—

w imieniu Confédération générale du travail (CGT) przez A. Lyon-Caena, avocat,

—

w imieniu Confédération française démocratique du travail (CFDT) przez H. Masse-Dessen, avocat,

—

w imieniu Confédération française de l’encadrement (CFE-CGC) przez H. Masse-Dessen, avocat,

—

w imieniu Confédération française des travailleurs chrétiens (CFTC) przez H. Masse-Dessen, avocat,

—

w imieniu Confédération générale du travail — Force ouvrière (CGT-FO) przez T. Haasa, avocat,

—

w imieniu rządu francuskiego przez G. de Berguesa oraz C. Bergeot-Nunes, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez J. Enegrena oraz G. Rozeta, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektywy Rady nr 98/59/WE z dnia 20 lipca 1998 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do zwolnień grupowych (Dz.U. L 225, str. 16) oraz dyrektywy 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r. ustanawiającej ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europejskiej (Dz.U. L 80, str. 29).

2

Wniosek ten został złożony w ramach kilku postępowań toczących się przed Conseil d'État wskutek skarg Confédération générale du travail (CGT), Confédération française démocratique du travail (CFDT), Confédération française de l’encadrement (CFE-CGC), Confédération française des travailleurs chrétiens (CFTC), a także Confédération générale du travail — Force ouvrière (CGT-FO) zmierzających do uchylenia zarządzenia nr 2005-892 z dnia 2 sierpnia 2005 r. dotyczącego sposobu obliczania liczby pracowników przedsiębiorstw (JORF z dnia 3 sierpnia 2005 r., str. 12687, zwanego dalej „zarządzeniem nr 2005-892”).

3

Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 98/59 stanowi:

„Dla celów stosowania niniejszej dyrektywy:

Do celów obliczenia liczby zwolnień przewidzianych w lit. a) ppkt pierwszy, jako zwolnienia traktuje się inne formy wygaśnięcia umowy o pracę, które następują z inicjatywy pracodawcy, z jednego lub więcej powodów niezwiązanych z poszczególnym pracownikiem, pod warunkiem, że zwolnień tych jest co najmniej pięć”.

4

Zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy 98/59:

„W przypadku gdy pracodawca ma zamiar dokonać zwolnień grupowych, jest on zobowiązany, we właściwym czasie, do przeprowadzenia konsultacji z przedstawicielami pracowników w celu osiągnięcia porozumienia”.

5

Artykuł 3 dyrektywy 98/59 stanowi:

„1.   Pracodawca zobowiązany jest do notyfikowania na piśmie właściwemu organowi władzy publicznej o każdym zamiarze zwolnienia grupowego.

[…]

2.   Pracodawca przesyła przedstawicielom pracowników kopię notyfikacji przewidzianej w ust. 1.

Przedstawiciele pracowników mogą przekazać swoje ewentualne uwagi do właściwego organu władzy publicznej”.

6

Zgodnie z art. 5 dyrektywy 98/59:

„Niniejsza dyrektywa nie ma wpływu na prawo państw członkowskich do stosowania lub wprowadzania przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, które są korzystniejsze dla pracowników, lub na dopuszczanie bądź wspieranie zastosowania korzystniejszych dla pracowników przepisów umów zbiorowych”.

7

Motywy siódmy i ósmy dyrektywy 2002/14 brzmią następująco:

8

Ponadto z motywu osiemnastego dyrektywy 2002/14 wynika, że zmierza ona do ustanowienia ogólnych ram w celu ustanowienia minimalnych wymagań, które mają zastosowanie w całej Wspólnocie, nie uniemożliwiając państwom członkowskim przyjęcia przepisów bardziej korzystnych dla pracowników.

9

Celem tych ogólnych ram, jak wynika z motywu dziewiętnastego omawianej dyrektywy jest także unikanie administracyjnych, finansowych i prawnych ograniczeń, które utrudniałyby tworzenie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. W tym celu, zakres zastosowania tej dyrektywy powinien być ograniczony, zgodnie z wyborem dokonanym przez państwa członkowskie, do przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 50 pracowników lub zakładów zatrudniających co najmniej 20 pracowników.

