Mechanizm środków własnych

Kwestia środków własnych jest bardzo ważna z politycznego punktu widzenia: pochodzenie środków określa stosunek między obywatelami, państwami członkowskimi i instytucjami wspólnotowymi, pociągając za sobą kwestię niezależności finansowej Wspólnot. Debata na temat środków własnych dla Wspólnoty jest związana z ogólną debatą na temat przyszłości integracji europejskiej, w której do głosu dochodzą dwie przeciwstawne wizje: federalizm i międzyrządowość.

W decyzji z 1970 r. o środkach własnych rozróżniono Wspólnoty od innych organizacji międzynarodowych, których finansowanie jest oparte na składkach państw członkowskich.

W kierunku autonomii finansowej UE: od składek narodowych do środków własnych

Jeśli chodzi o finansowanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, traktat rzymski z dnia 25 marca 1957 r. przewidział okres przejściowy ze składkami narodowymi przed przejściem do systemu środków własnych. Zasada środków własnych została więc już zapisana w artykule 201 traktatu: „Bez uszczerbku dla innych dochodów budżet jest finansowany całkowicie z zasobów własnych”. Środki własne mogą być określane jako własne i niezależne środki finansowania państw członkowskich. Chodzi o dochody przekazane raz na zawsze Wspólnocie na finansowanie jej budżetu i prawnie należące się jej bez konieczności podejmowania późniejszej decyzji przez władze narodowe. Państwa członkowskie są tym samym zobligowane do przekazania do dyspozycji Wspólnoty wpłat do budżetu.

Pierwsza próba przekazania środków własnych „w naturze”, poprzez opłaty celne i cła rolne wynikające z polityk wspólnotowych (unia celna i wspólna polityka rolna), podjęta w 1965 r., nie powiodła się wobec sprzeciwu francuskiego, który doprowadził do kompromisu luksemburskiego. Okres przejściowy, który miał poprzedzić przejście w 1966 r. do finansowania gwarantującego pewien poziom niezależności Wspólnocie, nie został zachowany. Decyzja o tym przejściu została podjęta przez szefów państw lub rządów na szczycie w Hadze w 1969 r., pragnących wznowić funkcjonowanie Wspólnoty po okresie trudności. Rada przyjęła następnie decyzję, która przyznała Wspólnotom ustanowionym na podstawie traktatu o połączeniu z dnia 8 kwietnia 1965 r., środki własne przeznaczone na pokrycie wszystkich ich wydatków. Decyzją z dnia 21 kwietnia 1970 r. ustalono przejście od składek państwowych, które są środkiem kontroli państw członkowskich nad politykami podjętymi przez Wspólnoty, do finansowania niezależnego z „tradycyjnych” środków własnych (cła rolne, opłaty celne) oraz wpływów uzyskanych z podatku od wartości dodanej VAT.

Pochodzenie środków własnych

Tradycyjne środki własne (TOR) są uważane za środki własne „z natury”, ponieważ chodzi o wpływy uzyskiwane w ramach polityk unijnych, a nie o wpływy pochodzące od państw członkowskich, obliczane jak składki państwowe. Obecne środki własne pochodzą z opłat celnych i rolnych, cła od cukru, stawki pobieranej od zharmonizowanej podstawy podatku od wartości dodanej (VAT) i stawki pobieranej od dochodu narodowego brutto (DNB).

• Opłaty celne. Na zewnętrznych granicach pobierane są opłaty celne od importu. Wspólną taryfę celną wprowadzono w 1968 r., dwa lata wcześniej, niż początkowo przewidziano. Cła zostały wpisane do traktatu rzymskiego jako środek przeznaczany w pierwszej kolejności na rzecz Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) na finansowanie wydatków. Opłaty celne Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) są włączone do tych środków od roku 1988.

• Środki pochodzące z rolnictwa. Najważniejsze w tej kategorii są opłaty rolne, które na początku nazywano cłem rolnym. Zostały wprowadzone w 1962 r. i przeniesione na Wspólnotę decyzją z dnia 21 kwietnia 1970 r. Początkowo chodziło o opłaty, które różniły się w zależności od cen rynku światowego i rynku europejskiego. Po przekształceniu umów wielostronnych w zakresie handlu (Runda Urugwajska w kwietniu 1994 r.) w prawie unijnym nie rozróżnia się opłat rolnych od opłat celnych. Opłaty rolne są po prostu opłatami importowymi pobieranymi od produktów rolnych importowanych z krajów trzecich.

Do tych opłat dorzuca się składki od produkcji cukru, izoglukozy i syropu inulinowego. Składki te są pobierane od producentów cukru wewnątrz Wspólnoty, w przeciwieństwie do podatków od importu rolniczego. Obecna decyzja w sprawie systemu zasobów własnych z 2000 r. przyznaje państwom członkowskim 25% kwoty środków własnych tradycyjnie otrzymanych z tytułu kosztów poboru.

