KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 28.11.2023

COM(2023) 757 final

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Sieci, brakujące ogniwo - unijny plan działania na rzecz sieci

1.Wprowadzenie

Wzajemnie połączone i stabilne sieci elektroenergetyczne są podstawą dobrze funkcjonującego rynku energii. Unia Europejska posiada jedną z najbardziej rozbudowanych i odpornych sieci elektroenergetycznych na świecie 1 , z liniami energetycznymi o łącznej długości ponad 11 mln kilometrów na rynku wewnętrznym Unii, zapewniającą codzienne dostawy wysokiej jakości energii elektrycznej do konsumentów.

Dzięki rozporządzeniu UE w sprawie transeuropejskiej infrastruktury energetycznej („rozporządzenie TEN-E”) UE wybrała ponad 100 projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania dotyczących energii elektrycznej, co ułatwiło wydanie na nie pozwoleń i ich realizację, w tym za pomocą środków finansowych pochodzących w szczególności z instrumentu „Łącząc Europę”. Pomogło to w budowie fizycznej infrastruktury energetycznej odpowiadającej potrzebom prawdziwie jednolitego rynku oraz zapewniło postępy w realizacji celu, jakim jest 15 % elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych na 2030 r. 2 W czasie kryzysu energetycznego dobrze połączone rynki energii elektrycznej przyniosły cenne korzyści w postaci większego bezpieczeństwa dostaw, dostępu do energii elektrycznej po konkurencyjnych cenach z krajów sąsiadujących oraz szybszej integracji energii ze źródeł odnawialnych. Ponieważ rynki UE są teraz w pełni połączone, ukończenie sieci infrastruktury jest kolejnym krokiem w kierunku maksymalizacji korzyści płynących z przystępnej cenowo i czystej energii dla konsumentów.

Pomimo tych postępów europejskie sieci energetyczne stoją przed nowymi i znaczącymi wyzwaniami. Będą musiały zaspokajać rosnące zapotrzebowanie związane z czystą mobilnością, ogrzewaniem i chłodzeniem, elektryfikacją przemysłu oraz rozpoczęciem produkcji wodoru niskoemisyjnego. Oczekuje się, że do 2030 r. zużycie energii elektrycznej wzrośnie o około 60 %. Do sieci trzeba będzie również włączyć znaczny wolumen energii ze źródeł odnawialnych o zmiennej charakterystyce produkcji. Moce wytwórcze energii wiatrowej i słonecznej muszą wzrosnąć z 400 GW w 2022 r. do co najmniej 1 000 GW do 2030 r., co obejmuje znaczną rozbudowę morskich odnawialnych źródeł energii do 317 GW 3 , aby można było je podłączyć do sieci lądowej. W związku z tym konieczne będzie dostosowanie sieci do bardziej zdecentralizowanego, cyfrowego i elastycznego systemu elektroenergetycznego, obejmującego miliony dachowych paneli słonecznych oraz współdzielenie zasobów przez lokalne społeczności energetyczne.

Planowanie i eksploatacja europejskich sieci przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej muszą być również powiązane z planowaniem i eksploatacją nowej infrastruktury wodorowej, magazynowania energii, infrastruktury ładowania na potrzeby elektromobilności i infrastruktury CO2.

Tendencje te sprawiają, że europejska sieć musi być szybko modernizowana i rozwijana. Z dziesięcioletniego planu rozwoju sieci opracowanego w ramach ENTSO-E wynika, że w ciągu najbliższych siedmiu lat zdolność transgranicznej infrastruktury przesyłowej powinna się podwoić, przy czym dodatkowe 23 GW zdolności przesyłowych zostanie włączone do 2025 r., a kolejne 64 GW do 2030 r. 4

Poza potrzebami transgranicznymi większość inwestycji będzie realizowana wewnątrz granic, zarówno na poziomie przesyłu, jak i dystrybucji. W szczególności sieci dystrybucyjne muszą się rozwijać i zmieniać, aby możliwe było włączenie do nich dużych ilości energii ze źródeł odnawialnych wytwarzanych w sposób zdecentralizowany oraz nowego elastycznego popytu („obciążeń”) – na przykład pomp ciepła i stacji ładowania pojazdów elektrycznych 5 . Sieci te zyskują nowe role, stając się moderatorami szeregu nowych rozwiązań, których potrzebuje system. Będą musiały przekształcić się w sieci inteligentne, cyfrowe, monitorowane w czasie rzeczywistym, zdalnie sterowalne i cyberbezpieczne, przy czym ważną rolę w tym względzie odgrywać będą badania naukowe i innowacje. Ponadto około 40 % europejskich sieci dystrybucyjnych ma ponad 40 lat i wymaga modernizacji. Zgodnie z oszacowaniami sektora do 2030 r. konieczne będą inwestycje w sieci dystrybucyjne o wartości około 375–425 mld EUR 6 . Ogólnie rzecz biorąc, Komisja szacuje, że w bieżącym dziesięcioleciu konieczne są inwestycje w sieci elektroenergetyczne o wartości 584 mld EUR 7 . Stanowi to znaczną część ogólnych inwestycji niezbędnych do przejścia na czystą energię w sektorze energii elektrycznej.

Już teraz potrzeba stawienia czoła tym wyzwaniom jest oczywista. W wielu krajach projekty dotyczące produkcji energii ze źródeł odnawialnych napotykają wyzwanie w postaci długiego czasu oczekiwania na uzyskanie praw do przyłączenia. Czas oczekiwania na pozwolenia na wzmocnienie sieci wynosi od 4 do 10 lat, a w przypadku wysokiego napięcia do 8–10 lat. Zaległości w przyłączaniu do sieci dystrybucyjnej szybko się kumulują, a do każdego pojedynczego operatora systemu dystrybucyjnego średniej wielkości wpływa kilka tysięcy nowych wniosków miesięcznie. Jeżeli nie ma jasności lub pewności co do terminów i kosztów przyłączenia, nowe planowane projekty dotyczące produkcji energii zostają wstrzymane lub zaniechane. Chociaż prawodawstwo UE obejmuje już regulacje istotne dla OSD, w niniejszym planie działania Komisja po raz pierwszy promuje działania ukierunkowane na sieci dystrybucyjne. W obszarze tym mogą pojawić się istotne wąskie gardła w dostawach, gdy przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe próbują uzyskać dostęp do przystępnej cenowo czystej energii, korzystając z rozmaitych rozwiązań, od integracji elastycznych aktywów energetycznych, takich jak pojazdy bezemisyjne, po odpowiedź odbioru i inwestycje w podstacje i inne elementy. Ponadto w całej Europie projekty dotyczące połączeń międzysystemowych zmagają się z ryzykiem przekroczenia kosztów w związku z inflacją i rosnącymi stopami procentowymi, a zarazem napotykają trudności z terminowym pozyskiwaniem wyposażenia takiego jak przewody czy podstacje. Dodatkowym problemem jest brak wykwalifikowanej siły roboczej. Czas oczekiwania na nowe produkty może sięgać roku 2032.

Problem ten nie ogranicza się jednak tylko do Unii Europejskiej. Potrzeba rozbudowy sieci jest dostrzegana na całym świecie. Stany Zjednoczone szacują, że konieczne będzie rozbudowanie ich systemów przesyłowych energii elektrycznej o 60 % do 2030 r. Chińskie przedsiębiorstwo państwowe State Grid Corporation ogłosiło inwestycje w wysokości 1 020 mld CNY (132 mld EUR) w sieci energetyczne w latach 2022–2023. Międzynarodowa Agencja Energetyczna ocenia, że zapotrzebowanie na całym świecie do 2040 r. wyniesie ponad 80 mln km sieci, co stanowi odpowiednik całej obecnej globalnej sieci, i szacuje, że w kolejce do podłączenia do sieci czekać będą zaawansowane projekty energii odnawialnej obejmujące około 1 500 GW 8 .

UE umieszcza sieci w centrum swojego programu politycznego. Zmieniona dyrektywa w sprawie energii odnawialnej 9 usprawnia wydawanie pozwoleń niezbędnych do włączenia do sieci odnawialnych źródeł energii. Rozporządzenie i dyrektywa 10 w sprawie wewnętrznego rynku energii elektrycznej zawierają przepisy istotne z punktu widzenia rozwoju sieci w odniesieniu do planowania, taryf sieciowych oraz roli ENTSO-E i organizacji OSD UE. Zakres wniosku dotyczącego aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie obejmuje technologie sieciowe. Skala wyzwania jest jednak tak duża, że konieczne jest zwrócenie w ramach polityki szczególnej uwagi na to, by sieci stawały się czynnikiem ułatwiającym, a nie wąskim gardłem utrudniającym transformację UE w kierunku czystej energii 11 . Ponadto potrzeba modernizacji sieci elektroenergetycznej i usprawnienia wzajemnych połączeń, zapewnienia ich utrzymania i przekształcenia w celu umożliwienia przejścia na odnawialne źródła energii jest postulatem obywateli UE 12 . Z powyższych powodów Komisja nawiązała współpracę z zainteresowanymi stronami w celu omówienia problemów i możliwych działań.

Opierając się na tych pracach, Komisja przedstawia niniejszy komunikat zawierający 14-punktowy plan działania mający na celu uczynienie europejskich sieci elektroenergetycznych silniejszymi, lepiej połączonymi, bardziej cyfrowymi i odpornymi na zagrożenia cybernetyczne. Wymienione środki koncentrują się na wdrożeniu uzgodnionych ram prawnych i powinny zostać szybko wdrożone, aby w odpowiednim czasie przyczynić się do osiągnięcia celów na 2030 r..

2.Europejski plan działania na rzecz sieci

Komisja zwróciła uwagę na kwestie dotyczące sieci na kilku forach oraz w ramach procesów konsultacji z zainteresowanymi stronami, w tym na forum ds. infrastruktury energetycznej 13 w Kopenhadze i w ramach PCI Energy Days 14 w Brukseli, a ostatnio na Smart Grid PCI Summits 15 , szczytach organizowanych przez projektodawców projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania dotyczących inteligentnych sieci przy wsparciu Komisji w Lublanie i Bratysławie. Ponadto 9 września 2023 r. ENTSO-E zorganizowała pod patronatem Komisji forum wysokiego szczebla „Przyszłość naszych sieci” 16 , aby omówić z zainteresowanymi stronami reprezentującymi cały łańcuch dostaw perspektywy i wyzwania związane z rozwojem sieci.

Na podstawie wyników tych prac Komisja określiła siedem wyzwań horyzontalnych związanych z przyspieszeniem tempa rozwoju sieci w Europie. Są to: 1) przyspieszenie realizacji istniejących projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania i opracowywanie nowych projektów; 2) usprawnienie długoterminowego planowania sieci; 3) wprowadzenie sprzyjających, nieulegających dezaktualizacji ram regulacyjnych; 4) lepsze wykorzystanie istniejących sieci i przekształcenie ich w sieci inteligentne; 5) poprawa dostępu do finansowania; 6) zapewnienie szybszych i sprawniejszych procesów wydawania pozwoleń; oraz 7) wzmocnienie łańcuchów dostaw.

W odniesieniu do każdego z tych siedmiu obszarów w kolejnych sekcjach planu działania podsumowano główne przyczyny problemu i określono kluczowe, dostosowane do potrzeb działania i zalecenia dotyczące sposobu rozwiązania problemów w perspektywie krótko- i średnioterminowej.

I.PRZYSPIESZENIE REALIZACJI PROJEKTÓW BĘDĄCYCH PRZEDMIOTEM WSPÓLNEGO ZAINTERESOWANIA I OPRACOWYWANIE NOWYCH PROJEKTÓW

Od 2013 r. ramy TEN-E są głównym narzędziem wzmacniania elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych na jednolitym rynku. Pomogły one zidentyfikować potrzeby w zakresie infrastruktury transgranicznej, wybrać projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, zapewnić wsparcie polityczne i przyspieszyć ich realizację dzięki usprawnionym procedurom wydawania pozwoleń. Status projektu będącego przedmiotem wspólnego zainteresowania odegrał również zasadniczą rolę w zapewnieniu korzystnych warunków finansowania, jako powszechnie rozpoznawalne oznaczenie dające dodatkową pewność instytucjom finansującym projekty o znacznej wartości, w tym Europejskiemu Bankowi Inwestycyjnemu 17 .

