KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 31.1.2018

COM(2018) 50 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Ocena śródokresowa programu Erasmus+ (2014–2020)

{SWD(2018) 40 final}

Erasmus+ to unijny program, w ramach którego wspiera się działania w dziedzinie kształcenia i szkolenia, młodzieży i sportu, dysponujący budżetem w wysokości 16,45 mld EUR na lata 2014–2020 1 . Program ten ma zapewnić ponad 4 mln osób możliwość zdobycia kompetencji i szansę na rozwój osobisty, społeczno-edukacyjny i zawodowy przez studia, szkolenia, gromadzenie doświadczenia zawodowego lub uczestnictwo w wolontariacie za granicą na całym świecie. Ma on na celu wspieranie poprawy jakości, pobudzanie innowacyjności, doskonałości i internacjonalizacji organizacji działających w dziedzinach kształcenia i szkolenia, młodzieży i sportu. Ponadto program Erasmus+ pomaga państwom europejskim w modernizowaniu i doskonaleniu ich systemów kształcenia i szkolenia, a także polityki dotyczącej młodzieży i sportu, wzmacniając znaczenie tych elementów jako siły napędowej wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, konkurencyjności, innowacyjności i spójności społecznej.

Niniejsze sprawozdanie z oceny śródokresowej programu Erasmus+, obejmujące ocenę długoterminowego wpływu poprzednich programów, składa się zgodnie z art. 21 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1288/2013 2 . Towarzyszy mu dokument roboczy służb Komisji (SWD), który zawiera wszystkie dane potwierdzające. Sprawozdanie sporządzono na podstawie sprawozdań krajowych przedłożonych przez kraje objęte programem, sprawozdania z oceny przeprowadzonej przez niezależnego zewnętrznego wykonawcę, innych zweryfikowanych badań, ponad miliona odpowiedzi udzielonych przez wszystkie zainteresowane strony oraz w oparciu o doświadczenie w zarządzaniu programem. Oceniono w nim postępy we wdrażaniu programu Erasmus+ w latach 2014–2016 we wszystkich uczestniczących krajach 3 przed zwiększeniem budżetu całkowitego. Ponadto zbadano długoterminowy wpływ siedmiu poprzednich programów z lat 2007–2013 (ocena ex post), uwzględniając kraje partnerskie.

Program Erasmus+ jest na dobrej drodze do osiągnięcia założonych wskaźników wykonania, które określono w podstawie prawnej, mianowicie w trakcie niecałych trzech lat w działaniach w zakresie mobilności wzięło udział 1,8 mln osób, a w projektach współpracy uczestniczyło ponad 240 000 organizacji. Biorąc pod uwagę punkt odniesienia dla oceny, w latach 2007–2016 w ramach programów poddanych przeglądowi sfinansowano mobilność edukacyjną ponad 4,3 mln młodych osób oraz ponad 880 000 pracowników oświaty. Dodatkowo wiele osób skorzystało z projektów współpracy, w które zaangażowało się 940 000 organizacji uczestniczących.

Ogólnie rzecz ujmując, ocena pokazuje, że program Erasmus+ jest wysoko oceniany przez zainteresowane strony i ogół społeczeństwa. Z ustaleń poczynionych w ramach niniejszej oceny, które opisano szczegółowo w dokumencie roboczym służb Komisji, wynika, że wszystkie ocenione programy okazały się bardzo skuteczne. Nie ulega wątpliwości, że przynoszą one określoną europejską wartość dodaną. Ponadto program Erasmus+ jest postrzegany jako spójniejszy, bardziej dostosowany do potrzeb i częściowo skuteczniejszy od poprzedzających go programów. Na podstawie sugestii zawartych w sprawozdaniach krajowych i z uwzględnieniem zaleceń zewnętrznego podmiotu oceniającego w sprawozdaniu przedstawiono propozycje modyfikacji wdrażania bieżącego programu, tak aby osiągnąć pełnię jego możliwości do 2020 r., oraz przeanalizowano sugestie usprawnień z myślą o następnym programie.

Skuteczność

Ocena pokazała, że program Erasmus+ jest oceniany wysoko zarówno przez zainteresowane strony, jak i przez ogół społeczeństwa, który zaklasyfikował program na trzecim miejscu wśród najbardziej pozytywnych rezultatów działań UE. Poziom zadowolenia beneficjentów programu przekracza 90 %.

