[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 15.11.2006

KOM(2006) 685 wersja ostateczna

SPRAWOZDANIE KOMISJI

Sprawozdanie roczne z działalności Unii Europejskiej w dziedzinie badań naukowych i rozwoju technologicznego w 2005 r. [SEK(2006) 1450]

SPRAWOZDANIE KOMISJI

Sprawozdanie roczne z działalności Unii Europejskiej w dziedzinie badań naukowych i rozwoju technologicznego w 2005 r. (Tekst mający znaczenie dla EOG)

1. WPROWADZENIE

Niniejsze sprawozdanie roczne dotyczy osiągnięć i działań podejmowanych w 2005 r. Zostało ono przygotowane na podstawie art. 173 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską[1] oraz art. 4 decyzji dotyczącej szóstego programu ramowego[2].

Do sprawozdania załączono dokument roboczy służb Komisji, zawierający bardziej szczegółowe informacje oraz dane statystyczne. Główne rozdziały dotyczą działalności i wyników uzyskanych w 2005 r. oraz osiągnięć w działaniach w dziedzinie badań i rozwoju technologicznego w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Tabele statystyczne znajdują się w oddzielnym załączniku.

2. DZIAłANIA WSPÓLNOTY W DZIEDZINIE BADAń I ROZWOJU TECHNOLOGICZNEGO

2.1. Osiągnięcia natury politycznej

Zasięg i charakter polityki UE w dziedzinie badań naukowych sprawiają, że może ona poprawić życie obywateli Europy, i jednocześnie umożliwić UE podniesienie swojej konkurencyjności na świecie. Polityka ta odgrywa zasadniczą rolę w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, a tym samym na drodze do osiągnięcia celów lizbońskich oraz priorytetowych celów wyznaczonych przez Komisję, jakimi są dobrobyt, zapewnienie zatrudnienia i wzrost gospodarczy w UE. W dziedzinie badań naukowych UE dąży do osiągnięcia dwóch głównych celów: utworzenia Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA) oraz zwiększenia i poprawy publicznych i prywatnych wysiłków badawczych w Europie.

Podczas wiosennego szczytu Rady Europejskiej w 2005 r. szefowie państw i rządów wzmocnili strategię lizbońską poprzez nowe partnerstwo na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, potwierdzając cel barceloński polegający na przeznaczeniu w 2010 r. na badania naukowe 3 % produktu krajowego brutto (PKB) w porównaniu z 1,9 %, które są na ten cel przeznaczane w chwili obecnej. W komunikacie z dnia 6 kwietnia 2005 r. pt. „Budowa Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA) wiedzy na rzecz wzrostu”, w którym określono cele europejskiej polityki w dziedzinie badań naukowych na lata 2007-2013, Komisja ponownie podkreśliła znaczenie zapewnienia nowych bodźców dla wiedzy na rzecz zrównoważonego wzrostu w celu osiągnięcia celów lizbońskich. Tworzenie w Unii Europejskiej możliwości dla generowania wiedzy, jej rozpowszechniania poprzez edukację oraz jej wzmacniania poprzez innowacje, jest obecnie powszechnie uznawane za najlepszy sposób stymulowania wzrostu gospodarczego i osiągnięcia ilościowej i jakościowej poprawy zatrudnienia, przy jednoczesnym zapewnieniu postępu społecznego i ochrony środowiska. W tym samym duchu szefowie państw i rządów zgromadzeni w Hampton Court potwierdzili znaczenie badań naukowych jako jednego z pięciu głównych kierunków działania, w którym należy podążać; wynikiem tego było ustanowienie grupy wysokiego szczebla w tej dziedzinie pod przewodnictwem byłego premiera Aho.

W opublikowanym w październiku wspólnym podejściu na rzecz wzmożenia badań naukowych i innowacji Komisja skupia się w szczególności na poprawie warunków dokonywania inwestycji w badania naukowe i innowacje przez sektor prywatny. Głównym celem jest poprawa warunków ramowych dla badań naukowych i innowacji, w szczególności poprzez europejskie wytyczne lub kierownictwo w zakresie kluczowych kwestii, takich jak ulgi podatkowe w przypadku działań naukowych, wykorzystywanie zamówień publicznych do wspierania innowacyjnych produktów i usług oraz współpraca i transfer technologii pomiędzy uczelniami wyższymi i przedsiębiorstwami. Aby skłonić przemysł europejski do większych inwestycji w badania naukowe i rozwój, konieczne jest większe ukierunkowanie polityki rynku wewnętrznego na wspieranie gospodarki opartej na wiedzy oraz zwiększanie dynamiki rynku innowacyjnych towarów i usług, wymagających dużego nakładu badań.