10

Artykuł 1 ust.1 dyrektywy 2002/14 stanowi:

„Celem niniejszej dyrektywy jest uchwalenie ogólnych ram ustanawiających minimalne wymagania w zakresie prawa do informacji i konsultacji z pracownikami w przedsiębiorstwach i zakładach we Wspólnocie”.

11

Artykuł 2 omawianej dyrektywy brzmi następująco:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

[…]

[…]”.

12

Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 2002/14 stanowi:

„Niniejsza dyrektywa stosuje się, zgodnie z wyborem państw członkowskich, do:

Państwa członkowskie ustalą metodę ustalania progu [zatrudnienia]”.

13

Zgodnie z art. 4 ust. 1 dyrektywy 2002/14:

„Zgodnie z zasadami określonymi w art. 1 i nie naruszając obowiązujących przepisów i praktyki bardziej korzystnych dla pracowników, państwa członkowskie przyjmą praktyczne rozwiązania do celów wykonywania prawa do informacji i konsultacji na właściwym szczeblu, zgodnie z niniejszym artykułem”.

14

Artykuł 11 dyrektywy 2002/14 stanowi, że państwa członkowskie mają obowiązek przyjmowania wszystkich koniecznych środków umożliwiających im w każdym czasie zagwarantowanie osiągnięcia skutków określonych dyrektywą.

15

Zgodnie z art. L.421-1 francuskiego kodeksu pracy, wszystkie zakłady zatrudniające co najmniej jedenastu pracowników mają obowiązek ustanowienia reprezentacji pracowników.

16

Z artykułów L.321-2 i L.321-3 tego kodeksu wynika, że pracodawcy, którzy zamierzają dokonać zwolnień grupowych z przyczyn ekonomicznych, mają obowiązek zwołania i przeprowadzenia konsultacji z radą zakładową lub reprezentacją pracowników, w przypadku gdy liczba planowanych zwolnień wynosi co najmniej dziesięć w tym samym okresie trzydziestu dni.

17

Przed wydaniem zarządzenia nr 2005-892 art. L.620-10 kodeksu pracy brzmiał następująco:

„Dla celów wdrożenia przepisów tego kodeksu, stan zatrudnienia w przedsiębiorstwach oblicza się według następujących przepisów.

Osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy oraz osoby wykonujące pracę nakładczą są uwzględniane całkowicie w stanie zatrudnienia.

Osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę na czas określony, osoby zatrudnione na podstawie umowy pracę przerywaną, pracownicy udostępnieni przedsiębiorstwu przez przedsiębiorstwo zewnętrzne, w tym pracownicy tymczasowi, są uwzględniane w stanie zatrudnienia przedsiębiorstwa proporcjonalnie do okresu, w jakim byli oni obecni w trakcie dwunastu poprzednich miesięcy. Jednakże osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę na czas określony, umowy o pracę tymczasową lub udostępnione przez przedsiębiorstwo zewnętrzne zostają wyłączone ze sposobu obliczania stanu zatrudnienia, jeżeli zastępują one pracownika nieobecnego lub pracownika, którego umowa o pracę została zawieszona.

Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy, niezależnie od charakteru ich umowy o pracę, są uwzględniani, dzieląc całkowitą kwotę godzin zapisanych w ich umowach o pracę przez wymiar czasu pracy określony w ustawie lub układzie zbiorowym”.

18

Omawiany art. L.620-10 został uzupełniony w art. 1 zarządzenia nr 2005-892 poprzez dodanie następującego akapitu:

„Przy obliczaniu stanu zatrudnienia przedsiębiorstwa nie uwzględnia się pracowników zatrudnionych począwszy od dnia 22 czerwca 2005 r., którzy nie ukończyli dwudziestu sześciu lat, aż do momentu ukończenia przez nich tego wieku, bez względu na charakter umowy wiążącej ich z przedsiębiorstwem. Przepis niniejszy nie może skutkować zniesieniem instytucji reprezentującej pracowników lub upoważnienia przedstawiciela pracowników. Przepisy tego akapitu mają zastosowanie do dnia 31 grudnia 2007 r.”.