W przyszłości ramy TEN-E zyskają na znaczeniu, zgodnie z oczekiwanym wzrostem potrzeb w zakresie sieci transgranicznych, ze względu na konieczność zintegrowania i przesyłania dużych ilości nowej energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w całej Europie do miejsc, gdzie jest ona najbardziej potrzebna. Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania pomogą również państwom członkowskim w osiągnięciu celu 15 % elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych. Lepsze transgraniczne połączenia międzysystemowe oferują znaczny potencjał w zakresie oszczędności kosztów na poziomie systemu: projekty transgraniczne mogą do 2040 r. obniżyć koszty wytwarzania o 9 mld EUR rocznie, podczas gdy niezbędne inwestycje w zdolności transgraniczne i magazynowanie wynoszą 6 mld EUR rocznie.

Pierwszy unijny wykaz na podstawie zmienionego rozporządzenia TEN-E, przyjęty 28 listopada 2023 r., zawiera 166 projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania („PWsZ”) i projektów będących przedmiotem wzajemnego zainteresowania („PWzZ”), które pomogą stworzyć sieć infrastruktury dostosowaną do potrzeb bezemisyjnej przyszłości 18 . Obejmuje on 68 projektów dotyczących energii elektrycznej (w tym 12 w zakresie magazynowania), co jest dowodem ponownego skupienia się na tej dziedzinie, 5 projektów dotyczących inteligentnych sieci oraz, po raz pierwszy, nową kategorię infrastruktury morskiej, której dotyczy 12 projektów.

Te 85 projektów dotyczy najpilniejszych wąskich gardeł w unijnych sieciach TEN-E. Około połowa z nich ma zostać oddana do użytku w latach 2027–2030. Ich terminowe ukończenie ma zasadnicze znaczenie z perspektywy zapewnienia ich wpływu w ciągu bieżącego dziesięciolecia. Uniknięcie opóźnień, które w przeszłości utrudniały realizację projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, wymaga dodatkowych działań w zakresie monitorowania postępów i szybkiego usuwania wąskich gardeł i przeszkód we wdrażaniu.

Ponadto w kompleksowym ogólnounijnym dziesięcioletnim planie rozwoju sieci TEN-E określono znaczne dodatkowe potrzeby systemowe do roku 2040 i w dłuższej perspektywie. Odpowiedzią na te potrzeby powinny być nowe projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, które znajdą się w kolejnych wykazach unijnych w nadchodzących latach. Aby tak się stało, konieczne są starania na rzecz przyspieszenia opracowania i rozwoju solidnego portfela nowych projektów, które będą co dwa lata umieszczane w zaktualizowanych wykazach projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania.

Podczas gdy większość potrzeb w zakresie finansowania przyszłych projektów będzie musiała zostać pokryta z finansowania rynkowego, istnieje rosnąca presja na zapewnienie dodatkowego wsparcia publicznego dla projektów transgranicznych, aby ograniczyć wpływ na taryfy, a w konsekwencji koszty energii dla konsumentów końcowych. Istnieje jednak rozbieżność między rosnącymi, stwierdzonymi potrzebami a dostępnymi zasobami UE. Budżet dostępny w ramach instrumentu „Łącząc Europę” – Energia na lata 2021–2027 został zmniejszony w ostatecznej wersji rozporządzenia w porównaniu z pierwotnym wnioskiem Komisji i miał służyć ograniczonej liczbie kategorii projektów określonych w poprzednim rozporządzeniu TEN-E. Rewizja rozporządzenia TEN-E w 2022 r. przyniosła rozszerzenie jego zakresu o nowe kategorie dotyczące energii morskiej, elektrolizerów, infrastruktury wodorowej, magazynowania energii, magazynowania CO2 i inteligentnych sieci gazowych, podczas gdy przydział środków budżetowych nie uległ zmianie.

Rosnące potrzeby związane z siecią i ograniczony budżet rozłożony na większą liczbę kategorii zmniejszają wpływ tego instrumentu i stwarzają potencjalną lukę w finansowaniu transgranicznych sieci energetycznych. Ponadto instrument „Łącząc Europę” – Energia jest ograniczony do projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania i nie obejmuje potrzeb lokalnych operatorów systemów dystrybucyjnych. Inne możliwości finansowania unijnego, takie jak Fundusz Spójności, EFRR, RRF czy fundusz modernizacyjny, są dostępne dla sieci elektroenergetycznych, ale niektóre z nich są niedostatecznie wykorzystywane. W planach odbudowy i zwiększania odporności 19 przeznaczono około 13 mld EUR na sieci, co obejmuje reformy i inwestycje w infrastrukturę sieciową, inteligentne systemy energetyczne, instalacje magazynowania energii oraz cyfryzację sieci dystrybucyjnych i przesyłowych.

Ponieważ niewystarczające inwestycje w sieci dystrybucyjne i magazynowanie już teraz utrudniają starania obywateli i przedsiębiorstw, konieczne wydaje się przyjęcie nowego podejścia do określania i wspierania lokalnych projektów związanych z siecią, aby zapobiec lukom w przyszłości.

Działanie nr 1: Komisja, państwa członkowskie i operatorzy systemów przesyłowych (OSP) zwiększą wsparcie na rzecz przygotowywania PWsZ i PWzZ, ich szybszego wdrażania i finansowania

Aby przyspieszyć ukończenie projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania zawartych w wykazie unijnym, Komisja, państwa członkowskie i projektodawcy priorytetowo potraktują realizację już zidentyfikowanych PWsZ i PWzZ. Ponadto należy wspierać opracowywanie nowych projektów priorytetowych.

-Wykorzystując wzmocnione monitorowanie realizacji projektów, projektodawcy powinni informować państwa członkowskie i Komisję o postępach i identyfikować problemy, które należy rozwiązać, w tym dotyczące wydawania pozwoleń. W tym celu każda z istniejących grup wysokiego szczebla powinna uważnie śledzić projekty priorytetowe, w tym w drodze corocznych posiedzeń ministerialnych, aby zapewnić kierownictwo polityczne oraz, w stosownych przypadkach, ścisłe monitorowanie postępów w realizacji z udziałem krajów partnerskich. Grupy wysokiego szczebla będą również wspierać określanie ewentualnych przyszłych projektów priorytetowych.

-W dalszej perspektywie Komisja oceni również potrzeby inwestycyjne w zakresie przyszłego finansowania publicznego projektów infrastrukturalnych zarówno w dziedzinie przesyłu, jak i dystrybucji, obejmujących również infrastrukturę magazynowania, wodoru i CO2.

II.USPRAWNIENIE DŁUGOTERMINOWEGO PLANOWANIA SIECI NA POTRZEBY WIĘKSZEGO UDZIAŁU ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH I ZWIĘKSZENIA ELEKTRYFIKACJI

Szybko zmieniający się krajobraz energetyczny wymaga dynamicznego i kompleksowego długoterminowego planowania systemu przesyłu energii elektrycznej – w celu uwzględnienia szacunków dotyczących energii morskiej i lądowej – a także w poszczególnych sektorach, w tym wodoru, infrastruktury ładowania dla sektora transportu, ogrzewania i chłodzenia, dwutlenku węgla, zelektryfikowanych procesów przemysłowych i gazu.

Potrzeby związane z siecią są również niedostatecznie widoczne w perspektywie długoterminowej, w szczególności na poziomie OSD, gdzie wzrasta zapotrzebowanie. Ponadto sieć elektroenergetyczna, która ma wytrzymać próbę czasu, wymaga większego skupienia się na koordynacji planowania sieci i wymiany danych między OSP, OSD, wytwórcami, koncentratorami, operatorami punktów ładowania, operatorami infrastruktury wodorowej i jednostkami administracji kierującymi wdrażaniem pomp ciepła, w celu zapewnienia wspólnego zrozumienia przyszłych potrzeb związanych z siecią.

Oprócz nowych obciążeń niezbędnych w kontekście elektromobilności, znaczący wpływ na sieci elektroenergetyczne ma integracja inteligentnego i dwukierunkowego ładowania. Wymaga to terminowej transpozycji zmienionej dyrektywy w sprawie energii odnawialnej, wdrożenia niedawno przyjętego rozporządzenia w sprawie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych („AFIR”) oraz przyjęcia nowego kodeksu sieci dotyczącego elastyczności po stronie popytu 20 . Po konsultacjach ze wszystkimi zainteresowanymi stronami 21 Komisja zintensyfikuje prace mające na celu zaproponowanie niezbędnych rozwiązań politycznych, regulacyjnych i normalizacyjnych w zakresie inteligentnego i dwukierunkowego ładowania w Europie.

Działanie nr 2: ENTSO-E usprawni odgórne planowanie do 2050 r. w drodze zintegrowanej identyfikacji potrzeb systemu energii morskiej i lądowej oraz dalszego uwzględnienia wodoru

Rozwój transgranicznej infrastruktury przesyłowej opiera się na dziesięcioletnim doświadczeniu w zakresie planowania ogólnoeuropejskiej sieci nabytym w związku z dziesięcioletnimi planami rozwoju sieci. W zmienionym rozporządzeniu TEN-E przyjętym w 2022 r. uczyniono krok dalej, sprawiając, że długoterminowy kierunek wyznaczony przez państwa członkowskie w odniesieniu do regionalnych ambicji w zakresie energii morskiej do 2050 r. stał się punktem wyjścia dla planowania sieci morskiej, co pozwoliło zmniejszyć lukę między oczekiwaniami politycznymi a rozwojem sieci. Tę długoterminową strategiczną perspektywę wdrażaną obecnie w pierwszych planach rozwoju sieci morskiej, które mają wejść w życie w styczniu 2024 r., należy rozszerzyć na pozostałą część sieci europejskiej w celu połączenia planowania sieci morskiej i lądowej we wspólnych ramach w kolejnym procesie opracowywania dziesięcioletniego planu rozwoju sieci.

Począwszy od I kwartału 2024 r., po opublikowaniu pierwszych planów rozwoju sieci morskiej, Komisja będzie w tym względzie ściśle współpracować z ENTSO-E przy dalszym opracowywaniu dziesięcioletniego planu rozwoju sieci. Ponadto, aby zapewnić planowanie dotyczące zintegrowanych systemów energetycznych, należy lepiej odzwierciedlić transport wodoru, przedstawiając uzasadnione oczekiwania co do potrzeb w zakresie infrastruktury wodorowej, rozważając ewentualne strategie państw członkowskich w zakresie wodoru, w tym w odniesieniu do produkcji wodoru na morzu i jego dalszego transportu w odpowiedzi na zapotrzebowanie. W tym celu odpowiednie zainteresowane strony z sektora wodoru powinny zostać w większym stopniu zaangażowane w przygotowanie przyszłych planów rozwoju sieci morskiej. ENTSO-E powinna dalej wzmacniać synergie między poszczególnymi nośnikami energii w dziesięcioletnim planie rozwoju sieci, zapewniając zaangażowanie odpowiednich zainteresowanych stron w sektorach dystrybucji, magazynowania, wodoru, CO2 i gazu, w kontekście planowania coraz bardziej zintegrowanych systemów energetycznych po osiągnięciu przez te sektory odpowiedniego stopnia dojrzałości.

Ponadto na szczeblu krajowym krajowe organy regulacyjne powinny dopilnować, aby operatorzy systemów przeprowadzili dalszą ocenę potrzeb swoich systemów energetycznych w zakresie elastyczności przy planowaniu sieci przesyłowych, w tym potencjał magazynowania energii 22 . Powinno to być realizowane zgodnie z przyszłymi zmienionymi ramami legislacyjnymi dotyczącymi struktury rynku energii elektrycznej.

