52012SC0291

DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI

STRESZCZENIE OCENY SKUTKÓW

towarzyszący dokumentowi

Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady

w sprawie dostępu do zasobów genetycznych oraz sprawiedliwego i równego podziału korzyści wynikających z wykorzystania tych zasobów w Unii

Streszczenie

Niniejsza ocena skutków towarzyszy wnioskowi Komisji dotyczącemu rozporządzenia UE w sprawie dostępu do zasobów genetycznych oraz sprawiedliwego i równego podziału korzyści wynikających z wykorzystania tych zasobów w Unii.

Wniosek ten wynika z zobowiązań politycznych dotyczących szybkiego wdrożenia i ratyfikacji przez UE protokołu z Nagoi, podjętych przez Parlament Europejski, Radę Unii Europejskiej i Komisję. Jest to kolejny etap po oficjalnym podpisaniu przez Unię protokołu z Nagoi w czerwcu 2011 r.

W celu opracowania niniejszej oceny skutków Dyrekcja Generalna ds. Środowiska zleciła szczegółowe badanie zewnętrznemu zespołowi konsultacyjnemu. Ponadto przeprowadziła konsultacje społeczne z zainteresowanymi stronami. Poza tym urzędnicy Komisji wielokrotnie spotykali się z ekspertami zainteresowanych stron i państw członkowskich, a także zasięgnęli opinii szeregu partnerów międzynarodowych. W niniejszym dokumencie przedstawiono wyniki tych prac.

Konwencja o różnorodności biologicznej („konwencja”) zobowiązuje wszystkie strony konwencji do umożliwiania dostępu do zasobów genetycznych, którymi dysponują w ramach suwerennych praw do zasobów naturalnych. Ponadto wszystkie strony są zobowiązane do sprawiedliwego i równego udostępniania wyników badań naukowych i rozwoju stronie dostarczającej zasoby genetyczne oraz do dzielenia się z nią korzyściami wynikającymi z komercyjnego lub innego wykorzystania tych zasobów. Konwencja odnosi się również do praw społeczności tubylczych i lokalnych posiadających tradycyjną wiedzę związaną z zasobami genetycznymi, która może być źródłem istotnych informacji przyczyniających się do odkrycia interesujących cech genetycznych lub biochemicznych.

Konwencja nie zawiera jednak szczegółowych postanowień w sprawie praktycznych rozwiązań dotyczących dostępu i podziału korzyści w przypadku wykorzystywania zasobów genetycznych i tradycyjnej wiedzy z nimi związanej. Strony będące państwami uprzemysłowionymi szczególnie niechętnie odnoszą się do środków na rzecz wspierania skutecznego podziału korzyści uzyskanych przez ich naukowców i przedsiębiorstwa. W związku z tym niektóre państwa dostarczające zasoby wprowadzają coraz bardziej restrykcyjne warunki dostępu do zasobów genetycznych lub związanej z nimi tradycyjnej wiedzy. Jednocześnie brak przejrzystych zasad spowodował, że badacze i przedsiębiorstwa z Europy są oskarżani o „piractwo biologiczne” przez państwa, które twierdzą, że naruszono ich suwerenne prawa. Powyższe problemy poważnie zakłócają światowe działania na rzecz ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej; wynika to bardzo często z faktu, że państwa uważane za obszary o wysokiej różnorodności biologicznej mogą odnieść najwięcej korzyści ze skutecznych ram dostępu i podziału korzyści.

Protokół z Nagoi jest nowym traktatem międzynarodowym przyjętym dnia 29 października 2010 r. w drodze konsensu przez 193 strony konwencji. Traktat ten ma moc wiążącą, co znacznie rozszerza ogólne ramy dostępu i podziału korzyści określone w konwencji. Przewiduje się, że protokół z Nagoi wejdzie w życie w 2014 r. Obowiązywanie protokołu przyniesie znaczące korzyści z punktu widzenia ochrony różnorodności biologicznej w państwach udostępniających zasoby genetyczne, którymi dysponują w ramach suwerennych praw. W szczególności protokół:

– wprowadzi bardziej przewidywalne warunki dostępu do zasobów genetycznych;

– zapewni podział korzyści między użytkownikami i dostarczycielami zasobów genetycznych;

– zapewni wykorzystywanie wyłącznie tych zasobów genetycznych, które legalnie nabyto.

