[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH | Bruksela, dnia 8.9.2006 KOM(2006) 481 wersja ostateczna KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Skuteczność i równy dostęp do europejskich systemów kształcenia i szkolenia {SEK(2006) 1096} KOMUNIKAT KOMISJI DO RADYI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Skuteczność i równy dostęp do europejskich systemów kształcenia i szkolenia 1. WPROWADZENIE 1. Na wiosennym posiedzeniu Rady Europejskiej w 2006 r.[1] przedstawiono podwójne wyzwania jakie stoją przed systemami kształcenia i szkolenia w Europie, które jednocześnie uznano za czynniki o decydującym znaczeniu dla opracowania długoterminowego potencjału konkurencyjności i spójności społecznej. Uznano potrzebę przyspieszenia reform w celu zapewnienia wysokiej jakości skutecznych i równodostępnych systemów kształcenia i szkolenia. Kwestie te mają znaczenie dla spełnienia celów UE partnerstwa lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz wspólnej metody koordynacji w obszarze integracji społecznej i ochrony socjalnej. 2. W obliczu ograniczeń budżetu publicznego i wyzwań globalizacji, a także zmian demograficznych i innowacji technologicznych na obszarze Europy, kładzie się większy nacisk na poprawę skuteczności w sektorze kształcenia i szkolenia. Jest to z pewnością pożądane, jednak często zakłada się, że cele skuteczności i równego dostępu wzajemnie się wykluczają. Niezwykle często zdarza się, że istniejące systemy kształcenia i szkolenia odtwarzają, czy nawet pogłębiają istniejące nierówności. 3. Dowody wskazują jednak na to, że równy dostęp[2] i skuteczność[3] postrzegane w szerszej perspektywie w rzeczywistości wzajemnie się umacniają, natomiast niniejszy Komunikat koncentruje się wokół tych dziedzin polityki, które są tego przykładem. Celem Komunikatu jest dostarczenie osobom odpowiedzialnym za tworzenie polityki informacji na temat tendencji w pozostałych państwach członkowskich oraz na temat badań dostępnych na szczeblu UE, aby wspomóc ich w podejmowaniu decyzji w trwającym procesie reform systemu. Dokument roboczy służb Komisji[4] zawiera szczegółową dokumentację, na której opiera się komunikat. 1.1 Podejmowanie wyzwań gospodarczych i społecznych 4. UE podejmuje cztery wzajemnie powiązane ze sobą wyzwania społeczno-gospodarcze: problem globalizacji i powstawania nowo uprzemysłowionych i wysoce konkurencyjnych krajów; problem demograficzny polegający na starzeniu się ludności Europy i przepływach migracyjnych; problem gwałtownych zmian charakteru rynku pracy oraz problem rewolucji technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ITC). Każdy z wymienionych problemów ma wpływ na wyzwanie, jakim jest zapewnienie odpowiedniego kształcenia dla wszystkich. Osoby posiadające niskie kwalifikacje zagrożone są coraz bardziej bezrobociem i wykluczeniem społecznym. W 2004 r. Europa liczyła 75 milionów nisko wykwalifikowanych obywateli (32% osób zatrudnionych), jednak do 2010 r. jedynie 15% nowych miejsc pracy będzie przeznaczonych dla osób posiadających jedynie podstawowe wykształcenie[5]. 5. Polityki kształcenia i szkolenia mogą mieć znaczący pozytywny wpływ na wyniki gospodarcze i społeczne, w tym zrównoważony rozwój i spójność społeczną; nierówny dostęp do kształcenia i szkolenia powoduje także wysokie koszy ukryte, rzadko wykazywane w systemach sprawozdawczości kosztów publicznych. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że porzucenie przez osiemnastolatka nauki na poziomie szkoły średniej powoduje na przestrzeni jego życia średni koszt brutto wynoszący 450 000 USD (350 000 EUR). Składają się na niego straty w podatku dochodowym, wzmożone zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną i pomoc publiczną oraz koszty wyższych wskaźników przestępczości i wykroczeń.