6.2.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 32/1

(1)

Nadat de diensten van de Commissie hadden vernomen dat er in Frankrijk een Programme de maîtrise des pollutions d'origine agricole (programma ter bestrijding van verontreiniging door de landbouw, hierna „PMPOA” of „programma” genoemd) bestond, heeft de Commissie op 24 februari 2000 een brief aan de Franse autoriteiten gezonden om nadere informatie over de toepassing van dat programma sinds 1994 te vragen. Bij brief van 31 mei 2000 heeft Frankrijk enige gegevens verstrekt, waarvan sommige het bestaan van het PMPOA sinds 1994 bevestigden. Bij brief van 11 juli 2000 heeft de Commissie om aanvullende informatie verzocht. De Franse autoriteiten hebben geantwoord bij brief van 26 december 2000.

(2)

Op 13 februari 1991 hebben de Franse autoriteiten staatssteun voor milieu-investeringen in individuele varkenshouderijbedrijven gemeld. De Commissie heeft deze steun toegestaan bij brief van 11 december 1991 (2). Bovendien hebben de Franse autoriteiten de Commissie op 20 april 1993 in het kader van een medegefinancierd structuurprogramma overeenkomstig artikel 29, lid 4, van Verordening (EEG) nr. 2328/91 van de Raad van 15 juli 1991 betreffende de verbetering van de doeltreffendheid van de landbouwstructuur (3) in kennis gesteld van de circulaires DEPSE/SDEE nr. 93-7005 van 2 maart 1993 en DEPSE/SDEE nr. 7027 van 5 november 1992 betreffende investeringssteun in de sector rundvlees. Op 29 juli 1993 heeft de Commissie overeenkomstig Verordening (EEG) nr. 2328/91 een beschikking tot goedkeuring van een financiële bijdrage van de Gemeenschap voor die gemeenschappelijke actie gegeven (4). De betrokken nationale steun is echter niet aan de Commissie gemeld in de zin van artikel 88, lid 3, van het Verdrag (5). Volgens de Franse autoriteiten zijn deze regelingen, die dateerden van vóór de inwerkingtreding van het PMPOA, in dat programma opgenomen bij circulaire DEPSE nr. 7016 van 22 april 1994. Deze regelingen vormden dus het onderdeel voor de rundvee- en varkenshouderij van het PMPOA. De laatstgenoemde circulaire is evenmin aan de Commissie gemeld in de zin van artikel 88, lid 3, van het Verdrag.

(3)

Bij brief van 13 juni 1994 hebben de Franse autoriteiten staatssteun voor milieu-investeringen in de pluimveehouderij gemeld. Deze regeling, die vervolgens in het PMPOA is opgenomen en gold als het onderdeel daarvan voor de pluimveehouderij, is door de Commissie toegestaan bij brief van 26 april 1995 (6).

(4)

De Franse autoriteiten hebben het akkoord van 8 oktober 1993 tot instelling van het programma niet gemeld in de zin van artikel 88, lid 3, van het Verdrag en hebben evenmin een dergelijke melding gedaan door toezending van enig ander document met nadere gegevens over het PMPOA, en meer in het bijzonder over de verdeelsleutel voor de financiering van dit programma (7). Met name is de Commissie niet geïnformeerd over de bijdrage van de waterbeheermaatschappijen (agences de l'eau) in de financiering van het PMPOA.

(5)

Wat voorts de rundveehouderij betreft, hebben de Franse autoriteiten de voorgenomen investeringssteun niet aan de Commissie gemeld.

(6)

Aan de Commissie is geen enkele melding met betrekking tot de steun aan jonge landbouwers gezonden.

(7)

Bij brief van 11 april 2001 heeft de Commissie Frankrijk in kennis gesteld van haar besluit tot inleiding van de procedure van artikel 88, lid 2, van het Verdrag ten aanzien van het PMPOA. De onderhavige beschikking betreft slechts de toepassing van het PMPOA in de periode 1994-2000.

(8)

Het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure is bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen  (8). De Commissie heeft de andere lidstaten en de belanghebbende derden uitgenodigd hun opmerkingen over de betrokken steunmaatregel te maken. De Commissie heeft geen opmerkingen van derden ontvangen. De Franse autoriteiten hebben hun opmerkingen meegedeeld bij brief van 21 juni 2001.

(9)

Bij brief van 30 oktober 2001 heeft de Commissie toestemming gegeven om het PMPOA met ingang van het jaar 2001 te verlengen (9).

(10)

Het PMPOA was het resultaat van een akkoord dat op 8 oktober 1993 is gesloten tussen de Franse staat en de Franse landbouwberoepsorganisaties. Het is op 1 januari 1994 in werking getreden. Het programma had tot doel het de landbouwers mogelijk te maken hun bedrijfsuitrusting en hun werkwijzen aan te passen om het milieu, en vooral het water, beter te beschermen. De vormen van verontreiniging waarop het programma betrekking had, waren waterverontreiniging door gewasbeschermingsmiddelen en waterverontreiniging door minerale en organische meststoffen.

(11)

Het PMPOA was vooral gericht op de naleving van Richtlijn 91/676/EEG van de Raad van 12 december 1991 inzake de bescherming van water tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen (10) (hierna „nitraatrichtlijn” genoemd) en van de nationale bepalingen tot invoering van een gedragscode voor de landbouw. Het betrof alle productietakken: veehouderij en de teelt van gewassen.

(12)

Werkzaamheden om de stallen en het mestbeheer te verbeteren werden noodzakelijk geacht met het oog op naleving van de normen en ter voorkoming van verontreiniging van de waterreserves door dierlijke mest. Alleen al wat de verbetering van de stallen betreft, zouden volgens een destijds gemaakte indicatieve raming de in de periode tot 2002 te verrichten werkzaamheden circa 1 miljard € kosten. Er werd een investeringsprogramma overeengekomen dat in zijn geheel beschouwd als volgt zou worden gefinancierd: 1/3 door de veehouders, 1/3 voor de helft door de staat (ministerie van Landbouw en Visserij) en voor de andere helft door lagere overheden en 1/3 door de waterbeheermaatschappijen (agences de l'eau) (11). Daar stond tegenover dat de veehouders die voor steun in aanmerking konden komen, waren onderworpen aan de verontreinigingsheffing die door de waterbeheermaatschappijen werd geïnd.

(13)

Bij nota van 24 februari 1994 aan de betrokken administratieve instanties hebben de Franse ministeries van Milieu en Landbouw nadere informatie verstrekt over de procedurele aspecten zoals bepaald door het nationale begeleidingscomité (comité de suivi) dat was belast met de tenuitvoerlegging van het programma: tijdschema, verdeelsleutels voor de financiering en wijze van toepassing ten aanzien van de veehouders.

(14)

Wat het verband tussen het programma en meld- of vergunningsplichtige installaties (installations classées) betreft, hebben de Franse autoriteiten er in de genoemde nota op gewezen dat het in het belang van de veehouder was dat zijn bedrijf na uitvoering van de in het (de) contract(en) inzake de bestrijding van verontreiniging bepaalde werkzaamheden zou voldoen aan de voorschriften over waterbescherming in de ministeriële besluiten van 29 februari 1992 betreffende de veehouderijbedrijven.

(15)

Het PMPOA is sectorgewijs ten uitvoer gelegd door middel van circulaires met de steunvoorwaarden die het ministerie van Landbouw en Visserij heeft doen toekomen aan de regio- en departementsprefecten. De Franse autoriteiten hebben de Commissie op haar verzoek een kopie bezorgd van de volgende circulaires :

(16)

De steun was bestemd voor de bedrijfshoofden of eigenaren van landbouwbedrijven, vooral in de sectoren rundvee, varkens en pluimvee. De gesteunde investeringen waren erop gericht bestaande gebouwen aan te passen om de opslagcapaciteit voor dierlijke mest te vergroten en de betrokken opslagvoorzieningen te verbeteren met het doel te voldoen aan de normen van de nitraatrichtlijn (12).