OSP i państwa członkowskie muszą zapewnić konceptualizację, zaplanowanie i opracowanie wystarczającej liczby projektów w zakresie przesyłu energii elektrycznej, by zaspokoić zidentyfikowane potrzeby UE w zakresie infrastruktury na lata 2030, 2040 i 2050, z uwzględnieniem krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu. W przypadku gdy zidentyfikowano potrzeby w zakresie rozwoju sieci, ale brakuje zarazem konkretnych projektów służących realizacji tych potrzeb, państwa członkowskie i ich organy regulacyjne powinny zachęcać OSP do opracowywania nowych koncepcji projektów.

Działanie nr 3: Organizacja OSD UE będzie wspierać planowanie sieci OSD w drodze tworzenia map istniejących planów rozwoju dystrybucji oraz ich charakterystyki

Wiarygodne, kompleksowe, przyszłościowe i przejrzyste plany rozwoju sieci dystrybucyjnych będą miały zasadnicze znaczenie dla uwzględnienia odnawialnych źródeł energii i elastycznego popytu oraz ograniczenia opóźnień w rozpatrywaniu przyszłych wniosków o przyłączenie. Operatorzy systemów dystrybucyjnych 23 są już prawnie upoważnieni na mocy dyrektywy w sprawie wewnętrznego rynku energii elektrycznej do opracowywania co dwa lata planów rozwoju sieci obejmujących okres od 5 do 10 lat i przedkładania ich krajowym organom regulacyjnym po konsultacji ze wszystkimi właściwymi użytkownikami systemu. Ponadto organizacja OSD UE ma zadania prawne przewidziane w rozporządzeniu w sprawie wewnętrznego rynku energii elektrycznej polegające na promowaniu planowania sieci dystrybucyjnych w koordynacji z planowaniem sieci przesyłowych oraz współpracy z ENTSO-E i przyjmowania najlepszych praktyk w zakresie skoordynowanego planowania systemów przesyłowych i dystrybucyjnych, w tym wymiany danych między operatorami na potrzeby planowania sieci. Obsługą 10 mln kilometrów sieci dystrybucyjnych 24 w UE zajmuje się około 2 560 OSD, do których należą przedsiębiorstwa zróżnicowane pod względem wielkości; występują też różnice pod względem koncentracji na szczeblu krajowym. Mali OSD mogą napotykać dodatkowe wyzwania ze względu na ograniczone zasoby. Członkami organizacji OSD UE jest ponad 900 operatorów systemów dystrybucyjnych – małych, średnich i dużych.

Działanie to uzupełnia i wspiera wstępne prace nad wymogami prawnymi. Do połowy 2024 r. organizacja OSD UE powinna przeprowadzić analizy przykładów i zbadać najlepsze praktyki oraz opublikować zalecenia dotyczące poprawy planowania sieci dystrybucyjnych 25 w ścisłej koordynacji z ENTSO-E i OSP, a także odpowiednimi przedstawicielami użytkowników sieci, takimi jak zainteresowane strony z sektorów odnawialnych źródeł energii, elektromobilności lub ogrzewania i chłodzenia, z uwzględnieniem czynników niepewności, które mają największy wpływ na działalność OSD, oraz zróżnicowanej wielkości OSD 26 . Podczas przygotowywania planów rozwoju sieci zasadnicze znaczenie będzie miała przejrzysta i regularna wymiana informacji z zainteresowanymi stronami z sektorów odnawialnych źródeł energii, elektromobilności, ogrzewania i chłodzenia oraz przedstawicielami konsumentów i społeczeństwa obywatelskiego na poziomie regionalnym. Przykładowo plany krajowe, gminne oraz plany przedsiębiorstw prywatnych dotyczące infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych, dostaw energii elektrycznej pobieranej z lądu do portów morskich, rozwoju pomp ciepła lub alternatywnie wdrożenia systemów ciepłowniczych będą miały istotny wpływ na potrzebę wzmocnienia sieci dystrybucji energii elektrycznej, co z kolei stwarza możliwości dla nowych rynków elastyczności i musi zostać uwzględnione w planowaniu sieci, aby zapewnić szybką rozbudowę niezbędnych sieci.

Odpowiednia wymiana danych będzie również wspierać operatorów systemów dystrybucyjnych w planowaniu potrzeb związanych z siecią z myślą o skróceniu czasu przyłączenia do sieci. Użytkownicy sieci powinni przekazywać w tym celu dane dotyczące ich odpowiednich mocy wytwórczych i lokalizacji projektów, aby pomóc OSD w zrozumieniu nowych wzorców przepływu mocy w ich sieciach. Ponadto krajowe organy regulacyjne, we współpracy z Agencją ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki i Radą Europejskich Regulatorów Energetyki, powinny do IV kwartału 2024 r. przedstawić operatorom systemów dystrybucyjnych wytyczne dotyczące planowania i promować spójność planów 27 . Komisja wraz z organizacją OSD UE zwiększy również od 2024 r. swoje wsparcie na rzecz opracowywania i składania wniosków dotyczących projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w odniesieniu do projektów dotyczących inteligentnych sieci.

Głównym czynnikiem wpływających na podejmowanie decyzji dotyczących planów inwestycyjnych jest zatem opracowanie kompleksowych planów rozwoju sieci. Oprócz powyższego krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu mogą stanowić skuteczne narzędzia wspierające rozwój sieci dystrybucyjnych, w szczególności w drodze reform przeprowadzanych przez państwa członkowskie. Komisja włączy działania związane z siecią do procesu iteracyjnego z udziałem państw członkowskich dotyczącego ich krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu.

III.WPROWADZENIE ZACHĘT REGULACYJNYCH NA RZECZ BUDOWANIA PRZYSZŁOŚCIOWYCH SIECI

Jednym z głównych czynników wpływających na poziom i skuteczność inwestycji w rozwój sieci są ramy regulacyjne. Sieci są zazwyczaj aktywami regulowanymi, a odnośne inwestycje są opłacane przez wszystkich konsumentów za pośrednictwem taryf sieciowych. Wyższe koszty rozwoju systemu energetycznego będą zatem zwykle prowadzić do wzrostu taryf sieciowych, a tym samym cen konsumpcyjnych, nawet jeśli ceny dla odbiorców końcowych muszą pozostać przystępne. Ponadto ograniczenie rozwoju projektów do tych, które opierają się na obecnych potrzebach systemu, może zwiększyć przyszłe koszty systemu, a tym samym koszty ponoszone przez konsumentów. Ważne jest zatem porozumienie zainteresowanych stron co do potrzeby inwestycji przygotowawczych.

W szczególności morskie odnawialne zasoby energii przyniosą ogromne korzyści społeczeństwu, prawdopodobnie wykraczające poza granice państw członkowskich, w których takie zasoby są zlokalizowane. Uzgodnienie odpowiedniego podziału kosztów, w tym w odniesieniu do hybrydowych połączeń wzajemnych, okazuje się zatem złożoną kwestią.

Pierwszym krokiem na drodze do zapewnienia odpowiednich zachęt regulacyjnych jest ustanowienie sprzyjających ram regulacyjnych, które gwarantują pewność inwestycji. Wymaga to szybkiego osiągnięcia porozumienia w zakresie reformy struktury rynku energii elektrycznej wraz z przepisami uznającymi znaczenie inwestycji przygotowawczych, gwarancji dostępu do usług przesyłowych dla morskich odnawialnych zasobów energii oraz uwzględniania zarówno wydatków kapitałowych, jak i wydatków operacyjnych w taryfach sieciowych.

Taka gruntowna rewizja metod ustalania taryf wymaga jednak zapewnienia właściwej równowagi między przewidywaniem przyszłych potrzeb w zakresie infrastruktury, akceptacją wyższego stopnia niepewności co do tego, czy dany składnik infrastruktury może nie zostać w pełni wykorzystany w momencie oddania go do eksploatacji, oraz umożliwieniem wcześniejszego odzyskania odnośnych kosztów, z jednej strony, a przystępnością cenową dla konsumentów, którzy ponoszą koszty za pośrednictwem taryf sieciowych, z drugiej strony. Ograniczenie dobrobytu społeczno-gospodarczego związane z opóźnianiem modernizacji sieci niezbędnej do przyłączenia odnawialnych źródeł energii i integracji rozwiązań w zakresie elastycznego popytu będzie często bardziej dotkliwe niż dodatkowe początkowe koszty inwestycji przygotowawczych. Ponadto, biorąc pod uwagę długi okres użytkowania aktywów sieciowych, w przyszłości mogą wystąpić znaczne ograniczenia kosztów, gdy dzisiejsze inwestycje zostaną zrealizowane z uwzględnieniem przyszłych potrzeb.

Działanie nr 4: Komisja zaproponuje zasady przewodnie określające warunki udzielania pozwoleń na inwestycje przygotowawcze w projekty związane z siecią

W przedstawionym przez Komisję wniosku w sprawie reformy struktury rynku energii elektrycznej wyraźnie wskazano, że inwestycje przygotowawcze powinny być wykorzystywane w odpowiednich projektach związanych z siecią. Zarazem korzystanie z nich powinno pozostać proporcjonalne do potrzeb.

Inwestycje przygotowawcze mogą być adekwatne na przykład w przypadku inwestycji w wytrzymujące próbę czasu sieci morskie, umożliwiające przyszłą rozbudowę morskich sieci oczkowych; w przypadku obszarów o dużym niewykorzystanym potencjale fotowoltaiki na lądzie, takich jak obszary przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych ustanowione zgodnie z dyrektywą w sprawie energii odnawialnej; w przypadku podłączeń portów do sieci w celu zapewnienia dostaw energii elektrycznej pobieranej z lądu lub budowy inteligentnych sieci umożliwiających pobieranie opłat za użytkowanie infrastruktury pojazdów elektrycznych oraz planów gminnych lub krajowych dotyczących wprowadzania pomp ciepła.

Celem uzupełnienia prac nad inwestycjami przygotowawczymi prowadzonymi przez forum kopenhaskie 28 Komisja, przy wsparciu ze strony ACER, ENTSO-E i organizacji OSD UE oraz w porozumieniu z odpowiednimi zainteresowanymi stronami, zarówno po stronie podaży, jak i popytu, zaproponuje do I kwartału 2025 r. wytyczne określające warunki, na jakich należy normalnie oczekiwać zatwierdzenia inwestycji przygotowawczych, z uwzględnieniem różnych poziomów pewności rozwoju projektów i sposobów postępowania w przypadku tych różnych poziomów rozwoju, np. warunkowego zapewnienia inwestycji przygotowawczych.

Działanie nr 5: Komisja wyda wytyczne dotyczące transgranicznego podziału kosztów projektów morskich

Na sieci morskie będą składać się projekty dotyczące promieniowych i hybrydowych rozwiązań przesyłowych, które będą rozwijać się w kierunku przyszłej sieci oczkowej. Połączenie wysp energetycznych i innych dużych projektów morskich przyniesie społeczeństwu duże korzyści, prawdopodobnie wykraczające poza granice państw, w których takie projekty będą realizowane. Niesie to wyzwania związane z uzgodnieniem odpowiedniego podziału kosztów, z uwzględnieniem korzyści dla konsumentów i producentów, a także nieodłącznej niepewności co do przyszłych inwestycji i ich harmonogramu. Projekty hybrydowe, które łączą państwa z morskimi odnawialnymi zasobami energii, będą musiały uwzględniać dodatkowe specyficzne okoliczności. Aby odblokować większą liczbę projektów dotyczących lądowej i morskiej energii wiatrowej, konieczna będzie również rozbudowa infrastruktury transportowej z regionów przybrzeżnych do regionów śródlądowych w Europie.

