Równe szanse dla osób niepełnosprawnych: europejski plan działania (2004–2010)

Korzystając z impulsu wywołanego w 2003 r. „Europejskim rokiem osób niepełnosprawnych”, Komisja zapragnęła wykorzystać jego wyniki, wprowadzając wieloletni plan działania. Celem planu działania do roku 2010 r. było włączenie kwestii związanych z niepełnosprawnością do odpowiednich polityk wspólnotowych i wdrożenie konkretnych działań w kluczowych dziedzinach w celu poprawienia integracji ekonomicznej i społecznej osób niepełnosprawnych.

AKT

Komunikat Komisji z dnia 30 października 2003 r. „Równe szanse dla osób niepełnosprawnych: europejski plan działania” [COM(2003) 650 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

STRESZCZENIE

Zaproponowany plan działania dotyczył okresu 2004–2010 i miał na celu określenie trwałego i operacyjnego podejścia do kwestii niepełnosprawności w rozszerzonej Europie. Obejmował trzy cele:

• pełne wdrożenie dyrektywy w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy,
• skuteczne uwzględnienie problematyki niepełnosprawności w odpowiednich politykach Wspólnoty,
• poprawa dostępności dla wszystkich.

KONTEKST POLITYCZNY

Ogólne podejście wspólnotowe: cele i środki

Działanie wspólnotowe jest głównie skupione na uznaniu i ochronie praw osób niepełnosprawnych.

Ponadto Karta praw podstawowych chroni w szczegółowy sposób prawa osób niepełnosprawnych i jej włączenie do traktatu lizbońskiego jest dużym krokiem naprzód.

Zgodnie z komunikatem Komisji z maja 2000 r. „Ku Europie bez barier dla osób niepełnosprawnych” należy usunąć przeszkody środowiskowe, techniczne i prawne dla faktycznego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w gospodarce i społeczeństwie opartych na wiedzy.

Fakty i tendencje

Definicje kryteriów stosowanych w celu określenia niepełnosprawności są obecnie określone w krajowych przepisach i są różne w poszczególnych państwach członkowskich.

Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych w 2001 r. na szczeblu unijnym 14,5% populacji krajów „piętnastki” (z wyjątkiem Szwecji) w wieku produkcyjnym (16 do 64 lat) wspominało o jakiejś formie niepełnosprawności. W przypadku dziesięciu nowych państw członkowskich odsetek ten wynosił 25%.

Wyniki te pokazują także, że istnieje powiązanie między starzeniem się i niepełnosprawnością. Z powodu starzenia się społeczeństwa i poprawy usług medycznych liczba osób niepełnosprawnych w UE zwiększa się i będzie się zwiększała.

Zauważa się także, że tylko 42% osób niepełnosprawnych ma zatrudnienie (w stosunku do 65% osób zdrowych), natomiast 52% osób niepełnosprawnych jest nieaktywnych (w stosunku do 28% procent osób zdrowych).

Pokazuje to, że osoby niepełnosprawne stanowią niewykorzystany potencjał mogący przyczynić się do wzrostu gospodarczego, mimo że mają problemy ze znalezieniem zatrudnienia.

Główne osiągnięcia na szczeblu wspólnotowym

W listopadzie 2000 r. Rada przyjęła dyrektywę 2000/78/WE zakazującą wszelkiej bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji w zakresie dostępu do pracy ze względu na religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek, tudzież orientację płciową. W przypadku niepełnosprawności w dyrektywie uznaje się, że fakt niedokonania „racjonalnych zmian” w miejscu pracy może stanowić dyskryminację.

Wspólnotowy program działania w zakresie zwalczania dyskryminacji (2001–2006) ma na celu wspomaganie państw członkowskich w ich walce z dyskryminacją, dotyczącą zwłaszcza niepełnosprawności.

Komisja wspiera międzynarodowe starania mające na celu zagwarantowanie osobom niepełnosprawnym pełnego i równego korzystania z ich praw podstawowych. Dlatego Komisja wspiera Konwencję Narodów Zjednoczonych mającą na celu ochronę i promowanie praw osób niepełnosprawnych.

W celu ułatwienia mobilności osób niepełnosprawnych Komisja już zaangażowała się w zmniejszenie liczby zasiłków dla osób niepełnosprawnych, które nie są uznawane w innych państwach członkowskich (planowana zmiana rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie systemów zabezpieczenia społecznego).

Pierwsza faza planu działania (2004–2005)

Pierwsza faza planu działania rozłożona będzie na dwa lata (2004–2005) i skoncentruje się na stworzeniu warunków koniecznych do wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych, zapewniając ich uniezależnienie w tej dziedzinie.