(17)

De staat leverde een bijdrage van 35 % in de kosten. Het betrof een kapitaalsubsidie ten bedrage van 30 % van de kosten, die kon worden aangevuld met een goedkope lening waarvan het subsidie-equivalent neerkwam op 5 % van de kosten. De bijdrage van de waterbeheermaatschappijen ten belope van 1/3 van de kosten was niet vermeld in de in overweging 15 genoemde circulaires.

(18)

Wat de sectoren rundvee en varkens betreft, konden bedrijfshoofden in de probleemgebieden die hun project uitvoerden in het kader van een verbeteringsplan, naast een kapitaalsubsidie van 30 % een lening krijgen waarvan het subsidie-equivalent neerkwam op 15 %. Voor jonge landbouwers was de totale procentuele steun hoger (43,75 % in de vlakke gebieden en 56,25 % in de probleemgebieden). In de sector pluimvee was voor jonge landbouwers een verhoging met 5 procentpunten in de vorm van een goedkope lening mogelijk.

(19)

Bij circulaire DEPSE/SDEEA nr. 7001 van 15 januari 1996 zijn de steunpercentages gewijzigd voor jonge landbouwers die zich op of na 1 januari 1996 vestigden. Voor de probleemgebieden en de prioritaire landelijke ontwikkelingsgebieden werd de kapitaalsubsidie verhoogd van 30 % tot 35 %. Goedkope leningen werden in dat geval niet verstrekt. Voor de overige gebieden werd de kapitaalsubsidie verhoogd van 30 % tot 32,5 %. Een aanvullende lening waarvan het subsidie-equivalent neerkwam op 2,5 %, was mogelijk.

(20)

Om steun te kunnen ontvangen moest een producent een voorstudie indienen die voor zijn rekening door erkende vakmensen was uitgevoerd, waarna zijn investeringsproject werd uitgewerkt. De diagnostisering diende als basis voor de opstelling van het contract inzake de bestrijding van verontreiniging (zie overweging 21), en dus voor de bepaling van het subsidiabele bedrag door elk van de partijen die aan de overheidsfinanciering van de werkzaamheden deelnamen. Het met deze studies gemoeide bedrag maakte 2 % van de investeringskosten uit en werd voor 50 % door de staat en voor 50 % door de waterbeheermaatschappijen gefinancierd binnen de grenzen van een maximumbedrag van 6 000 FRF (914 €) exclusief belastingen.

(21)

Het contract inzake de bestrijding van verontreiniging was voor de veehouder de garantie dat de in het PMPOA opgenomen steunregeling zou worden toegepast en dat een eventuele door de waterbeheermaatschappij opgelegde heffing zou worden gecompenseerd. Het betrof een vertrouwenscontract dat onvermijdelijk milieuproblemen op het veehouderijbedrijf aan het licht bracht, maar tot doel had bij te dragen tot de oplossing daarvan. Het werd ondertekend door alle financiële partners, waaronder de veehouder.

(22)

De Commissie heeft in de eerste plaats geoordeeld dat de bijdrage van de waterbeheermaatschappijen aan het PMPOA staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, van het Verdrag was. De waterbeheermaatschappijen hebben namelijk 1/3 van de met het PMPOA gemoeide investeringskosten voor hun rekening genomen. Hun bijdrage is de diensten van de Commissie pas bekend geworden door de verspreiding van een evaluatieverslag over het beheer en de resultaten van het PMPOA dat was opgesteld door het inspectoraat-generaal van financiën, het permanent comité voor de coördinatie van de inspectiediensten van het ministerie van Landbouw en Visserij en de algemene raad voor cultuurtechniek, waterhuishouding en bosbouw (13).

(23)

De Commissie heeft er rekening mee gehouden dat de waterbeheermaatschappijen in artikel 2 van het Franse decreet nr. 66-700 van 14 september 1966 betreffende de financiële maatschappijen voor de waterbeheersgebieden worden aangemerkt als staatsinstellingen die rechtspersoonlijkheid bezitten en financieel autonoom zijn, en dat de Franse wetgeving dus geen twijfel laat bestaan over het overheidskarakter van de waterbeheermaatschappijen.

(24)

De Commissie heeft in haar besluit tot inleiding van de procedure geconcludeerd dat — in het licht van de Franse wetgeving betreffende de waterbeheermaatschappijen en van de werkwijze van deze maatschappijen en gezien de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen en van het Gerecht van eerste aanleg (14) — de waterbeheermaatschappijen als een verlengstuk van de staat moesten worden beschouwd en de financiering door deze maatschappijen van investeringen in landbouwbedrijven dus staatssteun was (15).

(25)

De Commissie heeft geoordeeld dat de aan rundvee-, varkens- en pluimveehouders toegekende bedragen, met inbegrip van de bedragen die afkomstig waren van de waterbeheermaatschappijen, deze producenten een voordeel hebben verschaft waarvan bij andere producties niet kon worden geprofiteerd. Het betrof dus door Frankrijk verleende steun die door begunstiging van bepaalde ondernemingen en bepaalde producties de mededinging vervalste of dreigde te vervalsen en daardoor de handel tussen lidstaten ongunstig kon beïnvloeden. Bijgevolg valt de maatregel onder artikel 87, lid 1, van het Verdrag.

(26)

De Commissie heeft ook geconcludeerd dat het bij de door Frankrijk tot uitvoering gebrachte staatssteun ging om niet aan de Commissie gemelde nieuwe steun, die bijgevolg onrechtmatige steun in de zin van het Verdrag kon zijn. De Commissie baseerde deze opvatting met name op artikel 1, onder f), van Verordening (EG) nr. 659/1999 van de Raad van 22 maart 1999 tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van artikel 93 van het EG-Verdrag (16), waar onrechtmatige steun is gedefinieerd als nieuwe steun die in strijd met artikel 93 (nu artikel 88), lid 3, van het Verdrag tot uitvoering wordt gebracht. Onder nieuwe steun wordt verstaan alle steun, d.w.z. steunregelingen en individuele steun, die geen bestaande steun is, met inbegrip van wijzigingen in bestaande steun.

(27)

De Commissie heeft in herinnering gebracht dat elke door haar toegestane steunregeling waarin vervolgens belangrijke wijzigingen worden aangebracht (in het onderhavige geval betroffen die wijzigingen de deelneming door een overheidsinstantie aan de financiering van de aan de Commissie gemelde steun, welke deelneming een aanzienlijke verandering van de verdeelsleutel voor de financiering, en daardoor ook van de steunintensiteit, tot gevolg had), nieuwe steun is die aan de Commissie moet worden gemeld in de zin van artikel 88 van het Verdrag en door haar moet worden toegestaan. Deze meldplicht is bevestigd bij artikel 1, onder c), van Verordening (EG) nr. 659/1999. De wijziging van de steunintensiteit leek de Commissie op zichzelf al een wezenlijke verandering van de steun die had moeten worden gemeld om toepassing van het bepaalde in artikel 88, lid 2, van het Verdrag mogelijk te maken.

(28)

De Commissie heeft de betrokken steun vervolgens beoordeeld met inachtneming van punt 23.3 van de communautaire richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector (17) (hierna de „landbouwrichtsnoeren” genoemd), waar is bepaald dat onrechtmatige steun in de zin van artikel 1, onder f), van Verordening (EG) nr. 659/1999 wordt beoordeeld volgens de op het tijdstip van de steunverlening geldende regels en richtsnoeren.

