WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 12 maja 1998 r.(*)

W sprawie C‑85/96

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE, przez Bayerisches Landessozialgericht (Niemcy) wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między

Maríą Martínez Salą

a

Freistaat Bayern,

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 1, 2, 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 lit. h) rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2001/83 z dnia 2 czerwca 1983 r. (Dz.U. L 230, str. 6), zmienionym rozporządzeniem Rady (EWG) nr 3427/89 z dnia 30 października 1989 r. (Dz.U. L 331, str. 1) oraz art. 7 ust. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty (Dz.U. L 257, str. 2),

TRYBUNAŁ,

w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, C. Gulmann, H. Ragnemalm i M. Wathelet (prezesi izb), G.F. Mancini, J.C. Moitinho de Almeida, P.J.G. Kapteyn, J.L. Murray, D.A.O. Edward (sprawozdawca), J.P. Puissochet, G. Hirsch, P. Jann i L. Sevón, sędziowie,

rzecznik generalny: A. La Pergola,

sekretarz: H.A. Rühl, główny administrator,

rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:

–        w imieniu M. Martínez Sali przez Antonia Péreza Garrida, Leiter der Rechtsstelle, działającego przy ambasadzie hiszpańskiej w Bonn,

–        w imieniu rządu niemieckiego przez Ernsta Rödera, Ministerialrat w federalnym ministerstwie gospodarki i Bernda Klokego, Oberregierungsrat w tym samym ministerstwie, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu hiszpańskiego przez D. Luisa Péreza de Ayalę Becerrila, abogado del Estado, z państwowej służby prawnej, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez Petera Hillenkampa, radcę prawnego i Klausa‑Dietera Borchardta, członka służby prawnej, działających w charakterze pełnomocników,

uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,

po wysłuchaniu uwag przedstawionych przez: M. Martínez Salę, reprezentowaną przez Antonia Péreza Garrida; rząd niemiecki, reprezentowany przez Ernsta Rödera; rząd hiszpański, reprezentowany przez D. Luisa Péreza de Ayalę Becerrila; rząd francuski, reprezentowany przez Claude’a Chavance’a, sekretarza spraw zagranicznych w departamencie prawnym ministerstwa spraw zagranicznych, działającego w charakterze pełnomocnika; rząd Zjednoczonego Królestwa, reprezentowany przez Stephena Richardsa, barrister oraz Komisję, reprezentowaną przez Klausa‑Dietera Borchardta, na rozprawie w dniu 15 kwietnia 1997r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 1 lipca 1997 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Postanowieniem z dnia 2 lutego 1996 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 20 marca 1996 r., Bayerisches Landessozialgericht skierował do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE, cztery pytania prejudycjalne w przedmiocie wykładni art. 1, 2, 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 lit. h) rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2001/83 z dnia 2 czerwca 1983 r. (Dz.U. L 230, str. 6), zmienionego rozporządzeniem Rady (EWG) nr 3427/89 z dnia 30 października 1989 r. (Dz.U. L 331, str. 1), jak również w przedmiocie wykładni art. 7 ust. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty (Dz.U. L 257, str. 2).

2        Pytania te zostały podniesione w ramach sporu zawisłego pomiędzy M. Martínez Salą a Freistaat Bayern w przedmiocie odmowy przyznania zasiłku wychowawczego na dziecko.

 Prawo wspólnotowe

3        Rozporządzenie nr 1612/68 stanowi w art. 7 ust. 2, że pracownik będący obywatelem państwa członkowskiego korzysta na terytorium innego państwa członkowskiego z takich samych przywilejów socjalnych i podatkowych jak pracownicy krajowi.

4        Zgodnie z art. 1 lit. a) pkt i) rozporządzenia nr 1408/71 pojęcie „pracownik” oznacza, dla celów stosowania przepisów tego rozporządzenia, każdą osobę, „która jest ubezpieczona na podstawie ubezpieczenia obowiązkowego lub fakultatywnego kontynuowanego na wypadek jednego lub kilku ryzyk, odpowiadających działom systemu zabezpieczenia społecznego, które stosuje się do pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek”. Artykuł 2 tego rozporządzenia przewiduje, że rozporządzenie stosuje się „do pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich”.

5        Artykuł 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71 stanowi, że „osoby zamieszkujące terytorium jednego z państw członkowskich, do których stosują się przepisy niniejszego rozporządzenia, podlegają obowiązkom i korzystają z praw wynikających z ustawodawstwa każdego państwa członkowskiego na tych samych warunkach, co obywatele tego państwa, z zastrzeżeniem przepisów szczególnych, zawartych w niniejszym rozporządzeniu”.