2.1.1. Przygotowania do siódmych programów ramowych

Najważniejsze kroki w kierunku siódmych programów ramowych (7PR) poczyniono w 2005 r., kiedy to Komisja przedstawiła wnioski dotyczące pełnych ram prawnych, w tym same programy ramowe (WE i Euratom) wraz z dogłębną oceną wpływu ex ante w kwietniu, programy szczegółowe we wrześniu oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania wyników w grudniu. Zaproponowany przez Komisję 7PR jest ambitny, zarówno jeśli chodzi o zakres, jak i rozmiar oraz proporcjonalny do wyzwań, przed którymi stoi Europa.

Główne cele 7PR zawarto w czterech programach szczegółowych:

- Współpraca , w celu uczynienia UE światowym liderem w dziedzinie nauki i technologii poprzez wspieranie szerszej współpracy pomiędzy zespołami badawczymi, zarówno w UE, jak i z resztą świata, w tym poprzez działające na szeroką skalę, długotrwałe partnerstwa publiczno-prywatne;

- Pomysły , w celu umożliwienia realizacji nowej inicjatywy, jaką jest utworzenie niezależnej Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych działającej na rzecz badań pionierskich inspirowanych przez naukowców, wspierając w ten sposób naukowców, których doskonałość, pomysłowość i dociekliwość badawcza zaowocuje istotnymi nowymi odkryciami;

- Ludzie , w celu rozwoju jakości i ilości zasobów ludzkich w dziedzinie badań naukowych i rozwoju technologicznego;

- Możliwości , w celu rozwoju środków dostępnych na badania i innowacje, tak by podnieść rangę nauki w społeczeństwie oraz ułatwić spójny rozwój współpracy międzynarodowej.

W ogólnych ramach prawnych zaproponowanych w odniesieniu do 7PR przewidziano wyraźną poprawę otoczenia regulacyjnego i administracyjnego dla badań naukowych i innowacji w Europie poprzez uproszczony dostęp i procedury oraz zlecenie niektórych zadań w zakresie logistyki i administracji strukturom zewnętrznym.

2.1.2. W kierunku Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA)

Wraz z przygotowaniami przyszłych ram finansowych dotyczących badań naukowych Komisja wzmogła w 2005 r. najważniejsze inicjatywy polityczne na rzecz utworzenia ERA .

Strategia mobilności na rzecz ERA oraz polityka rozwoju kariery naukowców stanowią spójne ramy dla państw członkowskich i Komisji umożliwiające utworzenie w Europie jednolitego, otwartego, atrakcyjnego i konkurencyjnego rynku pracy dla naukowców. W wielu sektorach i dyscyplinach naukowych poczyniono dalsze znaczne postępy w kwestii zmniejszenia przeszkód w mobilności oraz poprawy umiejętności i kompetencji na rzecz rozwoju kariery. Również zalecenia dla państw członkowskich w sprawie Europejskiej Karty Naukowca oraz Kodeksu postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych z 2005 r., które zaczęto stosować bezpośrednio po ich przyjęciu, oraz zapoczątkowana w 2005 r. inicjatywa „Naukowcy w Europie”, zwiększyły rangę zawodu naukowca i poprawiły możliwości w zakresie rozwoju kariery naukowej

W chwili obecnej działania prowadzi dwadzieścia osiem europejskich platform technologicznych . Platformy te skupiają się na kwestiach strategicznych, w których osiągnięcie znaczących postępów technicznych w dużej mierze warunkuje wzrost gospodarczy, konkurencyjność i zrównoważony rozwój w Europie; platformy te obejmują różnorodne sektory, takie jak sektor stali, transport lotniczy, kolejowy i morski, wodór i ogniwa fotoelektryczne, woda i chemikalia, nanoelektronika, innowacyjne leki, genomika roślin, zrównoważona chemia (w tym biotechnologia przemysłowa), wytwarzanie, wzajemne nauczanie i wiedza dotycząca prognozowania. Komisja Europejska nie ustanawia europejskich platform technologicznych ani nimi nie kieruje, lecz w miarę potrzeby wspiera je i udziela im wskazówek. Platformy te działają na zasadzie podejścia oddolnego, w którym zainteresowane strony, pod przewodnictwem przedstawicieli przemysłu, spotykają się w celu określenia i realizacji średnio- lub długoterminowego programu strategicznych badań, wzmacniającego potencjał w zakresie rozwoju, wprowadzania i stosowania kluczowych technologii. Programy strategicznych badań opracowane przez europejskie platformy technologiczne zostały uwzględnione przy opracowywaniu programu szczegółowego „Współpraca”, jeśli pokrywają się one z celami europejskiej polityki w dziedzinie badań naukowych. W celu realizacji całego programu badań strategicznych opracowanego przez daną platformę technologiczną[3], bądź części takiego programu, w niektórych nielicznych dziedzinach możliwe jest utworzenie wspólnej inicjatywy technologicznej.