19

Z akt przedłożonych Trybunałowi wynika, że celem zaradzenia trudnej sytuacji na rynku zatrudnienia we Francji, premier — w swoim oświadczeniu o polityce ogólnej z dnia 8 czerwca 2005 r. — przedstawił Parlamentowi doraźny plan zatrudnienia. Aby umożliwić wejście w życie przewidzianych w tym planie środków z dniem 1 września 2005 r., rząd wystąpił o uprawnienie do stanowienia prawa w drodze zarządzenia.

20

W ten sposób, na mocy art. 1 ustawy nr 2005-846 z dnia 26 lipca 2005 r. (JORF z dnia 27 lipca 2005 r., str. 12223), rząd otrzymał upoważnienie do wydania w drodze zarządzenia przepisów mających w szczególności uporządkować zasady obliczania liczby pracowników dla celów wprowadzenia w życie przepisów dotyczących prawa pracy lub zobowiązań finansowych wprowadzonych innymi przepisami, w celu ułatwienia przedsiębiorstwom zatrudniania pracowników, którzy jeszcze nie ukończyli 26 lat, począwszy od dnia 22 czerwca 2005 r.

21

W dniu 2 sierpnia 2005 r., rząd wydał na mocy zarządzenia nr 2005-892 przepisy dotyczące sposobu obliczania liczby pracowników przedsiębiorstw, przy czym przepisy te miały utracić moc w dniu 31 grudnia 2007 r.

22

CGT, CFDT, CFE-CGC, CFTC oraz CGT-FO zaskarżyły zarządzenie nr 2005-892 do Conseil d’État.

23

Na poparcie skargi, skarżące w postępowaniu przed sądem krajowym podniosły w szczególności zarzut, że przewidziane w omawianym zarządzeniu przepisy dotyczące sposobu obliczania liczby pracowników naruszają cele dyrektyw 98/59 i 2002/14.

24

Sąd odsyłający wskazuje, że o ile zaskarżony przepis zarządzenia nr 2005-892 nie skutkuje bezpośrednio wyłączeniem zastosowania przepisów krajowych zapewniających przetransponowanie dyrektyw 98/58 i 2002/14, to jednak w odniesieniu do zakładów, których stan zatrudnienia przekracza 20 pracowników, lecz co najmniej jedenastu spośród nich ukończyło 26 lat lub więcej, stosowanie przedmiotowego przepisu w postępowaniu przed sądem krajowym może spowodować zwolnienie pracodawcy z pewnych zobowiązań wynikających z obydwu dyrektyw.

25

W tych okolicznościach Conseil d’État, postanowiła zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

26

W swoim postanowieniu odsyłającym Conseil d’État zwróciła się do Trybunału, na podstawie art. 104 a akapit pierwszy regulaminu, z wnioskiem o zastosowanie trybu przyspieszonego w odniesieniu do odesłania prejudycjalnego.

27

Wniosek ten oddalono postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 21 listopada 2005 r.

28

Należy podnieść tytułem wstępu, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż promocja zatrudnienia jest prawnie uzasadnionym celem polityki społecznej oraz że państwa członkowskie korzystają z szerokiego zakresu uznania przy wyborze środków służących realizacji celów ich polityki społecznej (zob. w szczególności wyrok z dnia 9 lutego 1999 r. w sprawie C-167/97 Seymour-Smith i Perez, Rec. str. I-623, pkt 71 i 74, a także wyrok z dnia 20 marca 2003 r. w sprawie C-187/00 Kutz-Bauer, Rec. str. I-2741, pkt 55 i 56).

29

Jednakże zakres uznania z jakiego korzystają państwa członkowskie w zakresie polityki społecznej nie może skutkować pozbawieniem znaczenia wprowadzenia w życie podstawowej zasady prawa wspólnotowego lub przepisu tegoż prawa (zob. podobnie przywołany wyżej wyrok w sprawie Seymour-Smith i Perez, pkt 75, oraz wyrok w sprawie Kutz-Bauer, pkt 57).

30

Poprzez pierwsze pytanie sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 3 ust. 1 dyrektywy 2002/14 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on krajowemu uregulowaniu wyłączającemu nawet przejściowo określoną kategorię pracowników z liczby pracowników zatrudnionych w rozumieniu tego przepisu.