6        Artykuł 4 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 1408/71 stanowi, że rozporządzenie to stosuje się „do wszystkich ustawodawstw odnoszących się do […] świadczeń rodzinnych”. Zgodnie z art. 1 lit. u) pkt i) określenie „świadczenia rodzinne” oznacza „wszelkie świadczenia rzeczowe lub pieniężne, wyrównujące koszty utrzymania rodziny, zgodnie z ustawodawstwem, określonym w art. 4 ust. 1 lit. h), z wyłączeniem specjalnych zasiłków porodowych, wymienionych w załączniku II”.

7        Zgodnie z pkt I – „Pracownik najemny lub osoby prowadzące działalność na własny rachunek [art. 1 lit. a) [pkt] ii) i iii) rozporządzenia]” ? części C („Niemcy”) załącznika I   do rozporządzenia nr 1408/71:

„Jeżeli instytucją właściwą w sprawie przyznania świadczeń rodzinnych, zgodnie z tytułem III rozdział 7 rozporządzenia, jest instytucja niemiecka, to w rozumieniu art. 1 lit. a) [pkt] ii) rozporządzenia:

a)      »pracownik najemny« oznacza osobę ubezpieczoną z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego na wypadek bezrobocia lub osobę, która w następstwie tego ubezpieczenia otrzymuje świadczenia pieniężne z tytułu ubezpieczenia na wypadek choroby lub porównywalne świadczenia;

b)      »osoba prowadząca działalność na własny rachunek« oznacza osobę, która prowadzi działalność na własny rachunek i która jest zobowiązana:

–        ubezpieczyć się lub opłacać składki na ubezpieczenie emerytalne w systemie dla osób prowadzących działalność na własny rachunek,

         lub

–        ubezpieczyć się w ramach obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego”.

 Uregulowania niemieckie oraz Europejska konwencja o pomocy społecznej i medycznej

8        Niemiecki zasiłek wychowawczy stanowi świadczenie nieskładkowe, należące do środków z zakresu polityki rodzinnej, które przyznawane jest na podstawie Bundeserziehungsgeldgesetz z dnia 6 grudnia 1985 r. (federalnej ustawy o zasiłkach i urlopach wychowawczych, BGBl. I, str. 2154, zwanej dalej „BErzGG”).

9        BErzGG w brzmieniu z dnia 25 lipca 1989 r. (BGBl. I, str. 1550), zmienionym ustawą z dnia 17 grudnia 1990 r. (BGBl. I, str. 2823), przewiduje w § 1 ust. 1, że o zasiłek wychowawczy może ubiegać się każda osoba: 1) mająca stałe lub zwykłe miejsce zamieszkania na terytorium objętym stosowaniem ustawy, 2) posiadająca dziecko na swoim utrzymaniu, które zamieszkuje z nią w jednym gospodarstwie domowym, 3) która sama opiekuje się tym dzieckiem i je wychowuje oraz 4) która nie jest zatrudniona lub nie jest zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy.

10      Paragraf 1 ust. 1 lit. a) BErzGG stanowi, że „każdy cudzoziemiec, który ubiega się o przyznanie zasiłku powinien posiadać prawo pobytu [na terenie Niemiec] (Aufenthaltsberechtigung) lub pozwolenie na pobyt (Aufenthaltserlaubnis)”. Sąd krajowy podnosi, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Bundessozialgericht prawo pobytu „posiada” tylko ta osoba, która przedstawi dokument wydany przez urząd do spraw cudzoziemców, poświadczający w należytej formie prawo pobytu od początku okresu zasiłkowego; samo zaświadczenie, że został złożony wniosek o pozwolenie na pobyt i w rezultacie zezwala się na pobyt osoby nie wystarcza, by uznać, że zainteresowana osoba posiada prawo pobytu w rozumieniu powyższego przepisu.

11      Zgodnie z art. 1 Europejskiej konwencji o pomocy społecznej i medycznej, przyjętej przez Radę Europy w dniu 11 grudnia 1953 r. i obowiązującej w Niemczech od 1956 r., a w Hiszpanii od 1983 r., „każda z umawiających się stron zobowiązuje się zapewnić, że obywatele innych umawiających się stron, którzy przebywają zgodnie z prawem w jakiejkolwiek części jej terytorium, objętej stosowaniem niniejszej konwencji i którzy nie dysponują wystarczającymi środkami, będą mieli równe prawa z obywatelami tej strony do pomocy społecznej i medycznej, przewidzianej na mocy przepisów prawnych obowiązujących na tej części terytorium oraz będą mogli się o nią ubiegać na takich samych warunkach” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak poniższy cytat z tej konwencji].

12      Artykuł 6 lit. a) tej konwencji przewiduje, że „umawiająca się strona nie może wydalić przebywającego zgodnie z prawem na jej terytorium obywatela innej umawiającej się strony wyłącznie z tego powodu, że zainteresowany potrzebuje pomocy”.