Biorąc pod uwagę potrzeby w zakresie rozwoju sieci morskiej, państwa członkowskie i organy regulacyjne powinny przystąpić do dyskusji na temat zasad współpracy – w tym kosztów – już na etapie określania potrzeb związanych z siecią w celu przyspieszenia powstawania nowych projektów transgranicznych. ENTSO-E powinna dalej rozwijać skuteczne narzędzia modelowania, aby lepiej uwzględnić potrzeby państw członkowskich w zakresie informacji istotnych dla rozpoczęcia takich dyskusji. Ponadto obecne podejścia do alokacji kosztów powinny uwzględniać nowe złożone rozwiązania, takie jak morskie projekty hybrydowe. Komisja odniesie się do tych wyzwań w wytycznych mających na celu wsparcie państw członkowskich i krajowych organów regulacyjnych w takich działaniach do czerwca 2024 r. Kierunek prac nad podziałem kosztów będzie wyznaczany w ramach specjalnych spotkań z państwami członkowskimi na szczeblu politycznym i technicznym. Komisja zorganizuje ponadto szereg spotkań z państwami członkowskimi w celu wymiany pomysłów i wspierania państw członkowskich w dochodzeniu do porozumienia co do konkretnych projektów.

IV.ZACHĘCANIE DO LEPSZEGO KORZYSTANIA Z SIECI

Kolejki oczekujących na przyłączenie do sieci powodują duże opóźnienia we wprowadzaniu odnawialnych źródeł energii. Często wynikają one z niewystarczających informacji dla projektodawców, ale również z procedur wydawania pozwoleń. Wyeksponowanie dostępnych zdolności sieci pomoże zatem kierować wnioski o przyłączenie do miejsc, w których ich rozpatrzenie będzie przebiegać najsprawniej. Wielu operatorów systemów udostępniło mapy zdolności hostingowych sieci, ale ich przejrzystość i jakość są zróżnicowane 29 . Z drugiej strony niektóre administracje zapoczątkowały praktyczne sposoby priorytetowego traktowania wniosków lub zniechęcania do nadmiernych wymagań, co przyczyniło się do zmniejszenia zaległości i skrócenia czasu oczekiwania.

Aby poprawić wykorzystanie istniejących sieci, należy zająć się kwestią braku świadomości wśród projektodawców na temat szybkiego rozwoju technologii inteligentnych i wydajnych sieci, w tym technologii promowanych w ramach programu „Horyzont Europa”, stopnia ich wykorzystania w całej Europie oraz korzyści już zapewnianych na rzecz innych projektów.

Ponadto zachęty do upowszechniania inteligentnych sieci, efektywności sieci i innowacyjnych technologii są niewystarczające ze względu na dominujące struktury taryfowe, oparte przede wszystkim na wydatkach kapitałowych. Niewystarczająca rekompensata wydatków operacyjnych, jak dotąd w dużej mierze związanych z kosztami zasobów ludzkich, nie odzwierciedla odpowiednio rosnących kosztów cyfryzacji, przetwarzania danych lub zamawiania usług elastyczności.

Działanie nr 6: ENTSO-E i organizacja OSD UE uzgodnią zharmonizowane definicje dostępnej zdolności hostingowej sieci dla operatorów systemów oraz ustanowią ogólnounijny przegląd

Operatorzy systemów powinni przekazywać przejrzyste, zrozumiałe, szczegółowe i regularnie aktualizowane informacje na temat zdolności hostingowych sieci i liczby wniosków o przyłączenie, zgodnie z wnioskiem Komisji dotyczącym zmiany struktury rynku energii elektrycznej. W stosownych przypadkach organy regulacyjne powinny ustanowić ramy dla umów o elastycznym podłączeniu.

Od momentu opublikowania niniejszego planu działania ENTSO-E i organizacja OSD UE, we współpracy z Komisją i organami regulacyjnymi, powinny pracować nad zharmonizowanymi definicjami dostępnej zdolności hostingowej sieci. Powinno to prowadzić do ogólnounijnego przeglądu dostępnych zdolności hostingowych sieci 30 dla nowych użytkowników sieci, wraz z informacjami na temat liczby rozpatrywanych wniosków o przyłączenie. Taki przegląd powinien uwzględniać, w stosownych przypadkach, mapy zdolności już przygotowane przez OSP i OSD. Do połowy 2025 r. ENTSO-E i organizacja OSD UE powinny ustanowić ogólnounijny przegląd, zapewniający widoczność projektodawcom podczas opracowywania koncepcji projektów, takich jak nowe projekty dotyczące energii ze źródeł odnawialnych lub infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych, oraz pomóc tym podmiotom w oszacowaniu ryzyka opóźnień w zatwierdzaniu wniosków o przyłączenie, a tym samym oferować jaśniejsze prognozy dotyczące tego, kiedy projekty mogą zacząć generować przychody. Przyniesie to korzyści nowym projektom w zakresie odnawialnych źródeł energii i elastycznego popytu, na przykład dotyczącym magazynowania energii lub pojazdów elektrycznych. Niektórzy operatorzy systemów już teraz zapewniają taką widoczność na szczeblu lokalnym. Ponadto ENTSO-E i organizacja OSD UE powinny wspierać operatorów systemów w cyfryzacji i usprawnianiu procedur dotyczących wniosków o przyłączenie do sieci, na przykład w drodze wydania wytycznych i zaleceń, najpóźniej do połowy 2025 r.

Taki przegląd może dodatkowo pomóc krajowym organom regulacyjnym w zrozumieniu, w jakich lokalizacjach w ramach sieci połączenia elastyczne mogłyby być korzystne dla systemu do czasu koniecznej rozbudowy sieci. W przypadku gdy strukturalnym rozwiązaniem problemu zdolności jest rozwój sieci, ramy przyłączania elastycznego należy opracować w taki sposób, aby operatorzy systemów nie opóźniali rozbudowy sieci. W innych przypadkach, gdy rozwój sieci nie jest opłacalnym rozwiązaniem, połączenia elastyczne można uznać za rozwiązanie długoterminowe 31 .

Krajowe organy regulacyjne powinny również zapewnić jasne ramy zniechęcające do składania wniosków o przyłączenie, w przypadku gdy wniosek nie jest poparty solidnym projektem, a podmiot, który ma realizować projekt, jest niewystarczająco zaangażowany, lub też wniosków o zdolności przyłączeniowe wykraczające poza to, co jest konieczne do realizacji projektu, aby uniknąć sytuacji, w której rezerwacja zdolności przyłączeniowych będzie dokonywana na rzecz projektów mniej prawdopodobnych lub takich, w przypadku których główny biznesplan przewiduje sprzedaż prawa do przyłączenia, jeżeli jest to dozwolone. Na przykład realizacja projektów dotyczących produkcji energii, w ramach których podjęto zobowiązania finansowe lub pokryto koszty przyłączenia do sieci przy składaniu wniosku o przyłączenie, jest bardziej prawdopodobna.

Działanie nr 7: ENTSO-E i organizacja OSD UE będą propagować upowszechnianie inteligentnych sieci, efektywność sieci i innowacyjne technologie

Komercyjne technologie, które mogą znacznie poprawić funkcjonowanie sieci elektroenergetycznych, są łatwo dostępne, ale niewystarczająco wykorzystywane 32 . Takie technologie mogą jednak prowadzić do obniżenia kosztów ponoszonych przez konsumentów za sprawą ograniczenia strat sieciowych 33 . Wiedza o istnieniu szeregu projektów, w przypadku których takie technologie zostały już z powodzeniem zastosowane, oraz wynikających z nich korzyści ilościowych, może stanowić jasne argumenty dla projektodawców, którzy zastanawiają się jeszcze nad ich zastosowaniem. Należy zatem zwiększyć widoczność zasobów technologicznych dostępnych do szybkiego wdrożenia, a także innowacyjnych rozwiązań w zakresie inteligentnych sieci i lepszej wydajności sieci, takich jak dynamiczna obciążalność (DLR), wysokotemperaturowe kable nadprzewodzące (HTS), statyczne synchroniczne kompensatory (STATCOM), jednostki przekształtnikowe napięcia (VSC) w systemach HVDC, wyłączniki HVDC lub przesuwniki fazowe (PST) 34 .

ENTSO-E i organizacja OSD UE powinny wspólnie aktualizować Technopedię 35 , dając jasność co do takich elementów i zapewniając uwzględnienie technologii stosowanych w ramach działań pilotażowych w całej Europie, istotnych dla projektów dotyczących inteligentnych sieci elektroenergetycznych i zwiększenia efektywności sieci, w tym technologii opracowanych w ramach programów „Horyzont Europa” lub „Horyzont 2020”. Technopedia powinna zawierać informacje o przypadkach użycia i korzyściach oraz zostać zaktualizowana do końca 2024 r., a następnie być aktualizowana co najmniej raz w roku, aby promotorzy mogli odpowiednio uwzględnić te informacje przy opracowywaniu koncepcji projektów, a organy regulacyjne mogły zachęcać promotorów do stosowania takich rozwiązań. Aktualizacje należy rozpowszechniać na przyszłych szczytach poświęconych inteligentnym sieciom elektroenergetycznym organizowanych przy wsparciu Komisji i organizacji OSD UE.

W celu dalszego propagowania inteligentnych sieci, efektywności sieci i innowacyjnych technologii Komisja ułatwi w większym stopniu udział zdecentralizowanych zasobów energetycznych w rynkach, wykorzystując do tego planowane kodeksy sieci.

Działanie nr 8: ACER zaleci, w kolejnym sprawozdaniu dotyczącym taryf, najlepsze praktyki propagowania inteligentnych sieci i technologii efektywności sieci w drodze projektowania taryf, koncentrując się na uwzględnieniu, oprócz wydatków kapitałowych, także wydatków operacyjnych i podziału korzyści

Sieci są zazwyczaj finansowane z taryf sieciowych oraz dodatkowo z dochodu z ograniczeń w przypadku projektów dotyczących przesyłu transgranicznego. Taryfy sieci przesyłowych i dystrybucyjnych powinny być regularnie aktualizowane, z rzeczywistym uwzględnieniem zarówno wydatków operacyjnych, jak i wydatków kapitałowych, w celu uwzględnienia zmian zmierzających do dekarbonizacji systemu energetycznego oraz coraz aktywniejszej roli operatorów systemów dystrybucyjnych. Istnieje potrzeba uznania wzrostu kosztów operacyjnych związanych z wdrażaniem i eksploatacją naszych sieci, w tym kosztów bezpieczeństwa fizycznego i cyberbezpieczeństwa. Wymogi w zakresie efektywności skłaniają operatorów sieci do obniżania kosztów i do bardziej efektywnego działania 36 . Krajowe organy regulacyjne powinny regularnie dokonywać przeglądu stosowanych przez nich sposobów lub metod ustalania taryf, z uwzględnieniem kwestii długoterminowych zachęt wynikających z takich sposobów i metod, wspierać przesuwanie popytu szczytowego i zachęcać do wdrażania technologii, które zwiększają efektywność i operacyjność sieci (zob. poprzednie działanie), takich jak systemy wynagrodzeń oparte na rezultatach lub wynikach. Taryfy sieciowe muszą zatem ewoluować wraz z systemem energetycznym. Innowacyjne podejścia, takie jak podział korzyści 37 , mogą przyczynić się do odporności systemu energetycznego przy zachowaniu przystępnych cen. Niektóre państwa członkowskie wprowadzają nowe praktyki, na przykład włoski krajowy organ regulacyjny 38 odchodzi od regulacji opartych na nakładach na rzecz regulacji opartych na premiach, aby zapewnić zwiększenie zdolności przesyłowych i zachęt na rzecz efektywności wydatków kapitałowych, a ponadto, w 2024 r., ma uwzględniać zarówno wydatki operacyjne, jak i wydatki kapitałowe. ACER powinna dalej wspierać krajowe organy regulacyjne, zalecając najlepsze praktyki w następnym sprawozdaniu dotyczącym taryf 39 , które ma zostać przedstawione w styczniu 2025 r., w oparciu o szczegółowe konsultacje ze wszystkimi odpowiednimi zainteresowanymi stronami, a następnie wspierać krajowe organy regulacyjne we wdrażaniu tych praktyk.

Jak ustanowiono w rozporządzeniu w sprawie energii elektrycznej, metody ustalania taryf mają przewidywać odpowiednie zachęty, w tym w perspektywie długoterminowej, obejmujące odzwierciedlenie kosztów, co jest dodatkowo poparte starannym podziałem kosztów między wytwórców a konsumentów. Jest to szczególnie istotne, biorąc pod uwagę, że motorem napędowym rozwoju sieci jest w coraz większym stopniu potrzeba podłączenia obszarów, na których można korzystać z odnawialnych źródeł energii, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w odpowiednim poziomie opłat z tytułu wprowadzania mocy i przyłączenia w celu pokrycia odnośnych kosztów.