• Podatek od wartości dodanej (VAT). Środki VAT zostały utworzone decyzją z dnia 21 kwietnia 1970 r., ponieważ tradycyjne środki własne przestały wystarczać na finansowanie budżetu wspólnotowego. W związku z dodatkowymi terminami związanymi z koniecznością zapewnienia jego harmonizacji ten złożony środek został zastosowany po raz pierwszy dopiero w 1980 r. Wynik uzyskuje się poprzez zastosowanie danej stawki do podstawy opodatkowania określonej w jednolity sposób. W latach 1988–1994 podstawa ta nie mogła przekroczyć 55% produktu narodowego brutto (PNB) państw członkowskich. Od 1995 r. nie mogła ona przekraczać 50% PNB dla państw członkowskich, w których PNB na mieszkańca wynosi poniżej 90% średniej Wspólnoty. W latach 1995–1999 ten limit był stopniowo rozszerzany na wszystkie państwa członkowskie.

Decyzją z 1970 r. ograniczono maksymalną stawkę bazową VAT do 1% określonej podstawy. Drugą decyzją w sprawie systemu zasobów własnych z 7 maja 1985 r. podwyższono stawkę do 1,4% z 1 stycznia 1986 r., co zbiegło się z przystąpieniem Hiszpanii i Portugalii do UE. Podwyżka ta miała pokryć koszty rozszerzenia. W czwartej decyzji w sprawie systemu zasobów własnych z 31 października 1994 r. założono stopniowy powrót limitu do 1% w latach 1995–1999, przede wszystkim dlatego, aby zachować sprawiedliwy podział. W końcu decyzją z 2000 r. w sprawie systemu zasobów własnych obniżono maksymalną stawkę do poziomu 0,5% zharmonizowanej i wyrównanej podstawy VAT.

• Dochód narodowy brutto (DNB). W 1988 r. Rada postanowiła utworzyć czwarty rodzaj środków własnych, oparty wówczas na produkcie narodowym brutto (PNB), który miał zastąpić VAT jako środek równowagi budżetowej. Tą samą decyzją z 24 czerwca 1988 r. ustalono pułap łącznych środków własnych na pewien procent z PNB, który w 1988 r. wynosił 1,14%, a w 1999 – 1,27%. Obecna decyzja w sprawie środków własnych rozszerza zastosowanie europejskiego systemu rachunków narodowych z 1995 r. (ESA 95) do dziedziny budżetu UE. W systemie ESA 95 pojęcie produktu narodowego brutto (PNB) zostało zastąpione pojęciem dochodu narodowego brutto (DNB). W nowej decyzji – do celów środków własnych – pojęcie PNB zastąpiono więc pojęciem DNB. Aby jednak utrzymać niezmieniony poziom zasobów finansowych przekazywanych do dyspozycji Wspólnotom, dostosowano pułap środków własnych jako pewien procent DNB UE. Nowy pułap wynosi 1,24% DNB Unii Europejskiej.

Wysokość wkładu w postaci procentu DNB uzyskuje się poprzez zastosowanie stawki ustalanej co roku w ramach procedury budżetowej do podstawy stanowiącej sumę dochodów narodowych brutto w cenach rynkowych. Wkład ten jest wynikiem różnicy między kosztami a sumą wszystkich innych zasobów budżetowych. Jest to wkład kluczowy, ponieważ nie tylko finansuje większą część budżetu, ale również określa górny limit podstawy podatku VAT, podział kosztów rabatu brytyjskiego oraz pułap łącznej kwoty środków, które Wspólnota może pobrać.

Środki własne są przekazywane do dyspozycji Unii co miesiąc przez państwa członkowskie na rachunek „środki własne” otwartego przez Komisję w krajowym banku centralnym. Tradycyjne środki własne są rejestrowane co miesiąc w miarę ich pobierania. W przypadku dochodów z VAT i DNB są one przekazywane do dyspozycji Komisji pierwszego dnia roboczego każdego miesiąca, w wysokości jednej dwunastej ich przewidywanej kwoty figurującej w budżecie wspólnotowym. W przypadku szczególnych potrzeb związanych z wydatkami rolnymi Komisja może poprosić państwa członkowskie o przekazanie w trakcie pierwszego kwartału kwot przewidzianych z dochodów z VAT i/lub DNB z jedno- lub dwumiesięcznym wyprzedzeniem.

Inne przychody. Budżet nie jest całkowicie finansowany z środków własnych, ale również z podatków i potrąceń od dochodów pracowników, odsetek bankowych, wkładów państw trzecich do niektórych programów wspólnotowych (na przykład w dziedzinie badań), zwrotów z tytułu niewykorzystanej pomocy unijnej, odsetek za zwłokę oraz salda za poprzedni okres obrachunkowy.

Wyjątek brytyjski

Rada z Fontainebleau postanowiła w 1984 r. wprowadzić rabat brytyjski. Mechanizm ten udziela Zjednoczonemu Królestwu rabatu w wysokości 0,66% jego bilansu netto. Koszt finansowania rabatu brytyjskiego został podzielony między inne państwa członkowskie według ich udziału w DNB, z wyjątkiem Austrii, Niderlandów, Niemiec i Szwecji, których udział został zredukowany o trzy czwarte. Koszt ten jest rozdzielony między pozostałe dwadzieścia dwa państwa członkowskie.

See also

Aby dowiedzieć się więcej na temat środków własnych, można zapoznać się z następującymi stronami internetowymi:

• Dyrekcja Generalna (DG) ds. Budżetu (DE) (EN) (FR)

Ostatnia aktualizacja: 04.09.2007