Główne obszary działania są podzielone na cztery części:

• Dostęp do zatrudnienia i kontynuowanie aktywności zawodowej

Dyrektywa 2000/78/WE narzuca niektórym państwom członkowskim znaczną zmianę istniejących zasad. Ma poważne skutki dla pracodawców – publicznych i prywatnych – oraz wpływa na ich praktyki w dziedzinie zatrudnienia w stosunku do osób niepełnosprawnych. Uwrażliwienie zainteresowanych stron jest kluczowe dla skutecznego zastosowania tej dyrektywy.

Główne programy Europejskiego Funduszu Społecznego oraz wspólnotowa inicjatywa EQUAL finansują dużą liczbę środków mających na celu integrację osób niepełnosprawnych na rynku pracy i wprowadzają innowacyjne podejścia dotyczące specyficznych aspektów integracji na rynku pracy.

Komisja poczyniła także starania w ramach polityki konkurencji, o czym świadczy przyjęcie w listopadzie 2002 r. rozporządzenia dotyczącego pomocy państwa w zakresie zatrudnienia pozwalającego państwom członkowskim na finansowanie do 60% kosztów rocznej kwoty wynagrodzeń oraz składek na ubezpieczenie społeczne, gdy przedsiębiorstwo zatrudnia pracownika niepełnosprawnego. Pomoc może być także przyznana w celu zrekompensowania obniżenia produktywności lub umożliwienia przystosowania lokali.

W dziedzinie zdrowia oraz bezpieczeństwa w pracy dyrektywa 89/654/WE dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy przewiduje, że „jeżeli jest to konieczne, miejsca pracy muszą być przystosowane dla pracowników niepełnosprawnych”.

• Uczenie się przez całe życie

Dostęp do współczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) pozwalający na uczenie się on-line lub „eLearning” może być sposobem na usunięcie przeszkód dla edukacji, szkolenia się i uczenia się przez całe życie, które piętrzą się przed osobami niepełnosprawnymi. Z tego względu w propozycji programu eLearning Komisji wyraźnie wspomina się o potrzebach osób niepełnosprawnych, podobnie jak w planie działań dotyczącym nauki języków i różnorodności językowej oraz planie dotyczącym kompetencji i mobilności.

Komisja powinna prowadzić wiele akcji w dziedzinie edukacji, szkoleń i młodzieży, jak np.:

• nadawanie wysokiego priorytetu wspieraniu dobrych praktyk i identyfikacji czynników sukcesu w dziedzinie integracji osób niepełnosprawnych w ramach wdrażania programu pracy dotyczącego celów systemu edukacji i szkoleń,
• w ramach opracowywania i stosowania przyszłego programu działań eLearning (2004–2006) – przyznawanie szczególnej wagi specyficznym potrzebom osób niepełnosprawnych,
• włączanie informacji skierowanych do osób niepełnosprawnych do systemu informacji PLOTEUS,
• przykładanie szczególnej uwagi do projektów angażujących osoby niepełnosprawne w programy Socrates, Leonardo i Młodzież,
• kontrolowanie e-dostępności stron internetowych i produktów medialnych dotyczących szkoleń i nauki przez całe życie.

Komisja upowszechni i wykorzysta wyniki badań prowadzonych w ramach szóstego programu ramowego w zakresie badań.

• Wykorzystywanie potencjału nowych technologii

Prowadzone w ramach planu działania eEuropa 2002 działania dotyczące dostępności przyniosły dobre wyniki i muszą być monitorowanie. Z drugiej strony, w związku z inicjatywą W3C/WAI, państwa członkowskie przyjęły instrukcje dla dostępności internetowych stron publicznych. W grudniu 2002 r. Rada przyjęła także rezolucję dotyczącą e-dostępności.

Plan działania eEuropa 2005 ma na celu zagwarantowanie uczestnictwa i równości dostępu osób niepełnosprawnych i innych grup w trudnej sytuacji do nowości w dziedzinie usług publicznych on-line, administracji on-line (e-rządzenie), nauczania elektronicznego (e-learning) i usług dotyczących e-zdrowia (e-zdrowie) oraz stworzenie dynamicznego i dostępnego środowiska dla biznesu elektronicznego (e-biznes).

• Dostępność do zabudowy publicznej

W celu zagwarantowania osobom niepełnosprawnym lepszego i skuteczniejszego dostępu do miejsc pracy należy tworzyć więcej projektów oraz konstruować więcej budynków respektujących zasadę projektowania dla wszystkich.

Dla poprawy jakości życia osób niepełnosprawnych konieczna jest także dostępność obiektów kulturalnych i wypoczynkowych. Rada przyznała to w swej rezolucji z 6 maja 2003 r., dotyczącej dostępu osób niepełnosprawnych do obiektów kulturalnych i działalności kulturalnej. Zrobiła to samo w rezolucji z 21 maja 2002 r. w sprawie przyszłości turystyki europejskiej, prosząc Komisję i państwa członkowskie oraz inne podmioty o zintensyfikowanie wysiłków w celu ułatwienia dostępu osób niepełnosprawnych do turystyki.

