52015DC0074

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Ocena ex post „Europejskich Stolic Kultury” w 2013 r. (Koszyce i Marsylia-Prowansja)

1. Wprowadzenie

Podstawą niniejszego sprawozdania jest art. 12 decyzji nr 1622/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r. ustanawiającej działanie Wspólnoty na rzecz obchodów „Europejskiej Stolicy Kultury” w latach 2007–2019[1], zgodnie z którym każdego roku Komisja zapewnia zewnętrzną i niezależną ocenę wyników obchodów „Europejskiej Stolicy Kultury” w minionym roku, a sprawozdanie z tej oceny przedkłada Parlamentowi Europejskiemu, Radzie, Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu i Komitetowi Regionów.

W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono stanowisko Komisji w sprawie głównych wniosków i zaleceń oceny zewnętrznej „Europejskich Stolic Kultury” w 2013 r.[2], która jest dostępna na stronie internetowej:

http://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/actions/documents/ecoc-2013-full-report.pdf.

2. Kontekst działania 2.1. Działanie UE na rzecz obchodów „Europejskiej Stolicy Kultury” (ESK)

Pierwotny program „Europejskiego Miasta Kultury” został zapoczątkowany na szczeblu międzyrządowym w 1985 r.[3]. W oparciu o to doświadczenie decyzją nr 1419/1999/WE[4] ustanowiono działanie Wspólnoty na rzecz obchodów „Europejskiej Stolicy Kultury” w latach 2005–2019. Państwom członkowskim nadano chronologiczną kolejność, według której są one uprawnione do przeprowadzenia obchodów w poszczególnych latach.

Decyzja 1419/1999/WE została zastąpiona decyzją 1622/2006/WE, w której utrzymano zasadę chronologicznej kolejności państw członkowskich, ale jeszcze bardziej szczegółowo określono cele działania oraz wprowadzono nowe ustalenia dotyczące wyboru i monitorowania.

2.2. Proces wyboru i monitorowania Europejskich Stolic Kultury na rok 2013

Zgodnie z decyzją 1622/2006/WE państwami uprawnionymi do goszczenia obchodów ESK w 2013 r. były Francja i Słowacja.

ESK z 2013 r. były pierwszymi ESK, które w całości objęto nowymi ustaleniami dotyczącymi wyboru wprowadzonymi wyżej wymienioną decyzją. Zgodnie z tymi ustaleniami za wybór ESK odpowiedzialne są właściwe organy zainteresowanego państwa członkowskiego, zazwyczaj ministerstwo kultury. Wybór odbywa się w dwóch etapach: fazie wstępnego wyboru i ostatecznego wyboru dziewięć miesięcy później Komisja selekcyjna, składająca się z trzynastu członków, z których sześciu nominowanych jest przez zainteresowane państwo członkowskie, a pozostałych siedmiu przez instytucje europejskie, analizuje oferty kandydujących miast na podstawie kryteriów określonych w decyzji. Na Słowacji złożono dziewięć ofert, z których cztery przeszły wstępną selekcję w grudniu 2007 r.[5]. Następnie we wrześniu 2008 r. komisja selekcyjna wybrała Koszyce na Europejską Stolicę Kultury. We Francji otrzymano osiem ofert. W styczniu 2008 r. do kolejnego etapu wybrano cztery miasta. Na koniec we wrześniu 2008 r. komisja selekcyjna wybrała Marsylię-Prowansję na Europejską Stolicę Kultury.

W maju 2009 r. oba miasta zostały formalnie wyznaczone na Europejskie Stolice Kultury w 2013 r. przez Radę Ministrów Unii Europejskiej.

Zgodnie z ustaleniami dotyczącymi monitorowania wyznaczone miasta muszą wziąć udział w dwóch oficjalnych spotkaniach z komisją monitorującą, w której skład wchodzi siedmiu ekspertów mianowanych przez instytucje UE. Spotkania te odbywają się odpowiednio 2 lata i 8 miesięcy przed rokiem obchodów. Proces monitorowania kończy się wydaniem przez komisję monitorującą zalecenia dla Komisji o przyznaniu Europejskim Stolicom Kultury 1,5 mln EUR nagrody imienia Meliny Mercouri, pod warunkiem że miasta te spełniają kryteria określone w decyzji 1622/2006/WE oraz wypełniły zalecenia komisji selekcyjnej i monitorującej. Dwa posiedzenia monitorujące z przedstawicielami Koszyc i Marsylii-Prowansji odbyły się w grudniu 2010 r. i w kwietniu 2012 r. W sprawozdaniu z 2012 r. komisja monitorująca zaleciła przyznanie tym dwóm miastom nagrody im. Meliny Mercouri.

