków finansowania innowacji, lepsze uregulowania prawne), a zwłaszcza ważnego składnika rynkowego - energii. Określa ono również wkład, jaki koncepcja wiodących rynków mogłaby wnieść do opracowywania bardziej wybiegającej w przyszłość polityki innowacji. Ponadto omówiono w nim najnowsze trendy i wyzwania dotyczące konkurencyjności dwóch rozwijających się sektorów zaawansowanych technologii, sektora ICT przemysłu farmaceutycznego.

Zgodnie ze swoim celem, jakim jest wsparcie mikroekonomicznego filara strategii lizbońskiej, sprawozdanie zawiera opis obszarów, w których konieczne mogą być dodatkowe wysiłki, np. w przypadku reform rynku energetycznego również konsumenci powinni odczuć korzyści z przyrostu wydajności, skutecznego nadzoru rynku/ skutecznych uregulowań prawnych, inwestycji w długookresowe badania podstawowe i infrastrukturę, bezpieczeństwa dostaw i wpływu na środowisko naturalne. W obszarze środowiska naturalnego sprawozdanie zawiera propozycję, aby wszystkie państwa członkowskie podjęły szereg działań w zakresie lepszych uregulowań prawnych oraz bardziej ogólnie w zakresie warunków dla przedsiębiorczości, i aby państwa członkowskie mające mniej korzystną sytuację wyjściową zwiększyły wysiłki na rzecz ustanowienia kompleksowego systemu lepszych uregulowań prawnych.

W związku z polityką innowacji sprawozdanie podkreśla potrzebę udostępnienia kapitału podwyższonego ryzyka dla przedsiębiorstw na początkowym etapie rozwoju i ułatwień w transgranicznych operacjach tego kapitału; zwraca również uwagę na fakt, że stosunkowo mało uwagi poświęca się ułatwieniom w finansowaniu innowacji poprzez pożyczki. Ponadto pokazuje, jakie czynniki mogłyby być pomocne w opracowywaniu polityki innowacji opartej na koncepcji wiodącego rynku, tj. uwzględnianie potrzeb globalnego rynku i preferencji klientów zagranicznych, transfer preferencji rynku krajowego zagranicę, podkreślanie znaczenia obniżania kosztów produkcji, dopuszczanie konkurencji pomiędzy różnymi innowacyjnymi projektami, analizowanie globalnych trendów.

Przemysł produkujący towary ICT i przemysł farmaceutyczny mają niewiele ze sobą wspólnego, z wyjątkiem faktu, że oba są sektorami zaawansowanych technologii. Trendy w pierwszym wymienionym sektorze są uwarunkowane w głównym stopniu technologią, natomiast w sektorze produktów farmaceutycznych ważną rolę odgrywa polityka kosztów zdrowia. Jednak niektóre niedociągnięcia są w obu sektorach takie same, jak np. wyraźny deficyt w intensywności nakładów na B&R oraz stosunkowo niewielka ilość nowych, innowacyjnych przedsiębiorstw. Jest również jasne, że oprócz działań właściwych dla danych sektorów – które są niezbędne i kontynuowane na specjalnych forach – konkurencyjność tych sektorów uległaby znacznej poprawie dzięki bardziej przekrojowym reformom uznanym za priorytetowe w agendzie lizbońskiej, takim które dotyczą finansowania innowacji, ogólnych warunków dla przedsiębiorczości, badań, edukacji i funkcjonowania rynków pracy.

[1] Dokument roboczy służb Komisji SEK(2006) 1467 z 14.11.2006, sprawozdanie na temat europejskiej konkurencyjności w 2006 r. ( European Competitiveness Report 2006 ).

[2] „Struktura rynku” obejmuje kilka części: rynki hurtowe, rynki detaliczne, rynki paliw, rynek zdolności przesyłowych, mechanizmy zarządzania ograniczeniami przesyłowymi, mechanizmy bilansowania.

[3] Na ten wynik wpływają specyficzne dla danego kraju warunki wyjściowe.

[4] Komunikat Komisji KOM(2006) 502 z 13.9.2006, Przełożyć wiedzę na praktykę: Szeroko zakrojona strategia dla UE w dziedzinie innowacji.