[6] Gdyby w Zjednoczonym Królestwie dodatkowo 1% ludności niewykwalifikowanej posiadał maturę, zyski Zjednoczonego Królestwa wyniosłyby około 665 mln GBP rocznie poprzez obniżenie wskaźnika przestępczości i zwiększenie możliwości osiągnięcia zysków.[7] 6. Polityki obniżające takie koszty mogą przynieść korzyści zarówno dla równego dostępu, jak i skuteczności. Państwa członkowskie mogą wykorzystać w sposób maksymalny rzeczywiste i długoterminowe zwroty z systemów kształcenia i szkolenia, uwzględniając równy dostęp obok skuteczności przy podejmowaniu decyzji dotyczących reformy systemu. 2. Planowanie skuteczności i równego dostępu w strategiach uczenia się przez całe życie 7. Inwestycje w kształcenie i szkolenie wymagają czasu, by przyniosły rezultaty, dlatego podejmując decyzję o priorytetach w dziedzinie wydatków rządy powinny umożliwić długoterminowe planowanie na szczeblu lokalnym i krajowym. Jak pokazuje kolejna część dokumentu, kształcenie przedszkolne posiada najwyższe stopy zwrotu w kontinuum uczenia się przez całe życie, szczególnie wśród osób najmniej uprzywilejowanych, a wyniki tej inwestycji rosną na przestrzeni czasu. Rysunek 1 Zwroty z inwestycji na różnych poziomach uczenia się przez całe życie [pic] Źródło: Cunha et al (2006) przystosowane przez EENEE [8] 8. Wspomniana potrzeba planowania długoterminowych inwestycji podkreśla znaczenie krajowych strategii uczenia się przez całe życie, które państwa członkowskie postanowiły przyjąć do końca 2006 r. Krajowe i europejskie ramy kwalifikacji ułatwią potwierdzanie kształcenia we wszystkich kontekstach. Ma to znaczenie dla promowania równego dostępu, ponieważ wiele najmniej uprzywilejowanych osób zdobywa umiejętności i kwalifikacje[9] w trakcie kształcenia nieformalnego i incydentalnego. Zapewnienie możliwości potwierdzenia i przenoszenia wszelkich typów kwalifikacji mające na celu usunięcie „ślepych zaułków” w ścieżkach kształcenia stanowi osiągnięcie pod względem zarówno skuteczności jak i równości dostępu[10]. 9. W systemach kształcenia i szkolenia niezbędna jest kultura oceniania. Skuteczne długoterminowe polityki muszą się opierać na pewnych dowodach. Aby państwa członkowskie mogły w pełni zrozumieć i monitorować wydarzenia w swoich systemach, potrzebują metod produkcji i oceny odpowiednich badań, infrastruktury statystycznej pozwalającej gromadzić niezbędne dane oraz mechanizmów oceny postępów w miarę wdrażania polityk. 10. Polityki kształcenia same w sobie nie mogą przeciwdziałać nierównościom w wykształceniu. Na ograniczenie możliwości edukacyjnych składa się oddziaływanie czynników osobistych, społecznych, kulturowych i ekonomicznych. Dla połączenia polityk kształcenia i szkolenia z politykami związanymi z zatrudnieniem, gospodarką, integracją społeczną, młodzieżą, ochroną zdrowia, wymiarem sprawiedliwości, polityką mieszkaniową i ochroną socjalną istotne są podejścia międzysektorowe. Polityki te powinny być również opracowane w taki sposób, by niwelować dysproporcje regionalne w kształceniu i szkoleniu. Państwa członkowskie powinny opracować kulturę oceniania. Powinny one opracować polityki dla całości kontinuum uczenia się przez całe życie uwzględniające w pełni, w sposób ze sobą powiązany i długoterminowo, skuteczność i równy dostęp oraz uzupełniające polityki w pokrewnych dziedzinach. 3. Osiąganie skutecznosci i równego dostępu w politykach kształcenia i szkolenia 3.1. Kształcenie przedszkolne: nacisk na uczenie się w młodym wieku 11. Istnieją zasadnicze dowody, że uczestniczenie w wysokiej jakości kształceniu przedszkolnym przynosi długotrwałe korzyści pod względem osiągnięć i socjalizacji w czasie nauki szkolnej i w życiu zawodowym jednostek, ponieważ ułatwia ono późniejsze uczenie się[11]. 