3. Ocena zewnętrzna 3.1. Zasady oceny

W ramach oceny przeanalizowano realizację całości obchodów ESK w 2013 r. i omówiono ich wpływ w obu miastach. W szczególności oceniono adekwatność, skuteczność, efektywność i trwałość działania, wyciągnięto wnioski wynikające z obchodów ESK w obu miastach i rozważono konsekwencje realizacji działania ESK jako całości.

3.2. Metodologia

Niniejszą ocenę i metodologię zaprojektowano tak, aby spełniały standardowe wymogi podstawy prawnej. Chociaż celem była przede wszystkim ocena realizacji działania ESK w 2013 r. w odniesieniu do celów i kryteriów określonych w decyzji 1622/2006/WE (podstawa prawna obowiązująca w czasie oficjalnego wyznaczenia Marsylii i Koszyc na ESK), metodologia uwzględnia także zmieniający się kontekst polityczny dla tego działania UE i zmiany w podstawie prawnej[6] wszędzie tam, gdzie jest to możliwe.

Aby wyniki były porównywalne z poprzednimi ocenami, metodologia oparta jest na spójnym podejściu do gromadzenia danych i ich analizy. Obydwa miasta oceniono indywidualnie, na podstawie danych pierwotnych zgromadzonych w trakcie badań w terenie lub przedstawionych przez każdą ESK, a także analizy szeregu wtórnych źródeł danych.

Do źródeł danych pierwotnych należą wywiady przeprowadzone podczas dwóch wizyt w każdym z miast oraz wywiady telefoniczne, a także ankieta internetowa. W wywiadach tych dążono do poznania szeregu punktów widzenia na każdą ESK, w tym punktów widzenia zespołów zarządzających, decydentów na szczeblu lokalnym i krajowym, kluczowych podmiotów działających w dziedzinie kultury, a także szeregu partnerów zaangażowanych w realizację ESK oraz przedstawicieli organizacji kierujących projektami ESK lub w nich uczestniczących.

Do źródeł danych wtórnych zaliczają się informacje zawarte w pierwotnych zgłoszeniach kandydatów na ESK, badania i sprawozdania przygotowane lub zlecone przez ESK, programy obchodów, materiały promocyjne i strony internetowe, dane statystyczne dotyczące kultury i turystyki oraz przedstawione przez ESK dane ilościowe dotyczące finansów, działań, produktów i rezultatów.

4. WYNIKI OCENY

Ocena potwierdza, że wiele ustaleń z poprzednich sprawozdań, w szczególności odnoszących się do ogólnej adekwatności, skuteczności i efektywności działania ESK, jest nadal aktualne. Ustalenia te w miarę możliwości zaktualizowano na podstawie nowych informacji zebranych w trakcie oceny w 2013 r.

4.1. Adekwatność działania ESK

Doświadczenia z 2013 r. potwierdzają ustalenia z poprzednich ocen, pokazując, że działanie ESK jest wysoce adekwatne w odniesieniu do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 167, gdyż przyczynia się do rozkwitu kultur państw członkowskich, podkreślając wspólne dziedzictwo kulturowe, a także różnorodność kulturową i coraz ściślejszą współpracę kulturalną między państwami członkowskimi i na szczeblu międzynarodowym.

4.2. Adekwatność dwóch ESK w 2013 r.

Zgodnie z oceną proces wyboru wprowadzony decyzją nr 1622/2006/WE zagwarantował, by wnioski przedstawione przez dwóch ostatecznych posiadaczy tytułu ESK określały cele i podejścia spójne z podstawą prawną. W ocenie stwierdzono, że obie ESK zrealizowały projekty i działania w zakresie kultury, które były spójne z istotą ich wniosku, a zatem zgodne ze strategicznymi i operacyjnymi celami działania ESK.

Zgodnie z oceną koncepcja ESK w dalszym ciągu jest zbieżna z celami lokalnych decydentów i zainteresowanych podmiotów. Doświadczenia z 2013 r. pokazują, że działanie ESK wniosło pozytywny wkład w rozwój zakresu i różnorodności kulturalnej oferty miast, stymulując rozwój społeczny, promując międzynarodowy profil miast i wspierając ich rozwój gospodarczy (w szczególności poprzez wsparcie dla turystyki i kreatywnej gospodarki).

