21.12.2004   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

L 373/37

(1)

Zgodnie z art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej, Unia Europejska opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich, a także szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego.

(2)

Prawo każdej osoby do równości wobec prawa i ochrony przed dyskryminacją stanowi powszechne prawo uznane Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, Konwencją Narodów Zjednoczonych w sprawie zniesienia wszelkich form dyskryminacji kobiet, Międzynarodową Konwencją w sprawie zniesienia wszelkich form dyskryminacji rasowej, Paktami Narodów Zjednoczonych dotyczącymi Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Europejską Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, których sygnatariuszami są wszystkie Państwa Członkowskie.

(3)

Oprócz zakazu dyskryminacji ważne jest szanowanie innych podstawowych praw i wolności, wraz z ochroną prywatności i życia rodzinnego oraz działań wykonywanych w tym kontekście, a także wolności wyznania.

(4)

Równość mężczyzn i kobiet jest podstawową zasadą Unii Europejskiej. Art. 21 i 23 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej zakazują wszelkiej dyskryminacji opartej na płci i wymagają zapewnienia równości mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach.

(5)

Art. 2 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską stanowi, że popieranie takiej równości jest jednym z podstawowych zadań Wspólnoty. Podobnie, art. 3 ust. 2 Traktatu wymaga od Wspólnoty, aby zmierzała do zniesienia nierówności oraz wspierania równości mężczyzn i kobiet we wszystkich swoich działaniach.

(6)

Komisja ogłosiła swój zamiar przedstawienia wniosku w sprawie dyrektywy dotyczącej dyskryminacji ze względu na płeć poza rynkiem pracy w swoim komunikacie w sprawie Agendy Polityki Społecznej. Taki wniosek jest w pełni spójny z decyzją Rady 2001/51/WE z dnia 20 grudnia 2000 r. ustanawiającą program odnoszący się do wspólnotowej strategii ramowej w sprawie równości płci (2001-2005) (4) obejmującej wszystkie polityki Wspólnoty i skierowanej na wspieranie równości mężczyzn i kobiet poprzez dostosowywanie tych polityk oraz praktycznych środków w celu poprawy pozycji mężczyzn i kobiet w społeczeństwie.

(7)

Rada Europejska na posiedzeniu w Nicei, które odbyło się w dniach 7-9 grudnia wezwała Komisję do wzmocnienia praw związanych z równością poprzez przyjęcie wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie wspierania równości płci w dziedzinach innych niż życie zawodowe.

(8)

Wspólnota przyjęła szereg instrumentów prawnych mających na celu zapobieganie i walkę z dyskryminacją ze względu na płeć na rynku pracy. Te instrumenty udowodniły znaczenie przepisów prawnych w walce z dyskryminacją.

(9)

Dyskryminacja ze względu na płeć, w tym molestowanie oraz molestowanie seksualne mają miejsce również poza rynkiem pracy. Taka dyskryminacja może być również szkodliwa, stanowić przeszkodę dla pełnej i skutecznej integracji mężczyzn i kobiet w życiu gospodarczym i społecznym.

(10)

Problemy te uwidaczniają się w szczególności w zakresie dostępu do towarów i usług. Zatem, powinno się zapobiegać i znosić dyskryminację ze względu na płeć w tym zakresie. Podobnie jak w przypadku dyrektywy Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne (5), cel ten może zostać lepiej osiągnięty w drodze przepisów wspólnotowych.

(11)

Takie przepisy powinny zakazywać dyskryminacji ze względu na płeć w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług. Za towary uważa się te w znaczeniu zgodnym z przepisami Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską odnoszącymi się do swobodnego przepływu towarów. Za usługi uważa się te w znaczeniu zgodnym z art. 50 tego Traktatu.

(12)

W celu zapobiegania dyskryminacji ze względu na płeć niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie zarówno do dyskryminacji bezpośredniej jak i pośredniej. Bezpośrednia dyskryminacja ma miejsce jedynie w przypadku, kiedy jedna osoba traktowana jest mniej korzystnie ze względu na swoją płeć niż inna osoba w sytuacji porównywalnej. Zatem, na przykład, różnice między mężczyznami a kobietami w zakresie dostarczania usług zdrowotnych, które wynikają z fizycznych różnic między mężczyznami a kobietami nie odnoszą się do sytuacji porównywalnych i zatem nie stanowią dyskryminacji.

(13)

Zakaz dyskryminacji powinien mieć zastosowanie do osób dostarczających towary i usługi, które są ogólnodostępne i które są oferowane poza obszarem życia prywatnego i rodzinnego oraz do transakcji dokonanych w tym kontekście. Nie powinien on mieć zastosowania do treści zawartych w środkach masowego przekazu lub ogłoszeniach ani do kształcenia publicznego lub prywatnego.

