13.1.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/1

1.

Artykuł 5 dyrektywy Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (1) (zwanej dalej „dyrektywą”) reguluje użycie czynników aktuarialnych związanych z płcią do celów ubezpieczenia i innych związanych usług finansowych. Artykuł 5 ust. 1 stanowi, iż we wszystkich nowych umowach zawartych po dniu 21 grudnia 2007 r. użycie płci jako czynnika aktuarialnego w obliczaniu składek i świadczeń nie może powodować różnic w składkach i świadczeniach poszczególnych osób (zasada ta zwana jest dalej „zasadą równości płci”). Artykuł 5 ust. 2 ustanawia wyjątek od tej zasady, umożliwiając państwom członkowskim utrzymanie proporcjonalnych różnic w składkach i świadczeniach poszczególnych osób w przypadkach, w których użycie płci jest czynnikiem decydującym w ocenie ryzyka opartej na odpowiednich i dokładnych danych aktuarialnych i statystycznych.

2.

W wyroku wydanym dnia 1 marca 2011 r. (2) (zwanym dalej „wyrokiem w sprawie Test-Achats”) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zwany dalej „Trybunałem Sprawiedliwości”) uznał art. 5 ust. 2 za nieważny ze skutkiem od dnia 21 grudnia 2012 r. W opinii Trybunału Sprawiedliwości art. 5 ust. 2, zezwalając państwom członkowskim na utrzymanie bez ograniczeń czasowych wyjątku od zasady równości płci określonej w art. 5 ust. 1, jest sprzeczny z realizacją celu równego traktowania kobiet i mężczyzn i kobiet w obliczaniu składek ubezpieczeniowych i świadczeń, który jest celem dyrektywy określonym przez ustawodawcę w odniesieniu do obszaru ubezpieczeń. Tym samym artykuł ten nie jest zgodny z art. 21 i 23 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

3.

Wszystkie państwa członkowskie zezwalają obecnie na różnicowanie płci w co najmniej jednym rodzaju ubezpieczeń. We wszystkich państwach członkowskich ubezpieczyciele są w szczególności upoważnieni do użycia płci jako czynnika oceny ryzyka w dziedzinie ubezpieczeń na życie (3). Wyrok w sprawie Test-Achats będzie mieć zatem konsekwencje dla wszystkich państw członkowskich.

4.

Niniejsze wytyczne mają na celu zapewnienie większej zgodności z wyrokiem w sprawie Test-Achats w poszczególnych państwach członkowskich. Opinia Komisji pozostaje jednak bez uszczerbku dla każdej przyszłej interpretacji art. 5 wydanej przez Trybunał Sprawiedliwości.

5.

Począwszy od dnia 21 grudnia 2012 r. zasada równości płci przewidziana w art. 5 ust. 1 musi być stosowana bez żadnych wyjątków do obliczania składek i świadczeń poszczególnych osób w nowych umowach.

6.

W wyroku w sprawie Test-Achats Trybunał Sprawiedliwości stwierdza, że art. 5 ust. 2 dyrektywy „należy uznać za nieważny z upływem odpowiedniego okresu przejściowego”, który kończy się dnia 21 grudnia 2012 r. (4). Oznacza to, że od tej daty wymogi przewidziane w art. 5 ust. 1 muszą być stosowane bez wyjątku.

7.

Okres przejściowy musi być interpretowany zgodnie z celem dyrektywy, wyrażonym w art. 5 ust. 1, który stanowi, iż zasada równości płci ma zastosowanie wyłącznie do nowych umów zawartych po dacie transpozycji dyrektywy, czyli po dniu 21 grudnia 2007 r. Jak wyjaśniono w motywie 18 dyrektywy, wspomniana zasada ma na celu uniknięcie nagłego dostosowywania rynku. Wyrok w sprawie Test-Achats nie zmienia tego celu ani nie wpływa na stosowanie zasady równości płci jedynie do nowych umów, jak wskazano w art. 5 ust. 1. Wyrok w sprawie Test-Achats oznacza, że dla nowych umów zawieranych począwszy od dnia 21 grudnia 2012 r. zasadę tę należy stosować bez żadnego wyjątku, gdyż w tym dniu art. 5 ust. 2 stanie się nieważny.