 Postępowanie przed sądem krajowym

13      M. Martínez Sala, urodzona w dniu 8 lutego 1956 r., jest obywatelką Hiszpanii, która mieszka w Niemczech od maja 1968 r. Wykonywała tam od 1976 r. do 1986 r. z przerwami pracę najemną, a następnie pracowała od dnia 12 września 1989 r. do dnia 24 października 1989 r. Odtąd korzystała z pomocy społecznej wypłacanej ze środków miasta Norymbergii oraz Landratsamt Nürnberger Land (urzędu rady związku krajowego Norymbergii) na podstawie Bundessozialhilfegesetz (federalnej ustawy o pomocy społecznej).

14      Do dnia 19 maja 1984 r., w zasadzie bez dłuższych przerw, M. Martínez Sala otrzymywała od właściwych organów kolejne pozwolenia na pobyt. Po tej dacie otrzymywała wyłącznie zaświadczenia, że ubiegała się o przedłużenie pozwolenia na pobyt. W swoim postanowieniu odsyłającym Bayerisches Landessozialgericht podnosi jednak, że Europejska konwencja o pomocy społecznej i medycznej z dnia 11 grudnia 1953 r. nie zezwala na wydalenie zainteresowanej. W dniu 19 kwietnia 1994 r. M. Martínez Sala otrzymała pozwolenie na pobyt ważne do dnia 18 kwietnia 1995 r., które zostało przedłużone w dniu 20 kwietnia 1995 r. na kolejny rok.

15      M. Martínez Sala wystąpiła w styczniu 1993 r., czyli w czasie, gdy nie posiadała pozwolenia na pobyt, do Freistaat Bayern o przyznanie zasiłku wychowawczego na dziecko urodzone w tym samym miesiącu.

16      Freistaat Bayern decyzją z dnia 21 stycznia 1993 r. oddalił jej wniosek ze względu na to, że zainteresowana nie posiada niemieckiego obywatelstwa ani prawa pobytu, ani pozwolenia na pobyt.

17      Orzeczeniem z dnia 21 marca 1994 r. Sozialgericht Nürnberg oddalił skargę wniesioną w dniu 13 lipca 1993 r. przez M. Martínez Salę na tę decyzję, opierając się na tym, że skarżąca nie posiadała karty pobytu.

18      W dniu 8 czerwca 1994 r. M. Martínez Sala wniosła odwołanie od tego orzeczenia do Bayerisches Landessozialgericht.

19      Bayerisches Landessozialgericht uznał, że nie jest wykluczone, by wnosząca odwołanie mogła celem uzyskania prawa do zasiłku wychowawczego powołać się na przepisy rozporządzeń nr 1408/71 i 1612/68; z tego względu zawiesił postępowanie i zwrócił się do Trybunału z czterema następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy obywatelka hiszpańska, zamieszkująca w Niemczech, która była zatrudniona z pewnymi przerwami do 1986 r. i, poza krótkim okresem zatrudnienia w 1989 r., otrzymywała następnie pomoc społeczną na podstawie Bundessozialhilfegesetz (federalnej ustawy o pomocy społecznej) posiada nadal w 1993 r. przymiot pracownika w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia (EWG) nr 1612/68 lub w rozumieniu art. 2 w związku z art. 1 rozporządzenia (EWG) nr 1408/71?

2)      Czy zasiłek wychowawczy, przyznawany na podstawie federalnej ustawy o zasiłkach i urlopach wychowawczych (BErzGG) jest świadczeniem rodzinnym w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. h) rozporządzenia (EWG) nr 1408/71, do którego obywatele hiszpańscy zamieszkujący na terytorium Niemiec są uprawnieni na takich samych warunkach jak obywatele niemieccy zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia (EWG) nr 1408/71?

3)      Czy zasiłek wychowawczy, przyznawany na podstawie federalnej ustawy o zasiłkach i urlopach wychowawczych (BErzGG) jest przywilejem socjalnym w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia (EWG) nr 1612/68?

4)      Czy federalna ustawa o zasiłkach i urlopach wychowawczych (BErzGG) jest zgodna z prawem Unii Europejskiej, jeśli wymaga od obywateli innego państwa członkowskiego posiadania wydanej w należytej formie karty pobytu jako warunku przyznania zasiłku wychowawczego, nawet gdy mają oni prawo do przebywania na terytorium Niemiec?”.

20      Należy w pierwszej kolejności udzielić odpowiedzi na pytania drugie i trzecie, następnie na pierwsze i wreszcie na czwarte.