(29)

Wat de gesteunde investeringen en de vorm van de steunverlening betreft, heeft de Commissie met betrekking tot de sector varkens geoordeeld dat de bepalingen over de aard van de investeringen inderdaad in het PMPOA waren overgenomen, zodat die investeringen in wezen overeenkwamen met die welke aan de Commissie waren gemeld en door haar waren toegestaan. Wat de sector rundvee betreft, had de Commissie de steun indertijd weliswaar niet aan de communautaire mededingingsregels getoetst, maar heeft zij bij de inleiding van de procedure kunnen constateren dat die steun verenigbaar was met die regels. Wat de sector pluimvee betreft, heeft de Commissie geconstateerd dat de in het PMPOA overgenomen regeling precies de regeling was zoals zij die eerder had toegestaan. Wat ten slotte de regeling betreft voor jonge landbouwers die zich op of na 1 januari 1996 vestigden, heeft de Commissie geconstateerd dat de door die regeling aangebrachte wijzigingen niet de subsidiabele investeringen betroffen, maar beperkt bleven tot de vorm van het door de staat gefinancierde deel van de steun.

(30)

Ten aanzien van de aard van de investeringen en de vormen van steunverlening zoals vastgesteld door de Franse autoriteiten heeft de Commissie derhalve kunnen concluderen dat de steun weliswaar een onrechtmatig karakter droeg, maar tot uitvoering was gebracht in overeenstemming met de destijds geldende communautaire mededingingsregels. De Commissie heeft daarom geen bezwaar gemaakt tegen dat deel van de uitvoering van de steun.

(31)

Wat de verdeelsleutel voor de financiering betreft, heeft de Commissie in herinnering gebracht dat volgens de bij de inwerkingtreding van het programma geldende regeling steun voor milieu-investeringen maximaal 35 % van de gemaakte kosten mocht bedragen (45 % in de probleemgebieden). Op grond van artikel 12, lid 5, vijfde streepje, van Verordening (EEG) nr. 2328/91 mocht namelijk steun worden verleend voor investeringen ter bescherming van het milieu die niet resulteerden in een stijging van de productie, waarbij de staatssteun moest worden getoetst aan de artikelen 92 en 93 (nu de artikelen 87 en 88) van het Verdrag en aan artikel 6 van de genoemde verordening. De Commissie heeft er in haar beschikking over staatsteunmaatregel nr. N 136/91 rekening mee gehouden dat zij voor dit soort steun 35 % van de subsidiabele kosten als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt placht te beschouwen (45 % voor de probleemgebieden in de zin van Richtlijn 75/268/EEG van de Raad van 28 april 1975 betreffende de landbouw in bergstreken en in sommige probleemgebieden (18)). Kort na de inwerkingtreding van het programma zijn deze steunpercentages bevestigd in punt 3.2.3 van de communautaire kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve van het milieu (19).

(32)

Het bestaan en de aard van deze maxima waren trouwens door de Franse autoriteiten expliciet vermeld in de in overweging 15 genoemde sectorale circulaires over de toepassing van het PMPOA. Daarin schreven de Franse autoriteiten namelijk het volgende: „Voor dit type investeringen in verband met milieuverbetering staat de Europese Unie toe dat de overheidssteun het afwijkende niveau van 35 % bereikt.”.

(33)

Aangezien de verdeelsleutel voor de financiering van het programma inhield dat de staat en de lagere overheden samen 1/3 bijdroegen in de investeringskosten (elk voor de helft daarvan, dus elk 1/6) en dat de waterbeheermaatschappijen 1/3 en de bedrijfshoofden het resterende 1/3 voor hun rekening namen, en met name aangezien de bijdrage van de waterbeheermaatschappijen staatssteun was, heeft de Commissie in het besluit tot inleiding van de procedure geconcludeerd dat de voor dit type investeringen toegestane steunmaxima niet in acht leken te zijn genomen. De bijdrage van de waterbeheermaatschappijen in de financiering van het PMPOA verhoogde de overheidsfinanciering immers tot 2/3 van de investeringskosten, d.i. tot ongeveer 66,6 % van de gemaakte kosten. Volgens de Commissie betekende dit een overschrijding van de toegestane steun met ongeveer 31,6 % van de gemaakte kosten (21,6 % in de probleemgebieden). Bij de regeling voor jonge landbouwers die zich op of na 1 januari 1996 vestigden, ging het om dezelfde overschrijding aangezien de bij die regeling aangebrachte wijzigingen slechts de vorm van het door de staat gefinancierde deel van de steun betroffen en dus het totale steunpercentage voor die jonge landbouwers niet verhoogden.

(34)

De Commissie heeft evenwel ook in aanmerking genomen dat zij sinds op 1 januari 2000 de landbouwrichtsnoeren van toepassing zijn geworden, op grond van punt 4.1.1.2 van die richtsnoeren voor dit type investeringen steun toestaat die 40 % van de gemaakte kosten bedraagt (50 % in de probleemgebieden). Voor jonge landbouwers wordt ingestemd met steun die 45 % van de kosten bedraagt (55 % in de probleemgebieden). Dit betekent dat voor de steun die in 2000 is toegekend voor investeringen die op of na 1 januari 2000 zijn gedaan en aan alle voorwaarden van de landbouwrichtsnoeren voldeden, sprake was van een overschrijding van de toegestane steun die slechts 26,6 % (16,6 % in de probleemgebieden) bedroeg, en voor jonge landbouwers slechts 21,6 % (11,6 % in de probleemgebieden).

(35)

Aangezien de Commissie voor het betrokken type investeringen als beleid had geen toestemming te geven voor een hogere overheidsbijdrage in de investeringskosten dan 35 % (45 % in de probleemgebieden) en, met ingang van 1 januari 2000, 40 % à 55 % naar gelang van het geval, heeft zij in het besluit tot inleiding van de onderzoeksprocedure gesteld dat de in het kader van het PMPOA toegekende steun mogelijk niet in overeenstemming was met het door haar toegestane steunpercentage en dat alle overheidsfinanciering boven dat maximum neerkwam op staatssteun die onverenigbaar was met het Verdrag.

(36)

Na de door de Franse autoriteiten verstrekte gegevens te hebben onderzocht, betwijfelde de Commissie of de in de periode 1994-2000 in het kader van het PMPOA verleende investeringssteun verenigbaar was met de gemeenschappelijke markt, vooral wat de steunbedragen betreft die mogelijk boven de toegestane steunintensiteit van 35 % of 45 % waren betaald. Daarom heeft de Commissie de procedure van artikel 88, lid 2, van het Verdrag ingeleid.

(37)

De Commissie heeft ook geconcludeerd dat het door de Franse autoriteiten gehanteerde steunpercentage voor de diagnostisering van de situatie op de bedrijven in overeenstemming was met de geldende mededingingsregels.

(38)

Bij brief van 21 juni 2001 hebben de Franse autoriteiten hun opmerkingen meegedeeld over het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure van artikel 88, lid 2, van het Verdrag ten aanzien van de gemelde steun.

(39)

De Franse autoriteiten hebben akte genomen van het juridische betoog van de Commissie over het overheidskarakter van de door de waterbeheermaatschappijen verleende steun. Volgens de Franse autoriteiten was de Franse regering voornemens wet nr. 64/1245 van 16 december 1964 inzake het beheer en de verdeling van het water en de bestrijding van de verontreiniging ervan, waarbij onder meer de grondbeginselen voor het functioneren van de waterbeheermaatschappijen waren vastgesteld, te herzien om met name het Parlement te laten stemmen over de wijze van berekening van de heffingen en over de hoofdlijnen van de programma's voor financiële steunverlening van de waterbeheermaatschappijen.