12. Doświadczenia europejskie oraz te zdobyte w Stanach Zjednoczonych pokazują, że programy wczesnej interwencji, szczególnie te ukierunkowane na dzieci mniej uprzywilejowane, mogą przynieść dalece pozytywne zwroty w sferze społeczno-ekonomicznej, które utrzymują się w życiu dorosłym.[12] Ich skutki widoczne są w lepszych osiągnięciach w szkole, utrzymywaniu stanowisk, wskaźnikach zatrudnienia, zarobkach, zapobieganiu przestępczości, stosunkach rodzinnych i ochronie zdrowia. Jednak aby zrównoważyć nierówną sytuację w całym systemie edukacji, programy przedszkolne należy kontynuować poprzez kolejne interwencje, takie jak wsparcie w kształceniu językowym i przystosowaniu społecznym, w przeciwnym razie ich dobroczynne skutki zostają zazwyczaj zatracone. Brak inwestycji we wczesne stadia nauczania prowadzi do istotnie wyższych poziomów wydatków na ich złagodzenie w późniejszych etapach życia, co jest mniej wydajne pod względem kosztów i może się wiązać ze zwiększonymi wydatkami na walkę z przestępczością, ochronę zdrowia, bezrobocie i inne polityki społeczne. 13. Szereg państw europejskich wprowadziło polityki wydatków ukierunkowane na wzmocnienie wczesnego kształcenia i przeciwdziałanie mniej uprzywilejowanej pozycji od najmłodszych lat (np. BE, ES, FR, IT, HU). Takie polityki są wysoce wydajne pod względem skuteczności i równego dostępu oraz uzasadniają nadanie wysokiego priorytetu wydatkom publicznym i prywatnym. 14. Należy dokładnie zastanowić się nad rodzajem wiedzy, w jaką wyposażani są najmłodsi oraz stosowanymi działaniami pedagogicznymi. Programy skupiające się wokół kwalifikacji osobistych i społecznych dają zazwyczaj lepsze wyniki, a co za tym idzie, mają większe oddziaływanie w całym życiu.[13] W wielu krajach konieczne będzie wzmocnienie grona specjalnie wyszkolonych nauczycieli nauczania przedszkolnego. Zaangażowanie rodziców jest niezbędne dla osiągnięcia sukcesu kształcenia przedszkolnego, a w przypadku środowisk mniej uprzywilejowanych można do niego zachęcać poprzez przeznaczone do tego celu programy edukacji rodziców i pomocy potrzebującym. Kształcenie przedszkolne daje najwyższe zwroty pod względem osiągnięć i przystosowania społecznego dzieci. Państwa członkowskie powinny więcej inwestować w kształcenie przedszkolne jako skuteczny sposób tworzenia podstaw dla dalszego uczenia się, zapobiegania porzucaniu nauki, poprawy wyników równego dostępu i ogólnych poziomów umiejętności. 3.2. Kształcenie podstawowe i ponadpodstawowe: poprawa jakości kształcenia podstawowego dostępnego dla wszystkich 15. Systemy kształcenia obowiązkowego i szkolenia powinny zapewniać podstawowe wykształcenie i kluczowe kwalifikacje, jakie musi posiadać każdy, by dobrze funkcjonować w społeczeństwie opartym na wiedzy. Jest to szczególnie ważne w przypadku niektórych mniej uprzywilejowanych grup oraz wówczas, gdy państwa członkowskie pragną zaspokoić potrzeby licznych imigrantów i mniejszości etnicznych. Systemy kształcenia, które na wczesnym etapie wprowadzają podział między oddzielne ścieżki kształcenia[14] wzmacniają różnice w poziomie wykształcenia spowodowane statusem społecznym, a tym samym prowadzą do jeszcze większych różnic w wynikach uzyskiwanych przez uczniów i szkoły.[15] Podział na oddzielne ścieżki kształcenia został uznany za skuteczny w niektórych państwach członkowskich, gdzie całe szkoły są dostosowane do grup uczniów o podobnych potrzebach i poziomach osiągnięć. Dowody podważają jednak takie podejście. Te państwa europejskie, które dzielą uczniów na grupy (np. DE, LI, LU, NL, AT) w młodym wieku wykazują większe zróżnicowanie pod względem osiągnięć uczniów niż kraje o bardziej zintegrowanych systemach szkolnictwa. 16. Wczesny podział między oddzielne ścieżki kształcenia ma szczególnie negatywny wpływ na poziom osiągnięć dzieci mniej uprzywilejowanych. Jest to częściowo spowodowane tym, że taki podział kieruje wspomnianych uczniów ku mniej prestiżowym formom kształcenia i szkolenia. Opóźnienie podziału między oddzielne ścieżki kształcenia wraz z możliwością przeniesienia się do szkoły innego rodzaju może zmniejszyć segregację i sprzyjać równemu dostępowi nie zmniejszając skuteczności[16]. 