W przypadku osób uczących się (studentów, praktykantów, wolontariuszy, osób młodych itp.) oceniane programy wywarły i w dalszym ciągu wywierają pozytywny wpływ na zdobywanie umiejętności i kompetencji, tym samym prowadząc do wzrostu ich szans na zatrudnienie i przedsiębiorczości oraz do skrócenia okresu przejścia z edukacji do zatrudnienia (wzrost o 13 % w porównaniu z osobami, które nie wzięły udziały w programie Erasmus+ lub wcześniejszych programach). Z oceny wynika, że dzięki programowi Erasmus+ wzrasta gotowość do podjęcia pracy lub studiów za granicą (+31 %), a także że sprzyja on poprawie znajomości języków obcych (wynik o 7 % wyższy w teście biegłości), wpływa na pozytywne odbieranie przez jednostki wartości uczenia się dla rozwoju zawodowego i osobistego (+8 %), a nawet przyczynia się do poprawy wskaźników ukończenia nauki (+2 %).

Istnieją również dane potwierdzające wkład programu w tworzenie spójniejszej Unii. Program Erasmus+ wzmacnia pozytywne postawy społeczne/obywatelskie i wzmaga poczucie „europejskości” (+19 % w porównaniu z osobami nieuczestniczącymi w programie). Dociera on do osób młodych pochodzących ze środowisk defaworyzowanych (11,5 % całkowitej liczby osób uczestniczących w programie Erasmus+) w większym stopniu niż wcześniejsze programy lub porównywalne programy krajowe. Ocena wskazuje jednak na potrzebę podjęcia dalszych działań, aby dotrzeć do osób ze słabszych grup społecznych oraz aby ułatwić uczestnictwo mniejszym organizacjom.

W przypadku pracowników oświaty (nauczycieli, osób prowadzących szkolenia, osób pracujących z młodzieżą, pracowników administracyjnych itp.) uczestnictwo przekłada się na doskonalenie zawodowe – zwłaszcza pod względem możliwości tworzenia szerszych sieci kontaktów (+22 punkty procentowe) oraz wykorzystywania zasobów cyfrowych w większym stopniu (+5 punktów) – któremu towarzyszy silniejsze przywiązanie do Europy (+6 punktów).

W przypadku organizacji uczestniczących (szkół, uczelni, organizatorów kształcenia i szkolenia zawodowego oraz organizatorów edukacji dorosłych, organizacji młodzieżowych i sportowych itp.) oczekiwane zmiany następują stopniowo i z różną intensywnością w zależności od sektora programu. Głębsza transformacja wymaga ciągłości uczestnictwa. Z oceny wynika jednak, że program odnosi wyraźny skutek w postaci „europeizacji” 4 .

Ocena potwierdziła również, chociaż jest to mniej widoczne, że programy objęte przeglądem wywarły wpływ na formułowanie i wdrażanie polityki w zakresie edukacji, szkolenia, młodzieży i sportu 5 , szczególnie w odniesieniu do szkolnictwa wyższego, w którego przypadku budżet był wystarczająco duży, lub wywarły pośredni wpływ przez finansowanie współpracy politycznej między organami. W dłuższej perspektywie programy wpoiły Europejczykom przeświadczenie, że mobilność edukacyjna przynosi korzyści poszczególnym osobom, a uzyskane w jej wyniku efekty uczenia mają być powszechnie zatwierdzane i honorowane. Ocenione programy mają również duże znaczenie dla globalnego zasięgu UE, zwłaszcza dzięki ułatwianiu uznawania kwalifikacji między Europą a krajami partnerskimi.

Skutkom systemowym towarzyszą postępy w upowszechnianiu rezultatów finansowanych projektów dzięki wspólnej dedykowanej platformie 6 . Brakuje jednak dowodów jednoznacznie świadczących o tym, że osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki uwzględniają rezultaty projektów, zwłaszcza jeśli osoby te nie były zaangażowane w projekt od samego początku.

Ogólnie rzecz biorąc, z oceny wynika, że w połowie okresu realizacji programu Erasmus+ osiągnięto lub przekroczono większość wskaźników, które określono w jego podstawie prawnej. Zapotrzebowanie znacznie przekracza pulę dostępnych środków finansowych. W odniesieniu do przyszłości, bez uszczerbku dla następnych wieloletnich ram finansowych, ocena potwierdziła zdolność programu do wykorzystania zwiększonego budżetu ogólnego. Gdyby tak się stało, sugerowana jest zmiana obecnego podziału środków między sektorami programu, aby wzmocnić te sektory, w których przypadku zwiększenie budżetu doprowadziłoby do największego przyrostu wydajności pod względem wpływu. Działania w dziedzinach edukacji szkolnej, kształcenia i szkolenia zawodowego oraz młodzieży, w których przypadku wpływ programów był widoczny, lecz jeszcze nie tak powszechny jak w przypadku szkolnictwa wyższego ze względu na mniejsze przydziały środków budżetowych, zidentyfikowano jako charakteryzujące się dużym potencjałem do rozszerzonego udziału w działaniach w ramach programu Erasmus+ w nadchodzących latach.