V.POPRAWA DOSTĘPU DO FINANSOWANIA

Finansowanie niezbędnego wzmocnienia i dostosowania sieci będzie wymagało mobilizacji ogromnych zasobów, na poziomie blisko pół biliona, w sytuacji gdy środki publiczne są ograniczone, a inflacja i rosnące stopy procentowe uderzają w projekty. Pojawiają się również problemy z ratingiem kredytowym i dostępem do kapitału dla projektodawców. Operatorzy sieci, zarówno na poziomie przesyłu, jak i dystrybucji, stoją w obliczu bezprecedensowego wzrostu nakładów inwestycyjnych. Na rating kredytowy przedsiębiorstwa może na przykład mieć wpływ wielkość i szybkie rozszerzenie jego programu inwestycyjnego, co może oznaczać negatywne konsekwencje w dostępie do finansowania. Wszystkie te elementy wymagają podjęcia nowych starań w celu określenia dostosowanych do potrzeb produktów i instrumentów finansowania wspierających inwestycje w sieci.

Działanie nr 9: Komisja określi dostosowane do potrzeb modele finansowania i wzmocni dialog służący likwidacji przeszkód dla finansowania prywatnego

W oparciu o dialog inwestorów na temat energii Komisja rozpocznie do końca 2023 r. wzmocniony proces – z udziałem inwestorów (w tym funduszy emerytalnych), biur informacji kredytowej, instytucji finansowych, organów regulacyjnych i operatorów systemów – mający na celu zidentyfikowanie i usunięcie przeszkód w finansowaniu, w tym za pośrednictwem pożyczek bankowych, instrumentów rynkowych (dłużnych i kapitałowych), gwarancji i finansowania mieszanego. Biorąc pod uwagę specyfikę modeli biznesowych operatorów systemów, Komisja, przy wsparciu odpowiednich zainteresowanych stron, powinna przeanalizować instrumenty finansowe, aby zapewnić najlepsze rozwiązania odpowiadające potrzebom inwestycyjnym, w tym gwarancje lub podobne mechanizmy finansowania, które pobudzają finansowanie prywatne.

Komisja i EBI zbadają bardziej szczegółowo zapotrzebowanie na narzędzia i instrumenty finansowania w celu wsparcia inwestycji w sieci w ogóle, w kontekście InvestEU.

Komisja zapewni koordynację i synergię między tymi pracami a odpowiednimi pracami dotyczącymi dostępu do finansowania, jak określono w planie działania na rzecz energii wiatrowej (działanie 8), w tym w odniesieniu do innych technologii odnawialnych, aby zapewnić spójną integrację przyszłego systemu elektroenergetycznego.

Działanie nr 10: Komisja zadba o zwiększenie widoczności możliwości związanych z unijnymi programami finansowania inteligentnych sieci i modernizacji sieci dystrybucyjnych

Sieci dystrybucyjne kwalifikują się do finansowania w ramach różnych unijnych instrumentów finansowania. Główne źródła finansowania obejmują instrumenty regionalne (EFRR), fundusze objęte polityką spójności oraz Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), w tym jego komponent REPowerEU. EFRR i Fundusz Spójności mogą posłużyć do współfinansowania rozwoju inteligentnych systemów energetycznych, sieci energetycznych i projektów magazynowania. W swoich programach operacyjnych na lata 2021–2027 państwa członkowskie przydzieliły dotychczas jedynie 4,7 mld EUR, co doprowadziło do inwestycji o wartości 6 mld EUR. Przydzielone kwoty różnią się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich również dlatego, że niektóre państwa członkowskie wykorzystały RRF do wspierania takich inwestycji. Fundusz modernizacyjny, finansowany z części dochodów z EU ETS 40 , oraz RRF mogą przyczynić się do pokrycia części potrzeb inwestycyjnych.

Zmieniając swoje programy operacyjne w odniesieniu do funduszy regionalnych i funduszy objętych polityką spójności, państwa członkowskie, w których istnieje duża potrzeba modernizacji sieci dystrybucyjnej i wdrożenia lokalnej inteligentnej sieci, powinny rozważyć dostępne możliwości zwiększenia alokacji dla tego sektora. Komisja rozpocznie od I kwartału 2024 r. proces współpracy z państwami członkowskimi, w tym w drodze specjalnych posiedzeń wysokiego szczebla, w odniesieniu do możliwości finansowania sieci dystrybucyjnych. Komisja przedstawi również specjalną pomoc techniczną w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego, aby pomóc przedsiębiorstwom w przygotowaniu ich wniosków o finansowanie, i będzie współpracować z organizacją OSD UE z myślą o podnoszeniu świadomości należących do niej OSD na temat tego działania.

VI.PRZYSPIESZENIE WDRAŻANIA DZIĘKI SZYBSZEMU WYDAWANIU POZWOLEŃ I ZAANGAŻOWANIU SPOŁECZEŃSTWA

Ponieważ projekty infrastrukturalne obejmują znaczne odległości i bardzo często dotyczą kilku jurysdykcji, procedury wydawania na nie pozwoleń są złożone i długotrwałe. Niezbędna jest w tym kontekście znajomość odmiennych procedur wydawania pozwoleń w kilku językach, które różnią się pod względem organizacji i terminów. Niektóre z tych problemów są związane z ograniczeniami kadrowymi i cyfryzacją właściwych organów. Proces uzyskiwania niezbędnych pozwoleń środowiskowych dla projektów transgranicznych jest czasem trudny, zwłaszcza w przypadku projektów przebiegających przez chronione obszary przyrodnicze lub siedliska niektórych gatunków, w szczególności gdy wiedza na temat występujących chronionych siedlisk i gatunków nie jest pełna. Ponadto realizacja projektów infrastrukturalnych często budzi poważne obawy opinii publicznej, które w najgorszych przypadkach mogą prowadzić do długotrwałych postępowań sądowych. Minimalne wymogi prawne często nie wystarczają do uwzględnienia obaw, jakie wśród społeczności lokalnych budzi realizacja projektów zlokalizowanych w ich sąsiedztwie, a ambicje w zakresie zaangażowania społeczeństwa powinny wykraczać poza to, co jest ściśle wymagane.

Rozporządzenie TEN-E, a ostatnio nadzwyczajne rozporządzenie Rady (UE) 2022/2577, oferują rozwiązania tych problemów, jednak nie zostały one jeszcze w wystarczającym stopniu wdrożone.

Działanie nr 11: Komisja będzie wspierać przyspieszenie wydawania pozwoleń, zapewniając wytyczne i wsparcie techniczne w zakresie sposobu wdrażania istniejących narzędzi legislacyjnych oraz wsparcie na rzecz państw członkowskich w zakresie wdrażania środków przyspieszających

Państwa członkowskie mogą korzystać z dobrowolnych przepisów przewidzianych w nadzwyczajnym rozporządzeniu Rady 41 (art. 6) i zachęca się je do szybkiej transpozycji zmienionej dyrektywy w sprawie energii odnawialnej w celu przyspieszenia rozwoju sieci przesyłowych i dystrybucyjnych niezbędnych do włączenia odnawialnych źródeł energii do systemu. Motorem napędowym rozwoju sieci jest w coraz większym stopniu potrzeba włączenia dużych ilości zasobów energii odnawialnej do systemu, w związku z czym państwa członkowskie mogą mieć znaczny potencjał w zakresie wyznaczania specjalnych obszarów infrastruktury zgodnie z, odpowiednio, rozporządzeniem i dyrektywą.

Ustanowiona w 2022 r. platforma właściwych organów krajowych odpowiedzialnych za wydawanie pozwoleń okazała się użytecznym forum w zakresie wymiany najlepszych praktyk oraz przedstawiania wyjaśnień i ukierunkowywania wsparcia. Prowadzone w ramach platformy prace zostaną zintensyfikowane. W szczególności zorganizowane zostanie specjalne posiedzenie ministerialne służące zapewnieniu politycznego ukierunkowania w celu rozwiązania stwierdzonych problemów związanych z wydawaniem pozwoleń. Aby uzyskać dalsze wsparcie, w 2024 r. Komisja przeprowadzi badanie oceniające wdrożenie przepisów dotyczących pozwoleń zawartych w rozporządzeniu TEN-E. Umożliwi to w szczególności określenie i rozpowszechnianie najlepszych praktyk. Na podstawie wyników badania państwa członkowskie powinny określić konkretne środki, które należy podjąć w celu przyspieszenia wydawania pozwoleń w ich systemach. Komisja będzie wspierać tę ocenę i jej wdrażanie za pośrednictwem platformy właściwych organów krajowych odpowiedzialnych za wydawanie pozwoleń.

Komisja będzie współpracować z odpowiednimi ministerstwami i organami wydającymi pozwolenia, w tym w kontekście Porozumienia Burmistrzów, aby rozpowszechniać i wspierać stosowanie przepisów dyrektywy w sprawie energii odnawialnej (RED III) i nadzwyczajnego rozporządzenia Rady oraz zmienionej dyrektywy w sprawie energii odnawialnej w odniesieniu do sieci dystrybucyjnych. Ponadto w ramach platformy właściwych organów krajowych prowadzona będzie dalsza wymiana informacji na temat specyfiki wydawania pozwoleń dotyczących inteligentnych sieci elektroenergetycznych, co posłuży usprawnieniu odpowiednich procedur.

Najpóźniej do połowy 2025 r., w związku z przeszkodami w wydawaniu pozwoleń napotykanymi przez projekty dotyczące infrastruktury energetycznej, Komisja przedstawi wytyczne dotyczące wyznaczania specjalnych obszarów infrastruktury na potrzeby projektów związanych z siecią niezbędnych do włączenia odnawialnych źródeł energii zgodnie ze zmienioną dyrektywą w sprawie energii odnawialnej. Do IV kwartału 2024 r. Komisja zaktualizuje, w razie potrzeby, istniejące wytyczne dotyczące usprawnienia ocen oddziaływania na środowisko w odniesieniu do PWsZ 42 i PWzZ oraz wytyczne dotyczące infrastruktury przesyłu energii i prawodawstwa UE w zakresie ochrony przyrody 43 , w celu dostosowania ich, stosownie do potrzeb, do zmienionych ram prawnych TEN-E i dyrektywy w sprawie energii odnawialnej oraz zawartych w nich przepisów dotyczących usprawnienia wydawania pozwoleń.

Ponadto od 2024 r. Komisja będzie wspierać cyfryzację procedur wydawania pozwoleń na projekty związane z siecią za pośrednictwem Instrumentu Wsparcia Technicznego (TSI). Rozporządzenie w sprawie TSI 44 stanowi, że państwa członkowskie mogą otrzymać, w drodze projektów realizowanych samodzielnie albo we współpracy z innymi państwami, techniczną wiedzę fachową w celu przyspieszenia wydawania pozwoleń. Państwa członkowskie zachęca się do wykorzystania dostarczonego przez Komisję TSI do celów zmodernizowania ich procedur rozpatrywania wniosków o wydanie pozwolenia i wniosków o przyłączenie, na przykład w drodze cyfryzacji. Ponadto, jak zapowiedziano w europejskim planie działania na rzecz energii wiatrowej 45 , do końca roku Komisja uruchomi specjalne narzędzie internetowe wspierające państwa członkowskie, m.in. poprzez odpowiedzi na często zadawane pytania praktyczne związane z wdrażaniem zmienionych przepisów dotyczących wydawania pozwoleń.

Działanie nr 12: Komisja zainicjuje pakt na rzecz zaangażowania, którego celem jest zapewnienie regularnego i znaczącego zaangażowania zainteresowanych stron na odpowiednio wczesnym etapie oraz wsparcia regulacyjnego

W złożonych ramach regulacyjnych dotyczących budowy infrastruktury, które obejmują szereg jurysdykcji i obszarów kompetencji, wyzwaniem może być określenie skutecznego unikania konfliktów i opóźnień w ujęciu ilościowym i kwotowym. Chociaż projektodawcy promują najlepsze praktyki i dzielą się nimi, konieczne jest wzmocnienie ram zaangażowania zainteresowanych stron w regularne i zbiorowe działania na rzecz złagodzenia wpływu na społeczności i przyrodę, przy jednoczesnym zapewnieniu redystrybucji korzyści dla społeczności i wzmocnieniu ochrony przyrody.

Aby zaradzić potencjalnemu sprzeciwowi opinii publicznej i zapewnić najwyższe standardy w zakresie zaangażowania zainteresowanych stron, Komisja – przy okazji PCI Energy Days w 2023 r. – zainicjuje pakt na rzecz zaangażowania z udziałem państw członkowskich, krajowych organów regulacyjnych, operatorów systemów i społeczeństwa obywatelskiego w celu zapewnienia regularnego i znaczącego zaangażowania zainteresowanych stron na odpowiednio wczesnym etapie oraz uwzględnienia potrzeby odpowiedniego wsparcia regulacyjnego (zob. załącznik II).

VII.WZMOCNIENIE ŁAŃCUCHÓW DOSTAW SIECI

Przemysł UE jest światowym liderem w produkcji komponentów przeznaczonych do systemów energetycznych, takich jak przewody i podstacje HVDC, które mają zasadnicze znaczenie z punktu widzenia realizacji ambicji UE w zakresie energii morskiej.

Projektodawcy realizujący projekty w ramach sieci zwracają jednak uwagę na rozwlekłe i wydłużające się okresy realizacji zamówień na konkretne elementy sieci, czasami trwające kilka lat nawet w przypadku najpilniejszych projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, w tym ze względu na ograniczoną podaż niektórych komponentów lub wzrost cen surowców. Zarazem unijni producenci napotykają przeszkody w wykorzystaniu korzyści skali ze względu na różnice w specyfice produktów. Silny wzrost światowego popytu na technologie sieci elektroenergetycznej może wydłużyć czas dostaw jeszcze bardziej. W związku z tym zdolności produkcyjne UE mają znacznie wzrosnąć, a łańcuchy wartości zostaną dodatkowo wzmocnione dzięki partnerstwu UE.

Rosnąca globalna konkurencja na rynku kabli i systemów HVDC i HVAC, które są nadal dostarczane głównie na rynku europejskim, jest bardzo pozytywnym zjawiskiem, o ile zapewnione zostaną równe warunki działania. Aby wspierać odporność systemu energetycznego, należy zwrócić szczególną uwagę na zapewnienie takich równych warunków działania i wyeliminowanie możliwości stosowania nieuczciwych praktyk handlowych.

Ponadto należy zadbać o to, by nie pojawiło się ryzyko dla bezpieczeństwa. Poleganie na dostawcach z państw trzecich, w szczególności z państw, które nie podzielają wartości i stanowisk UE, w celu zaspokojenia potrzeb UE w zakresie krytycznej infrastruktury energetycznej może jednak stwarzać ryzyko dla bezpieczeństwa 46 – zarówno bezpośrednio pod względem cyberbezpieczeństwa 47 , jak i potencjalnego wykorzystania takich zależności w łańcuchu dostaw jako broni.

Poleganie na dostawcach z państw trzecich wysokiego ryzyka w odniesieniu do komponentów krytycznych może powodować zagrożenia cybernetyczne dla sieci, w tym połączeń międzysystemowych z państwami trzecimi. W zmienionej dyrektywie w sprawie bezpieczeństwa sieci i systemów informatycznych (NIS 2) 48 zobowiązano podmioty sektora energetycznego do stosowania środków bezpieczeństwa w odniesieniu do ich łańcuchów dostaw w ramach środków zarządzania ryzykiem w cyberbezpieczeństwie. Przyszły akt dotyczący cyberodporności, obecnie będący przedmiotem negocjacji współprawodawców, znacznie poprawi bezpieczeństwo łańcucha dostaw dzięki wprowadzeniu wymogu uwzględniania cyberbezpieczeństwa już w fazie projektowania w odniesieniu do sprzętu i oprogramowania z funkcjami cyfrowymi, które mogą być wprowadzane na rynek UE, a także nałożeniu na producentów obowiązku zapewnienia zgodności z wymogami cyberbezpieczeństwa w całym cyklu życia produktu.

Ponadto unijni operatorzy sieci borykają się z wyzwaniami związanymi z uzyskaniem wystarczającego dostępu do surowców, takich jak miedź lub stal. Biorąc pod uwagę ambitne cele wdrożeniowe, zwiększenie krajowych zdolności produkcyjnych i dywersyfikacja dostaw surowców i kluczowych komponentów stanowi zadanie, które będzie musiało być odpowiednio realizowane na szczeblu krajowym oraz za pośrednictwem unijnych umów lub partnerstw z wiarygodnymi państwami trzecimi. W osiągnięciu tych celów przez Europę pomoże europejski akt w sprawie surowców krytycznych, w tym za pośrednictwem produkcji krajowej i partnerstw strategicznych. Komisja prowadzi prace nad zapewnieniem dostępu do surowców krytycznych i strategicznych. Do realizacji wspomnianego celu przyczynią się również umowy o wolnym handlu i inne umowy dwustronne obejmujące łańcuchy dostaw energii, surowców i czystych technologii oraz strategia Global Gateway.

Należy również podkreślić, że projekty elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych z państwami trzecimi, takie jak projekty będące przedmiotem wzajemnego zainteresowania mające na celu wywóz znacznych ilości energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych do UE, nie powinny prowadzić do powstania nowych zależności pod względem bezpieczeństwa dostaw energii.

Ponadto brak wykwalifikowanych pracowników prowadzi do rosnących potrzeb kadrowych operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych, producentów kabli HVDC i innych dostawców systemów energetycznych. Obejmuje to potrzebę nabywania dalszych zaawansowanych umiejętności cyfrowych i technologicznych, takich jak umiejętności w dziedzinie automatyzacji, sterowania, dużych zbiorów danych i zaawansowanych analiz, umożliwiających wykrywanie i kontrolowanie wyzwań sieciowych, a także opracowywania niezbędnych technologii 49 .

Opisane powyżej ważne potrzeby w zakresie odpornych i skutecznych łańcuchów dostaw w sektorze produkcji elementów sieci uwzględniono we wniosku dotyczącym aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie (proponuje się w nim włączenie technologii sieciowych do strategicznych technologii neutralnych emisyjnie oraz zaradzenie wyzwaniom związanym z umiejętnościami za pośrednictwem akademii przemysłu neutralnego emisyjnie) oraz w europejskim planie działania na rzecz energii wiatrowej (zwiększenie pewności popytu w sieci dzięki ustanowieniu unijnej platformy cyfrowej na potrzeby planowania aukcji energii wiatrowej i zobowiązań krajowych). Szybkie przyjęcie i wdrożenie aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie umożliwi wspieranie odpornego łańcucha dostaw sieci, w szczególności dzięki szybszemu wydawaniu pozwoleń na nowe zdolności produkcyjne, zwiększeniu liczby wykwalifikowanych pracowników oraz dzięki odpowiednio zaprojektowanym przetargom publicznym i aukcjom.

Dla przemysłu UE dostępne są inne narzędzia Komisji służące do egzekwowania przepisów, wspierające równe warunki działania, przeciwdziałające nieuczciwym praktykom handlowym 50 lub likwidujące asymetrię między UE a państwami trzecimi w zakresie otwartości rynku w sektorach zamówień publicznych (Instrument Zamówień Międzynarodowych). Ponadto w odniesieniu do ryzyka związanego z bezpieczeństwem i porządkiem publicznym unijne rozporządzenie w sprawie monitorowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) 51 umożliwia ocenę ryzyka dla bezpieczeństwa związanego z takimi inwestycjami. Co więcej, umowy handlowe UE mają na celu propagowanie inwestycji w odnawialne źródła energii, w tym w drodze dostępu do sieci energetycznych, co sprzyja dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia, i umożliwiają dostęp do rynku w państwach trzecich przy jednoczesnym zachowaniu bezpieczeństwa dostaw.

Dodatkowe i uzupełniające ukierunkowane działania przewidziane w niniejszym planie działania przyczynią się do dalszej poprawy funkcjonowania łańcuchów dostaw w ramach sieci. Starania mające na celu dostosowanie projektów produktów w całej UE umożliwiłyby dostawcom skoncentrowanie się na produkcji w aspekcie ilościowym, zamiast przeznaczać czas i zasoby ludzkie na projektowanie i produkcję dostosowaną do potrzeb. Takie dostosowania służyłyby nie tylko poprawie dostępu dostawców do rynku wewnętrznego, ale również zwiększeniu konkurencji, obniżeniu kosztów i zwiększeniu produkcji przy tych samych zdolnościach produkcyjnych.

Działanie nr 13: ENTSO-E i organizacja OSD UE będą współpracować z dostawcami technologii w celu opracowania wspólnych specyfikacji technologicznych i poprawy widoczności portfeli projektów sieciowych, co posłuży ułatwieniu inwestycji w zdolności wytwórcze i zabezpieczeniu łańcuchów dostaw

Normy dotyczące całego łańcucha wartości sieci i urządzeń elektroenergetycznych mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony instalacji elektrycznych, łatwiejszego zapewniania bezpieczeństwa łańcucha dostaw, interoperacyjności, umożliwienia inwestycji w sieć elektroenergetyczną, oszczędności kosztów, a tym samym przyspieszenia wdrażania i modernizacji.

Pierwsza i nieunikniona potrzeba polega na tym, że obecne specyfikacje przetargowe operatorów systemów przesyłowych skierowane do producentów komponentów sieciowych są często wysoce zindywidualizowane – w przypadku niemal każdego OSP w Europie niezbędne jest wykorzystanie działań i zasobów w ramach łańcucha dostaw do spełnienia specjalnych wymogów projektowych. Współpraca między OSP mająca na celu uzgodnienie wspólnych zleceń dotyczących specyfikacji obniżyłaby koszty, przyspieszyłaby realizację projektów, zapewniła większą produkcję z wykorzystaniem już istniejących zakładów produkcyjnych dostawców, a także umożliwiłaby dostawcom w całej UE lepszy dostęp do innych rynków w Europie. Pierwsze próby uzgodnienia wspólnych wymogów zostały podjęte w ramach unijnego programu „Horyzont Europa” 52 , a w pewnych przypadkach przez niektórych OSP 53 , przy czym wymogi te są nadal wdrażane w różny sposób przez poszczególnych OSP. W dyskusjach prowadzonych w ramach wydarzenia wysokiego szczebla „Przyszłość naszych sieci” ENTSO-E podkreśliła potrzebę dalszej współpracy w tym zakresie i usprawnienia specyfikacji 54 .

Komisja zwróci się do europejskich organizacji normalizacyjnych o przedstawienie porozumienia roboczego z udziałem wszystkich zainteresowanych stron (ENTSO-E, OSP i producentów) w sprawie wspólnych specyfikacji produktów, które powinny zostać uzgodnione do końca 2024 r. Rzeczone specyfikacje produktów powinny być stosowane przez OSP w całej UE w ramach ich własnych zamówień, a organy regulacyjne powinny zachęcać do stosowania ich przy opracowywaniu taryf. Prace te powinny być ściśle skoordynowane z działaniami grupy roboczej ds. ekologicznego systemu elektroenergetycznego Forum Wysokiego Szczebla ds. Normalizacji Europejskiej. Może to być pierwszy krok w kierunku opracowania specyfikacji technicznych, a ostatecznie norm UE dla całego łańcucha wartości sieci elektroenergetycznych, jeśli okaże się to konieczne.

W uzgodnieniu z powyższymi pracami europejskich organizacji normalizacyjnych Forum Wysokiego Szczebla określi luki w normalizacji i do I kwartału 2024 r. zaproponuje plan działania. Nacisk położony zostanie na kwestie strategiczne określone na podstawie obecnych tendencji rynkowych i biznesowych, z uwzględnieniem ograniczeń geopolitycznych, wpływu na przedsiębiorstwa europejskie i ułatwiania handlu światowego.

Do IV kwartału 2024 r. ENTSO-E i organizacja OSD UE powinny wraz z operatorami sieci ustanowić mechanizmy zapewniające producentom większą widoczność w swoich przyszłych planach zamówień dotyczących urządzeń i systemów w odniesieniu do wszystkich poziomów napięcia. Działanie to mogłoby pomóc producentom technologii sieciowych w lepszym przygotowaniu swoich zdolności produkcyjnych i wykwalifikowanej siły roboczej lub zaplanowaniu dostępności mocy produkcyjnych na potrzeby związane z rozbudową sieci. W rezultacie można by uniknąć potencjalnych wąskich gardeł w łańcuchach dostaw technologii. Inspiracją dla tego działania powinna być interaktywna platforma cyfrowa UE, na której publikowane będą plany aukcji państw członkowskich, jak zapowiedziano w unijnym planie działania na rzecz energii wiatrowej.

Działanie nr 14: Komisja będzie propagować wspólne wymogi techniczne dotyczące wytwarzania i przyłączania odbioru

Specyfikacje odnoszące się do przyłączania nowego odbioru i nowych projektów dotyczących produkcji energii mają istotny wpływ na projektowanie produktów i dotyczące ich wymogi. Obecnie takie wymogi techniczne są w całej Europie bardzo rozbieżne, co wymaga od producentów dostosowania się do zapotrzebowania na szczeblu lokalnym i utrudnia im dostęp do jednolitego rynku UE. Do 2025 r. Komisja oceni i zaproponuje środki mające na celu propagowanie wspólnych wymogów technicznych w ramach rewizji kodeksów sieci dotyczących wymogów dla wytwórców i kodeksu dotyczącego przyłączenia odbioru, aby zapewnić producentom możliwość pełnego korzystania z dostępu do jednolitego rynku.

1.WNIOSKI

Sieci elektroenergetyczne są przykładem prawdziwego europejskiego sukcesu w dziedzinie integracji, współpracy i wzajemnego wsparcia. Ze względu na nieodzowną rolę sieci elektroenergetycznych w transformacji energetycznej niezwykle ważne jest zapewnienie odpowiednich zachęt oraz zminimalizowanie nieuzasadnionych barier i zagrożeń. Modernizacja i rozbudowa sieci oraz przekształcenie ich w sieci inteligentne są bardzo potrzebnymi działaniami zarówno na poziomie przesyłu, jak i – w coraz większym stopniu – dystrybucji, jeżeli transformacja energetyczna ma być możliwa we wszystkich sektorach gospodarki. Sieci muszą być przygotowane na potrzeby nowego systemu, w szczególności na integrację odnawialnych źródeł energii i elastycznego popytu. Te wyzwania związane z rozwojem sieci przekładają się na znaczne potrzeby inwestycyjne, które do 2030 r. wyniosą pół biliona euro.

W niniejszym europejskim planie działania na rzecz sieci określono szereg wzajemnie powiązanych działań, które mogą zostać zrealizowane w ciągu najbliższych 18 miesięcy w celu zapewnienia odpowiednich ram inwestycyjnych dla sieci. Przykładowo wiarygodne i wysokiej jakości planowanie sieci w połączeniu z ramami umożliwiającymi inwestycje przygotowawcze na obszarach, w przypadku których istnieją solidne plany wdrożenia odnawialnych źródeł energii, elektromobilności lub pomp ciepła, wraz z usprawnionymi procedurami wydawania pozwoleń dla tych projektów sieciowych, może znacznie zwiększyć zdolności hostingowe sieci w odniesieniu do nowych odnawialnych źródeł energii i źródeł elastyczności systemu.

Chociaż wskazane działania powinny zostać podjęte w proponowanym czasie przez odpowiednie organizacje, mogą one przynieść pełny efekt jedynie dzięki silnemu i długoterminowemu zaangażowaniu wszystkich odpowiednich podmiotów, publicznych i prywatnych, we współpracę przy ich wdrażaniu. Tylko dzięki współpracy możliwe będzie utrzymanie dynamiki, za której sprawą nasze sieci zostaną dostosowane do stojącego przed nimi wyzwania.

Z tego powodu Komisja utworzy w ramach forum ds. infrastruktury energetycznej w Kopenhadze, na dorocznym posiedzeniu tego forum poświęconym realizacji niniejszego planu działania, specjalną platformę, we współpracy z państwami członkowskimi, ACER, ENTSO-E i organizacją OSD UE, EBI, producentami i organizacjami pozarządowymi, służącą do regularnego monitorowania postępów i składania sprawozdań.

ZAŁĄCZNIK I – EUROPEJSKI PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ SIECI W SKRÓCIE

KATEGORIA	DZIAŁANIA	RAMY CZASOWE
Przyspieszenie realizacji projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania i opracowywanie nowych projektów	1.Komisja, państwa członkowskie i OSP zwiększą wsparcie na rzecz przygotowywania PWsZ i PWzZ, ich szybszego wdrażania i finansowania	Od 2024 r.
Usprawnienie długoterminowego planowania sieci na potrzeby większego udziału energii ze źródeł odnawialnych i zwiększenia elektryfikacji	2.ENTSO-E usprawni odgórne planowanie do 2050 r. w drodze zintegrowanej identyfikacji potrzeb systemu energii morskiej i lądowej oraz dalszego uwzględnienia wodoru	Od I kw. 2024 r.
	3.Organizacja OSD UE będzie wspierać planowanie sieci OSD w drodze tworzenia map istniejących planów rozwoju dystrybucji oraz ich charakterystyki	Połowa 2024 r.
Wprowadzenie zachęt regulacyjnych na rzecz budowania przyszłościowych sieci	4.Komisja zaproponuje zasady przewodnie określające warunki udzielania pozwoleń na inwestycje przygotowawcze w projekty związane z siecią	I kw. 2025 r.
	5.Komisja wyda wytyczne dotyczące transgranicznego podziału kosztów projektów morskich	Połowa 2024 r.
Zachęcanie do lepszego korzystania z sieci	6.ENTSO-E i organizacja OSD UE uzgodnią zharmonizowane definicje dostępnej zdolności hostingowej sieci dla operatorów systemów oraz ustanowią przegląd ogólnounijny	Od momentu przyjęcia
	7.ENTSO-E i organizacja OSD UE będą propagować upowszechnianie inteligentnych sieci, efektywność sieci i innowacyjne technologie	IV kw. 2024 r.
	8.ACER zaleci, w swoim kolejnym sprawozdaniu dotyczącym taryf, najlepsze praktyki propagowania inteligentnych sieci i technologii efektywności sieci w drodze projektowania taryf, koncentrując się na uwzględnieniu, oprócz wydatków kapitałowych, także wydatków operacyjnych i podziału korzyści	I kw. 2025 r.
Poprawa dostępu do finansowania	9.Komisja określi dostosowane do potrzeby modele finansowania i wzmocni dialog służący likwidacji przeszkód dla finansowania	Od momentu przyjęcia
	10.Komisja zadba o zwiększenie widoczności możliwości związanych z unijnymi programami finansowania inteligentnych sieci i modernizacji sieci dystrybucyjnych	Od I kw. 2024 r.
Przyspieszenie wdrażania dzięki szybszemu wydawaniu pozwoleń i zaangażowaniu społeczeństwa	11.Komisja będzie wspierać przyspieszenie udzielania pozwoleń, zapewniając wytyczne i wsparcie techniczne w zakresie sposobu wdrażania istniejących narzędzi legislacyjnych oraz wsparcie na rzecz państw członkowskich w zakresie wdrażania środków przyspieszających	2024–2025
	12.Komisja zainicjuje pakt na rzecz zaangażowania, którego celem jest zapewnienie regularnego i znaczącego zaangażowania zainteresowanych stron na odpowiednio wczesnym etapie oraz wsparcia regulacyjnego	Od momentu przyjęcia
Wzmocnienie łańcuchów dostaw sieci	13.ENTSO-E i organizacja OSD UE będą współpracować z dostawcami technologii w celu opracowywania wspólnych specyfikacji technologicznych i poprawy widoczności portfeli projektów sieciowych, co posłuży ułatwieniu inwestycji w zdolności wytwórcze i zabezpieczeniu łańcuchów dostaw	IV kw. 2024 r.
	14.Komisja będzie propagować wspólne wymogi techniczne dotyczące wytwarzania i przyłączania odbioru	Do 2025 r.

ZAŁĄCZNIK II – PAKT NA RZECZ ZAANGAŻOWANIA

Zapewnienie regularnego i znaczącego zaangażowania zainteresowanych stron w rozwój sieci na odpowiednio wczesnym etapie

Podstawą transformacji energetycznej i ożywienia gospodarczego w UE będzie system elektroenergetyczny, w którym w 2030 r. energia ze źródeł odnawialnych będzie odpowiadać za około połowę produkcji i który stanie się w pełni bezemisyjny na długo przed 2050 r. Będziemy wdrażać zdolności w zakresie energii ze źródeł odnawialnych w tempie wielokrotnie szybszym niż obecnie, co będzie wymagało zintegrowanej i wzajemnie połączonej europejskiej infrastruktury. Przyspieszenie rozwoju sieci elektroenergetycznych równolegle do zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych na wielką skalę ma zatem zasadnicze znaczenie dla realizacji przez Europę jej ambicji w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i klimatu.

Żadnego z tych celów nie można osiągnąć w odosobnieniu ani kosztem ochrony środowiska naszych najbardziej wrażliwych siedlisk. Zmienione rozporządzenie TEN-E będzie nadal stanowić ramy przewodnie dla określania i realizacji projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, jeżeli i kiedy będzie to konieczne do dopasowania popytu i podaży w całej Europie. Procesy decyzyjne, zarówno na etapie selekcji na potrzeby przyznania statusu projektu będącego przedmiotem wspólnego zainteresowania, jak i później, w trakcie planowania przebiegu linii w terenie i budowy, zostały wzmocnione, tak aby były bardziej inkluzywne, przejrzyste i zapewniały większą rozliczalność w stosunku do opinii i potrzeb społeczności, na które budowa ma wpływ. Chociaż projektodawcy promują najlepsze praktyki i dzielą się nimi, nadal występują opóźnienia w rozwoju sieci zarówno na poziomie przesyłu, jak i dystrybucji ze względu na brak akceptacji ze strony społeczności, na które mają wpływ projekty dotyczące infrastruktury energetycznej. W złożonych ramach regulacyjnych dotyczących budowy infrastruktury, które obejmują szereg jurysdykcji i obszarów kompetencji, wyzwaniem może być określenie korzyści związanych ze skutecznym zaangażowaniem zainteresowanych stron i unikaniem opóźnień w ujęciu ilościowym i kwotowym. Istnieje potrzeba wzmocnienia ram zaangażowania społeczeństwa w regularne i znaczące wspólne starania, oparte na zaufaniu i uczestnictwie w rozwoju sieci, które łagodzą wpływ na społeczności i środowisko, zapewniają redystrybucję korzyści i wzmacniają ochronę przyrody.

W komunikacie pt. „Sieci, brakujące ogniwo: Plan działania UE na rzecz sieci” Komisja zapowiada zainicjowanie paktu na rzecz zaangażowania w celu zapewnienia regularnego i znaczącego udziału zainteresowanych stron w rozwoju sieci na odpowiednio wczesnym etapie, wraz z państwami członkowskimi, ACER i krajowymi organami regulacyjnymi, ENTSO-E i operatorami systemów przesyłowych, organizacją OSD UE i operatorami systemów dystrybucyjnych, projektodawcami i społeczeństwem obywatelskim, postulując:

1.opracowanie i wdrożenie na szczeblu krajowym i UE działań informacyjnych na temat zasadniczej roli sieci przesyłowych i dystrybucyjnych jako czynników umożliwiających transformację energetyczną;

2.podjęcie współpracy między organami krajowymi i lokalnymi służącej zapewnieniu skutecznego wdrożenia przepisów regulujących udzielanie pozwoleń na projekty dotyczące sieci i energii odnawialnej oraz najlepszych praktyk przyjmowanych lub zalecanych na szczeblu lokalnym, krajowym i unijnym;

3.zobowiązanie się przez państwa członkowskie do intensyfikacji udziału w forach współpracy regionalnej, takich jak ustanowione grupy wysokiego szczebla, w celu przyspieszenia realizacji projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, przy priorytetowym traktowaniu projektów najbardziej dojrzałych i konkretnych. W prace te zaangażowani będą operatorzy systemów przesyłowych i projektodawcy, a także krajowe organy regulacyjne i zainteresowane strony;

4.otwarty dialog między ministerstwami, organami regulacyjnymi oraz operatorami systemów przesyłowych i dystrybucyjnych na temat odpowiedniego wsparcia regulacyjnego na rzecz podejmowanych na odpowiednio wczesnym etapie, regularnych i znaczących działań w zakresie zaangażowania zainteresowanych stron na podstawie specjalnych rozdziałów dotyczących zaangażowania zainteresowanych stron towarzyszących planom inwestycji w sieci;

5.zapewnienie niezbędnych warunków organizacyjnych dla wszystkich stron zaangażowanych w procesy wydawania pozwoleń lub procesy angażowania zainteresowanych stron, dostosowanych do znacznych potrzeb w zakresie wdrażania sieci.

Komisja będzie ściśle współpracować ze wszystkimi stronami uczestniczącymi w pakcie na rzecz zaangażowania w ramach odpowiednich forów współpracy związanych z siecią, takich jak PCI Energy Days, forum ds. infrastruktury energetycznej (forum kopenhaskie) i platforma właściwych organów krajowych, aby wspierać wdrażanie czterech filarów paktu. W ramach tych forów Komisja będzie również monitorować postępy osiągnięte dzięki tym inicjatywom, a także propagować wymianę praktyk inspirujących do dalszych starań wszystkich stron na rzecz opracowywania i podtrzymywania procesów zaangażowania, które służą sprostaniu wyzwaniu UE związanemu z sieciami.

Komisja zachęca państwa członkowskie, krajowe organy regulacyjne, operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych, projektodawców i społeczeństwo obywatelskie do przyłączenia się do paktu na rzecz zaangażowania i wnoszenia, w drodze wspólnych działań, wkładu w ramy umożliwiające regularne i znaczące zaangażowanie zainteresowanych stron w rozwój sieci na odpowiednio wczesnym etapie.

(1)

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_23_4377

(2)

Rozporządzenie (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną, art. 2 pkt 11.

(3)

W styczniu 2023 r. państwa członkowskie uzgodniły na szczeblu regionalnym połączone ambicje przekładające się na skumulowane cele w zakresie energii morskiej na poziomie około 111 GW do 2030 r. i 317 GW do 2050 r. Dla porównania w 2023 r. łączna moc zainstalowana na lądzie i na morzu wyniosła około 971 MW (szacunki Komisji przygotowane na podstawie danych krajowych pochodzących z platformy na rzecz przejrzystości ENTSO-E to 971,452 MW).

(4)

„System needs study – Opportunities for a more efficient European power system in 2030 and 2040” [„Badanie potrzeb systemu – szanse na bardziej wydajny europejski system energetyczny w 2030 r. i 2040 r.”] , dziesięcioletni plan rozwoju sieci z 2022 r., ENTSO-E, maj 2023 r.

(5)

Sprawozdanie Komisji w sprawie promowania elektromobilności w ramach polityki dotyczącej budynków , luty 2023 r.

(6)

Zob. „Connecting the dots” [„Budowanie powiązań”], badanie przeprowadzone przez Eurelectric we współpracy z E.DSO. Udział sieci w łącznych kosztach dostaw energii zmienił się ze średnio 27 % w poprzednim dziesięcioleciu do 37 % w obecnej dekadzie – zob. przeprowadzona przez Komisję ocena potrzeb inwestycyjnych , SWD(2023) 68 final.

(7)

Wdrażanie planu działania REPowerEU , SWD(2022) 230 final.

(8)

„Electricity Grids and Secure Energy Transitions” [„Sieci elektroenergetyczne a bezpieczna transformacja energetyczna”] , MAE, październik 2023 r.

(9)

https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2023/10/09/renewable-energy-council-adopts-new-rules/

(10)

Rozporządzenie (UE) 2019/943 i dyrektywa (UE) 2019/944 .

(11)

https://www.ft.com/content/4c843612-1890-49bb-83eb-ddbe4495d6c9

(12)

Konkluzje Konferencji w sprawie przyszłości Europy , propozycja 3 dotycząca zmiany klimatu, energii i transportu, środek nr 4 (s. 45).

(13)

https://energy.ec.europa.eu/topics/infrastructure/energy-infrastructure-forum_en

(14)

https://energy.ec.europa.eu/topics/infrastructure/projects-common-interest/pci-energy-days_en

(15)

2023: https://www.pcisummit.eu/live-stream/ ; 2022: https://www.sincrogrid.eu/en/News/ArticleID/442/Recordings-of-the-Smart-Grid-PCIs-Summit

(16)

https://www.entsoe.eu/eugridforum/

(17)

Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w transgranicznych projektach infrastrukturalnych , EBI, maj 2023 r.

(18)

Projekty będące przedmiotem wzajemnego zainteresowania będą łączyć państwa członkowskie UE z krajami sąsiadującymi, przyczyniając się do realizacji celów Unii na 2030 r. w zakresie energii i klimatu, i mogą na przykład wspierać zobowiązania umawiających się stron Wspólnoty Energetycznej w zakresie dekarbonizacji.

(19)

Na podstawie planów odbudowy i zwiększania odporności zawierających rozdział dotyczący planu RePowerEU 21 państw członkowskich (HR, EE, EL, HU, IT, PL, RO, MT, AT, ES, SI, SK, CZ, PT, LT, LV, CY, DE, BE, BG, FI).

(20)

Zmieniona dyrektywa w sprawie energii odnawialnej zawiera wymogi przewidujące, że państwa członkowskie muszą zapewnić, aby punkty ładowania mogły obsługiwać funkcje inteligentnego ładowania oraz, w stosownych przypadkach, ładowania dwukierunkowego, a także wprowadzić środki zapewniające, by pojazdy elektryczne i baterie mogły uczestniczyć w niedyskryminacyjny sposób w usługach w zakresie elastyczności. W AFIR określono obowiązkowe wartości docelowe dotyczące rozmieszczenia ogólnodostępnej infrastruktury ładowania oraz przewidziano wymóg, aby od początku 2024 r. wszystkie nowe lub modernizowane, publicznie dostępne punkty ładowania umożliwiały inteligentne ładowanie. Państwa członkowskie powinny ocenić do końca 2024 r. potencjalny wkład ładowania dwukierunkowego w redukcję kosztów użytkowników i kosztów systemu oraz zwiększenie udziału energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w systemie elektroenergetycznym oraz, w stosownych przypadkach, podjąć odpowiednie działania. W przygotowywanym obecnie kodeksie sieci dotyczącym elastyczności po stronie popytu określone zostaną ramy regulacyjne dla udziału ładowania dwukierunkowego w usługach sieciowych wraz z innymi technologiami zapewniającymi elastyczność, co ma na celu usunięcie wszelkich pozostałych barier regulacyjnych. Komisja zamierza przyjąć kodeks sieci w 2025 r.

(21)

Takimi jak Forum Zrównoważonego Transportu i grupa ekspertów ds. inteligentnej energii .

(22)

C/2023/1729: Zalecenie Komisji z dnia 14 marca 2023 r. w sprawie magazynowania energii.

(23)

Mali OSD obsługujący mniej niż 100 000 klientów lub małe odizolowane systemy mogą zostać zwolnieni z tego obowiązku.

(24)

Szacunki Komisji dotyczące 2 558 OSD na podstawie danych Eurelectric: „Distribution grids in Europe, Facts and Figures 2020” [„Sieci dystrybucyjne w Europie: fakty i liczby z 2020 r.”] , grudzień 2020 r.

(25)

Na przykład dane pomiarowe pochodzące z transformatorów, falowników i od konsumentów na poziomie niskiego napięcia mogą być wykorzystywane jako dane wejściowe w obliczeniach przepływu obciążenia, dzięki czemu możliwe jest obliczenie wpływu nowych przyłączeń fotowoltaiki na napięcie i obciążenia w oparciu o indywidualne rezerwy odpowiedniego odcinka sieci, co umożliwia ograniczenie planowania rozwoju sieci do tego, co jest rzeczywiście potrzebne ( „Distribution grids: The energy transition’s backbone” [„Sieci dystrybucyjne: kręgosłup transformacji energetycznej”] , Geode, maj 2023 r.)

(26)

Zob. np. analiza dotycząca OSD w „Distribution System Operator Observatory 2022” [„Obserwatorium operatorów systemów dystrybucyjnych 2022”] (rozdział 4.7), JRC, kwiecień 2023 r.

(27)

„CEER Views on Electricity Distribution Network Development Plans” [„Opinie CEER na temat planów rozwoju sieci dystrybucji energii elektrycznej”] , CEER, listopad 2021 r.

(28)

https://energy.ec.europa.eu/system/files/2023-06/Conclusions%209th%20EIF_13%20June%20FINAL.pdf

(29)

„Power System of the Future: Keys to delivering capacity on the distribution grid” [„System energetyczny przyszłości: klucz do zapewnienia zdolności sieci dystrybucyjnej] , Eurelectric, wrzesień 2023 r.

(30)

Zob. przykłady na poziomie dystrybucji w Hiszpanii i w Republice Czeskiej .

(31)

Dokument CEER w sprawie alternatywnych umów o przyłączeniu , CEER, maj 2023 r.

(32)

„The benefits of innovative grid technologies” [„Korzyści wynikające z zastosowania innowacyjnych technologii sieciowych”] , CurrENT, grudzień 2021 r.

(33)

Na przykład w przypadku wyższego poziomu napięcia (i niskiego natężenia) straty sieciowe są w ujęciu względnym niższe w sieciach przesyłowych niż dystrybucyjnych: wynoszą około 0,5 %–3 % w przesyle w porównaniu z 2 %–14 % w dystrybucji. „Report on Power Losses” [„Sprawozdanie dotyczące strat mocy”] , CEER, marzec 2020 r.

(34)

Obserwatorium Czystych Technologii Energetycznych: „Smart grids in the European Union” [„Inteligentne sieci w Unii Europejskiej”] , Wspólne Centrum Badawcze, październik 2023 r.

(35)

https://entsoe.eu/Technopedia/

(36)

„Report on regulatory frameworks for European energy networks 2022” [„Sprawozdanie w sprawie ram regulacyjnych dotyczących europejskich sieci energetycznych za rok 2022”] , CEER, styczeń 2023 r.

(37)

„Benefit-based incentive regulation to promote efficiency and innovation in addressing system needs” [„Regulacje dotyczące zachęt opartych na korzyściach służące promowaniu efektywności i innowacyjności w zaspokajaniu potrzeb systemowych”] , Florence School of Regulation, czerwiec 2023 r.

(38)

https://energy.ec.europa.eu/events/9th-energy-infrastructure-forum-2023-06-12_en

(39)

https://www.acer.europa.eu/Publications/ACER_electricity_network_tariff_report.pdf

(40)

W ramach funduszu modernizacyjnego wykorzystuje się część przychodów z EU ETS do wspierania inwestycji w modernizację sieci energetycznych w 13 państwach członkowskich UE o niższych dochodach. W latach 2021–2023 w ramach tego funduszu dostępne będzie 57 mld EUR, przy założeniu ceny EU ETS na poziomie 75 EUR/tCO₂.

(41)

Rozporządzenie Rady (UE) 2022/2577 z dnia 22 grudnia 2022 r. ustanawiające ramy służące przyspieszeniu wdrażania rozwiązań w zakresie energii odnawialnej , Dz.U. L 335 z 29.12.2022, s. 36.