Ponadto dokonano wyboru 68 projektów ERA-NET , mających na celu koordynację krajowych i regionalnych programów badawczych w dziedzinach takich jak współpraca dwustronna z krajami trzecimi, metrologia, rolnictwo i rybactwo, zdrowie roślin i zdrowie człowieka, energia, transport, czy środowisko. We wnioskach dotyczących 7PR w czterech obszarach przewidziano podjęcie wspólnych inicjatyw na podstawie art. 169 traktatu, tym samym posuwając koordynację programu krok naprzód.

Wkład w ERA można zaobserwować również w konkretnych obszarach. Dnia 28 czerwca 2005 r. Unia Europejska i inni międzynarodowi partnerzy, Japonia, Rosja, Chiny, Stany Zjednoczone i Korea, do których w późniejszym terminie przyłączyły się Indie, podpisali wspólną deklarację uzgadniając realizację Międzynarodowego Eksperymentalnego Reaktora Termojądrowego (ITER) w położonym w Europie Cadarache. Porozumienie to, mające znaczenie dla ponad połowy ludności świata, w rzeczywistości potwierdziło pozycję Europy jako lidera w badaniach nad energią termojądrową oraz było ważnym momentem w historii międzynarodowej i europejskiej współpracy naukowej. ITER to kolejny krok naprzód w rozwoju energii termojądrowej, który przyczynia się do rozwiązania światowych problemów energetycznych. Projekt ITER, którego budżet szacowany jest na 10 mld EUR na okres 35 lat, jest jednym z największych w historii międzynarodowym projektem badawczym.

W czerwcu przyjęto plan działań na lata 2005-2009 dotyczący realizacji bezpiecznej, zintegrowanej i odpowiedzialnej europejskiej strategii na rzecz rozwoju nanonauk i nanotechnologii . Jego celem jest wzmożenie i skoordynowanie badań w tej dziedzinie w celu wniesienia wkładu w konkurencyjność Unii Europejskiej i szereg jej polityk poprzez ustanowienie synergii pomiędzy sektorami wiedzy i innowacji. Zgodne działanie europejskiego przemysłu, instytutów badawczych, szkół wyższych oraz instytucji finansowych powinno umożliwić wytworzenie opłacalnych ekonomicznie i rzeczywiście bezpiecznych produktów i procesów.

Badania dotyczące zmian globalnych i ekosystemów oraz zrównoważonych systemów energetycznych i transportowych wniosły znaczący wkład w opracowanie na nowo strategii UE dotyczącej zrównoważonego rozwoju. Komisja przedstawiła sprawozdania dotyczące pomyślnej realizacji planu działań na rzecz technologii dla środowiska, jak również planu działania na rzecz środowiska i zdrowia, którego realizację kontynuowano w 2005 r. Na szczycie zorganizowanym przez Komisję w Brukseli w lutym 2005 r. przyjęto dziesięcioletni plan realizacji inicjatywy Globalnej Sieci Systemów Obserwacji Ziemi (GEOSS).

Jeśli chodzi o strategię Komisji dotyczącą nauk o życiu i biotechnologii, jej znaczenie we wspieraniu wzrostu i umacnianiu pozycji UE na światowym rynku wysokich technologii zostało podkreślone w trzecim sprawozdaniu Komisji dotyczącym postępów i przyszłych kierunków działania. Równocześnie swoje pierwsze wyniki przedstawiła platforma zajmująca się badaniami klinicznymi prowadzonymi w ramach partnerstwa na rzecz badań klinicznych między Europą a krajami rozwijającymi się (EDCTP) (artykuł 169 traktatu), mającymi na celu stawienie czoła chorobom związanym z ubóstwem, takim jak HIV/AIDS, malaria i gruźlica.

Zagadnienia przekrojowe wspierające ERA, takie jak nauka w społeczeństwie , równość płci w nauce oraz współpraca międzynarodowa znalazły odzwierciedlenie na przykład w ważnych imprezach publicznych, dogłębnych analizach i planach działań, dwustronnych i międzyregionalnych dialogach, oraz w przygotowaniu międzynarodowych umów o współpracy z Japonią, Koreą Południową, Jordanią i Egiptem, jak również zawarciu umowy ze Szwajcarią.

Zapoczątkowane w 2004 r. działania przygotowawcze na rzecz badań nad bezpieczeństwem (PASR) kontynuowano w 2005 r. Działania te przygotowują grunt dla pełnoprawnego zagadnienia priorytetowego dotyczącego badań nad bezpieczeństwem w ramach jednego z tematów 7PR pt. „Bezpieczeństwo i przestrzeń kosmiczna”. Jeśli chodzi o przestrzeń kosmiczną, w 2005 r. przyjęto dwa komunikaty zatytułowane „Europejska polityka kosmiczna – wstępny zarys” oraz „Globalny monitoring środowiska i bezpieczeństwa (GMES): od koncepcji do realizacji”. Celem działań w zakresie badań przestrzeni kosmicznej, które zostaną określone w ramach 7PR, będzie wspieranie europejskiej polityki przestrzeni kosmicznej i skupią się one w szczególności na GMES (Globalny monitoring środowiska i bezpieczeństwa).

