EUR-Lex Access to European Union law
This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52016IR1831
Opinion of the European Committee of the Regions — The need for and way towards an EU strategy on alcohol-related issues
Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – W kierunku europejskiej strategii dotyczącej alkoholu
Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – W kierunku europejskiej strategii dotyczącej alkoholu
OJ C 207, 30.6.2017, p. 61–66
(BG, ES, CS, DA, DE, ET, EL, EN, FR, HR, IT, LV, LT, HU, MT, NL, PL, PT, RO, SK, SL, FI, SV)
30.6.2017 |
PL |
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej |
C 207/61 |
Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – W kierunku europejskiej strategii dotyczącej alkoholu
(2017/C 207/12)
|
ZALECENIA POLITYCZNE
EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW
ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE PODJĘCIA NA SZCZEBLU UE PROBLEMATYKI ZWIĄZANEJ Z ALKOHOLEM
Trzeba uwzględnić zasadę pomocniczości, ogólny kontekst i problematykę rynku pracy
1. |
Wskazuje zasadniczo na potrzebę zdefiniowania w oparciu o kryteria naukowe terminów „nadużywanie”, „szkodliwe” spożycie i „nadmierne” spożycie. |
2. |
Stwierdza, że szkodliwe używanie alkoholu wiąże się ze znacznymi kosztami dla społeczeństwa. Podkreśla, że dobre samopoczucie, zdrowie i jakość życia obywateli Unii powinny stać przed interesami ekonomicznymi. |
3. |
Uważa, że zgodnie z traktatem działania w dziedzinie zdrowia powinny mieć na celu poprawę stanu zdrowia publicznego, wspieranie badań naukowych oraz zapobieganie chorobom i zagrożeniom dla zdrowia, w tym i zagrożeniom związanym z określonym stylem życia, np. z nadużywaniem alkoholu. |
4. |
Zwraca uwagę na szczególne zagrożenia związane ze spożyciem alkoholu podczas ciąży i kontaktem z alkoholem w okresie dzieciństwa i dojrzewania oraz na szkody dla systemu nerwowego w wyniku zaburzeń rozwojowych układu nerwowego. |
5. |
Zwraca uwagę, że podejmując problematykę związaną z alkoholem, należy przestrzegać zasady pomocniczości i zasady proporcjonalności. Celem takich działań powinno być uzupełnianie odpowiednich środków krajowych oraz inicjatyw w zakresie polityki zdrowia państw członkowskich, a także wspieranie współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. |
6. |
Zwraca uwagę na konieczność uwzględnienia narodowych wzorców spożywania alkoholu, stanu zdrowia społeczeństwa oraz nierówności zdrowotnych, a także kontekstu kulturowego, geograficznego i historycznego. Trzeba wziąć pod uwagę rozmaite uwarunkowania i potrzeby poszczególnych regionów i gmin Europy. |
7. |
Podkreśla, że organy i instytucje UE mają do wypełnienia ważną funkcję, jeśli chodzi o wielorakie wspieranie państw członkowskich w działaniach na rzecz badań oraz w przeprowadzaniu ocen strategii, środków, inicjatyw jak i skutków zmian prawa oraz wprowadzanych zakazów. |
8. |
Dostrzega znaczenie sektora wina, który daje zatrudnienie 3 mln pracowników (1), branży piwowarskiej, w której w całym łańcuchu produkcyjnym jest 2,3 mln miejsc pracy (2), a także wyrobów spirytusowych, który zatrudnia ponad milion pracowników przy produkcji i sprzedaży (3). Branże te wspierają ponadto sektor hotelarski i restauracyjny i tym samym przyczyniają się do tworzenia kolejnych miejsc pracy. |
Społeczne, socjalne i gospodarcze skutki nadużywania alkoholu
9. |
Stwierdza, że spożywanie alkoholu jest największym czynnikiem ryzyka – większym nawet niż używanie tytoniu – dla występowania na całym świecie chorób wśród osób w wieku od 15 do 49 lat (4). Statystyki krajowe pokazują, że w grupie ludności w wieku 15–64 lat spożycie alkoholu jest przyczyną jednego na siedem przypadków zgonów wśród mężczyzn i jednego na 13 przypadków zgonów wśród kobiet (5). |