 W przedmiocie pytania drugiego i trzeciego

21      Zadając drugie i trzecie pytanie, sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy świadczenie, takie jak zasiłek wychowawczy, przewidziany przez BErzGG, które jest przyznawane automatycznie osobom spełniającym pewne obiektywne kryteria w oderwaniu od jakiejkolwiek indywidualnej i uznaniowej oceny ich osobistych potrzeb oraz które ma na celu wyrównanie kosztów utrzymania rodziny, wchodzi w zakres stosowania prawa wspólnotowego jako świadczenie rodzinne w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 1408/71 bądź jako przywilej socjalny w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68.

22      W wyroku z dnia 10 października 1996 r. w sprawach połączonych C‑245/94 i C‑312/94 Hoever i Zachow, Rec. str. I‑4895, Trybunał orzekł już, że świadczenie, takie jak zasiłek wychowawczy, przewidziany przez BErzGG, które jest przyznawane automatycznie osobom spełniającym pewne obiektywne kryteria w oderwaniu od jakiejkolwiek indywidualnej i uznaniowej oceny ich osobistych potrzeb oraz które ma na celu wyrównanie kosztów utrzymania rodziny należy traktować jako świadczenie rodzinne w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 1408/71.

23      Rząd niemiecki podnosi, że Trybunał powinien ponownie zbadać kwestię tej wykładni i nawiązuje w swoich uwagach na piśmie do tez przedstawionych w przywołanej wyżej sprawie oraz podczas rozprawy do tez przedłożonych Trybunałowi w sprawie Mille‑Wilsmann, zarejestrowanej pod numerem C‑16/96. Ponieważ Bundessozialgericht wycofał swój wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym po wydaniu przywołanego wyroku w sprawach Hoever i Zachow, sprawa została wykreślona z rejestru postanowieniem z dnia 14 kwietnia 1997 r.

24      Ponieważ rząd niemiecki nie złożył dalszych wyjaśnień w odniesieniu do tych aspektów wyroku w sprawach Hoever i Zachow, które jego zdaniem powinny zostać ponownie zbadane ani nie przedstawił powodów, które mogłyby uzasadniać takie ponowne badanie, należy potwierdzić, że świadczenie, takie jak zasiłek wychowawczy przewidziany przez BErzGG, które jest przyznawane automatycznie osobom spełniającym pewne obiektywne kryteria w oderwaniu od jakiejkolwiek indywidualnej i uznaniowej oceny ich osobistych potrzeb oraz które ma na celu wyrównanie kosztów utrzymania rodziny, stanowi świadczenie rodzinne w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 1408/71.

25      Jeśli chodzi o pojęcie przywileju socjalnego, o którym mowa w art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68, to obejmuje ono, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, wszelkie korzyści, bez względu na ich związek z umową o pracę, przyznawane pracownikom krajowym przede wszystkim z uwagi na obiektywny przymiot bycia pracownikami lub po prostu ze względu na okoliczność zamieszkiwania na terytorium państwa, a ich rozszerzenie na pracowników będących obywatelami innych państw członkowskich ma, jak się zdaje, służyć wspieraniu mobilności pracowników w obrębie Wspólnoty (wyrok z dnia 27 marca 1985 r. w sprawie 249/83 Hoeckx, Rec. str. 973, pkt 20).

26      Sporny zasiłek wychowawczy stanowi korzyść przyznawaną między innymi pracownikom zatrudnionym w niepełnym wymiarze czasu pracy. Wobec tego stanowi on przywilej socjalny w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68.

27      Należy dodać, że ponieważ rozporządzenie nr 1612/68 ma zasięg ogólny w odniesieniu do swobodnego przepływu osób, jego art. 7 ust. 2 może stosować się do przywilejów socjalnych, które równocześnie wchodzą w szczególny zakres stosowania rozporządzenia nr 1408/71 (wyrok z dnia 10 marca 1993 r. w sprawie C‑111/91 Komisja przeciwko Luksemburgowi, Rec. str. I‑817, pkt 21).

28      Na pytania drugie i trzecie należy zatem odpowiedzieć, że świadczenie takie jak zasiłek wychowawczy, przewidziany przez BErzGG, które jest przyznawane automatycznie osobom spełniającym pewne obiektywne kryteria w oderwaniu od jakiejkolwiek indywidualnej i uznaniowej oceny ich osobistych potrzeb oraz które ma na celu wyrównanie kosztów utrzymania rodziny, wchodzi w zakres stosowania ratione materiae prawa wspólnotowego jako świadczenie rodzinne w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 1408/71 oraz jako przywilej socjalny w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68.

 W przedmiocie pytania pierwszego

29      Zadając pytanie pierwsze, sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy obywatel państwa członkowskiego, który zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego, w którym jest zatrudniony, a następnie otrzymuje pomoc społeczną, posiada przymiot pracownika w rozumieniu rozporządzenia nr 1612/68 lub w rozumieniu rozporządzenia nr 1408/71.