17. Wielu państwom członkowskim (np. BE-NL, CZ, IE, IT, LV, HU, PT, SK, UK)[17] udało się poprawić skuteczność poprzez decentralizację, dając poszczególnym instytucjom większe prawo decydowania o treściach nauczania, podziale budżetu lub decyzjach związanych z personelem. Uzasadnieniem jest zwykle fakt, iż zdecentralizowany sposób podejmowania decyzji jest bardziej skuteczny ze względu na znajomość warunków lokalnych i specyficznych potrzeb. Systemy sprawozdawczości osiąganych wyników kształcenia na szczeblu centralnym oraz systemy wewnętrznej oceny istnieją w większości państw europejskich (np.DK, EE, EL, FR, IE, IT, CY, LV, LT, HU, MT, NL, AT, PL, PT, SI, FI, UK, LI, NO, RO).[18] Istnieją dowody na poziomie międzynarodowym, że połączenie lokalnej autonomii instytucji z centralnymi systemami sprawozdawczości może poprawić osiągnięcia uczniów. Systemy sprawozdawczości powinny być jednak tak opracowane, by zapewnić pełne podporządkowanie równemu dostępowi oraz uniknąć potencjalnie nierównych konsekwencji zdecentralizowanych decyzji, np. przy określaniu rejonizacji szkół. Niektóre kraje włączyły cele i bodźce dla równego dostępu do systemów sprawozdawczości, wraz z działaniami następczymi dla instytucji niespełniających wymaganych standardów równego dostępu. 18. Najważniejszymi czynnikami dla osiągnięcia skuteczności i równego dostępu są jakość pracy, doświadczenie i motywacja nauczycieli oraz rodzaje stosowanych przez nich metod pedagogicznych. Przy współpracy z rodzicami i służbami dbającymi o dobro dziecka, nauczyciele mogą odgrywać kluczową rolę w zapewnianiu uczestnictwa osób najmniej uprzywilejowanych. Jest to szczególnie skuteczne, gdy szkoły posiadają stale uaktualniane i oparte o badania pedagogiczne strategie integracji. Państwa członkowskie usilnie starały się użyć odpowiedniej kombinacji środków, by zachęcić doświadczonych i pełnych motywacji nauczycieli do uczenia w najtrudniejszych szkołach.[19] Rozwijanie polityk rekrutacji zapewniających dostęp do nauczania wysokiej jakości dla mniej uprzywilejowanych uczniów powinno być priorytetem. Ogromna większość badań sugeruje, że systemy kształcenia i szkolenia wprowadzające podział uczniów między oddzielne ścieżki kształcenia na wczesnym etapie wzmacniają wpływ statusu społeczno-ekonomicznego na poziom wykształcenia i w ujęciu długoterminowym nie podnoszą skuteczności. Zarówno skuteczność jak i równy dostęp można poprawić koncentrując się na poprawie kwalifikacji nauczycieli i procedurach rekrutacji w mniej uprzywilejowanych obszarach, a także poprzez stworzenie systemów autonomii i rozliczania niwelujących różnice. 3.3. Szkolnictwo wyższe: zwiększanie inwestycji przy jednoczesnym rozszerzaniu uczestnictwa 19. Szkolnictwo wyższe jest kluczowym sektorem gospodarki i społeczeństwa opartego na wiedzy. Znajduje się ono w centrum „trójkąta wiedzy” kształcenia, innowacji i badań. Jak wyjaśnia komunikat Komisji w sprawie modernizacji uniwersytetów[20], szkolnictwo wyższe w UE stoi przed licznymi wyzwaniami i wymaga modernizacji dla potrzeb większej konkurencyjności i promowania doskonałości. Jednym z wyzwań jest stworzenie zróżnicowanych systemów umożliwiających jednakowe uczestnictwo dla wszystkich, przy jednoczesnym utrzymaniu opłacalności finansowej i skuteczniejszym spełnianiu przez nie swoich ról. Komisja wystąpiła już z wnioskiem, by dążeniem UE było przekazywanie za 10 lat co najmniej 2% PKB na całość działalności zmodernizowanego sektora szkolnictwa wyższego[21] w celu budowania społeczeństwa opartego na wiedzy. 