10. |
Jest świadomy faktu, że ryzykowne i powodujące uzależnienie spożywanie alkoholu oraz jego nadużywanie niosą ze sobą znaczne koszty ekonomiczne w postaci strat produkcyjnych (11,3 mld EUR) oraz bezrobocia (17,6 mld EUR) (6). |
11. |
Podkreśla, że w UE bezpośrednie koszty socjalne szkód wynikających ze spożywania alkoholu wynoszą 155,8 mld EUR, z czego znaczna większość (82,9 mld EUR) to koszty inne niż koszty opieki zdrowotnej (7). Te koszty socjalne ulegają podwojeniu, kiedy uwzględni się także szkody wyrządzane innym, czyli społeczeństwu, dzieciom, kobietom i mężczyznom będącym w otoczeniu osoby pijącej (8). |
12. |
Uważa za konieczne prowadzenie działań w celu zapobiegania przemocy, przy czym szczególną uwagę trzeba poświęcić grupom najbardziej zagrożonym i konkretnym sytuacjom, takim jak przemoc seksualna w miejscach wieczornych rozrywek. |
13. |
Podkreśla, że społeczne koszty spożywania alkoholu wynoszą średnio 1,3 % PKB danego kraju (9). |
14. |
Wskazuje, że nadużywanie alkoholu jest czynnikiem ryzyka ponad 60 chorób przewlekłych. Choroby te pojawiają się coraz częściej w UE i generują koszty w wysokości około 700 mld EUR rocznie (10). |
Przyszłe działania na szczeblu UE dotyczące problematyki związanej z alkoholem
15. |
Wzywa do opracowania nowej unijnej strategii dotyczącej alkoholu i domaga się zapewnienia, że organy UE w dalszym ciągu będą wzmacniać potencjał państw członkowskich w tym zakresie i będą zabiegać o skuteczną koordynację. W związku z tym popiera postulaty Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego dotyczące silnego politycznego przywództwa w tej dziedzinie (11). |
16. |
Zwraca uwagę, że wspólne działania na szczeblu UE powinny zawierać także zalecenia oraz odniesienia do sprawdzonych praktyk, jeśli chodzi o wzmacnianie działań krajowych, regionalnych i lokalnych. |
17. |
Podkreśla, że Komisja Europejska powinna wspierać – a nie wstrzymywać – te państwa członkowskie, które rozbudowują swoją politykę zapobiegania nadużywaniu alkoholu. |
18. |
Podkreśla, jak ważne jest, by władze lokalne i regionalne mogły wnieść wkład w postaci swego doświadczenia i konkretnej wiedzy, gdyż najlepiej znają i mogą kształtować potrzeby i uwarunkowania, jeśli chodzi o zapobieganie nadużywaniu alkoholu i ograniczanie negatywnych społecznych skutków picia. Poziom lokalny ma szczególne znaczenie, ponieważ jest najbliższy ludziom i tworzonym przez nich społecznościom. |
19. |
Z uznaniem przyjmuje działania Komisji na rzecz zapobiegania nadużywaniu alkoholu, podejmowane w ramach walki z chorobami przewlekłymi, jednak uważa je za niewystarczające, ponieważ nie ujęto w nich aspektu zapobiegania ani zagadnienia szkód wyrządzanych innym (12). |
20. |
Wspólne działania na poziomie UE powinny obejmować zalecenia mające na celu uniknięcie sytuacji, w której nadużywanie alkoholu i związane z nim ryzyko stają się elementem promocji ośrodków turystycznych. |
21. |
Uważa, że strategiczne prace nad problematyką alkoholową powinny opierać się i być koordynowane na szczeblu międzynarodowym. W tym kontekście zaznacza, że w dalszych pracach należy dążyć do większej synergii z planem działania WHO oraz z celami zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (13). |
22. |
Podkreśla, że ważnymi uczestnikami tej współpracy są organizacje pozarządowe z ich specjalistyczną wiedzą i doświadczeniem na szczeblu międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym. |
GŁÓWNE AKCENTY W PRZYSZŁYCH DZIAŁANIACH NA SZCZEBLU UE ZWIĄZANYCH Z PROBLEMATYKĄ ALKOHOLOWĄ
Konieczność zorganizowania platform koordynacji na szczeblu UE
23. |