4.3. Efektywność zarządzania i kierownictwa oraz zdolność do osiągania celów

W ocenie zwrócono uwagę na zdolność miast do realizacji celów, a także na efektywność zarządzania i kierownictwa ESK, w tym na ich modele organizacyjne, procesy selekcji i realizacji działań i wydarzeń kulturalnych, komunikację i promocję oraz procesy pozyskiwania funduszy.

Agencja odpowiedzialna za organizację obchodów w Koszycach w 2013 r. („Košice – Európske hlavné mesto kultúry 2013, n.o.”) została powołana na stosunkowo wczesnym etapie planowania obchodów, jako niezależna, działająca w warunkach pełnej konkurencji, organizacja non-profit posiadająca pewną niezależność od rady miejskiej. Spoczywała na niej główna odpowiedzialność za program kulturalny, podczas gdy miasto ponosiło wyłączną odpowiedzialność za realizację projektów infrastrukturalnych.

W ocenie uznano, że pozytywne wsparcie ze strony władz na wszystkich szczeblach (krajowym, regionalnym i lokalnym), a także współpraca ponadpartyjna istotnie przyczyniły się do odniesienia sukcesu przez Koszyce 2013. Zauważono również, że sukces ten można przypisać zrozumieniu profilu programu i korzyści, jakie może on przynieść, na podstawie poprzednich ESK, sile motywującej wynikającej z potrzeby (w szczególności na szczeblu miast), a także kwestiom związanym z dumą narodową i pozycją Słowacji w Europie. Zgodnie z oceną zapewnienie sukcesu ESK było postrzegane jako priorytet polityczny dla kraju, mimo pogorszenia koniunktury gospodarczej. Zachęciło to np. rząd krajowy do zainwestowania znacznych funduszy krajowych i funduszy strukturalnych UE w ESK. Dzięki temu władze miasta były aktywnym uczestnikiem skutecznej realizacji projektów infrastrukturalnych w bardzo ograniczonych ramach czasowych. Niemniej jednak, przynajmniej częściowo ze względu na brak tradycji darowizn ze strony przedsiębiorstw lub wspierającego takie darowizny systemu podatkowego na Słowacji, wysiłki zmierzające do pozyskania prywatnych sponsorów nie były w pełni skuteczne.

W Marsylii organizacją ESK zajmowało się specjalne, działające w warunkach pełnej konkurencji stowarzyszenie Marseille-Provence 2013. Ze względu na to, że ESK Marsylia-Prowansja 2013 obejmowała jedno z największych terytoriów i jedną z największych liczb gmin w stosunku do wcześniej realizowanych ESK, ustanowienie skutecznych struktur administracji i zarządzania musiało być trudnym zadaniem, zwłaszcza w czasach ograniczeń budżetów publicznych. Jednak zgodnie z oceną pomimo liczby i różnorodności partnerów, a także władz publicznych o różnych przekonaniach politycznych, rozwiązania w zakresie zarządzania były skuteczne. Wszystkie główne zainteresowane strony wykazały się niesłabnącym zaangażowaniem, obiecane środki finansowe zostały dostarczone, a niezależność artystyczna w większości przypadków była przestrzegana.

Ponadto Marsylia-Prowansja 2013 potrzebowała wsparcia kluczowych sponsorów prywatnych i je zapewniła. Wsparcie to uzyskano dzięki realizacji jasnej i spójnej strategii skierowanej do potencjalnych sponsorów różnej wielkości i różnych rodzajów, począwszy od wielonarodowych korporacji, a na lokalnych MŚP skończywszy. Strategia zawierała jasny obraz poziomu finansowania, które mógłby zaoferować każdy rodzaj potencjalnych sponsorów, oraz korzyści, które chcieliby dzięki niemu osiągnąć. W rezultacie uzyskano około 16,5 mln EUR ze sponsorowania przez przedsiębiorstwa przy założonym celu wynoszącym 14 mln EUR.

Działalność marketingowa i komunikacyjna stanowiła dla każdego z miast wyzwanie odmiennego rodzaju, a dodatkową komplikacją były ograniczone budżety miast na marketing oraz konieczność włączenia w działania informacyjne różnych podmiotów publicznych i zajmujących się turystyką.

Na szczeblu europejskim działanie ESK jest nadal wysoce racjonalne pod względem kosztów w porównaniu z innymi instrumentami i mechanizmami polityki UE, biorąc pod uwagę bardzo skromne finansowanie dostępne z tytułu nagrody im. Meliny Mercouri.