8.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem potrzeba jednolitego stosowania prawa Unii Europejskiej i zasady równości wymaga, by przepisy prawa Unii Europejskiej, które nie odsyłają bezpośrednio do prawa państw członkowskich w celu określenia ich znaczenia i zakresu, były zasadniczo interpretowane w sposób niezależny i jednolity w całej Unii Europejskiej (5).

9.

Dyrektywa nie definiuje pojęcia „nowej umowy” ani nie odsyła do przepisów prawa krajowego, jeśli chodzi o znaczenie, które należy przypisać tym terminom. Pojęcie to trzeba zatem rozpatrywać, do celów stosowania dyrektywy, jako będące autonomicznym pojęciem prawa unijnego, które należy interpretować w jednolity sposób w całej Unii. Taka jednolita interpretacja odpowiada celowi dyrektywy w odniesieniu do ubezpieczeń, jakim jest wprowadzenie zasady równości płci po upływie okresu przejściowego. Pojęcie „nowej umowy”, o którym mowa w art. 5 ust. 1, jest konieczne dla praktycznego wdrożenia tego przepisu. Rozbieżne interpretowanie tego pojęcia na podstawie prawa umów poszczególnych państw członkowskich wiązałoby się nie tylko z ryzykiem wprowadzenia różnych okresów przejściowych, opóźniając w ten sposób ogólne stosowanie zasady równości płci, lecz także pociągnęłoby za sobą wprowadzenie nierównych reguł gry dla zakładów ubezpieczeń. Taka sytuacja zaszkodziłaby realizacji celu określonego w dyrektywie, polegającego na obszernym zagwarantowaniu równego traktowania kobiet i mężczyzn we wszystkich państwach członkowskich, jeśli chodzi o składki ubezpieczeniowe i świadczenia poszczególnych osób, począwszy od daty wskazanej w art. 5 ust. 1 (6) dyrektywy.

10.

Wdrożenie art. 5 ust. 1 wymaga wprowadzenia wyraźnego rozróżnienia między umowami istniejącymi a nowymi. Rozróżnienie to musi sprostać potrzebie pewności prawa, opierać się na kryteriach wolnych od nadmiernego wpływu na istniejące prawa oraz spełniać uzasadnione oczekiwania wszystkich stron. Podejście to jest zgodne z celem dyrektywy, jakim jest unikanie nagłego dostosowywania rynku, poprzez ograniczenie stosowania zasady równości płci jedynie do nowych umów.

11.

Co za tym idzie, zasada równości płci, zgodnie z art. 5 ust. 1, zawsze ma zastosowanie w przypadku: a) zawarcia umowy, która wymaga zgody wszystkich stron, w tym zmiany istniejącej umowy oraz b) ostatniego wyrażenia zgody przez stronę, niezbędnego do zawarcia wspomnianej umowy, począwszy od dnia 21 grudnia 2012 r.

12.

W związku z tym za nowe umowy, które muszą być zgodne z zasadą równości płci, należy uznać następujące umowy (7):

13.

W przeciwieństwie do powyższego, za prowadzące do nowych umów nie należy uważać poniższych sytuacji (9):

14.

Artykuł 5 ust. 1 zakazuje postępowania, które powodowałoby wystąpienie różnic w składkach i świadczeniach poszczególnych osób w wyniku użycia płci jako czynnika w obliczaniu składek i świadczeń. Nie zakazuje natomiast ogólnie użycia płci jako czynnika oceny ryzyka. Takie użycie jest dozwolone przy obliczaniu składek i świadczeń na poziomie zagregowanym, o ile nie prowadzi ono do różnicowania na poziomie ubezpieczonych. W następstwie wyroku w sprawie Test-Achats nadal można zatem zbierać, przechowywać i wykorzystywać informacje na temat płci lub z nią związane we wskazanych granicach, czyli do celów:

—   utworzenia rezerwy i dokonania wyceny wewnętrznej: ubezpieczyciele mogą nadal zbierać i wykorzystywać informacje na temat płci do przeprowadzania wewnętrznej oceny ryzyka, zwłaszcza w celu ustalenia przepisów technicznych zgodnych z zasadami wypłacalności zakładów ubezpieczeń oraz monitorowania składu portfela z punktu widzenia całości danych na temat ceny,