Przypomina, że przez cztery lata od czasu poprzedniej strategii antyalkoholowej (2006–2012) (14) nadal w pewnym zakresie funkcjonowały dwie platformy koordynacji – Komitet ds. Krajowej Polityki i Działań Antyalkoholowych (CNAPA) oraz Europejskie Forum ds. Alkoholu i Zdrowia (EAHF). Te i inne fora są nadal niezbędne dla działań związanych z problematyką alkoholową. Trzeba uznać oraz dalej rozwijać ich wiedzę i doświadczenie. |
24. |
Zwraca uwagę, że zarówno plan działania dotyczący spożywania alkoholu przez młodzież oraz zjawiska jednorazowego spożywania alkoholu w nadmiernych ilościach (ciąg picia), jak również „Joint Action on Reducing Alcohol Related Harm” (RARHA – działanie na rzecz ograniczania szkodliwych skutków spożywania alkoholu) wygasają w 2016 r. Wskazuje, że niezbędne jest przedłużenie planu i/lub przygotowanie nowego planu działania dotyczącego dzieci i młodzieży. |
25. |
Podkreśla znaczenie wsparcia UE dla badań naukowych oraz dla szybszego zastosowania nowej wiedzy w rozwiązaniach praktycznych i w nowych metodach pracy. Należy przeanalizować, w jaki sposób środki te mogą jednocześnie przyczynić się do zmniejszenia nierówności zdrowotnych. |
26. |
Z zadowoleniem przyjmuje wymianę sprawdzonych praktyk w ramach państw członkowskich i między nimi. Ma to zasadnicze znaczenie, gdyż zachęca do uczenia się, do budowania nowych zasobów wiedzy oraz do określenia wspólnych problemów. Z myślą o opłacalności, środki i działania powinny być oparte na faktach oraz na sprawdzonych i wypróbowanych metodach. |
27. |
Podkreśla znaczenie właściwego monitorowania prac nad środkami polityki w dziedzinie alkoholu. Trzeba stale rozwijać istniejące bazy danych, oparte na porównywalnych, rzetelnych i ustandaryzowanych wskaźnikach służących monitorowaniu i analizie. |
28. |
Jest zdania, że należy powołać grupę naukowców, aby zapewnić gromadzenie danych w oparciu o rzetelne wyniki badań. |
Promowanie i reklamowanie napojów alkoholowych
29. |
Podkreśla, że promowanie i reklamowanie mają charakter transgraniczny, a zatem współpraca pomiędzy państwami członkowskimi jest bardzo ważna. |
30. |
Działania dotyczące niwelowania wpływu reklam i promowania napojów alkoholowych na dzieci i młodzież powinny mieć charakter restrykcyjno-przymusowy, tj. powinny zakazywać zarówno udostępniania alkoholu nieletnim, jak i jego reklamy. |
31. |
Podkreśla, jak ważne jest, aby producenci i dystrybutorzy napojów alkoholowych w pełni przestrzegali obowiązujących przepisów prawa w dziedzinie marketingu i reklamy. |
32. |
Wzywa do działań na rzecz ograniczenia wpływu na dzieci i młodzież wywieranego przez marketing i reklamy alkoholu, a także przez promocję w mediach społecznościowych i w internecie oraz przez lokowanie produktów alkoholowych oraz innych produktów związanych z markami alkoholi. W Finlandii od 2015 r. zakazane jest wykorzystywanie konkursów i gier do sprzedaży alkoholu. Zabronione jest także reklamowanie napojów alkoholowych w miejscach publicznych i w mediach społecznościowych (15). |
33. |
Zwraca uwagę, że sponsorowanie imprez sportowych i kulturalnych to rosnący rynek, a zarazem opłacalna strategia marketingowa. W ten sposób w miejscach imprez lub poprzez transmisje telewizyjne adresuje się do młodych ludzi przekaz zawierający reklamę alkoholu. |
34. |
Podkreśla znaczenie dołączania do wszystkich działań związanych z wprowadzaniem do obrotu i reklamą napojów alkoholowych informacji o ryzyku wynikającym z ich nadużywania. |
35. |
Zdaje sobie sprawę, że w UE panuje wysoki stopień samoregulacji, jeśli chodzi o sprzedaż alkoholu. Niemniej podzielone są poglądy co do tego, czy faktycznie zmniejsza to spożycie alkoholu (16), przy czym jasne jest też, że samokontrola nie wystarczy, by chronić kobiety w ciąży, dzieci i młodzież przed negatywnymi skutkami spożycia alkoholu (17). |
Prawa dzieci i młodzieży
36. |