20. Nastąpił stały wzrost liczby studentów oraz rosnących oczekiwań pokładanych w europejskich uniwersytetach, jednak poziomy finansowania nie wzrosły odpowiednio. Jednocześnie zwiększenie się liczby studentów nie zwiększyło równego dostępu i było korzystne dla jednostek z grup o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym lub tych, których rodzice uzyskali wyższe wykształcenie[22]. 21. Z założenia bezpłatny system szkolnictwa wyższego (finansowany jedynie przez państwo) jest sam w sobie dostępny dla wszystkich. Założenie to nie zyskało jednak potwierdzenia w rzeczywistości, ponieważ podstawowym czynnikiem określającym uczestnictwo jest status społeczno-ekonomiczny. Ogromna większość dowodów wskazuje na to, że osoby kształcące się w szkolnictwie wyższym uzyskują zazwyczaj znaczące zwroty z osobistej edukacji i że nie są one całkowicie równoważone przez progresywne systemy podatkowe. Może to mieć odwrotny wpływ na redystrybucję. Skutek uwsteczniający jest szczególnie silny w sytuacjach, gdy systemy szkolne wzmacniają wpływ statusu społeczno-ekonomicznego na poziom wykształcenia. Aby uzyskać większą równowagę pomiędzy kosztami pokrywanymi przez jednostki i społeczeństwo oraz uzyskiwanymi przez nie zwrotami[23] oraz aby przyczynić się do zapewnienia uniwersytetom potrzebnego im dodatkowego finansowania, wiele krajów zwraca się do głównej grupy bezpośrednich beneficjentów, studentów, o inwestycję we własną przyszłość w postaci opłat za naukę (np. BE, ES, IE, NL, AT, PT, UK, LI)[24]. Dowody wykazują również, że skutkami rynkowymi wprowadzania opłat za naukę mogą być poprawa jakości nauczania i zarządzania na uniwersytetach oraz wzmocnienie motywacji studentów.[25]. 22. Oczywiste jest, że rozbudowanie opłat za naukę bez towarzyszącego mu wsparcia finansowego dla uboższych studentów grozi pogłębieniem się nierówności w dostępie do szkolnictwa wyższego. Osoby najmniej uprzywilejowane są zwykle najbardziej narażone na ryzyko i zadłużenie oraz mniej skłonne do poświęcenia czasu na studiowanie zamiast zarabianie w sytuacji, gdy zwrot z osobistej edukacji po ukończeniu studiów nie jest gwarantowany. Jest to szczególnie istotne wtedy, gdy poziom opłat za naukę opiera się na szacowanych przyszłych stopach zwrotu przy domniemanym założeniu, że gospodarka w dalszym ciągu będzie nagradzać absolwentów na takim samym jak obecnie poziomie. Zapewniając pożyczki bankowe i oferując pożyczki zależne od przyszłego dochodu, stypendia i dotacje uzależnione od dochodów, rządy mogą działać na rzecz dostępu do uczelni mniej zamożnych studentów. Takie systemy zostały już wprowadzone w szeregu europejskich państw (np. BE, ES, FR, IE, IT, LV, LT, NL, AT, PT, UK, LI). Jest jeszcze zbyt wcześnie, aby dokonać ich dokładnej analizy, jednak dowody z Australii i Stanów Zjednoczonych pokazują, że opłaty za naukę uzupełnione ukierunkowanym wsparciem finansowym zwiększają liczbę studentów nie wpływając ujemnie na równy dostęp[26]. 23. W wyniku nierówności zaistniałych na wcześniejszym etapie cyklu kształcenia, uczniowie o mniej uprzywilejowanym statusie często nie osiągają poziomu kwalifikacji niezbędnego do uzyskania dostępu do szkolnictwa wyższego. Nawet jeśli osoby te uczęszczają na studia, często niechętnie się do tego przyznają.[27] Polityki wzmacniające skuteczność i równy dostęp do systemów szkolnictwa są decydujące, podobnie jak działanie na rzecz zmiany kulturowego podejścia do szkolnictwa wyższego W tym celu informacje na temat możliwości i korzyści uzyskiwanych dzięki wyższemu wykształceniu należy kierować do uczniów szkół poprzez wizyty w szkołach, programy mentorskie i poradnictwo przez całe życie, a także przede wszystkim do rodzin, kiedy dzieci są stosunkowo małe.