Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

STRESZCZENIE DOKUMENTÓW:

Artykuł 3(2) Traktatu o Unii Europejskiej – Podstawy prawne

Artykuł 67 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Cele

JAKIE SĄ CELE ARTYKUŁÓW?

Artykuł 3 ustęp 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), który określa główne cele Unii Europejskiej (UE), przywiązuje większą wagę do utworzenia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości niż poprzedzający go traktat nicejski.
Artykuł 67 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) stanowi, że UE dąży do zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa za pomocą środków zapobiegających przestępczości, rasizmowi i ksenofobii oraz zwalczających te zjawiska, a także środków służących koordynacji i współpracy organów policyjnych i sądowych oraz innych właściwych organów, jak również na drodze wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych w sprawach karnych i, w miarę potrzeby, przez zbliżanie przepisów karnych państw członkowskich UE.
Przestrzeń tę utworzono, by znieść kontrolę graniczną na granicach wewnętrznych, a jednocześnie zapewnić wysoki poziom ochrony obywateli.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Tytuł V TFUE, w którego skład wchodzą artykuły 67-89, koncentruje się na przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Oprócz przepisów ogólnych, tytuł ten zawiera szczegółowe rozdziały dotyczące:

polityki dotyczącej kontroli granicznych, azylu i imigracji;
współpracy sądowej w dziedzinie prawa cywilnego;
współpracy sądowej w dziedzinie prawa karnego;
współpracy policyjnej.

Artykuł 47 Traktatu o Unii Europejskiej wyraźnie określa osobowość prawną Unii Europejskiej, co czyni ją niezależnym podmiotem w ramach własnego prawa. Zanim jednak Traktat wszedł w życie, kwestie związane ze współpracą sądową w sprawach karnych i współpracą policyjną były objęte tak zwanym trzecim filarem UE i były regulowane w ramach współpracy międzyrządowej. W ramach trzeciego filaru instytucje Unii Europejskiej nie posiadały kompetencji i nie mogły wydawać rozporządzeń ani przyjmować dyrektyw. Traktat lizboński położył kres takiemu podziałowi, umożliwiając działania Unii Europejskiej we wszystkich dziedzinach dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Kontrola granic, polityki azylowej i imigracyjnej

Traktat lizboński udzielił nowych kompetencji instytucjom Unii Europejskiej, które mogą podejmować działania mające na celu:

ustanowienie wspólnego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi UE, w szczególności poprzez wzmocnienie Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej, funkcjonującej pod nazwą Frontex;
stworzenie wspólnego europejskiego systemu azylowego, opartego na jednolitych zasadach i wspólnych procedurach przyznawania i cofania azylu w całej Unii Europejskiej;
ustanowienia zasad, warunków i praw w zakresie legalnej imigracji.

Współpraca sądowa w sprawach cywilnych

Traktat lizboński zezwala instytucjom Unii Europejskiej, w szczególności Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej, na podejmowanie działań w zakresie:

wprowadzenie w życie zasady wzajemnego uznawania postanowień – każdy system wymiaru sprawiedliwości musi uznawać orzeczenia podjęte w ramach systemów wymiaru sprawiedliwości innych państw członkowskich jako ważne i wiążące;
zapewniania rzeczywistego dostępu do wymiaru sprawiedliwości;
opracowywania nowych sposobów rozstrzygania sporów;
kształcenia sędziów i pracowników wymiaru sprawiedliwości.

Współpraca sądowa w sprawach karnych

Wraz z likwidacją trzeciego filaru, współpraca sądowa w sprawach karnych stała się dziedziną, w której wszystkie instytucje europejskie mogą ustanawiać własne przepisy. Na mocy artykułu 83 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) instytucje te mogą opracowywać podstawowe przepisy określające i nakładające kary za najpoważniejsze przestępstwa.

Ponadto Unia Europejska może także określić wspólne przepisy dotyczące przebiegu postępowania karnego, na przykład dotyczące dopuszczalności dowodów lub praw jednostek.

Traktat lizboński przyczynił się do zwiększenia znaczenia Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Wymiaru Sprawiedliwości w Sprawach Karnych (Eurojust), której misją jest pomoc w koordynacji dochodzeń i postępowań sądowych między właściwymi organami państw członkowskich.

Współpraca policyjna

Skuteczna współpraca policyjna jest kluczowym elementem tworzenia w Unii Europejskiej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości opartej na poszanowaniu praw podstawowych. Od chwili wejścia w życie traktatu lizbońskiego zwykła procedura ustawodawcza została rozszerzona na wszystkie pozaoperacyjne aspekty współpracy policyjnej. Jednocześnie współpraca operacyjna podlega specjalnej procedurze legislacyjnej wymagającej jednomyślności w Radzie. Traktat lizboński przewiduje także możliwość ustanowienia wzmocnionej współpracy, jeśli Rada nie będzie w stanie osiągnąć jednomyślności.