2.2. Realizacja szóstego programu ramowego

Podczas gdy rozpoczęcie 7PR planowane jest na 2007 r., kontynuowana jest realizacja działań badawczych w ramach 6PR . W latach 2002-2006 UE dysponuje budżetem wynoszącym około 20 mld EUR, który został zasadniczo przeznaczony na siedem priorytetów tematycznych: nauki o życiu, genomika i biotechnologie na rzecz zdrowia człowieka; technologie społeczeństwa informacyjnego; nanonauki i nanotechnologie, inteligentne materiały i nowe technologie produkcyjne; aeronautyka i przestrzeń kosmiczna; jakość i bezpieczeństwo żywności; zrównoważony rozwój, zmiany globalne i ekosystemy; oraz nauki społeczne i humanistyczne. W 2005 r. zasoby budżetowe zostały w pełni wykorzystane. W ramach 6PR podejmowano w dalszym ciągu wysiłki w celu przyciągnięcia najlepszych zespołów badawczych oraz najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw, organizacji i instytucji i we wszystkich priorytetach tematycznych osiągnięto znaczące postępy naukowe i techniczne. W większości obszarów tematycznych szczególną uwagę zwraca się na podejmowanie kwestii prowadzących do zaangażowania sektora przemysłu, zwłaszcza MśP oraz do współpracy międzynarodowej. Ponadto prowadzone są badania mające na celu wspieranie polityk w obszarach takich jak rolnictwo, rybactwo, zdrowie i ochrona konsumentów, edukacja, młodzież, polityka zatrudnienia i polityka społeczna, sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne, ochrona środowiska, jednolity rynek, energia i transport. Jeśli chodzi o otoczenie regulacyjne i administracyjne w niektórych aspektach, a mianowicie w kwestii uproszczenia, dokonano postępów i osiągnięto dalszą poprawę.

Mając na celu wyciągnięcie korzyści płynących z poprzednich programów ramowych , wyniki naukowe i techniczne oraz społeczno-ekonomiczny wpływ działań badawczych zapoczątkowanych podczas poprzednich programów ramowych są przedmiotem upowszechniania, analizy i oceny w celu zoptymalizowania ich potencjału na rzecz innowacji oraz na użytek procesu kształtowania polityki. Sprawozdanie z oceny pięcioletniej oraz studia badawcze, których przedmiotem były wspólnotowe programy ramowe w latach 1999-2003 oraz odpowiedź Komisji na nie, zostały rozpowszechnione i omówione na różnych forach politycznych, a następnie należycie uwzględnione, zwłaszcza w przygotowaniu 7PR.

Rozpowszechnianiem informacji na temat projektów i wyników w ramach 6PR zajmuje się w dalszym ciągu serwis CORDIS, przy czym wskaźniki pokazują stały wzrost korzystania z jego podstawowych usług, opisów projektów, informacji i usług dotyczących zaproszeń do składania wniosków.

3. POSTęPY W PAńSTWACH CZłONKOWSKICH ORAZ ZASTOSOWANIE OTWARTEJ METODY KOORDYNACJI

3.1. Badania naukowe a odnowiona strategia lizbońska

Podczas wiosennego szczytu Rady Europejskiej w marcu 2005 r. przywódcy krajów UE uznali wzrost gospodarczy i zatrudnienie za najwyższy priorytet polityczny Europy. Odnowiona strategia lizbońska jest wyrazem nowego zobowiązania wszystkich stron do mobilizacji na rzecz pozytywnego programu reform, którego powodzenie jest uzależnione od kompleksowego podejścia, dzięki któremu osiągnięty zostanie maksymalny efekt dźwigni, oraz od znacznego wkładu wszystkich państw członkowskich. Zobowiązanie to nabrało dodatkowej wagi w następstwie uzgodnienia zintegrowanych wytycznych na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, które stanowią czytelną mapę drogową służącą planowaniu reform krajowych, a także w następstwie nieformalnego spotkania w Hampton Court w październiku.

Pierwszym krokiem w procesie praktycznej realizacji tych ambicji było ustanowienie instrumentów niezbędnych do tworzenia nowych miejsc pracy. Wymaga to partnerskiego podejścia oraz wykorzystania właściwych środków na właściwym szczeblu. Państwa członkowskie opracowały własne krajowe programy reform, oparte na wspólnej podstawie, jaką stanowią zintegrowane wytyczne. Ponadto Rada, Parlament Europejski i Komisja pracują wspólnie nad rozwojem działań, które są konieczne na poziomie Wspólnoty, i które uzupełniałyby inicjatywy podejmowane przez państwa członkowskie.