(40)

Volgens de Franse autoriteiten kon steun van meer dan 35 % en 45 % echter worden gerechtvaardigd op grond van het bepaalde in artikel 12, lid 5, van Verordening (EEG) nr. 2328/91 en vervolgens artikel 12, lid 3, onder d), van Verordening (EG) nr. 950/97 van de Raad van 20 mei 1997 betreffende de verbetering van de doeltreffendheid van de landbouwstructuur (20). Volgens de Franse autoriteiten hielden die bepalingen in dat de verboden om steun te verlenen en de beperkingen tot de genoemde percentages niet golden voor sommige investeringen, waaronder investeringen in milieubescherming.

(41)

Wat het effect op de mededinging van de deelneming door de waterbeheermaatschappijen aan het PMPOA betreft, waren de Franse autoriteiten om de volgende redenen van mening dat de waterbeheermaatschappijen niet op ongerechtvaardigde wijze een specifieke nationale sector bevoordeelden. Het ging in feite om onproductieve investeringen die zelfs bij hoge steunpercentages de bedrijfseconomische resultaten schaadden en waardoor de betrokken veehouders in het nadeel waren vergeleken met degenen die geen dergelijke investeringen deden. Deze laatsten waren in Frankrijk trouwens verreweg in de meerderheid. Volgens de Franse autoriteiten was in het algemeen dus sprake van een concurrentienadeel voor de betrokken veehouders en niet van een concurrentievoordeel.

(42)

Volgens de Franse autoriteiten had een eventuele vervalsing van de mededinging zoals bedoeld in artikel 87 van het Verdrag zich dus alleen kunnen voordoen ten opzichte van veehouders in andere lidstaten die voor soortgelijke werkzaamheden financiële steun hadden ontvangen ten bedrage van maximaal 35 % of 45 % in de probleemgebieden. Volgens de Franse autoriteiten kon in feite alleen per geval worden beoordeeld of een dergelijke vervalsing van de mededinging zich werkelijk had voorgedaan.

(43)

Hun betoog voortzettend, stelden de Franse autoriteiten dat de werkelijke steunpercentages voor dergelijke werkzaamheden sterk van veehouder tot veehouder verschilden, afhankelijk van de precieze wijze van toepassing van het programma. Volgens de Franse autoriteiten waren die percentages meestal veel lager dan 60 % als zij overeenkomstig artikel 7, lid 2, van Verordening (EEG) nr. 2328/91 en artikel 7, lid 2, van Verordening (EG) nr. 950/97 werden berekend door het steunbedrag uit te drukken in procenten van het investeringsbedrag.

(44)

Volgens de Franse autoriteiten gaven de aan de Commissie meegedeelde uitvoeringsbepalingen voor de door de staat verleende steun het algemene kader voor de uitvoering van het programma aan. De waterbeheermaatschappijen hadden dezelfde lijst van subsidiabele werkzaamheden vastgesteld, maar hanteerden niet altijd dezelfde steunmaxima. Voorts is niet alleen voor de steun van de waterbeheermaatschappijen maar ook voor die van de staat of de plaatselijke overheden het te steunen deel van de subsidiabele werkzaamheden vaak verkleind door op plaatselijk niveau toegevoegde technische beperkingen (bijvoorbeeld een beperking van het aantal m2 overkapte uitloopruimte). Voorts hebben sommige waterbeheermaatschappijen de steunverlening beperkt tot een maximumaantal stikstof-GVE's (grootvee-eenheden).

(45)

Door al deze beperkingen was volgens de Franse autoriteiten het werkelijke steunpercentage ten opzichte van de uitgaven die de veehouder voor de subsidiabele werkzaamheden heeft gedaan, bijna altijd lager dan het maximumpercentage dat volgens het programma mogelijk was.

(46)

De Franse autoriteiten hebben uitgelegd dat sommige veehouders de nodige werkzaamheden ter verbetering van de milieu-efficiency hebben gecombineerd met moderniseringswerkzaamheden. In het kader van het PMPOA waren deze laatste werkzaamheden niet subsidiabel en werd er dus geen steun voor verleend.

(47)

In de rundveehouderij, die goed was voor 80 % van het aantal veehouderijbedrijven dat voor steun in het kader van het PMPOA in aanmerking kon komen, was het gemiddelde werkelijke steunpercentage naar verluidt eerder aan de lage kant, meestal tussen 35 % en 50 %, en was het overigens ook zeer verschillend naar gelang van het productiesysteem. In de rundveehouderij komen immers allerlei soorten mest voor; er zijn vloeibare mest en vaste mest, maar meestal gaat het om mengmest. Daardoor verschillen ook de opslagvoorzieningen niet alleen qua aard (mestplaten, gierputten) maar ook ten aanzien van hun capaciteit. Een tweede verklarende factor is het feit dat voor investeringen in opslagvoorzieningen, voor de oppervlakte van betonnen uitloopruimten en voor de overkapping van uitloopruimten technische beperkingen of bijzonder lage financiële maxima golden.

(48)

Op niet-grondgebonden varkens- en pluimveebedrijven was de bestaande capaciteit voor mestopslag meestal toereikend in verband met de perioden waarin een uitrijverbod voor mest gold. De te verrichten werkzaamheden hadden daarom meestal betrekking op het opnieuw ondoordringbaar maken van bestaande opslagvoorzieningen of betonnen oppervlakten, de realisering van systemen voor tweefasenvoedering op varkensbedrijven om daar de vervuiling bij de bron te verminderen of de verbetering van het mestbeheer op pluimveebedrijven. Het werkelijke steunpercentage kon dan oplopen tot 60 % van het met de subsidiabele werkzaamheden gemoeide bedrag, zoals blijkt uit tabel 1. Meestal was echter veel minder geld met de werkzaamheden gemoeid dan in de rundveehouderij.

(49)

Volgens de Franse autoriteiten heeft een studie betreffende 20 000 dossiers in het werkgebied van de waterbeheermaatschappij voor Loire-Bretagne uitgewezen dat het gemiddelde steunpercentage 40 % bedroeg.

(50)

Bij een deel van die dossiers betrof het in feite nieuwbouw in het kader van het programma, en wel in gevallen waarin het om uiteenlopende redenen niet wenselijk werd geacht de nodige werkzaamheden te verrichten door aanpassing van de bestaande gebouwen. Volgens de Franse autoriteiten moeten deze gevallen afzonderlijk worden behandeld omdat het niet om steun voor milieubescherming ging, maar om moderniseringssteun zoals bedoeld in artikel 7, lid 2, onder b), van Verordening (EEG) nr. 2328/91 en artikel 12, lid 4, onder c), van Verordening (EG) nr. 950/97. De steun mocht dan niet hoger zijn dan 35 % of 26,25 % (45 % of 38,75 % in de probleemgebieden) van de kosten van de werkzaamheden, naargelang de veehouder al of niet een verbeteringsplan kon indienen. Bij de voorbeelden van dergelijke gevallen in tabel 2 was het werkelijke steunpercentage altijd veel lager dan de genoemde percentages. In kolom (a) van die tabel is aangegeven hoeveel de milieuwerkzaamheden zouden hebben gekost als de bestaande gebouwen waren behouden.

(51)

Op eenzelfde bedrijf kon het trouwens zowel werkzaamheden in bestaande gebouwen als nieuwbouw betreffen.

(52)

Ten slotte zouden volgens de Franse autoriteiten bij een toetsing per geval aan artikel 87 van het Verdrag de veehouders die een jaarlijkse heffing aan een waterbeheermaatschappij betaalden, strikt genomen buiten beschouwing moeten worden gelaten.