30      W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że na podstawie ustawy BErzGG zasiłek wychowawczy przysługuje między innymi pod warunkiem, że beneficjent nie wykonuje działalności zawodowej ani nie jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Ten warunek może ograniczać liczbę osób, które mogą jednocześnie korzystać z zasiłku wychowawczego i zaliczać się do grupy pracowników w rozumieniu prawa wspólnotowego.

31      Należy również podnieść, że definicja pracownika w prawie wspólnotowym nie jest jednolita, lecz różni się w zależności od dziedziny, w jakiej jest stosowana. Tak więc pojęcie pracownika użyte w art. 48 traktatu WE oraz rozporządzeniu nr 1612/68 niekoniecznie pokrywa się z pojęciem pracownika stosowanym na potrzeby art. 51 traktatu WE i rozporządzenia nr 1408/71.

 Status pracownika w rozumieniu art. 48 traktatu i rozporządzenia nr 1612/68

32      W ramach art. 48 traktatu i rozporządzenia nr 1612/68 za pracownika należy uznać osobę, która wykonuje przez pewien okres pracę na rzecz innej osoby i pod jej kierownictwem w zamian za wynagrodzenie. Z chwilą zakończenia stosunku pracy zainteresowana osoba co do zasady traci status pracownika, przy czym należy jednak pamiętać, że po pierwsze status ten może wywoływać pewne skutki po ustaniu stosunku pracy oraz że po drugie osoba faktycznie poszukująca pracy powinna również być uznana za pracownika (zob. podobnie wyroki: z dnia 3 lipca 1986 r. w sprawie 66/85 Lawrie‑Blum, Rec. str. 2121, pkt 17, z dnia 21 czerwca 1988 r. w sprawie 39/86 Lair, Rec. str. 3161, pkt 31?36 oraz z dnia 26 lutego 1991 r. w sprawie C‑292/89 Antonissen, Rec. str. I‑745, pkt 12 i 13).

33      Ponadto należy przypomnieć, że jeżeli pracownik, będący obywatelem państwa członkowskiego był zatrudniony w innym państwie członkowskim i tam zamieszkiwał po przejściu na emeryturę, jego zstępni nie zachowują prawa do równego traktowania na podstawie art. 7 rozporządzenia nr 1612/68 w odniesieniu do świadczeń socjalnych przewidzianych przez przepisy prawne przyjmującego państwa członkowskiego po osiągnięciu przez nich wieku 21 lat oraz gdy nie pozostają już na utrzymaniu pracownika, a sami nie posiadają statusu pracownika (wyrok z dnia 18 czerwca 1987 r. w sprawie 316/85 Lebon, Rec. str. 2811).

34      W niniejszej sprawie sąd krajowy nie przedstawił wystarczających informacji, by Trybunał mógł zbadać, czy w świetle powyższych rozważań osoba znajdująca się w takiej sytuacji jak skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym jest pracownikiem w rozumieniu art. 48 traktatu i rozporządzenia nr 1612/68, na przykład ze względu na okoliczność poszukiwania zatrudnienia. Zbadanie tej kwestii należy zatem do sądu krajowego.

 Status pracownika w rozumieniu rozporządzenia nr 1408/71

35      Zgodnie z art. 2 rozporządzenia nr 1408/71 stosuje się ono do pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich i są obywatelami jednego z tych państw, jak również do członków ich rodzin.

36      Tym samym osoba posiada status pracownika w rozumieniu rozporządzenia nr 1408/71, jeżeli jest ubezpieczona, nawet na wypadek tylko jednego ryzyka, na podstawie ubezpieczenia obowiązkowego lub fakultatywnego w ramach powszechnego lub specjalnego systemu zabezpieczenia społecznego, zgodnie z art. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71, niezależnie od istnienia stosunku pracy (zob. podobnie wyroki: z dnia 31 maja 1979 r. w sprawie 182/78 Pierik II, Rec. str. 1977, pkt 4 i 7 oraz z dnia 9 lipca 1987 r. w sprawach połączonych 82/86 i 103/86 Laborero i Sabato, Rec. str. 3401, pkt 17).

37      Zdaniem Komisji w związku z powyższym skarżąca powinna być uznana za pracownika w rozumieniu rozporządzenia nr 1408/71 z tego choćby względu, że była objęta obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym w Niemczech lub z uwagi na to, że ośrodek pomocy społecznej zapewniał jej i jej dzieciom ubezpieczenie zdrowotne i opłacał stosowne składki.

38      Podobnie w trakcie rozprawy rząd francuski podnosił, że skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym mogła być uznana za pracownika w rozumieniu wspólnotowego prawa zabezpieczenia społecznego, ponieważ była – i być może nadal jest – objęta w takiej lub innej formie niemieckim ubezpieczeniem emerytalnym.