Potrzeba budowy gospodarki opartej na wiedzy oraz zwiększania atrakcyjności Europy dla przedsiębiorstw i inwestorów znalazła wyraźne odzwierciedlenie w krajowych programach reform przedłożonych jesienią 2005 r. przez wszystkie państwa członkowskie. Przeprowadzona przez Komisję ocena, której poddano aspekty dotyczące badań w krajowych programach reform 25 państw członkowskich pokazała, że badania naukowe i rozwój, wraz z potrzebą budowania gospodarki opartej na wiedzy oraz zwiększania atrakcyjności Europy dla przedsiębiorstw i inwestorów, są uważane za najważniejszy priorytet we wszystkich państwach UE. W wielu krajach polityka w dziedzinie badań naukowych i rozwoju oraz polityka w dziedzinie innowacji są w coraz większym stopniu powiązane, co doprowadziło w niektórych przypadkach do utworzenia ciał doradczych ds. badań, rozwoju i innowacji skupiających partnerów społecznych oraz odnośne ministerstwa, doradzających rządowi na szczeblu strategicznym. Ponadto państwa członkowskie stoją przed wieloma wspólnymi wyzwaniami, takimi jak potrzeba udoskonalenia zasobów ludzkich, wspierania MśP prowadzących intensywną działalność badawczą oraz potrzeba usprawnienia transferu wiedzy pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym.

W odpowiedzi na te wyzwania podjęto szereg środków, jednak ogólna intensywność nakładów w zakresie badań naukowych i rozwoju w UE charakteryzowała się w ostatnich latach zastojem. Szereg państw członkowskich podjęło konkretne działania służące zwiększeniu wydatków publicznych oraz poprawie skuteczności i wydajności, obejmujące tworzenie partnerstw publiczno-prywatnych (PPP) w celu stymulacji przedsiębiorstw do badań naukowych i rozwoju oraz wprowadzanie systemów monitorowania i oceny w zakresie badań naukowych i rozwoju w sektorze publicznym. Wszystkie państwa członkowskie rozważają przeprowadzenie modernizacji struktur zarządzania instytucjami badawczymi i szkołami wyższymi w celu podniesienia autonomii tych struktur. Około połowa państw stosuje jakiś rodzaj środków fiskalnych jako zachętę do pobudzenia badań i rozwoju w sektorze prywatnym, inne zaś rozważają wprowadzenie takich środków. Wreszcie, wiele państw członkowskich podjęło lub zamierza podjąć kroki w celu zapewnienia dostatecznej liczby wykwalifikowanych naukowców poprzez zachęcanie młodych ludzi do podejmowania studiów w dziedzinach naukowych, technicznych i inżynierskich oraz poprawę perspektyw rozwoju ich kariery. Podsumowując, krajowe programy reform (NRP) odzwierciedlają rosnącą świadomość potrzeby spójnego zestawu środków politycznych w celu wspierania badań i innowacji.

Wobec zasadniczej roli, jaką badania naukowe i rozwój odgrywają dla przyszłego rozwoju oraz przy dostarczaniu rozwiązań dla wielu problemów nękających obecnie społeczeństwo, inwestycje w badania naukowe i rozwój należy wzmóc. W państwach członkowskich istnieją duże możliwości poprawy jakości wydatków publicznych poprzez wydajniejsze wykorzystywanie środków, szczególnie pomocy państwa, a także poprzez ściślejszą koordynację pomiędzy państwami członkowskimi w celu uniknięcia kosztownego podwajania działań. Podniesiona może zostać również skuteczność wsparcia badań naukowych i rozwoju udzielanego przez sektor publiczny. Wniosek Komisji Europejskiej w sprawie przeznaczenia związanych ze strategią lizbońską wydatków w dziedzinie spójności na określony cel, przyjęty przez Radę Europejską w odniesieniu do państw członkowskich UE-15, pokazuje w jaki sposób kwestie priorytetowe, takie jak badania naukowe, mogą być włączone do szeregu różnych polityk. Jednakże największy wkład powinien pochodzić od sektora prywatnego, a to zależy od zapewnienia opłacalności inwestycji w badania i rozwój w Europie, co z kolei zależy od popytu na innowacyjne produkty i usługi, dostępności fachowców z odpowiednimi umiejętnościami oraz stosownych ram regulacyjnych.

3.2. Zmierzanie do 3%-go celu

W ostatnich latach intensywność nakładów na badania naukowe i rozwój w UE (udział wydatków na badania i rozwój w PKB) nie wydawała się zbliżać do celu ustanowionego podczas szczytu Rady Europejskiej w Barcelonie w 2002 r., czyli zwiększenia do 2010 r. nakładów na badania naukowe i rozwój do 3 % PKB, przy czym źródłem 2/3 tych nakładów miałby być sektor prywatny. Po okresie powolnego, lecz stałego wzrostu w latach 1997-2001, od 2002 r. odnotowano nieznaczny spadek, przy wartościach od 1,92 % w latach 2001-2002 do 1,90 % w 2004 r. Wahania te spowodowane były przede wszystkim wahaniami w zakresie finansowania prywatnego. Poziom finansowania prywatnego spadł niedawno w wyniku pogorszenia koniunktury w latach 2002-2003 oraz „pryśnięcia technologicznej bańki mydlanej”. Finansowanie prywatne stanowiło w 2004 r. 55 % całkowitych wydatków na badania naukowe i rozwój.