Stwierdza, że zbyt wiele dzieci i młodych ludzi wychowuje się w rodzinach, gdzie występuje uzależnienie od alkoholu lub nadmierne jego spożycie. Szacuje się, że w całej UE od pięciu do dziewięciu milionów dzieci wychowuje się w rodzinie o szkodliwym modelu spożywania alkoholu (18). Te dzieci są narażone na rozwój w gorszych warunkach dla edukacji i zdrowia. |
37. |
Wśród działań, które należy podjąć w krajach europejskich, wskazuje na zmniejszenie picia alkoholu w nadmiernych ilościach i spożycia alkoholu przez młodzież, tak aby zapewnić dzieciom i młodym ludziom bezpieczne i zdrowe otoczenie. W związku z tym podkreśla znaczenie promowania modeli spędzania czasu wolnego i imprez niezwiązanych ze spożywaniem alkoholu. |
38. |
Odnotowuje, że okres ciąży i karmienia piersią wymaga szczególnej uwagi ze względu na zaburzenia alkoholowe w okresie płodowym. Alkohol wpływa na wzrost i rozwój płodu przez całą ciążę i nie ma żadnej bezpiecznej ilości alkoholu, którą można by spożywać w tym czasie. |
39. |
Podziela pogląd, że Konwencja o prawach dziecka za cel stawia sobie również ochronę dzieci i młodzieży przed szkodliwym wpływem alkoholu. Zgodnie z art. 33 konwencji państwa strony we wszystkich decyzjach dotyczących dzieci mają obowiązek uwzględniania ich interesów i działania w najlepszym interesie dziecka. |
40. |
Za priorytetowe uznaje działania zapobiegawcze w okresie ciąży, wczesnego dzieciństwa i dorastania, kiedy to należy szerzyć profilaktykę i promować zdrowie. |
41. |
Zwraca uwagę na istotną funkcję szkoły jako miejsca promocji zdrowia, w którym można wzmacniać czynniki ochrony dzieci oraz wcześnie rozpoznawać nadużywanie alkoholu i zagrożone nim dzieci. Edukowanie dzieci w szkole na temat niebezpieczeństw związanych z alkoholem musi opierać się na dowodach naukowych. Programy i działania czysto informacyjne nie są aż tak skuteczne. Trzeba dotrzeć do wszystkich podmiotów zaangażowanych w kształcenie: uczniów, rodzin i nauczycieli. |
42. |
Duże znaczenie przypisuje ograniczeniu nadużywania alkoholu przez dorosłych, m.in. dzięki działaniom uświadamiającym, gdyż służą oni za wzór, co w decydującym stopniu przekłada się na bardziej skuteczne działania zapobiegawcze wśród nastolatków i młodych dorosłych. Materiały informacyjne dla dorosłych oraz dla dzieci powinny być opracowywane przez niezależne jednostki zajmujące się badaniami. Dlatego ważna jest współpraca z branżą gastronomiczną i restauracyjną, aby zapewnić szkolenia z odpowiedzialnego serwowania napojów alkoholowych w celu minimalizacji przypadków nadużywania alkoholu u osób dorosłych. |
43. |
Za priorytet uznaje realizację programów profilaktyki w środowisku rodzinnym, gdyż ma ono fundamentalny wpływ na wychowanie i edukację dzieci oraz przekazywanie im strategii, wartości, umiejętności i kompetencji. |
Informowanie konsumentów – wykaz składników z danymi na temat wartości odżywczej i kalorii
44. |
Wzywa instytucje UE do wprowadzenia lepszego oznaczania alkoholu na poziomie UE oraz do sporządzenia sprawozdania na temat objęcia opakowań alkoholu obowiązującymi przepisami w sprawie oznaczania składników oraz wartości odżywczej i kalorycznej. Podkreśla, że konsumenci mają prawo do poznania składu produktów, aby móc podjąć świadomą decyzję. |
45. |
Opowiada się za wprowadzeniem specjalnego ostrzeżenia dla kobiet ciężarnych, młodych ludzi oraz kierowców. Stanowi to istotne uzupełnienie oraz narzędzie sygnalizowania i zmniejszania zagrożeń wynikających ze spożywania alkoholu. Ostrzeżenia te powinny być dostosowane do różnych grup odbiorców. Przyjmuje z zadowoleniem działania podjęte już w tym zakresie przez niektórych producentów i dystrybutorów. |
46. |
Zaleca, by poprzez edukację i kampanie informacyjne skuteczniej uświadamiać niebezpieczeństwa wynikające z upijania się do nieprzytomności oraz by informować, gdzie można uzyskać poradę i pomoc oraz gdzie udać się na terapię. |