[28] Należy zachęcać uniwersytety do opracowywania wszechstronnych polityk pomocy potrzebującym, ułatwiania im dostępu i tworzenia miejsc dla mniej uprzywilejowanych osób, które mogłyby obejmować programy pomostowe. Bezpłatny dostęp do szkolnictwa wyższego nie oznacza równego dostępu. Aby wzmocnić zarówno skuteczność jak i równy dostęp, państwa członkowskie powinny stworzyć odpowiednie warunki i zachęty do tworzenia większych inwestycji ze źródeł publicznych i prywatnych, w tym, w odpowiednich przypadkach, poprzez opłaty za naukę powiązane ze środkami finansowymi dla mniej uprzywilejowanych osób. Niezbędne są również szczególne działania na poziomie szkół. Instytucje szkolnictwa wyższego powinny oferować bardziej zróżnicowany wachlarz świadczeń i zachęt dla zaspokojenia coraz bardziej zróżnicowanych potrzeb społeczno-ekonomicznych. 3.4. Kształcenie i szkolenie zawodowe: poprawa jakości i znaczenia 24. Ze względu na starzenie się społeczeństwa, wciąż wysoki poziom bezrobocia wśród młodych w UE stanowi coraz bardziej poważny problem. Do 2050 r. o 65% więcej Europejczyków będzie w wieku 65 lat lub powyżej, natomiast o 20% mniej będzie w wieku produkcyjnym (15-64 lata)[29]. Zwiększone jest również zapotrzebowanie na ludzi z większymi kwalifikacjami. Osoby wchodzące na rynek pracy z najniższym poziomem wykształcenia stoją przed największym ryzykiem bezrobocia. O ile wczesna interwencja mająca na celu zwiększenie uczestnictwa i podniesienie kwalifikacji jest najskuteczniejszą metodą na poprawienie szans na zatrudnienie, nie mniej ważne jest przejście ze środowiska kształcenia do pracy. Dowody pokazuję, że w krajach posiadających dobrze rozwinięte systemy kształcenia i szkolenia zawodowego (VET) uczestnicy mogą się spodziewać uzasadnionych zwrotów w zarobkach. Usuwanie „ślepych zaułków” w systemach szkolenia zawodowego, tak aby uczniowie mieli dostęp do szkolnictwa wyższego, jest kluczem do zwiększenia ich atrakcyjności.[30] Państwa członkowskie powinny opracować elastyczne i wyraźne ścieżki kształcenia poprzez kształcenie zawodowe prowadzące do dalszej nauki i zatrudnienia. Powinno to pomóc w osiągnięciu równowagi pomiędzy osobami z wyższym wykształceniem i osobami z kwalifikacjami zawodowymi, co lepiej odzwierciedla potrzeby rynku pracy. 25. Biorąc pod uwagę wyzwania związane ze starzeniem się ludności, stworzenie lepszych możliwości uczenia się osób dorosłych jest ważne zarówno dla równego dostępu jak i dla skuteczności, lecz także dla ponownego skłonienia osób nisko wykwalifikowanych do podjęcia nauki i pomocy w lepszym ich przystosowaniu do zmieniającego się rynku pracy. Pracodawcy zazwyczaj oferują szkolenia w oparciu o wykonywaną pracę wyżej wykwalifikowanym pracownikom, co przynosi zasadnicze zwroty w zarobkach dla danej jednostki oraz dla pracodawcy.[31] Jednak okazuje się, że przedsiębiorstwa niechętnie udzielają szkoleń osobom mniej uprzywilejowanym, gorzej wykształconym oraz nieposiadającym podstawowych kwalifikacji. 26. Jedynie 10,8% osób dorosłych w Europie uczestniczy w formalnym, nieformalnym lub incydentalnym uczeniu się przez całe życie, co jest znacznie poniżej progu odniesienia ustalonego dla UE wynoszącego 12,5% uczestnictwa do 2010 roku. Dane dotyczące wcześniejszego poziomu wykształcenia osób w kształceniu nieformalnym (rysunek 2) pokazuje, że osoby znajdujące się na najniższym szczeblu skali kwalifikacji w najmniejszym stopniu uczestniczą w dalszym kształceniu i poprawie perspektyw zatrudnienia. Rysunek 2 Uczestnictwo osób w wieku 25-64 lata w kształceniu nieformalnym ze względu na poziom wykształcenia (%), 2003 r. [pic]■ UE 25: 6,5 % ■ UE 25: 16,4 % ■ UE 25: 30.9 % Źródło: EUROSTAT LFS, AHM, 2003 Docelowa populacja: 25-64 lat. Okres odniesienia: 12 miesięcy 27. Społeczne i kulturowe korzyści płynące ze szkolenia są ważne, ponieważ wzbudzają poczucie zaangażowania społecznego i mogą pomóc dorosłym ponownie rozpocząć cykl kształcenia. Pod względem równego dostępu osoby bezrobotne i te, które nie ukończyły systemów obowiązkowego kształcenia wymagają dostępu do finansowanych ze środków publicznych systemów szkolenia dla dorosłych, jednak udokumentowana skuteczność poprawiania przez te systemy perspektyw zatrudnienia mniej uprzywilejowanych osób dorosłych była ogólnie niska[32]. Sytuację tę mogą pomóc poprawić dwa podejścia. 