ESK z 2013 r. były pierwszymi ESK formalnie podlegającymi procedurze wyboru wprowadzonej na mocy decyzji nr 1622/2006/WE. Zgodnie z oceną dowody pokazują, że nowa procedura wyboru umożliwiła wyselekcjonowanie dwóch wniosków wysokiej jakości i dwóch interesujących i innowacyjnych ESK. Ponadto istnieją dowody na to, że konkretne zalecenia zespołu monitorującego miały pozytywny wpływ na ostateczną realizację działania. W przypadku Marsylii-Prowansji dotyczyły one dalszego rozwoju wymiaru europejskiego w ostatecznej wersji programu, natomiast Koszyce uwzględniły zalecenia dotyczące planowania dziedzictwa i konieczności dotarcia do nowych odbiorców.

4.4. Skuteczność w rozwijaniu działalności kulturalnej oraz treści kulturalnych i artystycznych

Pomimo braku całościowych danych na temat wyników i skutków, z oceny wynika, że w 2013 r. w obu miastach noszących tytuł ESK stworzono bardziej bogatą ofertę kulturalną w trakcie roku obchodów.

W Marsylii-Prowansji zrealizowano kompleksowy wachlarz działań, który przyciągnął publiczność szacowaną na ponad 11 mln, co prawdopodobne czyni ją najbardziej odwiedzaną ESK do dnia dzisiejszego. Oprócz większej skali działań niż zwykle, Marsylia-Prowansja wprowadziła także skutecznie wiele nowych sposobów podejścia do kultury. W szczególności w nowy sposób wykorzystano nadbrzeżną część miasta, w tym Vieux Port (gdzie odbywały się najważniejsze imprezy na wolnym powietrzu) oraz obszar między Fort Saint-Jean i obecnym portem (gdzie zaaranżowano nowe miejsca imprez). Ponadto wydarzenia związane z ESK stanowiły precedens tak szeroko zakrojonej współpracy w dziedzinie kultury na terenie całego obszaru Marsylii-Prowansji. Współpraca ta położyła podwaliny pod przyszłe działania i była źródłem cennych doświadczeń.

Wiele celów wyznaczonych przez Koszyce było długoterminowych i ambitnych, w związku z czym szczegółowa ocena skuteczności była bardziej problematyczna ze względu na brak dostępnych danych. Choć program Koszyc miał ewidentnie mniejszą skalę i był rozłożony na dłuższy okres, był jednak wysoce innowacyjny pod względem zakresu i treści, z silnie reprezentowanymi eksperymentalnymi formami sztuki i kreatywnością w szerokim znaczeniu tych pojęć. Program Koszyc przyczynił się do realizacji wielu celów wyznaczonych dla ESK na poziomie UE, szczególnie w zakresie wzmocnienia potencjału sektora kultury i sektora kreatywnego oraz ich połączeń, jak również ułatwienia dostępu do kultury dla dużej części mieszkańców i zwiększenia ich udziału w kulturze (w znaczniej mierze dzięki inwestycjom w SPOT – program rewitalizacji wielu nieużywanych stacji wymienników ciepła i wydarzeń kulturalnych w sąsiedztwie Koszyc – a także dzięki innym obiektom kulturalnym i dużym imprezom publicznym).

4.5. Skuteczność promocji wymiaru europejskiego

W ramach europejskiego wymiaru Europejskiej Stolicy Kultury Marsylia-Prowansja 2013 w szczególności podkreślano położenie miasta w regionie Morza Śródziemnego, zgodnie z szerszym tematem „Dzielenie się Południem”, który był osią roku obchodów. W tym kontekście położono nacisk na fakt, iż Marsylia i Prowansja są miejscem spotkań i dialogu różnych europejskich kultur i ich sąsiadów z regionu Morza Śródziemnego. W ocenie zauważono, że w około 80 % projektów w jakiejś formie realizowano eurośródziemnomorski temat, w wyniku czego europejski wymiar stanowił integralną część programu ESK Marsylia-Prowansja.