39      Rząd niemiecki jednak zauważa, że zgodnie z pkt I części C („Niemcy”) załącznika I  do rozporządzenia nr 1408/71 w kontekście świadczeń rodzinnych, do których zalicza się sporny zasiłek, za pracownika może być uznana wyłącznie osoba ubezpieczona z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego na wypadek bezrobocia lub osoba, która w następstwie tego ubezpieczenia otrzymuje świadczenia pieniężne z tytułu ubezpieczenia na wypadek choroby lub porównywalne świadczenia.

40      W trakcie rozprawy Komisja podkreśliła również, że w wyroku z dnia 30 stycznia 1997 r. w sprawach połączonych C‑4/95 i C‑5/95 Stöber i Piosa Pereira, Rec. str. I‑511, teza, jakoby ubezpieczenie tylko na wypadek jednego ryzyka przewidzianego w rozporządzeniu nr 1408/71 wystarczyło, by przyznać danej osobie status pracownika w rozumieniu tego rozporządzenia, została zakwestionowana.

41      W tym względzie należy podnieść, że w pkt 36 wyroku w sprawach połączonych Stöber i Piosa Pereira Trybunał uznał, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by państwa członkowskie ograniczyły prawo do świadczeń rodzinnych do osób należących do solidarnej wspólnoty utworzonej przez szczególny system ubezpieczenia, w tamtym przypadku był to program ubezpieczenia emerytalnego dla osób prowadzących działalność na własny rachunek.

42      Tym samym zgodnie z  pkt I części C („Niemcy”) załącznika I, do którego odsyła art. 1 lit. a) pkt ii) rozporządzenia nr 1408/71, jedynie osoby ubezpieczone z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego na wypadek bezrobocia lub osoby, które w następstwie tego ubezpieczenia otrzymują świadczenia pieniężne z tytułu ubezpieczenia lub porównywalne świadczenia, mogą być uznane, do celów przyznania świadczenia rodzinnego, zgodnie z tytułem III rozdział 7 rozporządzenia nr 1408/71, za pracowników najemnych w rozumieniu art. 1 lit. a) pkt ii) tego rozporządzenia (wyrok z dnia 12 czerwca 1997 r. w sprawie C‑266/95 Merino García, Rec. str. I‑3279).

43      Jasno wynika z brzmienia tego przepisu, że pkt I część C załącznika I  do rozporządzenia nr 1408/71 uszczegółowił i ograniczył pojęcie pracownika najemnego w rozumieniu art. 1 lit. a) pkt ii) tego rozporządzenia wyłącznie do celów przyznawania świadczeń rodzinnych zgodnie z tytułem III rozdział 7.

44      Ponieważ sytuacja osoby takiej jak skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym nie jest ujęta w żadnym przepisie tytułu III rozdział 7, ograniczenie ustanowione w pkt I części C załącznika I  nie może się do niej stosować w ten sposób, że kwestia, czy posiada ona status pracownika w rozumieniu rozporządzenia nr 1408/71 musi być rozpatrywana wyłącznie na podstawie art. 1 lit. a) pkt ii) tego rozporządzenia. Taka osoba będzie wobec tego mogła korzystać z praw wynikających z tego statusu, gdy zostanie stwierdzone, że jest ubezpieczona, nawet na wypadek tylko jednego ryzyka, na podstawie ubezpieczenia obowiązkowego lub fakultatywnego w ramach powszechnego lub specjalnego systemu zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71.

45      Ponieważ postanowienie odsyłające nie zawiera wystarczających informacji umożliwiających Trybunałowi uwzględnienie wszelkich okoliczności, które mogą być istotne w niniejszej sprawie, do sądu krajowego należy ustalenie, czy osoba taka jak skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym jest objęta zakresem stosowania ratione personae art. 48 traktatu i rozporządzenia nr 1612/68 czy rozporządzenia nr 1408/71.

 W przedmiocie pytania czwartego

46      Zadając pytanie czwarte sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy prawo wspólnotowe stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie wymagało od obywateli innych państw członkowskich przedłożenia karty pobytu w należytej formie celem otrzymania zasiłku wychowawczego.

47      Kwestia ta opiera się na założeniu, że skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym ma prawo pobytu na terytorium zainteresowanego państwa członkowskiego.

48      Na podstawie BErzGG do zasiłku wychowawczego jest uprawniona osoba, która ? o ile spełnia pozostałe materialne przesłanki do przyznania tego zasiłku ? ma stałe lub zwykłe miejsce zamieszkania na terytorium Niemiec.

