Bestrijding van waterverontreiniging door uit de landbouw afkomstige nitraten

SAMENVATTING VAN:

Richtlijn 91/676/EEG inzake de bescherming van water tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen

WAT IS HET DOEL VAN DE RICHTLIJN?

Met deze richtlijn (de “nitratenrichtlijn”) wordt getracht de verontreiniging van water door voor landbouwdoeleinden gebruikte nitraten te verminderen en verdere verontreiniging te voorkomen.
De richtlijn maakt integraal deel uit van de kaderrichtlijn water (Richtlijn 2000/60/EG — zie samenvatting) van de Europese Unie (EU) en hangt nauw samen met ander EU-beleid gericht op luchtkwaliteit, klimaatverandering en landbouw.

KERNPUNTEN

EU-lidstaten zijn verplicht tot het volgende:

het aanwijzen als kwetsbare zones van alle stukken land die afwateren in water dat beïnvloed is of kan worden door hoge nitraatgehalten en eutrofiëring*. De lijst van kwetsbare zones moet ten minste om de vier jaar opnieuw worden bezien en zo nodig herzien teneinde rekening te houden met eventuele veranderingen;
het opstellen van verplichte actieprogramma’s voor deze gebieden, waarbij rekening wordt gehouden met beschikbare wetenschappelijke en technische gegevens en algemene ecologische omstandigheden;
het monitoren van de doeltreffendheid van de actieprogramma’s;
het testen van de nitraatconcentratie in zoet oppervlakte- en grondwater in meetstations, ten minste maandelijks en tijdens overstromingen vaker;
het uitvoeren van een uitgebreid controleprogramma en het om de vier jaar indienen van een gedetailleerd verslag over de uitvoering van de richtlijn. Het verslag bevat informatie over zones die gevoelig zijn voor nitraten, resultaten van watercontroles en een samenvatting van de relevante aspecten van codes van goede landbouwpraktijken en actieprogramma’s;
het opstellen van een code van goede landbouwpraktijken die landbouwers op vrijwillige basis kunnen toepassen. Daarin worden verschillende goede praktijken beschreven, bijvoorbeeld welke perioden niet geschikt zijn voor het gebruik van meststof;
waar nodig voorzien in opleiding en voorlichting voor boeren.

De Europese Commissie stelt op basis van de ontvangen nationale informatie om de vier jaar een verslag op. Het meest recente verslag is uit 2021.

Afwijkingen

De richtlijn stelt de grenswaarde voor de hoeveelheid stikstof uit mest die elk jaar op of in de bodem mag worden gebracht op 170 kg/ha. Wanneer lidstaten daarom vragen, en op voorwaarde dat zij wetenschappelijk kunnen onderbouwen dat dit niet tot meer vervuiling zal leiden, kan de Commissie overgaan tot het goedkeuren van uitvoeringshandelingen. Dit zijn besluiten waarin uitzonderingen — afwijkingen — worden toegestaan zodat men hogere grenswaarden mag hanteren voor de hoeveelheid stikstof die in bepaalde gebieden en onder bepaalde omstandigheden op of in de bodem mag worden gebracht. Ook wanneer dergelijke afwijkingen worden toegestaan, moeten de betreffende lidstaten nog steeds voldoen aan de doelen ten aanzien van waterkwaliteit en aan andere maatregelen uit de richtlijn.

Op dit moment zijn de volgende afwijkingsbesluiten van kracht:

Uitvoeringsbesluit (EU) 2022/696 waarin een door Ierland gevraagde afwijking wordt verleend — deze is drie jaar geldig, tot en met 31 december 2025;
Uitvoeringsbesluit (EU) 2020/1074 waarin een door Denemarken gevraagde afwijking wordt verleend — deze is vier jaar geldig, tot en met 31 juli 2024;
Uitvoeringsbesluit (EU) 2019/1325 waarin een door het Verenigd Koninkrijk voor Noord-Ierland gevraagde afwijking wordt verleend — deze is vier jaar geldig, tot en met 31 december 2022;
Uitvoeringsbesluit (EU) 2019/1205 waarin een door België voor het Vlaamse Gewest gevraagde afwijking wordt verleend — deze is vier jaar geldig, tot en met 31 december 2022.

VANAF WANNEER IS DE RICHTLIJN VAN TOEPASSING?

De richtlijn moest op 19 december 1993 in nationale wetgeving zijn omgezet.

ACHTERGROND

Stikstof is een essentiële voedingstof voor de groei van planten en gewassen. Hoge concentraties ervan zijn echter schadelijk voor mens en milieu, en agrarisch gebruik van nitraten in organische meststof en kunstmest kunnen een belangrijke bron van waterverontreiniging zijn. Landbouw is verantwoordelijk voor 50% van de totale hoeveelheid stikstoflozingen in oppervlaktewater.

Zie voor meer informatie:

Informatieblad: De EU-nitratenrichtlijn (Europese Commissie)
De nitratenrichtlijn (Europese Commissie)

KERNBEGRIPPEN

Eutrofiëring. Een verrijking van het water door stikstofverbindingen, die leidt tot een versnelde groei van algen en hogere plantaardige levensvormen met als gevolg een ongewenste verstoring van het evenwicht tussen de verschillende in het water aanwezige organismen en een verslechtering van de waterkwaliteit.

BELANGRIJKSTE DOCUMENT

Richtlijn 91/676/EEG van de Raad van 12 december 1991 inzake de bescherming van water tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen (PB L 375 van 31.12.1991, blz. 1-8).

Achtereenvolgende wijzigingen in Richtlijn 91/676/EEG werden in de basistekst opgenomen. Deze geconsolideerde versie is enkel van documentaire waarde.

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Uitvoeringsbesluit (EU) 2022/696 van de Commissie van 29 april 2022 waarbij een door Ierland gevraagde afwijking krachtens Richtlijn 91/676/EEG van de Raad inzake de bescherming van water tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen wordt toegestaan (Kennisgeving geschied onder nummer C(2022) 2596) (PB L 129 van 3.5.2022, blz. 37-45).

Uitvoeringsbesluit (EU) 2020/1074 van de Commissie van 17 juli 2020 tot verlening van een door Denemarken gevraagde afwijking op grond van Richtlijn 91/676/EEG van de Raad inzake de bescherming van water tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen (PB L 234 van 21.7.2020, blz. 29-35).

Uitvoeringsbesluit (EU) 2019/1325 van de Commissie van 27 mei 2019 tot verlening van een door het Verenigd Koninkrijk voor Noord-Ierland gevraagde afwijking krachtens Richtlijn 91/676/EEG van de Raad inzake de bescherming van water tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen (PB L 206 van 6.8.2019, blz. 21-26).

Uitvoeringsbesluit (EU) 2019/1205 van de Commissie van 12 juli 2019 tot verlening van een door België voor het Vlaamse Gewest gevraagde afwijking krachtens Richtlijn 91/676/EEG van de Raad inzake de bescherming van water tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen (PB L 190 van 16.7.2019, blz. 1-10).

Verslag van de Commissie aan de Raad en het Europees Parlement over de uitvoering van Richtlijn 91/676/EEG van de Raad inzake de bescherming van water tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen, op basis van verslagen van de lidstaten over de periode 2016-2019 (SWD(2021) 1000 final van 11.10.2021).

Laatste bijwerking 19.05.2022