Zgodnie z oceną w ostatecznym programie Koszyc położono mniejszy nacisk na wymiar europejski, który był realizowany w szeregu konkretnych działań, lecz nie stanowił motywu obecnego w całym programie. Jego najbardziej znaczące aspekty obejmowały program „Košice Artists in Residence” (Artyści mieszkający w Koszycach) oraz szereg działań służących tworzeniu sieci kontaktów i dzieleniu się dobrymi praktykami (szczególnie w odniesieniu do gospodarki kreatywnej, rozwoju turystyki i aspektów programu SPOT dotyczących rozwoju społeczności). Było to integralną częścią szerszej strategii ESK Koszyce 2013 mającej na celu podniesienie rangi miasta, zróżnicowanie oferty kulturalnej i ustanowienie długoterminowych międzynarodowych partnerstw z potencjałem w zakresie wspierania branży twórczej.

Obie ESK z 2013 r. w pewnym stopniu współpracowały również ze sobą, choć na niewielką skalę. Odzwierciedla to bardzo ograniczone powiązania, które istniałyby między tymi dwoma miastami, gdyby nie były one Europejskimi Stolicami Kultury.

4.6. Skuteczność angażowania obywateli i działań informacyjnych

W Koszycach położono nacisk na nowe istotne wydarzenia kulturalne (np. w przestrzeni publicznej) i infrastrukturę mającą promować korzystanie z miasta przez mieszkańców. Projekty te, wspierane zwłaszcza poprzez program SPOT, przyczyniły się do decentralizacji i zwiększenia dostępu do kultury poza centrum miasta, przy jednoczesnym wspieraniu rozwoju społeczności, zaangażowania obywateli i ich interakcji z mniejszościami i grupami zmarginalizowanymi.

W ocenie uznano, że ESK Marsylia-Prowansja 2013 była przede wszystkim wydarzeniem kulturalnym, któremu towarzyszył szerszy rozwój infrastruktury kulturalnej w całym regionie, a szczególnie w Marsylii. W związku z tym wywarcie znacznego wpływu społecznego prawdopodobnie nie było podstawowym celem, chociaż pojawiły się pewne skutki społeczne. Sukcesem ESK było zachęcenie społeczności do większego uczestnictwa w kulturze dzięki wielu imprezom na wolnym powietrzu organizowanym w miejscach publicznych. Zorganizowano również specjalne imprezy dla młodzieży i projekty, których celem było zaangażowanie osób zazwyczaj nieodwiedzających centrów kulturalnych lub zamieszkujących w uboższych częściach regionu, na przykład za pośrednictwem projektu Quartiers créatifs (Kreatywne dzielnice).

W ocenie podkreślono, że z doświadczeń obu ESK wynika, że skuteczne zaangażowanie nietypowych odbiorców kultury lub społeczności znajdujących się w niekorzystnej sytuacji wymaga szeroko zakrojonych prac przygotowawczych lub skutecznej współpracy z organizacjami pośredniczącymi. Organizacje te są często niewielkie, niedoświadczone lub mają charakter „amatorski”, jak również są mniej skłonne do (skutecznego) ubiegania się o finansowanie z programów o tej skali i znaczeniu. Doświadczenia Marsylii i Prowansji pokazują, że korzystne może być rozważenie przez jednostki zajmujące się realizacją ESK wprowadzenia odrębnych, ukierunkowanych instrumentów finansowania dla „nowych podmiotów”, mniejszych podmiotów kultury i grup działających w społecznościach lokalnych – w ramach ograniczonych lub ukierunkowanych zaproszeń do składania ofert, poprzez budowanie zdolności i udzielanie bardziej praktycznego wsparcia.

4.7. Skuteczność w osiągnięciu wpływu na gospodarkę, rozwój obszarów miejskich oraz turystykę

Zgodnie z oceną pod względem skutków gospodarczych obie ESK wyraźnie przyczyniły się do rozwoju gospodarki kreatywnej i oferty turystycznej w swoich miastach. Obie miały pozytywny wpływ na krajowy i międzynarodowy wizerunek tych miast i przyciągnęły znaczne ilości dodatkowych odwiedzających. Pobyty w hotelach i wizyty turystów zagranicznych wzrosły w Marsylii odpowiednio o 9 i 17 % w porównaniu z rokiem poprzednim, podczas gdy liczba wizyt z noclegami w Koszycach wzrosła o 10 %. Koszyce znalazły się na liście 10 miejsc wartych odwiedzenia w 2013 r. według znanego przewodnika turystycznego. ESK Marsylia-Prowansja wywołała szczególnie duże zainteresowanie mediów i społeczeństwa (97 % mieszkańców słyszało o ESK). Istnieją również dowody na to, że negatywne postrzeganie Marsylii – wśród mieszkańców miasta i na szczeblu krajowym – zmieniło się i po raz pierwszy Marsylia zaczęła być postrzegana jako miejsce oferujące wartości kulturalne.