(14)

Każda osoba korzysta ze swobody zawierania umów, włącznie ze swobodą wyboru partnera umownego do transakcji. Każdy, kto dostarcza towar lub usług, może mieć szereg subiektywnych powodów swojego wyboru partnera umownego. Jeżeli tylko wybór partnera nie jest oparty na płci partnera, niniejsza dyrektywa nie powinna stanowić przeszkody dla dokonania swobodnego wyboru partnera umownego.

(15)

Istnieje już szereg instrumentów prawnych dotyczących wprowadzania w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania zawodu. Dlatego, niniejsza dyrektywa nie powinna mieć zastosowania w tym zakresie. Takie samo rozumowanie dotyczy kwestii związanych z prowadzeniem działalności na własny rachunek w zakresie uregulowanym przepisami prawnymi. Niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie jedynie do ubezpieczeń i emerytur, które są prywatne, dobrowolne i niezwiązane ze stosunkiem pracy.

(16)

Możliwe do zaakceptowania są jedynie różnice w traktowaniu uzasadnione słusznym celem. Przykładem takiego słusznego celu może być ochrona ofiar przemocy na tle seksualnym (w takich przypadkach jak zakładanie schronisk dla przedstawicieli jednej płci), konieczność ochrony prywatności i przyzwoitości (w takich przypadkach jak udostępnianie zamieszkania przez osobę w części domu tej osoby), promowanie równości płci lub interesów mężczyzn lub kobiet (na przykład dobrowolne instytucje reprezentujące jedną płeć), swoboda zrzeszania się (w przypadkach członkostwa w prywatnych klubach jednej płci) i organizacja działań sportowych (na przykład wydarzenia sportowe dla przedstawicieli jednej płci). Niemniej jednak, wszelkie ograniczenia powinny być właściwe i niezbędne zgodnie z kryteriami wynikającymi z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

(17)

Zasada równego traktowania w zakresie dostępu do towarów i usług nie wymaga, żeby ułatwienia dostępne dla mężczyzn i kobiet były zawsze oparte na wspólnych podstawach, jeżeli tylko nie są bardziej korzystne dla jednej z płci.

(18)

Stosowanie czynników aktuarialnych związanych z płcią jest szeroko rozpowszechnione w przepisach ubezpieczeniowych i innych związanych z usługami finansowymi. W celu zapewnienia równego traktowania mężczyzn i kobiet stosowanie płci jako czynnika aktuarialnego nie powinno powodować różnic w odniesieniu do składek i świadczeń. W celu uniknięcia nagłego dostosowywania rynku wprowadzanie w życie tej zasady powinno mieć zastosowanie jedynie do nowych umów zawartych po dacie transpozycji niniejszej dyrektywy.

(19)

Pewne kategorie ryzyka mogą być różne w zależności od płci. W niektórych przypadkach płeć stanowi jeden, lecz niekoniecznie jedyny czynnik decydujący przy ocenie ryzyka ubezpieczonego. Jeżeli chodzi o umowy ubezpieczające tego rodzaju ryzyka, Państwa Członkowskie mogą zdecydować o zezwoleniu na stosowanie wyjątków od zasady składek i świadczeń dla obu płci, jeżeli tylko mogą zapewnić, że dane aktuarialne i statystyczne, na podstawie których dokonano wyliczeń, są wiarygodne, regularnie uaktualniane i ogólnodostępne. Wyjątki są dozwolone jedynie w przypadkach, w których ustawodawstwo krajowe nie zastosowało jeszcze zasady równości płci. Po pięciu latach od transpozycji niniejszej dyrektywy Państwa Członkowskie powinny dokonać ponownej analizy uzasadnienia dla tych wyjątków, biorąc pod uwagę najbardziej aktualne dane aktuarialne i statystyczne oraz sprawozdanie Komisji sporządzone po trzech latach od transpozycji niniejszej dyrektywy.

(20)

Mniej korzystne traktowanie kobiet ze względu na ciążę i macierzyństwo powinno być uznane za formę bezpośredniej dyskryminacji ze względu na płeć i w związku z tym powinno być zabronione w zakresie ubezpieczeń i innych związanych usług finansowych. Koszty związane z ryzykiem ciąży i macierzyństwa nie powinny zatem być przypisywane do członków jednej z płci.

(21)

Osoby, które były dyskryminowane ze względu na płeć, powinny dysponować odpowiednimi środkami ochrony prawnej. W celu zapewnienia bardziej skutecznego poziomu bezpieczeństwa, stowarzyszenia, organizacje i inne osoby prawne powinny być również upoważnione do uczestniczenia w postępowaniu sądowym, zgodnie z ustaleniami Państw Członkowskich, w imieniu każdej ofiary albo w jej interesie, bez uszczerbku dla krajowych przepisów proceduralnych dotyczących przedstawicielstwa i obrony w sądzie.