—   wyceny reasekuracji: umowy reasekuracji to umowy zawierane między ubezpieczycielem a reasekuratorem. Użycie kryterium płci do wyceny tych produktów nadal jest możliwe, jeśli nie prowadzi do różnicowania poszczególnych ubezpieczonych ze względu na płeć,

—   marketingu i reklamy: zgodnie z art. 3 ust. 3 dyrektywy nie stosuje się do treści medialnych i reklamowych, zaś art. 5 ust. 1 odnosi się wyłącznie do obliczania składek i świadczeń poszczególnych osób. Ubezpieczyciele mogą zatem nadal korzystać z marketingu i reklamy, by w ten sposób wpływać na skład oferowanego przez siebie portfela, na przykład kierując swoje kampanie reklamowe albo do kobiet, albo do mężczyzn. Nie mogą jednak odmówić dostępu do danego produktu ze względu na płeć danej osoby, chyba że spełnione są warunki przewidziane w art. 4 ust. 5 (12),

—   ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia zdrowotnego: zasada równości płci oznacza, że składki i świadczenia z tytułu takiej samej umowy ubezpieczeniowej nie mogą być różne dla dwóch osób tylko z powodu różnej płci. Istnieją jednak inne czynniki ryzyka, np. stan zdrowia lub historia zachorowań w rodzinie, na podstawie których różnicowanie jest możliwe i których wycena wymaga od ubezpieczycieli wzięcia pod uwagę płci, z uwzględnieniem różnic fizjologicznych między mężczyznami i kobietami (13).

15.

Komisja uważa także, że na mocy art. 4 ust. 5 dyrektywy ubezpieczyciele zawsze mogą proponować produkty ubezpieczeniowe (lub stosowne warianty w umowach) stworzone specjalnie dla danej płci, które zawierałyby warunki dotyczące wyłącznie lub głównie mężczyzn lub kobiet (14). Z możliwości tej wyłączone są jednak ciąża i macierzyństwo, w świetle szczególnego mechanizmu solidarności przewidzianego w art. 5 ust. 3.

16.

Wyrok w sprawie Test-Achats dotyczy wyłącznie użycia płci jako czynnika oceny ryzyka, a nie dopuszczalności innych czynników stosowanych przez ubezpieczycieli. Jednak zgodnie z art. 2 lit. b) dyrektywy pośrednia dyskryminacja występuje w sytuacji, gdy z pozoru neutralny czynnik ryzyka stawia osoby danej płci w szczególnie niekorzystnym położeniu. W przeciwieństwie do bezpośredniej dyskryminacji pośrednia dyskryminacja może być uzasadniona, jeśli jej cel jest zgodny z prawem, a środki służące osiąganiu tego celu są właściwe i niezbędne.

17.

Użycie czynników ryzyka, które mogłyby być związane z płcią jest zatem nadal możliwe, o ile są to rzeczywiste i niezależne czynniki ryzyka (15).

18.

Wyrok w sprawie Test-Achats odnosi się wyłącznie do użycia czynnika płci tam, gdzie odpowiednie sytuacje kobiet i mężczyzn zostały uznane przez prawodawcę za porównywalne. Nie wpływa on na użycie innych czynników oceny ryzyka, takich jak wiek i niepełnosprawność, które nie są obecnie regulowane na poziomie UE.

19.

W wyroku w sprawie Test-Achats Trybunał Sprawiedliwości stwierdza, że „zasada równego traktowania wymaga, aby podobne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a odmienne sytuacje nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione” oraz że „porównywalność sytuacji należy rozpatrywać w świetle przedmiotu i celu aktu Unii, który wprowadza dane rozróżnienie (…)” (16).

20.