Ambicją ESK Marsylia-Prowansja zawsze było uzyskanie wpływu na szerszym regionalnym obszarze. Choć uzyskano te korzyści, niewątpliwie w dużej mierze wpływ dotyczył i będzie dotyczył samej Marsylii, gdyż tam usytuowana była większość nowych przedsięwzięć infrastrukturalnych i imprez kulturalnych.

ESK Koszyce 2013 wywarła największy wpływ na samo miasto, a skutki regionalne były bardziej ograniczone i dotyczyły głównie poprawy współpracy regionalnej. Wpływ obejmował poprawę infrastruktury kulturalnej miasta zarządzanej na szczeblu regionalnym, a także niektóre wspólne projekty koncentrujące się głównie na turystyce związanej z kulturą i z dziedzictwem kulturowym.

4.8. Trwałość

Zgodnie z decyzją nr 1622/2006/WE celem ESK jest „trwałość i stanowienie integralnej części długofalowego rozwoju kulturalnego i społecznego miasta”. W ocenie stwierdzono, że istnieją dowody na trwałość obu ESK w 2013 r. pod względem nowych, odnowionych obiektów kulturalnych, poprawy zdolności i wzbogacenia wiedzy specjalistycznej w sektorze kultury oraz tworzenia sieci kontaktów i lepszej współpracy w ramach sektora oraz powiązań z innymi sektorami.

Dowody na trwałą poprawę dynamiki kulturalnej miast są prawdopodobnie mocniejsze w przypadku Koszyc, dzięki liczbie stale realizowanych projektów i ustanowieniu nowego harmonogramu regularnych imprez i festiwali. Marsylia-Prowansja 2013 miała jednak pozytywny wpływ na poziom (międzynarodowej) współpracy i tworzenie sieci kontaktów wśród lokalnych podmiotów działających w dziedzinie kultury.

Obydwa miasta odnotowały znaczne usprawnienia swojej infrastruktury kulturalnej, która jest zasadniczym czynnikiem wpływającym na trwałość dziedzictwa ESK. W pewnym sensie jest to bardziej zauważalne w przypadku Koszyc w kontekście ich wieloletniego niedoinwestowania.

W Marsylii przeprowadzono ogromne inwestycje w infrastrukturę kulturalną w latach poprzedzających 2013 r., a rok obchodów dostarczył bodźca do ich zakończenia na czas, by mogły gościć imprezy związane z obchodami ESK i korzystać z działań komunikacyjnych w ramach ESK. W szczególności Muzeum Cywilizacji z Europy i regionu Morza Śródziemnego (MuCEM) – które otwarto w czerwcu 2013 r. – jak również inne nowe obiekty będą nadal przyciągać odwiedzających i utrzymywać dynamikę miasta po roku 2013.

Chociaż kluczowym celem ESK Marsylia-Prowansja 2013 było pogłębienie współpracy na obszarze Marsylii i Prowansji, wobec braku formalnych struktur dziedziczenia lub kulturowych kompetencji dla metropolii Marsylii-Prowansji w przyszłości prawdopodobne będzie się ona odbywać w sposób nieformalny. Jest jednak jasne, że rok 2013 przyniósł znaczną poprawę poziomu wiedzy zainteresowanych stron na temat lokalnego potencjału w dziedzinie kultury, który może przyczynić się do lepszego rozwoju ich społeczności.

Doświadczenia z 2013 r. pokazują, że w planowanie dziedziczenia powinny być zaangażowane różne organizacje partnerskie na wcześniejszym etapie; powinny one też dysponować odpowiednimi środkami, jeśli ESK ma przynieść bardziej zrównoważone i długoterminowe skutki. Program Koszyc był częścią długofalowego procesu rozwoju obszarów miejskich i w związku z tym (a także w wyniku zaleceń komisji monitorującej) planowanie dziedzictwa w Koszycach było dobrze przygotowane przed końcem 2013 r. Obejmowało ono ustanowienie trzech organów zajmujących się dziedzictwem (ds. polityki kulturalnej, zarządzania infrastrukturą kulturalną i rozwoju turystyki), przyjęcie nowej długoterminowej strategii rozwoju kulturalnego oraz potwierdzenie gotowości ze strony agencji publicznych do wyceniania i finansowania inwestycji w kulturę.