(22)

Zasady dotyczące ciężaru dowodu powinny zostać dostosowane w przypadkach, w których występuje domniemanie dyskryminacji w celu skutecznego zastosowania zasady równego traktowania; w przypadkach ujawnienia dowodu na istnienie takiej dyskryminacji ciężar dowodu powinien zostać przesunięty na osobę przeciwko której wysunięto zarzut.

(23)

Skuteczne wprowadzanie w życie zasady równego traktowania wymaga odpowiedniej ochrony sądowej przed retorsjami.

(24)

Mając na względzie wspieranie zasady równego traktowania, Państwa Członkowskie powinny zachęcać do dialogu z zainteresowanymi stronami, które, zgodnie z prawem i praktyką krajową mają uzasadniony prawnie interes w uczestniczeniu w zwalczaniu dyskryminacji ze względu na płeć w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług.

(25)

Ochrona przed dyskryminacją ze względu na płeć powinna być wzmocniona poprzez istnienie w każdym Państwie Członkowskim jednego lub organów właściwych w zakresie analizowania tych problemów, badania możliwych rozwiązań i świadczenia konkretnej pomocy ofiarom. Mogą być to te same organy, które są odpowiedzialne na poziomie krajowym za obronę praw człowieka lub ochronę praw jednostki lub wprowadzanie w życie zasady równego traktowania.

(26)

Niniejsza dyrektywa ustanawia wymogi minimalne, pozostawiając Państwom Członkowskim możliwość przyjęcia lub utrzymania przepisów bardziej korzystnych. Wdrażanie niniejszej dyrektywy nie może posłużyć jako uzasadnienie dla wprowadzenia przepisów mniej korzystnych w stosunku do istniejących obecnie w poszczególnych Państwach Członkowskich.

(27)

Państwa Członkowskie powinny wprowadzić skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje stosowane w przypadkach niewykonania zobowiązań wynikających z niniejszej dyrektywy.

(28)

Ponieważ cele niniejszej Dyrektywy, a mianowicie zapewnienie we wszystkich Państwach Członkowskich wysokiego poziomu ochrony przed dyskryminacją, nie mogą być osiągnięte w wystarczający sposób przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty, Wspólnota może przyjąć środki, zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną we wspomnianym artykule, niniejsza dyrektywa nie wykracza poza to, co jest konieczne dla osiągnięcia tych celów.

(29)

Zgodnie z ust. 34 porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie lepszego ustawodawstwa (6), zachęca się Państwa Członkowskie do sporządzania, dla potrzeb własnych, a także w interesie Wspólnoty, swoich tabel, które, na ile jest to możliwe, ilustrują korelację między dyrektywą a środkami transpozycji i do podawania ich do wiadomości publicznej.

a)

bezpośrednia dyskryminacja: występuje w sytuacji, gdy jedna osoba traktowana jest mniej korzystnie ze względu na płeć niż jest, była lub byłaby traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji;

b)

pośrednia dyskryminacja: występuje w sytuacji, gdy z pozoru neutralny przepis, kryterium lub praktyka stawiałyby osoby danej płci w szczególnie niekorzystnym położeniu w porównaniu do osób innej płci, chyba że dany przepis, kryterium lub praktyka są obiektywnie uzasadnione zgodnym z prawem celem, a środki służące osiąganiu tego celu są właściwe i niezbędne;

c)

molestowanie: występuje w sytuacji, w której ma miejsce niepożądane zachowanie związane z płcią osoby, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby i stworzenie onieśmielającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub agresywnej atmosfery;

d)

molestowanie seksualne: występuje w sytuacji, w której ma miejsce niepożądane zachowanie, werbalne lub niewerbalne lub zachowanie fizyczne o charakterze seksualnym, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby, w szczególności poprzez stwarzanie onieśmielającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub agresywnej atmosfery;

a)

nie istnieje żadna bezpośrednia dyskryminacja ze względu na płeć, w tym mniej korzystne traktowanie kobiet ze względu na ciążę lub macierzyństwo;

b)

nie istnieje żadna pośrednia dyskryminacja ze względu na płeć.

a)

bez uszczerbku dla praw ofiar i stowarzyszeń, organizacji i innych osób prawnych określonych w art. 8 ust. 3, świadczenie niezależnej pomocy ofiarom dyskryminacji w dochodzeniu ich praw w zakresie dyskryminacji;

b)

prowadzenie niezależnych badań dotyczących dyskryminacji;

c)

publikowanie niezależnych sprawozdań i wydawanie zaleceń odnośnie problemów związanych z taką dyskryminacją.

a)

wszelkie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne sprzeczne z zasadą równego traktowania są uchylone;

b)

wszelkie postanowienia umowne, regulaminy przedsiębiorstw, przepisy dotyczące stowarzyszeń prowadzących działalność zarobkową lub nieprowadzących takiej działalności sprzeczne z zasadą równego traktowania są nieważne lub mogą zostać uznane za nieważne bądź zmienione.