Jednakże obecnie wszystkie państwa członkowskie postawiły sobie zasadniczo ambitne cele dotyczące wydatków na badania naukowe i rozwój bądź przy okazji opracowywania swoich krajowych programów reform, bądź niewiele później (patrz wykres 1).

[pic]

Jeżeli wszystkie cele dotyczące wydatków na badania naukowe i rozwój zostałyby osiągnięte, wydatki te w UE wzrosłyby znacznie, osiągając w 2010 r. około 2,6 % PKB.

Porównując roczny wskaźnik wzrostu nakładów na badania naukowe i rozwój, który byłby wymagany w latach 2004-2010 do osiągnięcia wyznaczonego celu, ze wskaźnikiem wzrostu odnotowanym w ostatnich latach (1997-2004) w poszczególnych państwach członkowskich oraz w całej UE-25 można ocenić odległość jaka dzieli nas od osiągnięcia wyznaczonego celu. Kraje takie jak Dania, Finlandia, Szwecja, Niemcy i Austria odnotowały wskaźnik wzrostu, który, jeśli tendencja się utrzyma, jest wystarczający do osiągnięcia przez nich wyznaczonego przez siebie celu. Choć nakłady na badania naukowe i rozwój w tych krajach już teraz przewyższają średnią nakładów w UE, w ostatnich latach zdołały one jeszcze bardziej zwiększyć swoją przewagę. W krajach takich jak Belgia, Francja, bądź Zjednoczone Królestwo, a także ogólnie w UE-25, osiągnięcie celu będzie możliwe jedynie jeśli nastąpi w nich znaczący wzrost wydatków na badania naukowe i rozwój. Natomiast cel postawiony sobie przez kraje takie jak Polska, Słowacja, Malta, Łotwa i Grecja jest niezmiernie ambitny.

Badając przyczyny powodzenia krajów będących w czołówce na drodze do osiągnięcia celów z Barcelony należy przyjrzeć się wkładowi poszczególnych sektorów gospodarki w ogólny wzrost wydatków przedsiębiorstw na badania naukowe i rozwój w tych krajach. W rzeczywistości w każdym przypadku za osiągniętym sukcesem stoją pojedyncze sektory (jeden w Finlandii i Niemczech, dwa w Danii i trzy w Szwecji), w których odnotowano największe nakłady na badania[4] i które odegrały kluczową rolę w tym wzroście. Fakt ten podkreśla znaczenie specjalizacji w krajowych/regionalnych systemach innowacyjnych i gospodarkach, w tym kilku przedsiębiorstwach prowadzących intensywną działalność badawczą. Na drodze do osiągnięcia celu z Barcelony nie należy jednak lekceważyć roli publicznego finansowania badań naukowych i rozwoju, gdyż we wszystkich tych państwach członkowskich nakłady publiczne na badania naukowe również przewyższają średnią UE, podkreślając uzupełniającą rolę tego finansowania w stosunku do finansowania przez przedsiębiorstwa.

3.3. Otwarta metoda koordynacji (OMC)

W oparciu o doświadczenia zdobyte podczas pierwszego cyklu, CREST (Komitet Badań Naukowo-Technicznych) zapoczątkował w styczniu 2005 r. drugi cykl. W ramach CREST ustanowiono pięć grup ekspertów specjalizujących się w konkretnych kwestiach, i osiągnięto wysoki poziom przyswojenia metody przez państwa członkowskie. Grupy ekspertów pracowały pod przewodnictwem jednego lub dwóch państw członkowskich, a owocem ich pracy było opracowanie bardziej praktycznych zaleceń.

Jeśli chodzi o zestaw środków politycznych, opracowano specjalny proces wzajemnej weryfikacji i zastosowano go w odniesieniu do trzech krajów (Szwecji, Hiszpanii i Rumunii[5]) w celu zachęcenia do wymiany informacji na temat zagadnień związanych z polityką oraz w celu zdobycia zarówno specyficznych dla danego kraju, jak i ogólnych doświadczeń służących sformułowaniu i realizacji skutecznych zestawów środków politycznych niezbędnych do zwiększenia intensywności badań naukowych i rozwoju. Jeśli chodzi o środki fiskalne, prace skupiały się na ocenie i opracowaniu środków podatkowych na rzecz badań, a ich owocem było opracowanie praktycznego przewodnika dotyczącego oceny środków podatkowych. W ostatnich latach szereg państw członkowskich wprowadzało regulacje podatkowe na rzecz badań, poszerzało ich zakres, bądź też je udoskonalało.