Tabel 1

Voorbeelden van werkelijke steunpercentages voor de aanpassing van bedrijven in het kader van het PMPOA

Tabel 2

Voorbeelden van werkelijke steunpercentages voor nieuwbouw

(53)

Artikel 87, lid 1, van het Verdrag luidt als volgt : „Behoudens de afwijkingen waarin dit Verdrag voorziet, zijn steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voorzover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt.”.

(54)

De artikelen 87 tot en met 89 van het Verdrag zijn in de sector varkensvlees van toepassing verklaard bij artikel 21 van Verordening (EEG) nr. 2759/75 van de Raad van 29 oktober 1975 houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector varkensvlees (22). Zij zijn in de sector rundvlees van toepassing verklaard bij artikel 40 van Verordening (EG) nr. 1254/1999 van de Raad van 17 mei 1999 houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector rundvlees (23). Vóór de aanneming van deze laatste verordening waren zij in de sector rundvlees van toepassing op grond van artikel 24 van Verordening (EEG) nr. 805/68 van de Raad van 27 juni 1968 houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector rundvlees (24). Zij zijn in de sector slachtpluimvee van toepassing verklaard bij artikel 19 van Verordening (EEG) nr. 2777/75 van de Raad van 29 oktober 1975 houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector slachtpluimvee (25).

(55)

Bepalend voor de aard van de steun is het effect ervan op het niveau van de landbouwbedrijfshoofden die in het kader van het PMPOA investeringen hebben gedaan. De Commissie is van mening dat de financiering van het PMPOA de Franse landbouwers een selectief voordeel heeft verschaft.

(56)

Anders dan de Franse autoriteiten in hun opmerkingen beweren, doet volgens de Commissie het onproductieve karakter van de investeringen niet af aan het voordeel dat louter economisch gezien door de steun wordt verkregen, aangezien de steun kosten dekt die normaliter door de begunstigde worden gedragen, zodat deze laatste in het voordeel is vergeleken met de concurrenten die geen dergelijke steun ontvangen.

(57)

Voorts dient te worden opgemerkt dat, ook al zouden de Franse autoriteiten gelijk hebben dat dergelijke onproductieve investeringen aanvankelijk de bedrijfseconomische resultaten kunnen schaden doordat zij de betrokken veehouders in een nadelige positie brengen ten opzichte van degenen die geen dergelijke investeringen doen, dit niet wegneemt dat deze investeringen nauwkeurig zijn voorgeschreven bij de regelgeving en dat op den duur alle betrokken bedrijfshoofden dergelijke investeringen zullen moeten doen om te voorkomen dat zij in overtreding zijn.

(58)

Om te bepalen of de steun waarop de onderhavige beschikking betrekking heeft, binnen de werkingssfeer van artikel 87, lid 1, van het Verdrag valt, moet uiteindelijk worden uitgemaakt of die steun het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig kan beïnvloeden.

(59)

Het Hof van Justitie heeft gesteld dat, wanneer een door een lidstaat toegekend voordeel de positie van een categorie ondernemingen ten opzichte van andere concurrerende ondernemingen in het intracommunautaire handelsverkeer versterkt, dit handelsverkeer moet worden geacht door dat voordeel te worden beïnvloed (26).

(60)

De steun waarop de onderhavige beschikking betrekking heeft, kan het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig beïnvloeden doordat hij de nationale productie begunstigt ten nadele van de productie van de andere lidstaten. De betrokken sectoren zijn immers zeer open voor concurrentie op communautair niveau en daardoor zeer gevoelig voor elke maatregel ten gunste van de productie in de een of andere lidstaat.

(61)

Tabel 3 geeft een overzicht van het handelsverkeer van de betrokken producten tussen Frankrijk en de andere lidstaten in het eerste jaar na de inwerkingtreding van het PMPOA.

Tabel 3

(62)

Bij de in de onderhavige beschikking behandelde maatregelen gaat het om staatssteun in de zin van het Verdrag omdat die maatregelen de begunstigden een economisch voordeel verschaffen waarvan andere sectoren niet kunnen profiteren. De Commissie concludeert bijgevolg dat die maatregelen onder artikel 87, lid 1, van het Verdrag vallen.

(63)

In artikel 1, onder f), van Verordening (EG) nr. 659/1999 wordt onrechtmatige steun omschreven als nieuwe steun die in strijd met artikel 88, lid 3, van het Verdrag tot uitvoering wordt gebracht. Volgens artikel 1, onder c), van die verordening wordt onder nieuwe steun verstaan alle steun, d.w.z. steunregelingen en individuele steun, die geen bestaande steun is, met inbegrip van wijzigingen in bestaande steun.

(64)

Elke door de Commissie toegestane steunregeling waarin vervolgens belangrijke wijzigingen worden aangebracht (in het onderhavige geval betroffen die wijzigingen de deelneming door een overheidsinstantie aan de financiering van de aan de Commissie gemelde steun, welke deelneming een aanzienlijke verandering van de verdeelsleutel voor de financiering, en daardoor ook van de steunintensiteit, tot gevolg had), geldt als nieuwe steun die aan de Commissie moet worden gemeld in de zin van artikel 88 van het Verdrag en door haar moet worden toegestaan.

(65)

Volgens het Hof van Justitie betreft de in artikel 88, lid 3, eerste volzin, van het Verdrag neergelegde verplichting om de Commissie in kennis te stellen van voornemens tot invoering of wijziging van steunmaatregelen, niet slechts het oorspronkelijke ontwerp, doch ook latere wijzigingen daarin, met dien verstande dat dergelijke informaties aan de Commissie kunnen worden verstrekt bij gelegenheid van het overleg waartoe de oorspronkelijke kennisgeving aanleiding heeft gegeven (27).

(66)

Deze meldplicht is bevestigd door het bepaalde in artikel 1, onder c), van Verordening (EG) nr. 659/1999.

(67)

Overigens moet worden gepreciseerd dat de opneming van een informatieblad in de door het Franse ministerie van Landbouw samengestelde inventaris van de steunmaatregelen een louter informatieve functie heeft en niet geldt als melding in de zin van het Verdrag. In dat informatieblad wordt trouwens evenmin naar de deelneming door de waterbeheermaatschappijen aan het programma verwezen en wordt gesteld dat de bijdrage van de staat 35 % van de investeringskosten bedraagt.

(68)

De Commissie heeft zich geen oordeel kunnen vormen over de deelneming door de waterbeheermaatschappijen aan het programma en over de effecten die hun bijdrage kon hebben op de hoogte van de overheidssteun voor de betrokken investeringen. Meer in het bijzonder heeft zij niet kunnen onderzoeken wat de gevolgen van de deelneming door een overheidsinstelling aan de financiering van de steun konden zijn voor de steunintensiteit. Hieruit vloeit voort dat de feitelijk door de Franse autoriteiten toegekende steun niet noodzakelijk in overeenstemming was met de regelingen die de Commissie had goedgekeurd in het kader van de staatssteunmaatregelen nr. N 136/91 en nr. N 342/94.

(69)

De wijziging van de steunintensiteit betekende op zichzelf al een wezenlijke verandering van de steun die had moeten worden gemeld om toepassing van het bepaalde in artikel 88, lid 2, van het Verdrag mogelijk te maken.