28. Po pierwsze, skuteczne systemy kształcenia i szkolenia zawodowego są często oparte na partnerstwach pomiędzy przedstawicielami przemysłu, sektora publicznego, partnerów społecznych i lokalnymi organizacjami trzeciego sektora.[33] Koncentrują się one wokół szczególnych grup docelowych i ich potrzeb. Partnerstwa na poziomie ponadgimnazjalnym mogą również angażować młodych ludzi zamierzających porzucić naukę oferując im alternatywne środowisko uczenia się[34]. Oczywiście tego typu inicjatywy wiążą się z kosztami, jednak koszty bezczynności, a w jej następstwie wysokiej liczby przypadków porzucenia nauki są znacznie wyższe.[35] 29. Po drugie, szkolenie musi być silnie powiązane z potrzebami pracodawców w zakresie kwalifikacji. Należy je uczynić odpowiednimi do rynku pracy angażując przedstawicieli przemysłu nie tylko poprzez partnerstwa, lecz również poprzez zwiększanie czynnika „szkolenie w trakcie pracy”. Aby lepiej sprostać popytowi i podaży na pracę i ułatwić wybory związane z kształceniem i karierą, rządy powinny w dalszym ciągu upowszechniać informacje na temat potrzeb rynku pracy w zakresie kwalifikacji. Pomoc rządowa dla systemów szkolenia organizowanych w przemyśle oraz w poszczególnych jego sektorach jest potencjalnie właściwym sposobem, by skłonić do prywatnych inwestycji, ponieważ udział w ogólnych kosztach powoduje obniżenie kosztów dla przedsiębiorstw i pracowników.[36] Obniżone zostaje również ryzyko zwolnień pracowników – czynnik powszechnie zniechęcający pracodawców do inwestowania w szkolenia. Pracodawcy powinni inwestować w kształcenie i szkolenie dla utrzymania konkurencyjności i wypełnienia swojego społecznego zadania bycia „uczącymi się organizacjami”[37]. Systemy szkolenia związane z rynkiem pracy okazały się szczególnie skuteczne w zwiększaniu możliwości zatrudnienia osób mniej uprzywilejowanych, a także wtedy, gdy koncentrują się one wokół kwalifikacji potrzebnych w gospodarce regionalnej i lokalnej[38]. Państwa członkowskie powinny opracować wyraźne i zróżnicowane ścieżki kształcenia poprzez systemy kształcenia i szkolenia zawodowego prowadzące do dalszej nauki i zatrudnienia. Powinny one również poprawić programy szkoleń publicznych dla osób bezrobotnych i mniej uprzywilejowanych uczniów. Jakość i znaczenie takich programów może zostać zwiększone poprzez zachęcanie do uczestniczenia w partnerstwach na szczeblu regionalnym i lokalnym oraz ułatwianie włączenia się sektora prywatnego. 4. Działania Unii Europejskiej 30. Państwa członkowskie pełnią wyraźnie wiodącą rolę w podejmowaniu wyzwań wymienionych w niniejszym komunikacie. Obok skierowanych do nich zaleceń, niezbędne jest również działanie na szczeblu UE. Globalne współzawodnictwo gospodarcze i tendencje społeczne mają podobny wpływ, uzależniony od sytuacji każdego kraju. Wartość dodaną podejścia europejskiego stanowi fakt, iż systemy kształcenia i szkolenia mogą czerpać korzyści z wzajemnego uczenia się i wymiany najlepszych wzorców. 31. Nowy program uczenia się przez całe życie będzie wspierał mobilność milionów jednostek, wyposażając je w nowe umiejętności i pomagając w przystosowaniu się do europejskiego rynku pracy, a poprzez ponadnarodową współpracę wzmocni on jakość i wzajemne powiązania instytucji kształcenia i szkolenia. Program ten będzie działał w synergii z nowymi ustaleniami w ramach funduszy strukturalnych, które wesprą reformy systemów i projekty rozwijania oferty edukacyjnej i szkoleniowej. 