31

W tym względzie należy zauważyć, że zgodnie z art. 2 lit. d) dyrektywy 2002/14 pracownikiem w rozumieniu tej dyrektywy jest jakakolwiek osoba, która w danym państwie członkowskim jest chroniona jak pracownik na podstawie krajowego prawa pracy i zgodnie z krajową praktyką.

32

Z powyższego wynika, że ponieważ bezspornie pracownicy w wieku poniżej 26 lat, o których mowa w przedmiotowym przepisie krajowym, są chronieni prawem krajowym w dziedzinie zatrudnienia, są oni pracownikami w rozumieniu dyrektywy 2002/14.

33

Oczywiście art. 3 ust. 1 akapit drugi tej dyrektywy stanowi, że ustalanie sposobu obliczania progu zatrudnienia należy do państw członkowskich. Jednakże przepis ten dotyczy ustalania sposobu obliczania progu zatrudnienia, a nie samej definicji pojęcia pracownika.

34

Skoro dyrektywa 2002/14 określiła zakres osób, jakie należy uwzględnić przy dokonywaniu tego obliczenia, państwa członkowskie nie mogą wykluczyć z niego określonych kategorii osób, które początkowo zostały objęte tym zakresem. W ten sposób, o ile omawiana dyrektywa nie narzuca państwom członkowskim sposobu, w jaki powinny one uwzględnić pracowników objętych zakresem stosowania tej dyrektywy przy obliczaniu progów zatrudnienia, to jednak zobowiązuje je do ich uwzględnienia.

35

Jak wynika bowiem z orzecznictwa Trybunału, w przypadku gdy przepis wspólnotowy odsyła do ustawodawstwa i praktyk krajowych, państwa członkowskie nie mogą podejmować środków, które mogłyby naruszyć skuteczność (effet utile) uregulowań wspólnotowych, których częścią jest ten przepis (zob. podobnie wyrok z dnia 9 września 2003 r. w sprawie C-151/02 Jaeger, Rec. str. I-8389, pkt 59).

36

Nawiązując w szczególności do dyrektywy 2002/14, z jednej strony zauważyć należy, że — jak wynika zarówno z art. 137 WE stanowiącego jej podstawę prawną, jak i z motywu osiemnastego, a także z art. 1 ust. 1 tej dyrektywy, ma ona na celu ustanowienie wymogów minimalnych w zakresie prawa do informacji i do konsultacji z pracownikami w przedsiębiorstwach i zakładach we Wspólnocie.

37

Należy stwierdzić z drugiej strony, że system ustanowiony na mocy dyrektywy 2002/14, poza pewnymi wyjątkami przewidzianymi w jej art. 3 ust. 2 i 3, stosuje się do wszystkich pracowników, o których mowa w art. 2 lit. d) tej dyrektywy.

38

Uregulowania, takie jak te będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, które — jak zaznaczył rzecznik generalny w pkt 28 jego opinii — skutkują zwolnieniem określonych pracodawców z obowiązków przewidzianych w dyrektywie 2002/14 oraz pozbawieniem ich pracowników praw z niej wynikających, mogą spowodować, że prawa te zostaną pozbawione ich istoty i w ten sposób omawiana dyrektywa zostanie pozbawiona skuteczności (effet utile).

39

Ponadto z uwag przedstawionych przez rząd francuski wynika, że przepis krajowy będący przedmiotem postępowania głównego zmierza do zmniejszenia ograniczeń, które w przypadku pracowników wynikają z faktu, iż zatrudnienie dodatkowych pracowników pociągnie za sobą przekroczenie przewidzianych progów, w szczególności dla celów podlegania obowiązkom wynikającym z dyrektywy 2002/14.