(70)

Wat met name de sector rundvee betreft, hebben de Franse autoriteiten de geplande investeringssteun niet aan de Commissie gemeld. De Franse autoriteiten stellen echter dat zij uit het feit dat de regeling volgens de Commissie in aanmerking kwam voor een financiële bijdrage van de Gemeenschap, mochten opmaken dat die regeling verenigbaar was met de communautaire regelgeving. Nu was in artikel 12, lid 5, van de destijds geldende Verordening (EEG) nr. 2328/91 bepaald dat steun voor investeringen ter bescherming of verbetering van het milieu was toegestaan op voorwaarde dat die steun niet zou resulteren in een stijging van de productie en werd verleend overeenkomstig de artikelen 92 tot en met 94 (nu de artikelen 87 tot en met 89) van het Verdrag. Dit hield de verplichting in om elke regeling inzake staatssteun te melden in de zin van het oude artikel 93, lid 3, van het Verdrag, temeer daar de in 1994 toegepaste steunvoorwaarden niet overeenstemden met de in 1991 aan de Commissie meegedeelde voorwaarden.

(71)

Uit het voorgaande vloeit voort dat de door Frankrijk tot uitvoering gebrachte staatssteun bestond in nieuwe steun die niet aan de Commissie was gemeld en daardoor onrechtmatig in de zin van het Verdrag was.

(72)

Artikel 87 van het Verdrag voorziet in uitzonderingen, waarvan sommige, met name de in lid 2 van dat artikel genoemde uitzonderingen, echter overduidelijk niet van toepassing zijn. De Franse autoriteiten hebben geen beroep gedaan op de in dat lid 2 genoemde uitzonderingen.

(73)

De afwijkingen waarin artikel 87, lid 3, van het Verdrag voorziet, moeten bij het onderzoek van een regionaal of sectoraal steunprogramma of van een individueel geval van toepassing van een algemene steunregeling strikt worden geïnterpreteerd. Met name mogen zij slechts worden toegestaan wanneer de Commissie zich ervan kan vergewissen dat de steun noodzakelijk is voor de verwezenlijking van een van de betrokken doelstellingen. Goedkeuring van steun op grond van die afwijkingen zonder dat een dergelijke noodzaak bestaat, zou erop neerkomen dat wordt ingestemd met ongunstige beïnvloeding van het handelsverkeer tussen lidstaten en vervalsing van de mededinging zonder dat een en ander door het communautaire belang wordt gerechtvaardigd, en tegelijk ook met onterechte voordelen voor marktdeelnemers in bepaalde lidstaten.

(74)

De Commissie is van mening dat het niet gaat om steun ter bevordering van de economische ontwikkeling van een streek waar de levensstandaard abnormaal laag is of waar een ernstig gebrek aan werkgelegenheid heerst, zoals bedoeld in artikel 87, lid 3, onder a), van het Verdrag. Het betreft evenmin steun om de verwezenlijking van een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang te bevorderen of een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat op te heffen, zoals bedoeld in artikel 87, lid 3, onder b), van het Verdrag. De steun heeft evenmin tot doel overeenkomstig artikel 87, lid 3, onder d), van het Verdrag de cultuur en de instandhouding van het culturele erfgoed te bevorderen.

(75)

In artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag is bepaald dat steunmaatregelen om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of van bepaalde regionale economieën te vergemakkelijken als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kunnen worden beschouwd, mits de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad. Steunmaatregelen kunnen slechts voor deze afwijking in aanmerking worden genomen als zij bijdragen tot de ontwikkeling van de betrokken sector.

(76)

Wat de gesteunde investeringen en de vorm van de steun betreft, heeft de Commissie bij de inleiding van de procedure geconcludeerd dat de steun weliswaar een onrechtmatig karakter droeg, maar tot uitvoering was gebracht in overeenstemming met de destijds geldende communautaire mededingingsregels. De Commissie heeft ook nu geen reden om tegen dat deel van de uitvoering van de steun bezwaar te maken.

(77)

De navolgende toetsing of de steun verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt, betreft derhalve uitsluitend de door de Franse autoriteiten toegepaste steunpercentages.

(78)

De Commissie heeft er bij de inleiding van de onderzoeksprocedure op gewezen dat volgens de bij de inwerkingtreding van het programma geldende regeling steun voor investeringen in milieubescherming maximaal 35 % (45 % in de probleemgebieden) van de gemaakte kosten mocht bedragen.

(79)

De Franse autoriteiten zijn evenwel van mening dat met een beroep op artikel 12, lid 5, van Verordening (EEG) nr. 2328/91 en vervolgens artikel 12, lid 3, onder d), van Verordening (EG) nr. 950/97 hogere steun dan 35 % en 45 % kon worden verleend. Volgens de Franse autoriteiten boden deze bepalingen de mogelijkheid om voor sommige investeringen, waaronder investeringen in milieubescherming, de verboden tot steunverlening en de genoemde beperkingen van het steunpercentage niet toe te passen.

(80)

De Commissie merkt allereerst op dat op grond van artikel 12, lid 5, vijfde streepje, van Verordening (EEG) nr. 2328/91 steun voor investeringen in milieubescherming kon worden toegestaan voorzover deze investeringen niet zouden resulteren in een stijging van de productie, waarbij een toetsing van de staatssteun aan de artikelen 92 en 93 (nu de artikelen 87 en 88) van het Verdrag en aan artikel 6 van de genoemde verordening was voorgeschreven. De Commissie acht het bewezen dat de investeringen waarvoor de betrokken steun werd verleend, niet in een stijging van de productie resulteerden aangezien zij uitsluitend waren gericht op milieubescherming in landelijk gebied (met name op verbetering van de mestopslag en -behandeling).

(81)

Wat meer in het bijzonder het toegestane steunpercentage betreft, heeft de Commissie in haar tot Frankrijk gerichte beschikking over staatssteunmaatregel nr. 136/91 in herinnering gebracht dat zij voor dit soort steun 35 % (45 % in de probleemgebieden) van de subsidiabele kosten als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt placht te beschouwen.

(82)

Kort nadat het PMPOA tot uitvoering was gebracht, zijn deze steunpercentages bevestigd bij de communautaire kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve van het milieu. In punt 3.2.3 van die kaderregeling was namelijk bepaald dat steun voor milieu-investeringen in de regel kon worden toegestaan tot bepaalde maxima, waarbij in de tweede alinea van voetnoot 14 het volgende was gepreciseerd : „Voor investeringen die onder artikel 12, leden 1 en 5, van Verordening (EEG) nr. 2328/91 van de Raad (…) vallen, bedraagt het maximumsteunniveau 35 %, of 45 % in (…) probleemgebieden (…). Deze steunplafonds gelden ongeacht de omvang van de onderneming; derhalve mogen deze niet worden verhoogd voor het midden- en kleinbedrijf, zoals hierna in dit hoofdstuk wordt bepaald. Voor investeringen in regio's die onder doelstelling 1 en 5 b vallen, behoudt de Commissie zich het recht voor, naargelang het geval, een hoger steunniveau toe te staan dan hierboven is vastgesteld, indien de lidstaat tot de volle tevredenheid van de Commissie aantoont dat dit gerechtvaardigd is.”.

(83)

Verordening (EG) nr. 2328/91 is ingetrokken bij Verordening (EG) nr. 950/97. In artikel 12, lid 2, onder e), van Verordening (EG) nr. 950/97 was bepaald dat de lidstaten steun konden verlenen voor investeringen „ter bescherming of verbetering van het milieu, op voorwaarde dat deze niet resulteren in een verhoging van de productiecapaciteit”. In artikel 12, lid 3, van die verordening was het volgende gepreciseerd: „Het is verboden aan individuele bedrijven of aan samenwerkingsverbanden van bedrijven die aan de in artikel 5 en artikel 9 gestelde voorwaarden voldoen, investeringssteun te verlenen boven de in artikel 7, lid 2 en lid 3, en artikel 11 bedoelde bedragen.”. Op grond van artikel 12, lid 3, tweede alinea, onder d), van die verordening was dit verbod echter niet van toepassing op steun „voor investeringen ter bescherming en verbetering van het milieu”.