Zainteresowane strony w Koszycach stwierdziły również, że obchody ESK miały korzystny wpływ na atmosferę w podmiejskich dzielnicach, wzmacniając zaufanie lokalnej społeczności i zdolności lokalnych organizacji. ESK odegrała również rolę w kształtowaniu praktyk kulturalnych w Koszycach, promowaniu znaczenia dialogu i partnerstwa, partnerskiej współpracy, kształtowaniu bardziej „odpornych” modeli finansowania (z mniejszą zależnością od finansowania przez państwo) oraz podnoszeniu poziomu interakcji między podmiotami działającymi w dziedzinie kultury, innymi sektorami i społecznościami lokalnymi.

5. GŁÓWNE ZALECENIA ZAWARTE W OCENIE ZEWNĘTRZNEJ ORAZ WNIOSKI KOMISJI

Komisja uważa, że sprawozdanie z oceny stanowi wystarczająco solidną podstawę do wyciągnięcia właściwych wniosków co do skuteczności ESK. „Twarde” dane dotyczące skutków ESK na poparcie wszystkich wniosków nie są dostępne, jednak dostępne dane są potwierdzone innymi dowodami, w tym wywiadami i internetową ankietą. Z drugiej strony większość dowodów jakościowych, w formie ankiety internetowej oraz wywiadów, ogranicza się do osób bezpośrednio zaangażowanych w program i korzystających z niego. Niektóre z postawionych celów są również szerokie znaczeniowo i trudne do zmierzenia, a ponadto jest zbyt wcześnie na ocenę ewentualnych długoterminowych skutków. W rezultacie większość dowodów dotyczy w większym stopniu rezultatów niż skutków. Aby lepiej uchwycić takie skutki, pomocne byłoby przeprowadzenie dla tych dwóch miast ocen obserwacyjnych, zwłaszcza w celu potwierdzenia skuteczności wydatków publicznych w ramach ESK zarówno ze społecznego, jak i gospodarczego punktu widzenia, również przy wykorzystaniu na poparcie wniosków szerszego zakresu danych służących ocenie.

Komisja uważa jednak, że dane i inne dowody na poparcie oceny stanowią wystarczającą podstawę do uznania ogólnej oceny i wniosków z niej za ukazujące zasadniczo prawidłowy i kompletny obraz obu ESK w 2013 r., chociaż brakuje w nim mocnych danych i innych niezależnych dowodów na poparcie bardzo solidnych wniosków dotyczących skuteczności i wpływu.

Komisja wnioskuje ze sprawozdania z oceny, że tytuł ESK nadal jest wysoko ceniony przez beneficjentów; dzięki niemu realizowane są bogate programy kulturalne mające pewne pozytywne skutki, których jednak nie można jeszcze w pełni ocenić.

Komisja wnioskuje także, że programy zrealizowane przez dwie ESK w 2013 r. były innowacyjne i spójne z celami działania, odzwierciedlały europejski wymiar działania ESK, angażowały wielu mieszkańców, udostępniały kulturę nowym rzeszom odbiorców, wzbudzały zainteresowanie obywateli z zagranicy i prawdopodobnie pozostawią po sobie pewne dziedzictwo. Przydatna będzie jednak głębsza ocena zakresu korzyści wytworzonych w stosunku do poniesionych kosztów w celu potwierdzenia wpływu programu.

Zalecenia oceniających oparte są na przeprowadzonej przez nich analizie organizacji ESK w 2013 r., ale odnoszą się do realizacji działania ESK jako całości. Zalecenia obejmują propagowanie innych źródeł finansowania, takich jak fundusze strukturalne UE, poprzez określenie najlepszych praktyk i zapewnienie odpowiednich porad, dialog polityczny z państwami członkowskimi, aby zachęcić do inwestycji sektora prywatnego w sztukę i kulturę, zwiększenie rozpowszechniania dobrych praktyk z ESK, w szczególności w działaniach z zakresu komunikacji w ramach programu „Kreatywna Europa” oraz wszelkich przyszłych europejskich for kultury, ustanowienie wytycznych i wskaźników dla przeprowadzanych przez miasta własnych analiz i publikację sprawozdań z oceny własnej miast.

Zaleca się również, aby zalecenia komisji selekcyjnej i monitorującej odnosiły się do kryteriów określonych w art. 14 decyzji nr 445/2014/UE, a państwa członkowskie zachęca się do podania ich finansowania dla potencjalnie kandydujących miast, kiedy ogłaszane jest zaproszenie do składania wniosków.