47. |
Podkreśla ważną rolę mediów w rzetelnym informowaniu o ryzyku związanym ze spożywaniem alkoholu. |
Dostęp do alkoholu i sprzedaż taniego alkoholu
48. |
Zwraca uwagę, że grupy w gorszym położeniu społeczno-ekonomicznym oraz młode osoby są bardziej narażone na problemy zdrowotne i ostrzega, że należy tu zapobiegać powstaniu większych nierówności zdrowotnych. Sporym problemem jest zbyt tani i zbyt łatwo dostępny alkohol, gdyż niska cena i łatwa dostępność alkoholu mogą sprzyjać dużemu spożyciu alkoholu, co może prowadzić do uszkodzenia wątroby i do przedwczesnej śmierci (19). Państwa członkowskie mogą rozważyć podjęcie wspólnych działań, łącznie z badaniami, w celu zakazania sprzedaży bardzo taniego alkoholu, w tym sprzedaży internetowej. |
49. |
Stwierdza, że istnieje związek między dostępnością alkoholu a skalą jego nadużywania i spowodowanych tym szkód. Badania wykazują, że łatwiejszy dostęp do alkoholu prowadzi do większej konsumpcji i w efekcie do częstszego występowania problemów zdrowotnych i większych szkód dla zdrowia (20). |
50. |
Uważa, że państwa członkowskie mogą, niezależnie od obowiązującej w większości państw granicy wieku 18 lat, dalej zaostrzać przepisy i kontrole dotyczące sprzedaży i zakupu alkoholu. Inne możliwości to: ograniczenie liczby punktów sprzedaży, zakaz konsumpcji i sprzedaży w miejscach publicznych w pewnych godzinach, skrócenie godzin otwarcia punktów sprzedaży, ograniczenie wydawania licencji na sprzedaż alkoholu, upowszechnienie odpowiedzialnego podejścia do serwowania alkoholu poprzez środki edukacyjne dla specjalistów w branży, dystrybutorów i pracowników lokali gastronomiczno-rozrywkowych. Ograniczeniom musi towarzyszyć kontrola ich przestrzegania. |
Zapobieganie spożywaniu alkoholu w miejscu pracy
51. |
Stwierdza, że ryzykowne i powodujące uzależnienie spożycie alkoholu oraz jego nadużywanie mogą być przyczyną częstszych zwolnień lekarskich i gorszych wyników w pracy oraz negatywnie odbijać się na innych osobach. Poza tym osoby pod wpływem alkoholu stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa w miejscu pracy. Osoby pod wpływem alkoholu powodują 20–25 % wszystkich wypadków przy pracy. Zatem miejsce pracy jest istotne dla zapobiegania szkodliwemu spożyciu alkoholu (21). |
52. |
Zaznacza, że należy rozważyć możliwość udziału osoby, która dopuściła się wykroczenia, w programach edukacyjnych i szkoleniowych jako alternatywy dla grzywny lub innych środków kontroli, zwłaszcza jeśli domniemanym sprawcą jest osoba małoletnia. |
53. |
Podkreśla, że w miejscu pracy należy przyjąć środki na rzecz rozwiązania problemu spożycia alkoholu, kierując się zasadą wczesnej interwencji. W miejscach pracy powinny znajdować się instrukcje postępowania w takich przypadkach. Stanowiłyby one przykład prawidłowej prewencyjnej opieki zdrowotnej dla pracowników. |
54. |
Uważa, że administracja publiczna powinna pełnić wiodącą rolę, jeśli chodzi o zapobieganie piciu w pracy i tworzenie bezpiecznego, wolnego od wypadków otoczenia pracy. Jest to istotne również dlatego, że wielu pracowników administracji publicznej świadczy obywatelom ważne usługi socjalne. |
Zapobieganie w ramach służby zdrowia i w sektorze opieki
55. |
Zwraca uwagę, że potrzebny jest dostęp na wczesnym etapie do pomocy, terapii i leczenia. Należy zadbać o to, by dzieci, których rodzice są w trakcie leczenia odwykowego lub terapii przeciw uzależnieniu od alkoholu, także otrzymały pomoc i doradztwo. Zdrowy tryb życia pozwala zapobiegać chorobom – trzeba oferować pomoc, aby nie dopuszczać do ryzykownego modelu spożywania alkoholu. |
56. |
Uważa za konieczne promowanie w środowisku pracy porozumień między związkami zawodowymi a organizacjami pracodawców oraz zaangażowanie pracodawców w przygotowywane programy profilaktyczne. |