Dopiero niedawno uruchomiono instrument gwarancji kredytów dla studentów studiów magisterskich. Pierwsi beneficjenci przekazali pozytywne informacje zwrotne. Jak do tej pory instrument nie spełnił jeszcze oczekiwań w zakresie zasięgu ze względu na opóźnienie jego uruchomienia, niski poziom zainteresowania instytucji finansowych oraz brak świadomości wśród studentów.

Unijna wartość dodana i adekwatność

W świetle uzyskanych wyników w ocenie podkreślono bezsporną europejską wartość dodaną ocenionych programów 9 . Wynika ona z dużej liczby finansowanych działań i ich szerokiego zasięgu, a także zapewnienia sprawiedliwszego dostępu do mobilności edukacyjnej, upowszechnienia najlepszych praktyk, głębszej integracji w ramach UE oraz wyraźnie międzynarodowego wymiaru. Pozostałe programy, w ramach których finansuje się porównywalne działania na szczeblu krajowym, wciąż są znacznie mniej liczne i mają mniejszy zakres. Jest mało prawdopodobne, aby mogły one zastąpić finansowanie w ramach Erasmus+.

Ocena pokazała, że program Erasmus+ jest lepiej dostosowany do założeń polityki UE od wcześniejszych programów oraz że jest wystarczająco elastyczny, aby dostosować się do pojawiających się potrzeb na szczeblu UE, takich jak zwiększenie włączenia społecznego i zapobieganie radykalizacji postaw prowadzących do aktów przemocy 10 . W ocenie zaleca się zmniejszenie liczby priorytetów i ich lepsze ukierunkowanie, aby zmaksymalizować wpływ programu.

Końcowa ocena programu obejmie również ocenę wyników prowadzonych na dużą skalę sojuszy na rzecz wiedzy i sojuszy na rzecz umiejętności sektorowych wprowadzonych w ramach programu Erasmus+ w celu pobudzania innowacyjności w szkolnictwie wyższym oraz w kształceniu i szkoleniu zawodowym. Działania te nie zostały zrealizowane w wystarczającym stopniu, aby można je było objąć oceną śródokresową.

W toku oceny zauważono również, że istnieje potencjał do wprowadzenia lepiej ukierunkowanych działań, aby zmaksymalizować adekwatność działań „Jean Monnet” oraz wartość dodaną programu w sektorze uczenia się dorosłych.

Kwestie związane z UE są obecnie stosunkowo powszechne w nauczaniu i badaniach na poziomie szkolnictwa wyższego. Istnieje natomiast potrzeba lepszego zrozumienia integracji europejskiej oraz kształtowania silniejszego poczucia przynależności do Europy wśród najmłodszych pokoleń w następstwie kryzysów gospodarczych i politycznych, które miały miejsce w ostatnich dziesięciu latach.

W ocenie podkreśla się, że wpływ na sektor uczenia się dorosłych, który obecnie jest ukierunkowany na szeroką grupę odbiorców, jest osłabiony ze względu na rozdrobniony i zróżnicowany charakter sektora.

Spójność

W ramach oceny ustalono, że istnieje wysoki poziom komplementarności między programem Erasmus+ a innymi odpowiednimi politykami i programami UE (np. Europejskim Funduszem Społecznym i programem „Horyzont 2020”). Mimo że poziom synergii jest zróżnicowany, zadziwiające jest, że w toku oceny wykryto bardzo nieliczne przypadki pokrywania się działań 14 .

Znaczna, w porównaniu z poprzedzającymi programami, wewnętrzna spójność programu wynika z objęcia jego zakresem uczenia się przez całe życie. Połączenie w jednym programie unijnym dziedzin, które często są od siebie oddzielone (na szczeblu krajowym), jest postrzegane jako przyczyniające się do zapewnienia komplementarności i międzynarodowej perspektywy 15 .

Poziom międzysektorowej współpracy w ramach programu Erasmus+ znacznie wzrósł (+23 punkty procentowe w porównaniu z poprzedzającymi go programami). Znaczna większość projektów współpracy obejmuje obecnie co najmniej jedną organizację z innego sektora programu. W ramach programu Erasmus+ stopniowo dochodzi do współpracy między organizatorami kształcenia i szkolenia a społeczeństwem obywatelskim.