Ostatecznie w białej księdze zatytułowanej „Europejska polityka transportowa na 2010 rok: czas decyzji” Komisja zachęca do większego wykorzystywania dostępnego transportu publicznego.

Komisja musi prowadzić dodatkowe działania w następujących dziedzinach:

• promowanie norm europejskich we wszystkich dziedzinach dotyczących środowiska zbudowanego, w tym dotyczących planowania, projektowania, konstruowania i użytkowania budynków,
• wspieranie poprawy nauczania dotyczącego kwestii dostępności w szkołach i pośród osób pracujących,
• wspieranie włączania kwestii dostępności do polityk dotyczących przetargów i uwzględniania tego wymiaru w ramach przyznawania funduszy strukturalnych,
• wspieranie rozwoju badań w dziedzinie dostępności do miejsc i infrastruktury turystycznej oraz do transportu miejskiego.

Druga faza planu działań (2006–2007)

Druga faza planu rozkłada się na dwa lata (2006–2007) i kładzie akcent na aktywną integrację i niezależność (prawo osób niepełnosprawnych do korzystania ze środków mających zapewnić im niezależność, integrację społeczną i zawodową oraz uczestnictwo w życiu społeczności). Proponuje cztery priorytety:

• wspieranie działalności zawodowej,
• promowanie dostępu do pomocy i do usług związanych z opieką dobrej jakości,
• wspieranie ogólnej dostępności dóbr i usług,
• zwiększenie możliwości Unii w dziedzinie gromadzenia i analizy [danych].

Trzecia faza planu działania (2008–2009)

Trzecia faza planu działania dotyczy lat 2008 i 2009. Głównym celem tej fazy jest szeroko rozumiany dostęp. Komisja, po przeanalizowaniu ostatnich zmian i po skonsultowaniu się ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, określa tutaj dwa główne priorytety:

• działanie na rzecz uczestnictwa sprzyjającego integracji osób niepełnosprawnych przez dostęp: usunięcie przeszkód dla edukacji i w dostępie do rynku pracy, rozwój dostępu do dóbr, usług i infrastruktury, wzmocnienie zdolności analizy Komisji w celu wspierania dostępu,
• praca na rzecz pełnego korzystania z praw podstawowych: wspieranie wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych, uzupełnienie wspólnotowych ram prawnych dla ochrony przeciw dyskryminacji.

KONTROLA I STRUKTURA MONITOROWANIA

Poprawa możliwości realizacji

Zadaniem grupy międzywydziałowej Komisji zajmującej się kwestiami dotyczącymi osób niepełnosprawnych jest osiągnięcie postępów w procesie przewidzianym przez plan działania i kontrolowanie wdrażania zintegrowanej strategii przez poszczególne działy Komisji. Ma także informować komisarzy odpowiedzialnych za równość szans o postępach dokonanych przez grupę.

Europejska grupa wysokiego szczebla odpowiedzialna za kwestie dotyczące osób niepełnosprawnych (grupa ekspertów, której przewodniczy Komisja, złożona ze specjalistów z państw członkowskich) ma za zadanie rozwijać synergię między politykami krajowymi.

Unia wzmocni swoją współpracę z takimi organizacjami, jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, Rada Europy Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, europejskie organizacje normalizacyjne, takie jak Europejskie Centrum Normalizacji (CEN), Europejska Agencja ds. Rozwoju Szkolnictwa Specjalnego oraz Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, w celu rozwinięcia korzystnych dla wszystkich relacji i korzystania z ich wiedzy fachowej oraz pracy ich grup analitycznych.

Wzmocnienie przewodnictwa

Komisja proponuje wzmocnić swoją współpracę z przedstawicielami stowarzyszeń osób niepełnosprawnych, szczególnie z Europejskim Forum Osób Niepełnosprawnych. Proponuje także, aby grupa wysokiego szczebla zwiększyła poziom wymiany poglądów ze społeczeństwem obywatelskim. Zachęca także partnerów społecznych do pełnego wkładu w promowanie równości osób niepełnosprawnych.

Komisja wspiera współpracę międzyinstytucjonalną między instytucjami i organami unijnymi, szczególnie z komisją „zatrudnienie i sprawy socjalne” Parlamentu oraz z intergrupą „osoby niepełnosprawne”.

Sprawozdanie Komisji o sytuacji osób niepełnosprawnych

Sprawozdanie Komisji dotyczące osób niepełnosprawnych musi zwrócić szczególną uwagę na wysiłki poczynione w ramach polityk wspólnotowych w celu promowania równości szans osób niepełnosprawnych. Musi wspominać o wkładzie państw członkowskich, przestawiając ich działania, zwłaszcza w dziedzinie uwzględniania kwestii niepełnosprawności we wszystkich odpowiednich politykach krajowych. Komisja musi co dwa lata sporządzać publiczne sprawozdania, przestrzegając struktury określonej z państwami członkowskimi oraz przedstawicielami osób niepełnosprawnych.

Ostatnia aktualizacja: 03.02.2011