49      Obywatel innego państwa członkowskiego, który ma prawo pobytu na terytorium Niemiec i który tam przebywa, spełnia ten warunek. Pod tym względem, znajduje się on w identycznej sytuacji jak obywatel niemiecki zamieszkujący na terytorium Niemiec.

50      Niemniej BErzGG przewiduje, że w odróżnieniu od obywateli niemieckich „każdy cudzoziemiec”, w tym również obywatel innego państwa członkowskiego, aby móc otrzymać sporne świadczenie, musi posiadać określony dokument pobytowy. Bezsporne jest, że samo zaświadczenie o tym, że wniosek o pozwolenie na pobyt został złożony, nie wystarcza, nawet jeśli takie zaświadczenie potwierdza, że pobyt zainteresowanej osoby jest zgodny z prawem.

51      Ponadto sąd krajowy podkreśla, że „zwłoka w wydaniu [takiego pozwolenia na pobyt] z przyczyn wyłącznie administracyjnych narusza istotę praw obywateli Unii Europejskiej”.

52      O ile prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie mogło wymagać od obywateli innych państw członkowskich, zamieszkujących zgodnie z prawem na jego terytorium stałego posiadania przy sobie dokumentu poświadczającego ich prawo pobytu, jeśli identyczny obowiązek spoczywa na obywatelach tego państwa w odniesieniu do dokumentów tożsamości (zob. podobnie wyroki: z dnia 27 kwietnia 1989 r. w sprawie 321/87 Komisja przeciwko Belgii, Rec. str. 997, pkt 12 oraz z dnia 30 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑24/97 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. str. I‑2133, pkt 13), o tyle niekoniecznie ma to też zastosowanie, w przypadku gdy państwo członkowskie wymaga od obywateli innych państw członkowskich, by celem uzyskania zasiłku wychowawczego obowiązkowo posiadali pozwolenie na pobyt, za którego wydanie odpowiedzialne są organy administracyjne tego państwa.

53      W istocie dla potrzeb uznania prawa pobytu karta pobytu może mieć jedynie charakter deklaratoryjny i pełnić funkcję dowodową (zob. również wyrok z dnia 8 kwietnia 1976 r. w sprawie 48/75 Royer, Rec. str. 497, pkt 50). Natomiast z akt sprawy wynika, że dla przyznania spornego świadczenia karta pobytu posiada charakter konstytutywny.

54      Z powyższego wynika, że okoliczność, iż państwo członkowskie wymaga od obywatela innego państwa członkowskiego, ubiegającego się o świadczenie, takie jak sporny zasiłek, przedstawienia dokumentu o charakterze konstytutywnym, który jest wydawany przez jego własną administrację, podczas gdy obywatele tego państwa nie mają obowiązku przedkładania żadnego dokumentu tego rodzaju, prowadzi do nierównego traktowania.

55      W zakresie stosowania postanowień traktatowych oraz wobec braku jakiegokolwiek uzasadnienia takie nierówne traktowanie stanowi dyskryminację, zakazaną na podstawie art. 6 traktatu WE.

56      W trakcie rozprawy rząd niemiecki podnosił ? przyznając wprawdzie, że warunek przewidziany w BErzGG jest przejawem nierównego traktowania w rozumieniu art. 6 traktatu ? że okoliczności sprawy rozpatrywanej w postępowaniu przed sądem krajowym nie wchodzą w zakres stosowania ratione materiae ani w zakres ratione personae traktatu, a wobec tego skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym nie może powoływać się na to postanowienie.

57      W kwestii zakresu stosowania ratione materiae należy odwołać się do odpowiedzi udzielonych na pytania pierwsze, drugie i trzecie, z których wynika, że zasiłek wychowawczy będący przedmiotem sporu w postępowaniu krajowym bezsprzecznie wchodzi w zakres stosowania ratione materiae prawa wspólnotowego.

58      W odniesieniu do zakresu stosowania ratione personae, gdyby sąd krajowy doszedł do przekonania, w świetle kryteriów przedstawionych w odpowiedzi na pierwsze pytanie prejudycjalne, że skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym posiada status pracownika w rozumieniu art. 48 traktatu oraz rozporządzenia nr 1612/68 lub w rozumieniu rozporządzenia nr 1408/71, nierówne traktowanie, o którym mowa, byłoby niezgodne z art. 48 i 51 traktatu.

59      Gdyby tak nie było, Komisja podkreśla, że i tak począwszy od dnia 1 listopada 1993 r., kiedy to weszły w życie postanowienia Traktatu o Unii Europejskiej, skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym ma prawo pobytu na mocy art. 8A traktatu WE, który stanowi: „Każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w niniejszym traktacie i środkach przyjętych w celu jego wykonania”. Zgodnie z art. 8 ust. 1 traktatu WE obywatelem Unii Europejskiej jest każda osoba, która ma przynależność państwa członkowskiego.