(84)

Nu was in artikel 12, leden 2 en 3, van Verordening (EG) nr. 950/97 bepaald dat de artikelen 92 tot en met 94 (nu de artikelen 87 tot en met 89) van het Verdrag van toepassing waren op die steun. Dit stond gelijk met een verwijzing naar de destijds geldende mededingingsregels, namelijk naar de reeds in de beschikking over staatssteunmaatregel nr. N 136/91 genoemde maximumpercentages die de Commissie placht te hanteren, en naar de voorwaarden zoals vastgesteld bij de communautaire kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve van het milieu.

(85)

Op basis van de in de periode 1994-1999 geldende bepalingen zoals beschreven in de onderhavige beschikking kan de Commissie niet anders dan te concluderen dat de betrokken steun maximaal 35 % (45 % in de probleemgebieden) van de gemaakte kosten mocht bedragen en dat boven die percentages toegekende steun derhalve niet in overeenstemming was met die bepalingen.

(86)

Wat echter het jaar 2000 betreft, is in punt 4.1.1.2 van de sinds 1 januari 2000 geldende landbouwrichtsnoeren ten aanzien van steun voor investeringen in landbouwbedrijven bepaald dat de overheidssteun, uitgedrukt in procenten van het subsidiabele investeringsvolume, ten hoogste 40 % mag bedragen, en in de probleemgebieden ten hoogste 50 %. Voor investeringen die jonge landbouwers binnen vijf jaar na hun vestiging verrichten, is het maximale steunpercentage 45 %, en in de probleemgebieden 55 %.

(87)

Als uitzondering daarop is in punt 4.1.2.4 van de landbouwrichtsnoeren bepaald dat voor investeringen die leiden tot extra kosten in verband met onder meer de bescherming of verbetering van het milieu, de in punt 4.1.1.2 van die richtsnoeren vermelde maximale steunpercentages, namelijk 40 % en 50 %, mogen worden verhoogd met respectievelijk 20 en 25 procentpunten. Deze verhoging mag ook worden toegepast voor investeringen om te voldoen aan pas ingevoerde minimumnormen, zulks met inachtneming van de voorwaarden zoals vastgesteld bij artikel 2 van Verordening (EG) nr. 1750/1999 van de Commissie van 23 juli 1999 tot vaststelling van uitvoeringsbepalingen voor Verordening (EG) nr. 1257/1999 van de Raad inzake steun voor plattelandsontwikkeling uit het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw (EOGFL) (28). De verhoging moet strikt beperkt blijven tot de extra in aanmerking komende kosten die moeten worden gemaakt om het betrokken doel te kunnen bereiken, en mag niet worden toegepast in geval van investeringen die de productiecapaciteit zullen doen toenemen.

(88)

De inwerkingtreding op 23 januari 2004 van Verordening (EG) nr. 1/2004 van de Commissie van 23 december 2003 betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op staatssteun voor kleine en middelgrote ondernemingen die landbouwproducten produceren, verwerken en afzetten (29) heeft de juridische situatie in het onderhavige geval gewijzigd. Op grond van deze verordening mag onder bepaalde voorwaarden steun aan kleine en middelgrote landbouwondernemingen worden verleend zonder dat de bij artikel 88, lid 3, van het Verdrag ingestelde meldplicht geldt.

(89)

De Franse autoriteiten hebben gepreciseerd dat de begunstigden van de investeringssteun die in de periode 1994-2000 in het kader van het PMPOA is gefinancierd, kleine en middelgrote ondernemingen in de zin van artikel 2, punt 4, van Verordening (EG) nr. 1/2004 waren.

(90)

In artikel 20, lid 2, van Verordening (EG) nr. 1/2004 is bepaald dat individuele steunmaatregelen en steunregelingen die vóór de inwerkingtreding van die verordening ten uitvoer zijn gelegd en steun die krachtens deze regelingen is toegekend zonder goedkeuring van de Commissie en in strijd met het bepaalde in artikel 88, lid 3, van het Verdrag, verenigbaar zijn met de gemeenschappelijke markt in de zin van artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag en zijn vrijgesteld krachtens die verordening mits zij voldoen aan de voorwaarden van artikel 3 ervan, met uitzondering van de verplichtingen op grond van lid 1 en lid 2, onder b) en c), van dat artikel.

(91)

In artikel 3, lid 3, van Verordening (EG) nr. 1/2004 is bepaald dat de steun die op grond van de in lid 2 van dat artikel bedoelde regelingen is verleend, verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt in de zin van artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag en is vrijgesteld van de in artikel 88, lid 3, van het Verdrag bepaalde meldplicht, op voorwaarde dat de verleende steun aan de voorwaarden van die verordening voldoet.

(92)

Artikel 4 van Verordening (EG) nr. 1/2004 bevat de voorwaarden waaraan moet worden voldaan in het onderhavige geval, d.w.z. in het geval van een niet-gemelde steunregeling voor investeringen in kleine en middelgrote ondernemingen.

(93)

Zo is in artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1/2004 bepaald dat steun voor investeringen in landbouwbedrijven voor de productie van landbouwproducten verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt en is vrijgesteld van de meldplicht onder meer indien de brutosteunintensiteit niet meer bedraagt dan 50 % van de in aanmerking komende investeringen in probleemgebieden en 40 % van die investeringen in de overige gebieden.

(94)

Voor investeringen evenwel die leiden tot extra kosten in verband met de bescherming of verbetering van het milieu, mogen de maximale steunpercentages, namelijk 50 % en 40 %, worden verhoogd met respectievelijk 25 en 20 procentpunten. Deze verhoging mag alleen worden toegepast voor investeringen die verder gaan dan wat volgens de geldende communautaire minimumeisen nodig is, of voor investeringen om te voldoen aan pas ingevoerde minimumnormen. De verhoging moet strikt beperkt blijven tot de noodzakelijke extra subsidiabele kosten en mag niet worden toegepast in geval van investeringen die de productiecapaciteit zullen doen toenemen.

(95)

In het onderhavige geval is het duidelijk dat het ging om investeringen in milieubescherming of -verbetering waarvoor de geldende milieunorm met name de nitraatrichtlijn was. Deze norm is aangenomen in 1991 en kon in 2000 niet meer als een nieuwe norm worden aangemerkt.

(96)

Nu heeft de Commissie in het kader van staatssteunmaatregel nr. N 355/2000 reeds een standpunt over dit probleem ingenomen door toe te staan dat het PMPOA wordt voortgezet in de periode 2001-2006. De toen gevolgde redenering herhalend, beklemtoont de Commissie ook nu dat zij niet voorbij kan gaan aan het feit dat het eerste Franse actieprogramma ter uitvoering van de nitraatrichtlijn pas in 1997 is aangenomen en dat de eerste uit dat programma voortvloeiende werkelijke resultaatverplichtingen voor de veehouders van nog latere datum zijn. Het is duidelijk dat Frankrijk geen ijver aan de dag heeft gelegd bij de omzetting van de richtlijn en veel eerder de nodige bepalingen had moeten aannemen (30), maar dit neemt niet weg dat de eerste bij de veehouders bekende verplichtingen van veel recentere datum zijn.

(97)

In tegenstelling tot sommige andere communautaire normen bevat de nitraatrichtlijn bovendien geen precieze verplichtingen die het bedrijfsleven ook had moeten nakomen zonder een daaraan voorafgaand besluit van de lidstaat. Deze richtlijn bevat evenmin een uiterste datum voor de aanpassing van de betrokken installaties.