Protokół z Nagoi będzie musiał zostać ratyfikowany przez Unię i wszystkie państwa członkowskie. Unia i każde z jej państw członkowskich muszą wykazać, że wypełniają wszystkie obowiązki nałożone protokołem. Sposób realizacji tego wymogu stanowi wewnętrzną sprawę UE i jej państw członkowskich. Wybór konkretnego rozwiązania zależy od czynników prawnych i praktycznych: wszelka interwencja na szczeblu UE zakłada, że Unia ma kompetencje w tej dziedzinie oraz że wykazano wartość dodaną, której nie można osiągnąć za pomocą środków wykonawczych objętych wyłączną kompetencją państw członkowskich.

Podczas oceny skutków uwzględniono szeroką gamę wariantów. Punkt odniesienia dla analizy wszystkich wariantów stanowił dotychczasowy scenariusz postępowania bez środków wykonawczych na szczeblu unijnym ani krajowym.

Przeanalizowano warianty dotyczące dostępu: „Brak działań na szczeblu UE” (A-1) oraz „Ustanowienie unijnego forum dla omawiania kwestii związanych z dostępem i wymianą najlepszych praktyk” (A-2).

Analiza objęła również następujące warianty dotyczące przestrzegania przepisów przez użytkowników: „Otwarta metoda koordynacji” (UC-1), „Niezależny ogólny obowiązek należytej staranności dla użytkowników z UE” (UC-2), „Ogólny obowiązek należytej staranności dla użytkowników z UE uzupełniony systemem identyfikowania zbiorów jako »wiarygodnych źródeł« zasobów genetycznych” (UC-3), „Zakaz wykorzystywania nielegalnie nabytych zasobów genetycznych lub związanej z nimi wiedzy tradycyjnej, połączony z systemem odgórnego monitorowania” (UC-4).

Ponadto w ocenie skutków przeanalizowano dwa warianty dotyczące tymczasowego stosowania środków na szczeblu UE: możliwość stosowania środków na szczeblu UE wyłącznie w przypadku zasobów genetycznych lub związanej z nimi wiedzy tradycyjnej nabytych w przyszłości (T-1) oraz stosowanie takich środków po wejściu w życie konwencji w 1993 r. (T-2).

Przeanalizowane środki uzupełniające dotyczyły następujących kwestii: umowy dwustronne między UE a głównymi państwami lub regionami dostarczającymi zasoby (C-1); sektorowe kodeksy postępowania oraz wzorcowe klauzule umowne (C-2); narzędzia techniczne służące do obserwacji i monitorowania (C-3); oraz działania w zakresie upowszechniania wiedzy i szkoleń (C-4).

Szczegółowe kryteria analityczne i porównawcze zastosowane w analizie wariantów odnosiły się do kwestii związanych z protokołem z Nagoi oraz do skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych.

Zgodnie z oceną skutków najlepsze rezultaty może przynieść następujący zbiór środków wykonawczych na szczeblu UE:

– ustanowienie unijnego forum, na którym państwa członkowskie, Komisja i zainteresowane strony będą omawiać kwestie związane z dostępem i wymianą najlepszych praktyk (A-2);

– zobowiązanie użytkowników z UE do starannego dopilnowania, by wykorzystywane zasoby genetyczne i związaną z nimi wiedzę tradycyjną nabywano zgodnie z przepisami dotyczącymi dostępu obowiązującymi w państwach dostarczających zasoby oraz by dzielono się korzyściami wynikającymi z ich wykorzystywania (UC-3);

– system identyfikacji zbiorów (ogrodów botanicznych, zbiorów mikroorganizmów, banków genów itd.) obejmujący środki kontrolne, aby zapewnić udostępnianie użytkownikom wyłącznie dobrze udokumentowanych próbek zasobów genetycznych (UC-3);

– środki uzupełniające w celu zwiększenia skuteczności interwencji na szczeblu UE (C-1, C-2, C-3, C-4).