W kontekście reformowania publicznych centrów badawczych prace grup polegały na określeniu obecnych tendencji politycznych mających na celu wsparcie transferu wiedzy pomiędzy publicznymi instytucjami badawczymi a sektorem przemysłu oraz opracowanie politycznych zaleceń i wytycznych wdrożeniowych dotyczących wymiany wiedzy, organizacji publicznych instytucji badawczych (PRO), śmiałych przedsięwzięć, firm odpryskowych (spin-offs) oraz systemów zachęt dla naukowców. Jeśli chodzi o MśP, w drugim cyklu skoncentrowano się na potrzebach MŚP prowadzących intensywną działalność badawczą oraz nowo tworzonych przedsiębiorstw z sektora wysokich technologii. Grupa ekspertów prowadziła prace w oparciu o podział na 5 tematów, które w tym obszarze uznano za kwestie kluczowe dla zapewnienia zintegrowanego podejścia polityki w dziedzinie badań i polityki innowacji. Były to: kwestie finansowe; poprawa umiejętności w zakresie zarządzania; współpraca z instytutami badawczymi; pozyskiwanie technologii i możliwości na rzecz szybkiego wzrostu. Głównym przedmiotem prac dotyczących praw własności intelektualnej (IPR) jest opracowanie zestawu narzędzi służących transgranicznej współpracy skupiającej publiczne instytucje badawcze oraz wytworzenie podstawowych elementów na rzecz rozwoju kompetencji specjalistów w zakresie transferu technologii w całej Europie.

Jeśli chodzi o stosowanie otwartej metody koordynacji (OMC) w zakresie zasobów ludzkich w badaniach, od 2002 r. działa grupa sterująca ds. zasobów ludzkich i mobilności (SG HRM), w skład której wchodzą przedstawiciele państw członkowskich. W 2005 r. grupa ta skoncentrowała się na wymianie doświadczeń w zakresie mobilności naukowców między uczelniami wyższymi a przedsiębiorstwami.

We wrześniu 2006 r. komitet CREST przedłoży Radzie oraz Komisji sprawozdanie na temat drugiego cyklu stosowania otwartej metody koordynacji w odniesieniu do 3 %-go celu, które to sprawozdanie zostanie uwzględnione w przygotowywanym przez Komisję rocznym sprawozdaniu z postępów oraz we wnioskach planowanego na wiosnę 2007 r. szczytu Rady poświęconego odnowionej strategii lizbońskiej. CREST wykorzysta również krajowe programy reform oraz sprawozdania z postępów w ich realizacji jako podstawę do uczenia się od siebie w celu udoskonalenia krajowych polityk w dziedzinie badań, a jesienią 2006 r. złoży sprawozdanie na temat wyciągniętych wniosków.

W celu wsparcia i uzupełnienia stosowania otwartej metody koordynacji w odniesieniu do 3 %-go celu ogłoszono pilotażowe zaproszenie do składania wniosków dotyczące projektu w dziedzinie badań i rozwoju OMC-NET , którego budżet szacuje się na 8,7 mln EUR. Jego celem jest wspieranie procesu uczenia się od siebie oraz wspólnych inicjatyw podejmowanych przez grupy państw członkowskich w kwestiach politycznych stanowiących wspólny przedmiot zainteresowania. Nowy program będzie kontynuowany w ramach siódmego programu ramowego.

4. PERSPEKTYWY NA PRZYSZłOść

Wszystkie te osiągnięcia przygotowały start w 2006 rok, będący rokiem wyzwań w związku z końcem negocjacji prowadzących do ostatecznego przyjęcia 7PR oraz zwiększeniem inwestycji w badania naukowe i rozwój kariery naukowców w Europie.

Od osiągnięcia porozumienia w sprawie europejskiego budżetu na lata 2007-2013, które miało miejsce dnia 4 kwietnia 2006 r. i które osiągnięto w ramach trójstronnego dialogu pomiędzy Parlamentem Europejskim, Komisją i Prezydencją UE, przyjęcie 7PR oraz programów szczegółowych planowane jest do końca 2006 r. lub z początkiem 2007 r. Pierwsze zaproszenia do składania wniosków zostaną ogłoszone na początku 2007 r.

Jesienią 2006 r. państwa członkowskie przedstawią swoje pierwsze sprawozdania na temat postępów w kontekście strategii lizbońskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Komisja dokona oceny tych aspektów strategii państw członkowskich, które dotyczą badań naukowych, jak również ich postępów na drodze do osiągnięcia indywidualnych celów w zakresie badań i rozwoju ustanowionych na wiosennym szczycie Rady oraz postępów na drodze do osiągnięcia 3 %-go celu. W celu wsparcia strategii badawczych poszczególnych państw członkowskich Komisja przyjmie przed końcem roku dobrowolne wytyczne służące wspieraniu transferu wiedzy pomiędzy uczelniami wyższymi, publicznymi instytucjami badawczymi i przedsiębiorstwami. Ponadto, Komisja przyjmie również nowe ramy dotyczące pomocy państwa na rzecz badań naukowych i rozwoju oraz innowacji, jak również szczegółowe wytyczne dotyczące opracowania i oceny zachęt podatkowych na rzecz badań naukowych i rozwoju. Komisja zamierza również przedłożyć wniosek dotyczący utworzenia Europejskiego Instytutu Technologii, który miałby rozpocząć działalność przed 2009 r.