Traktat lizboński pozwala również na stopniowe zwiększanie kompetencji Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europol). Podobnie jak w przypadku Eurojust, traktat zezwala Parlamentowi i Radzie na dalsze rozszerzanie zakresu kompetencji i zadań Europolu. Określa również, że nowe zadania obejmują między innymi koordynację, organizację i realizację działań operacyjnych, które zostały włączone do zmienionego rozporządzenia w sprawie Europolu (rozporządzenie (UE) 2016/794 – zob. streszczenie).

Wyłączenia

Dania i Irlandia są objęte specjalnymi ustaleniami. Dania nie uczestniczy w przyjęciu przez Radę działań przewidzianych w tytule V TFUE (Protokół nr 22 – „klauzula wyłączająca” – powoduje wyłączenie Danii z uczestnictwa w przedmiotowej procedurze). Irlandia uczestniczy w przyjmowaniu i stosowaniu niektórych działań dopiero po podjęciu decyzji o ich zastosowaniu („klauzula włączająca”) (Protokół nr 21).

W przypadku Danii i Irlandii zastosowanie mają dwa rodzaje klauzul derogacyjnych:

klauzula włączająca („opt-in”) pozwalająca każdemu z tych państw na uczestniczenie w procedurze przyjęcia środka lub w stosowaniu środka już przyjętego. W takiej sytuacji będą związane takim środkiem w takim samym stopniu, co pozostałe państwa członkowskie UE;
klauzula wyłączająca („opt-out”) pozwalająca w każdej chwili na niestosowanie pewnego środka.

KONTEKST

Na mocy artykułu 3 Traktatu o Unii Europejskiej, który ustanawia cele Unii Europejskiej, UE zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych. Jest to przestrzeń, w której zapewniony jest swobodny przepływ osób wraz z odpowiednimi środkami dotyczącymi kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji oraz zapobiegania i zwalczania przestępczości.

GŁÓWNE DOKUMENTY

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej – Tytuł I – Postanowienia wspólne – Artykuł 6 (dawny artykuł 2 TUE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 17).

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część trzecia – Polityki i działania wewnętrzne Unii – Tytuł V – Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Rozdział 1 – Postanowienia ogólne – Artykuł 67 (dawny artykuł 61 TWE i dawny artykuł 29 TUE) (Dz.U. C 202, 7.6.2016, s. 73).

DOKUMENTY POWIĄZANE

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej — Protokół (nr 21) w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 295–297).

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Protokół (nr 22) w sprawie stanowiska Danii (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 298-302).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1896 z dnia 13 listopada 2019 r. w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej oraz uchylenia rozporządzeń (UE) nr 1052/2013 i (UE) 2016/1624 (Dz.U. L 295 z 14.11.2019, s. 1–131).

Kolejne zmiany rozporządzenia (UE) 2019/1896 zostały włączone do tekstu pierwotnego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1727 z dnia 14 listopada 2018 r. w sprawie Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych (Eurojust) oraz zastąpienia i uchylenia decyzji Rady 2002/187/WSiSW (Dz.U. L 295 z 21.11.2018, s. 138–183).

Zob. tekst skonsolidowany.

Tekst skonsolidowany Traktatu o Unii Europejskiej – Tytuł VI – Postanowienia końcowe – Artykuł 47 (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 41).

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część trzecia – Polityki i działania wewnętrzne Unii – Tytuł V – Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Rozdział 4 – Współpraca sądowa w sprawach karnych – Artykuł 83 (dawny artykuł 31 TUE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 80–81).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/794 z dnia 11 maja 2016 r. w sprawie Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europol), zastępujące i uchylające decyzje Rady 2009/371/WSiSW, 2009/934/WSiSW, 2009/935/WSiSW, 2009/936/WSiSW i 2009/968/WSiSW (Dz.U. L 135 z 24.5.2016, s. 53–114).

Zob. tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej (wersja przekształcona) (Dz.U. L 180 z 29.6.2013, s. 60–95).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona) (Dz.U. L 351 z 20.12.2012, s. 1–32).

Zob. tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/98/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie procedury jednego wniosku o jedno zezwolenie dla obywateli państw trzecich na pobyt i pracę na terytorium państwa członkowskiego oraz w sprawie wspólnego zbioru praw dla pracowników z państw trzecich przebywających legalnie w państwie członkowskim (Dz.U. L 343 z 23.12.2011, s. 1–9).

Ostatnia aktualizacja: 15.01.2024

Top