Komisja przyjmuje zalecenia z oceny i w tym kontekście podkreśla w szczególności, że:

– opublikowała na swojej stronie internetowej poprawiony poradnik dla miast przygotowujących się do składania ofert[7], jak również podręcznik na temat sposobu strategicznego wykorzystania unijnych programów wsparcia, w tym z funduszy strukturalnych, by stymulować potencjał kultury w kontekście rozwoju lokalnego, regionalnego i krajowego oraz jego rozprzestrzeniania się na szerzej pojętą gospodarkę[8], które są bardzo istotne dla ESK. Ponadto, zwłaszcza w przypadku funduszy strukturalnych, zobowiązanie zawarte w decyzji nr 445/2014/UE do trwałego wpisania ESK w długoterminowy rozwój miast powinno pomóc im w bardziej strategicznym planowaniu ich roku obchodów, ułatwiając tym samym korzystanie z tych funduszy;

– wydała wytyczne na temat własnych ocen miast dotyczących ich roku jako ESK[9], które są w dużej mierze oparte na wiedzy wynikającej z niezależnych zewnętrznych ocen ESK przeprowadzanych od 2007 r. i zapewniają miastom zestaw wspólnych wskaźników, jak również wspólne wytyczne w formie wykazu pytań, nad którymi miasta powinny się zastanowić przy podejmowaniu decyzji dotyczących składania ofert lub planowania swoich procedur oceny. Wytyczne zachęcają miasta do przeprowadzenia ocen obserwacyjnych;

– będzie w dalszym ciągu prowadzić dialog z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami na temat wartości inwestycji w sztukę i kulturę jako sposobu zachęcania do inwestycji w tym sektorze;

– zamierza skorzystać z okazji 30. rocznicy programu ESK w 2015 r. w celu dalszego zwiększania widoczności tego działania UE, zwłaszcza w ramach kolejnego Europejskiego Forum Kultury jesienią 2015 r. Pomoże to w pokazaniu i rozpowszechnieniu przykładów sprawdzonych rozwiązań z ESK, w tym korzystania z funduszy strukturalnych UE lub inwestycji sektora prywatnego.

Komisja przygotuje również wewnętrzny plan działania w odpowiedzi na zalecenia zawarte w sprawozdaniu z oceny. Działania następcze w wyniku tego planu działania będą miały miejsce w 2016 r.

Na koniec Komisja zamierza opracować podejście do oceny ESK w celu zagwarantowania większej ilości lepszej jakości danych i lepszego mierzenia skuteczność i wpływu tego działania UE.

[1]               Dz.U. L 304 z 3.11.2006, s. 1.

[2]               Ocena ex post „Europejskich Stolic Kultury” w 2013 r., sprawozdanie końcowe dla Komisji Europejskiej, którego sporządzenie w 2013 r. Komisja zleciła przedsiębiorstwu ECORYS UK Ltd na podstawie umowy ramowej nr EAC/50/2009 dotyczącej usług oceny, usług związanych z oceną oraz wsparcia dla oceny skutków.

[3]               Rezolucja ministrów odpowiedzialnych za kulturę, zebranych w Radzie, z dnia 13 czerwca 1985 r. dotycząca corocznej organizacji obchodów „Europejskiego Miasta Kultury” (85/C 153/02); http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:1985:153:0002:0003:EN:PDF

[4]               Decyzja 1419/1999/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 maja 1999 r. ustanawiająca działanie Wspólnoty na rzecz obchodów „Europejskiej Stolicy Kultury” w latach 2005-2019 (Dz.U. L 166 z 1.7.1999, s. 1). Decyzja ta została zmieniona decyzją 649/2005/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 117 z 4.5.2005, s. 20).

[5]               Wszystkie sprawozdania dotyczące obu konkursów na Europejskie Stolice Kultury w 2013 r. dostępne są na stronie internetowej:

http://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/actions/capitals-culture_en.htm

[6]               Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 445/2014/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. ustanawiająca działanie Unii na rzecz Europejskich Stolic Kultury na lata 2020–2033 i uchylająca decyzję nr 1622/2006/WE (Dz.U. L 132 z 3.5.2014, s. 1).

[7]               http://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/actions/documents/ecoc-candidates-guide_pl.pdf

[8]               http://ec.europa.eu/culture/policy/strategic-framework/documents/structural-funds-handbook_en.pdf

[9]               http://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/actions/documents/ecoc/city-own-guide_en.pdf