5. źRÓDłA DODATKOWYCH INFORMACJI

Więcej szczegółów zawiera dokument roboczy Komisji towarzyszący niniejszemu sprawozdaniu. W celu uzyskania dalszych informacji można skonsultować następujące publicznie dostępne źródła:

- Roczne sprawozdania monitorujące dotyczące programu ramowego oraz programów szczegółowych stanowiące zwięzłe, niezależne podsumowanie postępów i jakości środków podejmowanych w celu realizacji programów.

- Sprawozdania z pięcioletniej oceny dotyczące realizacji i osiągnięć działań badawczych Wspólnoty w okresie poprzednich pięciu lat.

- Europejskie sprawozdanie na temat wskaźników naukowych i technologicznych, zawierające opisy, statystyki i szczegółowe analizy europejskich i krajowych działań w zakresie RTD w światowym kontekście.

- Corocznie publikowane sprawozdania dotyczące najważniejszych danych, dostarczające zestaw wskaźników służących dokonaniu bilansu dotyczącego pozycji Europy w dziedzinie nauki, technologii i innowacji.

- Statystyki dotyczące nauki i technologii w Europie (publikowane przez Eurostat): statystyki dotyczące budżetu, wydatków, personelu naukowego i patentów w zakresie badań i rozwoju w państwach członkowskich, z podziałem na regiony.

- Prace badawcze i analizy publikowane w związku ze wspólnotowymi programami w dziedzinie badań i rozwoju technologicznego (RTD), zajmujące się kwestiami odpowiadającymi poszczególnym dziedzinom RTD, których dotyczą.

Większość wyżej wymienionych materiałów można uzyskać lub zamówić na stronach internetowych Komisji:

- Strona główna Komisji w portalu EUROPA: http://europa.eu/

- Strona serwisu CORDIS zawierająca wyczerpujące informacje na temat programu ramowego w dziedzinie badań naukowych i rozwoju technologicznego: http://cordis.europa.eu/

- Strona Dyrekcji Generalnej ds. Badań Naukowych: http://ec.europa.eu/research/

- Strona Dyrekcji Generalnej ds. Społeczeństwa Informacyjnego: http://ec.europa.eu/information_society/index_en.htm

- Strona Dyrekcji Generalnej ds. Przedsiębiorstw: http://ec.europa.eu/dgs/enterprise/

- Strona Dyrekcji Generalnej ds. Energii i Transportu: http://ec.europa.eu/dgs/energy_transport/index.html

- Strona Wspólnego Centrum Badawczego (JRC): http://www.jrc.ec.europa.eu/

- Strona Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/

[1] „Na początku każdego roku Komisja przedstawia sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Europejskiej. Sprawozdanie to zawiera zwłaszcza informację o działaniach w zakresie badań, rozwoju technologicznego oraz upowszechniania wyników w roku poprzednim oraz program pracy na rok bieżący”.

[2] Decyzja nr 1513/2002/WE z dnia 27 czerwca 2002 r. Artykuł 4: „W kontekście sprawozdania rocznego, które Komisja przedkłada na podstawie art. 173 Traktatu, Komisja składa szczegółowe sprawozdanie z postępu realizacji szóstego programu ramowego, w szczególności z postępu w osiąganiu jego celów oraz priorytetów …; sprawozdanie to zawiera także informacje dotyczące aspektów finansowych oraz użytych instrumentów.”

[3] Dokument roboczy służb Komisji “Report on European Technology Platforms and Joint Technology Initiatives: Fostering Public-Private R&D Partnerships to Boost Europe’s Industrial Competitiveness,” SEC (2005) 800, 10 czerwca 2005 r. Rola Europejskiego Forum Strategicznego ds. Infrastruktur Badawczych (ESFRI) we wspieraniu spójnego i strategicznego podejścia do kształtowania polityki została wzmocniona, przede wszystkim poprzez przygotowanie europejskiego planu rozwoju nowych infrastruktur badawczych o znaczeniu ogólnoeuropejskim.

[4] Finlandia: sektor urządzeń komunikacyjnych, Niemcy: sektor motoryzacyjny, Dania: sektor farmaceutyczny i biotechnologiczny oraz usługi ICT, Szwecja: sektor farmaceutyczny, motoryzacyjny oraz sektor urządzeń komunikacyjnych.

[5] Zaproszonej do uczestnictwa w CREST w związku z rychłym przystąpieniem do UE.