W ocenie podkreślono, że zgodnie z oczekiwaniami przedstawionymi w ocenie skutków, prostsza struktura programu, w ramach której pogrupowano działania na trzy akcje kluczowe (mobilność indywidualna, współpraca i wsparcie w reformowaniu polityk), okazała się dla niego jednoznacznie korzystna. Wprowadzenie jednej nazwy przyczyniło się do większej rozpoznawalności programu, z korzyścią dla poszczególnych sektorów. Poprawiono równowagę geograficzną programu Erasmus+ dzięki większemu zaangażowaniu małych państw oraz państw Europy Środkowo-Wschodniej.

Nadal można poprawić spójność działań w odniesieniu do sportu. Aby osiągnąć wymierne rezultaty, należy nie dopuścić do zbytniego rozproszenia środków.

Efektywność i uproszczenie 16

Dowody pokazują, że działania w dziedzinie mobilności w ramach programu Erasmus+ są wyraźnie opłacalne, szczególnie w odniesieniu do mobilności osób uczących się (w przypadku których koszt ponoszony przez UE wynosi 15 EUR dziennie w przeliczeniu na osobę uczącą się). Największym wyzwaniem będzie poprawa wydajności działań zdecentralizowanych przeprowadzanych wraz z krajami partnerskimi, które stosują szczególne kryteria i mają rozdrobnione budżety objęte unijnymi funduszami w obszarze stosunków zewnętrznych.

Koszty administracyjne (stanowiące 6 % budżetu programu Erasmus+ 17 ) są rozsądne, zwłaszcza jeśli się je porówna z programami krajowymi (średnio 14 %), chociaż możliwe było osiągnięcie większych korzyści skali. Oczekuje się zatem większego przyrostu wydajności do 2020 r.

Jeżeli chodzi o uproszczenie, zintegrowany charakter programu Erasmus+ umożliwia wykorzystywanie narzędzi stosowanych w wielu dziedzinach do składania wniosków o dofinansowanie, monitorowania, audytów lub rozpowszechniania. Po trudnym okresie przejściowym między wcześniejszymi programami a obecnymi programem panuje powszechnie przekonanie, że program Erasmus+ przyniósł znaczne usprawnienia (np. uproszczenie dofinansowania, cyfryzacja, karta VET i pomoc językowa online 18 ), lecz mimo to należy uprościć procedury i ułatwić korzystanie z informatycznych narzędzi zarządzania, aby ograniczyć obciążenie administracyjne organów wykonawczych i beneficjentów proporcjonalnie do dofinansowania, które otrzymują.

Praktyka zdecentralizowanego wdrażania za pośrednictwem agencji narodowych jest już dobrze ugruntowana. Podejście do zarządzania programem rzeczywiście oparte na wynikach wprowadzono w 2014 r. Na podstawie dostrzeżonych usprawnień w zakresie monitorowania wyników programu Erasmus+ niektóre wskaźniki należy dopracować, przy czym można gromadzić mniej danych od uczestników i lepiej je wykorzystywać.

(1)

 Z uwzględnieniem puli środków finansowych pochodzących z instrumentów działań zewnętrznych.

(2)

Dz.U. L 347 z 20.12.2013, s. 50 (budżet).

(3)

Kraje objęte programem: państwa członkowskie UE, była jugosłowiańska republika Macedonii, Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Turcja. Kraje partnerskie: pozostałe państwa niebędące członkami UE.

(4)

SWD, pkt 5.1.2.1.

(5)

SWD, pkt 5.1.2.2.

(6)

http://ec.europa.eu/programmes/erasmus-plus/projects

(7)

Wzmocnienie tożsamości europejskiej dzięki edukacji i kulturze – Wkład Komisji Europejskiej w spotkanie przywódców w Göteborgu w dniu 17 listopada 2017 r., COM(2017) 673.

(8)

Bez uszczerbku dla następnych wieloletnich ram finansowych.

(9)

SWD, pkt 5.5.

(10)

SWD, pkt 5.2.

(11)

Deklaracja w sprawie promowania – poprzez edukację – postaw obywatelskich oraz wspólnych wartości, którymi są wolność, tolerancja i niedyskryminacja (Paryż, 17 marca 2015 r.).

(12)

Wspólne sprawozdanie Rady i Komisji z 2015 r. z wdrażania ET 2020, Dz.U. C 417 z 15.12.2015, s. 25; rezolucja Rady ustanawiająca szczegółowy plan prac Unii Europejskiej na rzecz młodzieży (2016–2018), Dz.U. C 417 z 15.12.2015, s. 1.

(13)

COM(2016) 381 z 10 czerwca 2016 r.

(14)

SWD, pkt 5.3.2.

(15)

SWD, pkt 5.3.1.

(16)

SWD, pkt 5.4.

(17)

Uwzględniając opłaty administracyjne uiszczane na rzecz agencji narodowych, objętych wsparciem z budżetu operacyjnego.

(18)

https://erasmusplusols.eu/pl/