40

Odnosząc się do popieranej przez ten rząd wykładni dyrektywy 2002/14, zgodnie z którą art. 3 ust. 1 tej dyrektywy nie zakazuje państwom członkowskim wprowadzania — tak jak czyni to przepis będący przedmiotem postępowania przed sądem krajowym — sposobów obliczania progów zatrudnienia mogących prowadzić nawet do czasowego wyłączenia określonych kategorii pracowników, skoro wyłączenie to uzasadniane jest celem interesu ogólnego, ustanowionym poprzez promowanie zatrudnienia młodzieży, oraz jest ono zgodne z zasadą proporcjonalności stanowiącą podstawę dla takiego wyłączenia, wystarczy stwierdzić, że taka wykładnia jest niezgodna z art. 11 ust. 1 omawianej dyrektywy, który przewiduje, że państwa członkowskie powinny wprowadzić wszelkie niezbędne przepisy umożliwiające im w każdym wypadku zagwarantowanie osiągnięcia rezultatów dyrektywy 2002/14, albowiem tego rodzaju wykładnia oznacza, że państwa członkowskie mogą odstąpić — choćby przejściowo — od tego jasnego i precyzyjnego obowiązku, który został nałożony prawem wspólnotowym (zob. podobnie wyrok z dnia 4 lipca 2006 r. w sprawie C-212/04 Adeneler i in., Zb.Orz. str. I-6057, pkt 68).

41

W świetle powyższych rozważań na pierwsze pytanie należy udzielić odpowiedzi, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 2002/14 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu wyłączającemu choćby przejściowo określoną kategorię pracowników z ustalania liczby pracowników zatrudnionych w rozumieniu tego przepisu.

42

Poprzez drugie pytanie sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 98/59 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu wyłączającemu choćby przejściowo określoną kategorię pracowników z ustalania liczby pracowników zatrudnionych w rozumieniu tego przepisu.

43

Celem udzielenia odpowiedzi na sformułowane w ten sposób pytanie, w pierwszej kolejności, stwierdzić należy, że dyrektywa 98/59 miała na celu zapewnienie w różnych państwach członkowskich porównywalnej ochrony praw pracowników w przypadku zwolnień grupowych i zbliżenie obciążeń powstałych w wyniku zastosowania tych przepisów, które organizują taką ochronę dla wspólnotowych przedsiębiorstw (zob. podobnie wyrok z dnia 8 czerwca 1994 r. w sprawie C-383/92 Komisja przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, Rec. str. I-2479, pkt 16).

44

W drugiej kolejności, należy zauważyć, że z art. 1 ust. 1 i art. 5 dyrektywy 98/59 wynika, iż zmierza ona do wprowadzenia minimalnej ochrony w zakresie informacji i konsultacji z pracownikami w przypadku zwolnień grupowych, przy czym państwa członkowskie mają swobodą w zakresie przyjmowania korzystniejszych środków krajowych dla tych pracowników.

45

Stwierdzić należy, że progi ustanowione w art. 1 ust. 1 dyrektywy 98/59 są właśnie takimi minimalnymi zaleceniami, od których odstąpienie przez państwa członkowskie jest możliwe jedynie poprzez przyjęcie przepisów bardziej korzystnych dla pracowników.

46

Z jednej strony z orzecznictwa Trybunału wynika bowiem, że niezgodne z prawem wspólnotowym jest ustawodawstwo krajowe, które może stwarzać przeszkody dla ochrony pracowników gwarantowanej — w sposób bezwarunkowy — w dyrektywie (przywołany wyżej wyrok w sprawie Komisja przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, pkt 21).

47

Z drugiej strony i wbrew twierdzeniom rządu francuskiego, dyrektywy 98/59 nie można zinterpretować w ten sposób, że sposób obliczania tych progów, a zatem same omawiane progi, są pozostawione państwom członkowskim, ponieważ taka interpretacja pozwoliłaby tym ostatnim wprowadzić zmiany w zakresie stosowania omawianej dyrektywy i pozbawić ją w ten sposób pełnej skuteczności.

48

Z postanowienia odsyłającego, a także z pkt 73 i 74 opinii rzecznika generalnego wynika, że przepis krajowy, taki jak ten będący przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, może pozbawić — choćby przejściowo — ogół pracowników zatrudnionych przez określone przedsiębiorstwa zazwyczaj zatrudniające ponad 20 pracowników, praw, jakie wynikają dla nich z dyrektywy 98/59, i w związku z tym uchybia skuteczności (effet utile) dyrektywy.

49

W świetle powyższych rozważań, na pytanie drugie należy udzielić odpowiedzi, że art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 98/59 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniom krajowym, które wyłączają — choćby przejściowo — określoną kategorię pracowników z ustalania liczby pracowników zatrudnionych w rozumieniu tego przepisu.

50

Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje: