Unijny wspólny system podatku od wartości dodanej (VAT)

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa 2006/112/WE – unijny wspólny system podatku od wartości dodanej

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

Dyrektywa przekształca i uchyla szóstą dyrektywę w sprawie podatku od wartości dodanej (VAT), aby doprecyzować obowiązujące obecnie w Unii Europejskiej (UE) przepisy dotyczące VAT.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

VAT stosuje się do wszystkich transakcji przeprowadzanych odpłatnie w UE przez podatników (tj. przez osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa, które dostarczają towary i świadczą usługi w ramach prowadzonej działalności). Opodatkowaniu VAT podlega także import dokonywany przez wszystkie osoby.

Transakcje podlegające opodatkowaniu obejmują dostawy towarów lub świadczenie usług w UE, czynności nabycia towarów dokonywane przez kontrahentów znajdujących się w różnych państwach członkowskich UE (w tym zakresie chodzi o towary dostarczane i wysyłane lub transportowane przez przedsiębiorstwo w jednym państwie członkowskim do przedsiębiorstwa w innym państwie członkowskim) oraz import towarów do UE z państw trzecich.

Miejsce opodatkowania ustala się w zależności od charakteru transakcji, rodzaju dostarczanych towarów oraz tego, czy wiąże się to z transportem.
- Dostawa towarów. Miejsce, do którego towary są dostarczane.
- Czynności nabycia towarów dokonywane przez kontrahentów znajdujących się w różnych państwach członkowskich. Miejsce dostawy towarów (tj. państwo członkowskie, do którego towary są ostatecznie dostarczane po ich przetransportowaniu z innego państwa członkowskiego).
- Import towarów. Zazwyczaj państwo członkowskie, do którego towary są dostarczane.
- Świadczenie usług. Miejsce, w którym uznaje się, że usługi są świadczone. Zależy to nie tylko od rodzaju świadczonej usługi, ale także od tego, do jakiej kategorii należy nabywca otrzymujący usługę. Co do zasady usługa podlega opodatkowaniu w miejscu, w którym nabywca ma siedzibę (jeśli nabywca jest przedsiębiorcą), lub w miejscu, w którym usługodawca ma siedzibę (jeśli nabywca jest osobą fizyczną). W celu zapewnienia, że usługa podlega opodatkowaniu w faktycznym miejscu jej świadczenia, stosuje się pewne wyjątki od tych zasad ogólnych, które obejmują:
  - usługi związane z nieruchomościami;
  - przewóz osób;
  - działalność kulturalną, sportową, edukacyjną i rozrywkową;
  - usługi restauracyjne.
VAT jest naliczany z chwilą dostawy towarów lub świadczenia usług, zależnie od charakteru transakcji. VAT może być naliczony w przypadku czynności nabycia towarów dokonywanych przez kontrahentów znajdujących się w różnych państwach członkowskich, gdy dostawa towarów do danego państwa członkowskiego została ukończona. W przypadku importu do UE VAT jest naliczany w chwili wwiezienia towarów do państwa członkowskiego.
Podstawa opodatkowania w przypadku dostaw towarów i świadczenia usług oraz czynności nabycia towarów dokonywanych przez kontrahentów znajdujących się w różnych państwach członkowskich obejmuje wszystkie płatności na rzecz dostawcy. Jeśli towary są importowane, podstawą tą jest ich wartość celna. Cła, podatki i inne opłaty ujęte są w podstawie podatkowej, lecz sam VAT, opusty i obniżki udzielone nabywcy są wyłączone.
Podstawowa stawka VAT stosowana we wszystkich państwach członkowskich w odniesieniu do towarów i usług wynosi co najmniej 15 %. Państwa członkowskie mogą stosować jedną stawkę obniżoną lub dwie stawki obniżone wynoszące co najmniej 5 % w odniesieniu do określonych towarów lub usług wymienionych w załączniku III do dyrektywy. W określonych warunkach stosuje się także odstępstwa od tych zasad (np. stawki obniżone na inne towary lub usługi).
Dyrektywa przewiduje zwolnienia z VAT. Większość z nich to zwolnienia bez prawa do odliczenia podatku (np. opieka medyczna, usługi socjalne lub usługi finansowe i ubezpieczeniowe). Istnieją jednak także zwolnienia z prawem do odliczenia podatku (np. dostawy towarów realizowane pomiędzy państwami członkowskimi lub eksport towarów do kraju trzeciego). Większość zwolnień jest obowiązkowa dla państw członkowskich, natomiast część jest opcjonalna.
Podatnik może dokonać odliczenia kwoty VAT zapłaconej z tytułu nabytych towarów lub usług wykorzystywanych na potrzeby opodatkowanych transakcji w państwie członkowskim, w którym nabywa takie towary lub usługi. Taki naliczony VAT może być odliczony od VAT należnego z tytułu transakcji podlegających opodatkowaniu (np. krajowej dostawy towarów lub krajowego świadczenia usług). Co do zasady nie istnieje prawo do odliczenia podatku w przypadku działalności gospodarczej objętej zwolnieniem z VAT oraz w przypadku, w którym podatnik korzysta z procedury szczególnej. W pewnych przypadkach odliczenia mogą być ograniczane lub korygowane.
W dyrektywie ustanowiono zobowiązania podatników i niektórych osób niebędących podatnikami. Zasadniczo każdy podatnik dokonujący podlegającej opodatkowaniu dostawy towarów lub podlegającego opodatkowaniu świadczenia usług obowiązany jest do zapłaty VAT. Wyjątki obejmują określone transakcje, w których to nabywca płaci VAT (np. usługi świadczone na rzecz przedsiębiorcy przez usługodawcę w innym kraju oraz transakcje, w których państwo członkowskie może postanowić, by to nabywca płacił VAT, jak ma to miejsce w przypadku pewnych dostaw podatnych na oszustwa).
W dyrektywie przewidziano wyjątki od zasad ogólnych VAT dla państw członkowskich (np. w celu zapobiegania pewnym rodzajom oszustw podatkowych). Istnieją także procedury szczególne VAT opracowane z myślą o ograniczeniu formalności (przewidziane np. dla małych przedsiębiorstw i rolników).
Dodatkowo państwa członkowskie najbardziej poszkodowane w wyniku oszustw w zakresie VAT mogą tymczasowo stosować ogólny mechanizm odwrotnego obciążenia VAT. Mechanizm ten polega na przesunięciu odpowiedzialności za uiszczenie VAT z dostawcy na nabywcę. Państwa członkowskie mogą stosować ten mechanizm wyłącznie do dokonywanych na swoim terytorium dostaw towarów i dokonywanego na swoim terytorium świadczenia usług o wartości przekraczającej 17 500 EUR za transakcję, tylko do 30 czerwca 2022 r. i tylko pod bardzo rygorystycznymi warunkami.

Dyrektywa 2006/112/WE była wielokrotnie zmieniana. Szereg zmian wprowadzono na przykład w związku z pandemią COVID-19.

Dyrektywa (UE) 2020/284 zmienia tę dyrektywę i wprowadza pewne wymogi dla dostawców usług płatniczych, którzy mają prowadzić ewidencję płatności transgranicznych w odniesieniu do e-handlu. Dane te będą następnie udostępniane krajowym organom podatkowym na ściśle określonych warunkach, w tym dotyczących ochrony danych. Wymogi w tym zakresie mają zastosowanie od 1 stycznia 2024 r.
Dyrektywa zmieniająca (UE) 2020/285 wprowadza uproszczone przepisy w celu zmniejszenia obciążeń administracyjnych nałożonych na małe przedsiębiorstwa i ponoszonych przez te przedsiębiorstwa kosztów przestrzegania przepisów oraz stworzenia bardziej korzystnego otoczenia podatkowego, tak aby mogły się one rozwijać i prowadzić intensywniejszą transgraniczną wymianę handlową. Małe przedsiębiorstwa będą mogły skorzystać z dobrodziejstwa uproszczonych zasad dotyczących przestrzegania przepisów w zakresie VAT, jeżeli ich roczny obrót nie przekracza progu ustalonego przez dane państwo członkowskie, przy czym próg ten nie może przekroczyć kwoty 85 000 EUR. Pod pewnymi warunkami małe przedsiębiorstwa z innych państw członkowskich, które nie przekraczają tego progu, również będą mogły skorzystać z dobrodziejstwa uproszczonego systemu, jeśli ich łączny roczny obrót w całej UE nie przekracza 100 000 EUR. Te nowe zasady mają zastosowanie od 1 stycznia 2025 r.
W pakiecie dotyczącym VAT w handlu elektronicznym (dyrektywy (UE) 2017/2455 i (UE) 2019/1995, które zmieniają dyrektywę 2006/112/WE) wprowadzono nowe ułatwienia dla firm zajmujących się transgraniczną sprzedażą towarów lub usług. Ten pakiet pozwala zapewnić, że VAT należny z tego tytułu jest prawidłowo płacony w państwie członkowskim nabywcy, zgodnie z zasadą przewidującą opodatkowanie w państwie członkowskim przeznaczenia. Pierwsze środki w tym zakresie weszły w życie w 2015 r. i dotyczyły jedynie usług telekomunikacyjnych, nadawczych i elektronicznych. Przedsiębiorstwa, które w UE dostarczają konsumentom towary i świadczą na ich rzecz usługi, mogą obecnie deklarować i płacić VAT z wykorzystaniem uproszczonego systemu (punktu kompleksowej obsługi).
W związku z pandemią COVID-19 przyjęto decyzję (UE) 2020/1109, w której datę wejścia w życie drugiego pakietu przesunięto z 1 stycznia 2021 r. na 1 lipca 2021 r., aby dać państwom członkowskim i przedsiębiorstwom więcej czasu na dostosowanie się do nowych przepisów.
Dyrektywa (UE) 2020/1756 zmienia dyrektywę 2006/112/WE w związku z wyjściem Zjednoczonego Królestwa z UE i wprowadza w Irlandii Północnej odrębne numery identyfikacyjne VAT zawierające indywidualny prefiks, aby dokonać rozróżnienia między:
- podatnikami i osobami prawnymi niebędącymi podatnikami, których transakcje dotyczące towarów znajdujących się w Irlandii Północnej podlegają przepisom UE dotyczącym VAT;
- osobami dokonującymi innych transakcji, w odniesieniu do których są one zidentyfikowane do celów VAT w Zjednoczonym Królestwie.
Dyrektywa (UE) 2020/2020 zmienia tę dyrektywę w celu zapewnienia bardziej przystępnego cenowo dostępu do dostaw szczepionek przeciwko COVID-19 i wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro (zestawów testowych) w odpowiedzi na pandemię COVID-19 w Europie. Zezwala ona państwom członkowskim na podejmowanie, w okresie od 12 grudnia 2020 r. do 31 grudnia 2022 r., następujących działań:
- przyznawanie zwolnień z prawem do odliczenia VAT w odniesieniu do dostaw szczepionek przeciwko COVID-19 i wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro, jak również w odniesieniu do usług ściśle związanych z tymi szczepionkami i wyrobami;
- zastosowanie obniżonej stawki VAT do dostaw wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro w kierunku COVID-19 oraz do świadczenia usług związanych z tymi wyrobami, tak jak uczyniono to już w odniesieniu do szczepionek.
Dyrektywa (UE) 2021/1159 zmienia dyrektywę 2006/112/WE w zakresie tymczasowych zwolnień w imporcie i niektórych dostawach, w odpowiedzi na pandemię COVID-19. Dzięki tej zmianie Komisja Europejska i agencje UE będą mogły łatwiej nabywać towary i usługi w celu ich nieodpłatnego udostępnienia (np. w formie darowizn) państwom członkowskim w obliczu trwającego kryzysu w dziedzinie zdrowia publicznego.

Reforma systemu VAT

W ramach reformy zaproponowanej w planie działania w sprawie VAT, który Komisja opublikowała w 2016 r., dyrektywa zmieniająca (UE) 2022/542 zmienia dyrektywę 2006/112/WE w celu:

zaktualizowania wykazu towarów i usług, które mogą być objęte obniżonymi stawkami VAT (załącznik III), przy czym liczba pozycji, w odniesieniu do których można stosować stawki obniżone, jest ograniczona, aby zapobiec mnożeniu się stawek obniżonych;
rozszerzenia istniejących wyjątków, które pozwalają pewnym państwom członkowskim stosować stawki preferencyjne w odniesieniu do pewnych produktów, na wszystkie państwa członkowskie, pod warunkiem że są one zgodne z uzgodnionymi zasadami;
ustanowienia okresów stopniowego znoszenia obniżonych stawek lub zwolnień stosowanych w przypadku produktów szkodliwych dla środowiska (np. dotyczących paliw kopalnych i innych towarów o podobnym wpływie na emisje gazów cieplarnianych, które przestają mieć zastosowanie najpóźniej od 1 stycznia 2030 r., oraz dotyczących pestycydów i nawozów chemicznych, które przestają mieć zastosowanie najpóźniej od 1 stycznia 2032 r.);
umożliwienia państwom członkowskim stosowania stawki obniżonej, w szczególności w odniesieniu do:
- usług dostępu do internetu w celu poradzenia sobie z kwestią słabego zasięgu takich usług oraz z myślą o promowaniu ich rozwoju,
- paneli słonecznych, rowerów elektrycznych i usług recyklingu odpadów, które uznaje się za towary i usługi przyjazne dla środowiska,
- towarów i usług o określonych celach przewidzianych w polityce społecznej i kulturalnej.

OD KIEDY DYREKTYWA MA ZASTOSOWANIE?

Dyrektywa 2006/112/WE ma zastosowanie od 1 stycznia 2007 r., przy czym do porządku prawnego państw członkowskich miała zostać włączona do 1 stycznia 2008 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

VAT (Komisja Europejska).

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 347 z 11.12.2006, s. 1–118).

Kolejne zmiany dyrektywy 2006/112/WE zostały włączone do tekstu pierwotnego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

DOKUMENTY POWIĄZANE

Dyrektywa Rady (UE) 2020/285 z dnia 18 lutego 2020 r. zmieniająca dyrektywę 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w odniesieniu do procedury szczególnej dla małych przedsiębiorstw oraz rozporządzenie (UE) nr 904/2010 w odniesieniu do współpracy administracyjnej i wymiany informacji do celów monitorowania i prawidłowego stosowania procedury szczególnej dla małych przedsiębiorstw (Dz.U. L 62 z 2.3.2020, s. 13–23).

Dyrektywa Rady (UE) 2020/284 z dnia 18 lutego 2020 r. zmieniająca dyrektywę 2006/112/WE w odniesieniu do wprowadzenia pewnych wymogów dla dostawców usług płatniczych (Dz.U. L 62 z 2.3.2020, s. 7–12).

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego dotyczący planu działania w sprawie VAT: W kierunku jednolitego unijnego obszaru VAT – czas na decyzje (COM(2016) 148 final z 7.4.2016).

Rozporządzenie Rady (UE) nr 904/2010 z dnia 7 października 2010 r. w sprawie współpracy administracyjnej oraz zwalczania oszustw w dziedzinie podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 268 z 12.10.2010, s. 1–18).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Rady 2009/132/WE z dnia 19 października 2009 r. określająca zakres stosowania art. 143 lit. b) i c) dyrektywy 2006/112/WE w odniesieniu do zwolnienia z podatku od wartości dodanej przy ostatecznym imporcie niektórych towarów (Dz.U. L 292 z 10.11.2009, s. 5–30).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Rady 2008/9/WE z dnia 12 lutego 2008 r. określająca szczegółowe zasady zwrotu podatku od wartości dodanej, przewidzianego w dyrektywie 2006/112/WE, podatnikom niemającym siedziby w państwie członkowskim zwrotu, lecz mającym siedzibę w innym państwie członkowskim (Dz.U. L 44 z 20.2.2008, s. 23–28).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Rady 2007/74/WE z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie zwolnienia towarów przywożonych przez osoby podróżujące z państw trzecich z podatku od wartości dodanej i akcyzy (Dz.U. L 346 z 29.12.2007, s. 6–12).

Dyrektywa Rady 2006/79/WE z dnia 5 października 2006 r. w sprawie zwolnienia od podatku przy przywozie z państw trzecich małych partii towarów o charakterze niehandlowym (wersja ujednolicona) (Dz.U. L 286 z 17.10.2006, s. 15–18).

Ostatnia aktualizacja: 26.04.2022

Top