60      Należy jednak zaznaczyć, że w sprawie takiej jak niniejsza nie ma potrzeby badania, czy zainteresowana osoba może powoływać się na postanowienia art. 8A traktatu celem uzyskania nowego prawa pobytu na terytorium danego państwa członkowskiego, ponieważ jest oczywiste, że była już uprawniona do przebywania na jego terytorium, chociaż odmówiono wydania jej karty pobytu.

61      Jako obywatelka państwa członkowskiego, zamieszkująca zgodnie z prawem na terytorium innego państwa członkowskiego, skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym jest objęta zakresem stosowania ratione personae postanowień traktatu dotyczących obywatelstwa europejskiego.

62      Artykuł 8 ust. 2 traktatu wiąże ze statusem obywatela Unii prawa i obowiązki określone przez traktat, w tym wynikające z art. 6 prawo do niebycia dyskryminowanym ze względu na przynależność państwową w zakresie stosowania ratione materiae traktatu.

63      Z powyższego wynika, że obywatel Unii Europejskiej, który tak jak skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym zamieszkuje zgodnie z prawem na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego, może powoływać się na art. 6 traktatu we wszystkich sytuacjach objętych zakresem stosowania ratione materiae prawa wspólnotowego, w tym także w sytuacji, gdy dane państwo członkowskie opóźnia lub odmawia przyznania mu świadczenia, które przysługuje wszystkim osobom zamieszkującym zgodnie z prawem na terytorium tego państwa, ze względu na to, że nie posiada on dokumentu, który nie jest wymagany od obywateli tego państwa, a którego wydanie przez administrację może być opóźnione lub którego wydania administracja może odmówić.

64      Nie można zatem uznać rozpatrywanego nierównego traktowania, które wchodzi w zakres postanowień traktatu, za uzasadnione. W istocie jest to dyskryminacja bezpośrednia ze względu na przynależność państwową skarżącej, a ponadto przed Trybunałem nie przedstawiono żadnego uzasadnienia dla takiego nierównego traktowania.

65      Wobec powyższego na pytanie czwarte należy odpowiedzieć, że prawo wspólnotowe stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie mogło wymagać od obywateli innych państw członkowskich, uprawnionych do przebywania na jego terytorium celem uzyskania zasiłku wychowawczego przedstawienia karty pobytu w należytej formie wydanej przez administrację krajową, skoro od własnych obywateli wymaga jedynie posiadania stałego lub zwykłego miejsca zamieszkania na terytorium tego państwa członkowskiego.

 W przedmiocie kosztów

66      Koszty poniesione przez rządy niemiecki, hiszpański, francuski oraz Zjednoczonego Królestwa, jak również przez Komisję w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ,

rozstrzygając w przedmiocie pytań przedłożonych mu przez Bayerisches Landessozialgericht postanowieniem z dnia 2 lutego 1996 r., orzeka, co następuje:

1)      Świadczenie takie jak zasiłek wychowawczy, przewidziany przez Bundeserziehungsgeldgesetz, które jest przyznawane automatycznie osobom spełniającym pewne obiektywne kryteria w oderwaniu od jakiejkolwiek indywidualnej i uznaniowej oceny ich osobistych potrzeb oraz które ma na celu wyrównanie kosztów utrzymania rodziny, wchodzi w zakres stosowania ratione materiae prawa wspólnotowego jako świadczenie rodzinne w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. h) rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin, przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2001/83 z dnia 2 czerwca 1983 r., zmienionym rozporządzeniem Rady (EWG) nr 3427/89 z dnia 30 października 1989 r., oraz jako przywilej socjalny w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty.

2)      Do sądu krajowego należy ustalenie, czy osoba taka jak skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym jest objęta zakresem stosowania ratione personae art. 48 traktatu WE i rozporządzenia nr 1612/68 czy rozporządzenia nr 1408/71.

3)      Prawo wspólnotowe stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie mogło wymagać od obywateli innych państw członkowskich, uprawnionych do przebywania na jego terytorium celem uzyskania zasiłku wychowawczego przedstawienia karty pobytu w należytej formie wydanej przez administrację krajową, skoro od własnych obywateli wymaga jedynie posiadania stałego lub zwykłego miejsca zamieszkania na terytorium tego państwa członkowskiego.

Rodríguez Iglesias

Gulmann

Ragnemalm

Wathelet

Mancini

Moitinho de Almeida

Kapteyn

Murray

Edward

Puissochet

Hirsch

Jann

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 12 maja 1998 r.

Sekretarz

Prezes

R. Grass

G.C. Rodríguez Iglesias

---

* Język postępowania: niemiecki.