Użycie wieku i niepełnosprawności byłoby nadal dozwolone na mocy wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną (17), gdyż nie byłoby uważane za dyskryminujące. Tam, gdzie ustawodawca przewiduje, że pewna praktyka nie jest dyskryminująca pod pewnymi warunkami, nie tworzy wyjątku od zasady równego traktowania w porównywalnych sytuacjach (który mógłby być dopuszczalny tylko w okresie przejściowym). Przestrzega zasady równego traktowania, uznając, że omawiane sytuacje nie są porównywalne i powinny być traktowane w odmienny sposób (lub że – pomimo ich możliwego porównania – istnieje obiektywne uzasadnienie takiego odmiennego traktowania).

21.

Niektóre produkty ubezpieczeniowe, takie jak renty na czas określony, zwiększają dochód emerytalny. Dyrektywa dotyczy jednak jedynie ubezpieczeń i emerytur, które są prywatne, dobrowolne i niezwiązane ze stosunkiem pracy – zatrudnienie i wykonywanie zawodu wyraźnie wyłącza się z jej zakresu (18). Równe traktowanie kobiet i mężczyzn w odniesieniu do emerytur pracowniczych przewiduje dyrektywa 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana) (19).

22.

Niektóre pracownicze programy emerytalne przewidują wypłatę świadczenia w szczególnej formie, takiej jak renta na czas określony. W takim wypadku dany program będzie podlegać przepisom dyrektywy 2006/54/WE, nawet jeśli świadczenie wypłaca ubezpieczyciel. W przeciwieństwie do tego, jeśli dany pracownik musi zawrzeć umowę ubezpieczenia bezpośrednio z ubezpieczycielem bez udziału pracodawcy, na przykład w celu przeliczenia danej kwoty ryczałtowej na rentę na czas określony, taka sytuacja będzie objęta zakresem dyrektywy. Artykuł 8 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2006/54/WE wyraźnie wyłącza z zakresu dyrektywy umowy ubezpieczenia zawarte przez pracowników najemnych, których stroną nie jest pracodawca.

23.

Artykuł 9 ust. 1 lit. h) dyrektywy 2006/54/WE umożliwia określenie różnej wysokości świadczeń dla mężczyzn i kobiet, jeśli jest to usprawiedliwione czynnikami aktuarialnymi. W opinii Komisji wyrok w sprawie Test-Achats nie ma żadnych skutków prawnych dla tego przepisu, który ma zastosowanie w odmiennym i wyraźnie odrębnym kontekście emerytur pracowniczych i który został sformułowany w całkiem inny sposób niż art. 5 ust. 2 dyrektywy. Faktycznie, na mocy art. 9 ust. 1 lit. h) dyrektywy 2006/54/WE, określenia różnej wysokości świadczeń dla mężczyzn i kobiet nie uważa się za przejaw dyskryminacji, jeśli jest ono usprawiedliwione danymi aktuarialnymi.

24.

Państwa członkowskie muszą wyciągnąć wnioski z wyroku w sprawie Test-Achats i dostosować swoje ustawodawstwo do dnia 21 grudnia 2012 r., by zagwarantować stosowanie zasady równości płci przez ubezpieczycieli zgodnie z wymogami wyroku. Komisja będzie monitorować sytuację, dążąc do zapewnienia pełnej zgodności, po tej dacie, ustawodawstwa krajowego w dziedzinie ubezpieczeń z wyrokiem, opierając się na kryteriach wskazanych w niniejszych wytycznych.

25.

Komisja pragnie zachęcić konkurencyjny i innowacyjny sektor, jakim jest sektor ubezpieczeń, do dokonania niezbędnych zmian i oferowania konsumentom atrakcyjnych i jednolitych dla obu płci produktów bez nieuzasadnionych zmian ogólnego poziomu cen. Komisja będzie w dalszym ciągu z uwagą obserwowała rozwój rynku ubezpieczeń w celu wykrycia wszelkich nieuzasadnionych podwyżek cen przypisywanych wyrokowi w sprawie Test-Achats, w tym z wykorzystaniem narzędzi dostępnych na mocy prawa konkurencji (20) w przypadku domniemanego zachowania naruszającego konkurencję.

26.

W 2014 r., w ramach ogólniejszego sprawozdania z wdrażania dyrektywy, Komisja sporządzi sprawozdanie z wdrażania wyroku w sprawie Test-Achats do prawa krajowego i praktyki ubezpieczeniowej.