57. |
Stwierdza, że alkoholowe uszkodzenie wątroby często dotyka ludzi w wieku produkcyjnym. Ponadto istnieje związek pomiędzy nadużywaniem alkoholu a występowaniem szeregu innych poważnych chorób, takich jak rak, choroby krążenia i choroby psychiczne (22). |
Bezpieczeństwo drogowe
58. |
Zwraca uwagę, że limity dopuszczalnej zawartości alkoholu we krwi oraz informowanie, szkolenie i kontrolowanie kierowców przyczyniają się do zapewnienia bezpieczeństwa na drogach. Alkohol za kierownicą jest przyczyną 25 % wszystkich śmiertelnych wypadków drogowych w UE (23). |
59. |
Przychylnie odnosi się do ekspertyzy Komisji z 2014 r. na temat blokad antyalkoholowych i przypisywanego im spadku liczby wypadków drogowych związanych ze spożyciem alkoholu (24). |
60. |
Jest zdania, że można zrobić jeszcze więcej, aby poprawić bezpieczeństwo na drogach UE. Chodzi o np. przeanalizowanie wypadków drogowych spowodowanych spożyciem alkoholu i przeprowadzenie wymiany doświadczeń pomiędzy państwami członkowskimi na temat skutecznych działań w tym zakresie. Ważne jest, by kierowcy dopiero otrzymujący prawo jazdy wiedzieli, jakie mogą być skutki jazdy pod wpływem alkoholu. |
Bruksela, dnia 9 lutego 2017 r.
Markku MARKKULA
Przewodniczący Europejskiego Komitetu Regionów
(1) http://www.ceev.eu/about-the-eu-wine-sector.
(2) http://www.brewersofeurope.org/uploads/mycms-files/documents/publications/2016/EU_economic_report_2016_web.pdf.
(3) http://spirits.eu/spirits/a-spirit-of-growth/introduction-2.
(4) http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/178163/E96726.pdf?ua=1.
(5) http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0017/190430/Status-Report-on-Alcohol-and-Health-in-35-European-Countries.pdf.
(6) Centre for Addiction and Mental Health, „Alcohol consumption, alcohol dependence and attributable burden of disease in Europe”, 2012 r.
(7) Tamże.
(8) Zob. przypis 4.
(9) http://ec.europa.eu/health/archive/ph_determinants/life_style/alcohol/documents/alcohol_europe_en.pdf.
Anderson, P. i Baumberg, B.: Alcohol in Europe: A public health perspective, Londyn, Institute of Alcohol Studies, 2006 r.
(10) http://ec.europa.eu/health/major_chronic_diseases/docs/reflection_process_cd_en.pdf.
(11) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52015XG1216(01).
(12) Pojęcie „szkody wyrządzanej innym” odnosi się do szkód wyrządzonych społeczeństwu i osobom będącym w otoczeniu osoby pijącej. Odpowiada to angielskiemu sformułowaniu „alcohol’s harm to others”.
(13) Zob. przypis 4.
(14) Opinia Komitetu Regionów w sprawie strategii UE w zakresie wspierania państw członkowskich w ograniczaniu szkodliwych skutków spożywania alkoholu (Dz.U. C 197 z 24.8.2007).
(15) http://www.finlex.fi/sv/esitykset/he/2013/20130070.pdf.
(16) Babor, T. F. (2010). Alcohol: No Ordinary Commodity – a summary of the second edition. Addiction.
(17) CAMY. (2003). Alcohol Advertising on Sports Television 2001 to 2003: Center on Alcohol Marketing and Youth, Madden, P. A., & Grube, J. W. (1994). The frequency and nature of alcohol and tobacco advertising in televised sports, 1990 through 1992. Am J Public Health.
(18) http://ec.europa.eu/health/archive/ph_determinants/life_style/alcohol/documents/alcohol_europe_en.pdf, s. 6.
(19) http://www.easl.eu/medias/EASLimg/News/3f9dd90221ef292_file.pdf.
(20) Zob. przypis 4.
(21) http://ec.europa.eu/health/alcohol/docs/science_02_en.pdf.
(22) http://www.eurocare.org/library/updates/eurocare_eu_alcohol_strategy2.
(23) http://ec.europa.eu/transport/road_safety/topics/behaviour/fitness_to_drive/index_en.htm.
(24) https://ec.europa.eu/transport/road_safety/sites/roadsafety/files/pdf/behavior/study_alcohol_interlock.pdf.