32. W ramach zrewidowanej strategii lizbońskiej i programu prac „Kształcenie i szkolenie 2010” UE pomaga państwom członkowskim w opracowaniu i realizacji polityk kształcenia i szkolenia poprzez ułatwianie wymiany informacji, danych i najlepszych wzorców dzięki wzajemnemu uczeniu się i wzajemnej kontroli. Skuteczność i równy dostęp będą stanowiły priorytetowe dziedziny tej pracy, a UE zapewni szczególne wsparcie na rzecz opracowania kultury oceniania i wymiany najlepszych wzorców w kształceniu przedszkolnym. Komisja zamierza również podjąć dalsze prace nad kształceniem dorosłych oraz europejskimi ramami kształcenia i europejskimi ramami statystyki i wskaźników. Działania te zostaną poparte badaniami nad skutecznością i równym dostępem finansowanymi przez siódmy program ramowy UE na rzecz badań naukowych i rozwoju. [1] Rada Europejska w dniach 23-24 marca 2006 r., Konkluzje Prezydencji, ust. 23. [2] Równy dostęp oznacza stopień, w jakim kształcenie i szkolenie mogą zostać wykorzystane przez jednostki pod względem możliwości, dostępu, sposobu traktowania i wyników. Równy dostęp do systemów zapewnia wyniki kształcenia i szkolenia niezależne od statusu społeczno-ekonomicznego i innych czynników prowadzących do nierówności w wykształceniu oraz sposób traktowania odzwierciedlający szczególne potrzeby edukacyjne jednostek. Brak równości dostępu ze względu na płeć, przynależność do mniejszości etnicznej, niepełnosprawność oraz zróżnicowanie regionalne, itp. nie stanowi zasadniczego tematu niniejszego dokumentu, jednak ma on znaczenie, ponieważ przyczynia się do ogólnego statusu społeczno-ekonomicznego. [3] Skuteczność obejmuje zależność pomiędzy nakładami a wynikami danego procesu. Systemy są skuteczne, jeżeli nakłady powodują maksymalny wynik. Względną skuteczność systemów edukacji mierzy się zwykle wynikami testów i egzaminów, a skuteczność w odniesieniu do szerszych grup społeczeństwa i gospodarki mierzy się poprzez prywatne i społeczne stopy zwrotu. [4] Dokument roboczy służb Komisji (DRSK) (SEC (2006) 1096) [5] DRSK, str. 5 [6] DRSK, str. 13-14 [7] DRSK, str. 12-13 [8] Sieć Europejskich Specjalistów w zakresie Ekonomiki Edukacji (European Expert Network on Economics of Education - EENEE) www.education-economics.org [9] COM(2005)548, 2005/0221 (COD), „Wniosek dotyczący zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie kluczowych kompetencji w uczeniu się przez całe życie” [10] DRSK, str. 15-16 [11] DRSK, str. 15-16, 18. [12] DRSK, str. 18-19 [13] DRSK, str. 18-19 [14] Dotyczy to rozdzielania dzieci poniżej 13 roku życia do oddzielnych szkół w zależności od zdolności. Chociaż nie musi to oznaczać podziału na ścieżkę kształcenia akademicką/ogólną i zawodową, w praktyce tak się zazwyczaj dzieje. Niniejsza definicja nie obejmuje podziału uczniów na grupy (streaming), co polega na dopasowaniu programu nauczania do różnych grup dzieci w zależności od zdolności, lecz w obrębie tej samej szkoły. [15] DRSK, str. 19-20 [16] DRSK, str. 22 [17] DRSK, str. 22-23 [18] DRSK, str. 23-24 [19] DRSK, str. 25 [20] COM(2006) 208 wersja ostateczna [21] COM (2006)208 wersja ostateczna. Zobacz również COM (2006) 30 i COM (2005) 152 [22] DRSK, str. 25-26 [23] Średnia indywidualna stopa zwrotu ze szkolnictwa wyższego wynosi blisko 9% w państwach OECD. [24] DRSK, str. 27-29 [25] DRSK, str. 28 [26] DRSK, str. 29 [27] DRSK, str. 28 [28] DRSK, str. 29 [29] DRSK, str. 30 [30] DRSK, str. 30 [31] DRSK, str. 31 [32] DRSK, str. 33-34 [33] Rada i Komisja uznały znaczenie dialogu społecznego. http://ec.europa.eu/comm/employment_social/social_dialogue/ [34] DRSK, str. 34-37 [35] DRSK, str. 12-14 [36] DRSK, str. 34-35, 37-38 [37] DRSK, str. 38 [38] COM(2006)136, „Realizacja partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia: Uczynienie europy liderem w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw”.