Rozporządzenie UE miałoby zastosowanie wyłącznie do zasobów genetycznych i wiedzy tradycyjnej, które nabyto i wykorzystano po wejściu w życie protokołu z Nagoi w odniesieniu do Unii (T-1).

Unijne forum służące do omawiania kwestii związanych z dostępem i wymiany najlepszych praktyk posiada pewien potencjał pod względem uspójnienia warunków dostępu stosowanych przez państwa członkowskie stosujące wymóg świadomej zgody. Nie stworzyłoby to równych warunków dostępu na szczeblu UE. Jednak każde zmniejszenie różnic między ramami dostępu państw członkowskich obniżyłoby koszty transakcji i byłoby szczególnie korzystne dla MŚP i beneficjentów funduszy publicznych. Poza tym unijne forum umożliwiałoby prezentację najlepszych praktyk w zakresie dostępu. Dzięki temu państwa członkowskie mogłyby uczyć się od siebie nawzajem. Takie rozwiązanie pomogłoby również użytkownikom w znalezieniu państwa członkowskiego o najlepiej funkcjonujących ramach dostępu. Obydwa wymienione aspekty przyczyniłyby się do zwiększenia możliwości w zakresie badań naukowych i rozwoju w UE.

Obowiązek należytej staranności dla użytkowników z UE, uzupełniony systemem identyfikowania zbiorów jako „wiarygodnych źródeł”, zapewniłby zharmonizowane podejście ogólnounijne do wdrażania filaru protokołu dotyczącego przestrzegania przepisów przez użytkowników. Takie rozwiązanie pozwoliłoby stworzyć równe warunki dla wszystkich podmiotów w łańcuchu wartości zasobów genetycznych w UE, zapewnić pewność prawa, ograniczyć ryzyko operacyjne oraz maksymalnie zwiększyć możliwości w zakresie badań naukowych i rozwoju. Zapobiegłoby ono także różnicom między państwami członkowskimi w zakresie obowiązków nakładanych na użytkowników, które to różnice podnosiłyby koszty i zwiększałyby bariery dla naukowców i przedsiębiorstw działających w więcej niż jednym państwie członkowskim. Warto podkreślić, że podczas konsultacji zainteresowane strony jednogłośnie poparły zharmonizowane ogólnounijne podejście do przestrzegania przepisów przez użytkowników.

System środków UE na rzecz wdrażania protokołu z Nagoi mógłby opierać się na kompetencji Unii w zakresie środowiska. Utworzenie ogólnoeuropejskiego systemu środków dotyczących przestrzegania przepisów przez użytkowników można by także powiązać z kompetencją Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego. Interwencje na szczeblu UE dotyczące przestrzegania przepisów przez użytkowników również są uzasadnione, ponieważ zapobiegają niekorzystnym skutkom, jakie wywarłoby na rynek wewnętrzny produktów i usług wykorzystujących zasoby przyrodnicze, rozdrobnienie systemów środków dotyczących przestrzegania przepisów przez użytkowników w państwach członkowskich; ponadto takie rozwiązanie przynosi najlepsze wyniki, jeśli chodzi o tworzenie sprzyjających warunków dla badań naukowych i rozwoju w zakresie zasobów genetycznych, przynosząc korzyści z punktu widzenia ochrony i zrównoważonego wykorzystywania różnorodności biologicznej na całym świecie.

Cały zbiór środków podjętych na szczeblu UE umożliwiłby ratyfikację unijną i osiągnięcie pełnej zgodności UE z protokołem z Nagoi. Państwa członkowskie decydowałyby o ewentualnym nałożeniu wymogu uzyskania uprzedniej świadomej zgody oraz podziału korzyści w przypadku należących do nich zasobów genetycznych. Decyzje państw członkowskich w tej kwestii nie stanowiłyby warunku wstępnego dla ratyfikacji unijnej.