(98)

Om deze reden is de Commissie in het licht van de bijzondere omstandigheden die ten aanzien van de nitraatrichtlijn bestonden, nog steeds van mening dat de aan de veehouders opgelegde verplichtingen mochten worden beschouwd als nieuwe normen in de zin van Verordening (EG) nr. 1/2004. Elke andere interpretatie zou immers de veehouders kunnen straffen voor de juridische nalatigheid van Frankrijk.

(99)

Met betrekking tot investeringen in andere gebieden dan de kwetsbare zones in de zin van de nitraatrichtlijn, voor welke andere gebieden de voorschriften van de nitraatrichtlijn niet golden, is de Commissie van mening dat de hogere percentages in elk geval mochten worden toegepast omdat de betrokken investeringen verder gingen dan de naleving van de minimumnormen in die gebieden, die minder veeleisend waren dan de normen van de nitraatrichtlijn.

(100)

Wat investeringen in kwetsbare zones betreft, komt de Commissie in overeenstemming met haar reeds uiteengezette redenering over het nieuwe karakter van de aan de veehouders opgelegde normen tot de conclusie dat in het onderhavige geval de hogere steunpercentages mochten worden toegepast. De steunpercentages mochten bijgevolg worden vastgesteld op 60 %, en voor de probleemgebieden zelfs 75 %, van de investeringskosten.

(101)

Aangezien uit de door de Franse autoriteiten verstrekte cijfers blijkt dat het steunniveau in de praktijk nooit hoger is geweest dan 60 % van de gemaakte kosten, is de Commissie van mening dat de steun die in de periode 1994-1999 in het kader van het PMPOA is verleend, kan worden toegestaan.

(102)

In het licht van de uiteengezette redenering is de Commissie van mening dat de gemelde maatregel verenigbaar is met de communautaire mededingingsregels, en meer in het bijzonder met artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag.

(103)

Voor de maatregel waarbij in de periode 1994-2000 aan landbouwers investeringssteun is verleend in het kader van het programma ter bestrijding van verontreiniging door de landbouw (PMPOA), kan de bij artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag vastgestelde afwijking worden toegepast,

6.2.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 32/14

(1)

Bij brief van 17 december 1999 (geregistreerd op 22 december 1999) heeft de Permanente Vertegenwoordiging van Italië bij de Europese Unie, overeenkomstig artikel 88, lid 3, van het Verdrag, bij de Commissie de steunregeling aangemeld van de AIMA (Associazione italiana dei mercati agricoli — Italiaanse organisatie voor interventie op de landbouwmarkt) ten behoeve van de Italiaanse pluimveemarkt, waar de consumptie en verkoop van pluimvee sterk daalde als gevolg van de dioxinecrisis van 1999.

(2)

Bij brieven van 8 augustus 2000, 15 november 2000, 27 februari 2001 en 23 mei 2001 (respectievelijk geregistreerd op 9 augustus 2000, 21 november 2000, 1 maart 2001 en 28 mei 2001), heeft de Permanente Vertegenwoordiging van Italië bij de Europese Unie de aanvullende gegevens verstrekt waarom de Italiaanse autoriteiten was verzocht bij brieven van 18 februari 2000 (ref. AGR 5073), 2 oktober 2000 (ref. AGR 25123), 10 januari 2001 (ref. AGR 000449) en 24 april 2001 (ref. AGR 009825).

(3)

Bij brief van 30 juli 2001 heeft de Commissie Italië op de hoogte gesteld van haar besluit om ten aanzien van deze steunmaatregel de procedure van artikel 88, lid 2, van het Verdrag in te leiden.

(4)

Het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure is bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie  (1). De Commissie heeft belanghebbenden verzocht hun opmerkingen over de steunregeling in kwestie mee te delen.

(5)

De Italiaanse autoriteiten hebben hun opmerkingen meegedeeld bij brief van 24 oktober 2001 (geregistreerd op 26 oktober 2001). De Commissie heeft geen opmerkingen ontvangen van andere belanghebbende partijen.

(6)

Nationaal AIMA-steunprogramma voor 1999. De rechtsgrond voor de voorgenomen steunregeling is artikel 3, lid 1, onder d), van wet nr. 610/82, op grond waarvan de AIMA „uit eigen financiële middelen, afhankelijk van de ontwikkeling van de interne markt en de beschikbaarheid […], voedingsmiddelen mag verstrekken aan ontwikkelingslanden, die worden geselecteerd in overleg met het ministerie van Buitenlandse Zaken en rekening houdend met het advies van het nationale voedingsinstituut”.

(7)

De Italiaanse nationale pluimveehouderijvereniging (UNA) verlangde van het Italiaanse interventiebureau AIMA marktondersteuningsmaatregelen om het hoofd te kunnen bieden aan de zware gevolgen van de dioxinecrisis voor de consumptie van pluimvee in 1999.

(8)

Nadat de AIMA had geweigerd 17 000 ton onverkocht vlees ter waarde van ITL 40 miljard (ongeveer EUR 20 miljard) op te kopen, stelde de UNA in eerste instantie voor (zie de brief van 17 december 1999) een deel van dit vlees (11 450 ton) tegen gunstige prijzen op de markt te brengen in ontwikkelingslanden; het verschil tussen de daadwerkelijke marktwaarde van het vlees en de verkoopprijs (ongeveer ITL 20 miljard, dat wil zeggen 50 % van de marktwaarde) zou voor rekening moeten komen van de AIMA.

(9)

Volgens de diensten van de Commissie had de steunregeling (zie brief van 18 februari 2000) het karakter van restitutie bij uitvoer, omdat zij het verschil dekte tussen de pluimveeprijs in ontwikkelingslanden en de prijs op de Italiaanse markt (derhalve zou de regeling per definitie onverenigbaar zijn met de gemeenschappelijke markt, de verplichtingen van de Gemeenschap in het kader van de Wereldhandelsorganisatie en de gemeenschappelijke ordening der markten). De Italiaanse autoriteiten hebben vervolgens in hun brief van 10 augustus 2000 het oorspronkelijke doel van de regeling niet meer genoemd, maar gewezen op het feit dat de door de Italiaanse pluimveeproducenten geleden schade kon worden beschouwd als schade veroorzaakt door buitengewone gebeurtenissen (en niet als het gevolg van het normale marktrisico), zodat zij in aanmerking komt voor de in artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag bedoelde uitzondering.

(10)

Op grond van het betrokken programma ontvangen pluimveeproducenten een compensatie vanwege de daling van de prijs en de verkoop als gevolg van de dioxinecrisis en de maatschappelijke onrust die daardoor onder consumenten ontstond. De steun omvat het verschil tussen de gemiddelde prijzen in de niet door de crisis getroffen landen en de Italiaanse prijzen in de periode juni-juli 1999 (de periode waarvoor de vergoeding is berekend). In de niet door de crisis getroffen landen (met uitzondering van Italië) bedroeg de prijs volgens de Italiaanse autoriteiten 137,89 EUR/100 kg in juni en 132,35 EUR/100 kg in juli. Het prijsverschil bedraagt derhalve 53,966 EUR/100 kg voor juni en 46,218 EUR/100 kg voor juli (2). De steun bedraagt daarom maximaal 21 150 ITL (10,92 EUR)/100 kg en 15 400 ITL (7,95 EUR)/100 kg. De steun wordt toegekend voor vlees dat in juni en juli 2001 werd geproduceerd en op de markt gebracht, voor een totaalbedrag van maximaal 10 329 138 EUR.

(11)

De Italiaanse autoriteiten voeren aan dat de dioxinecrisis niet alleen geleid heeft tot een belangrijke teruggang van productie en handel (door de marktverstoringen na het uitbreken van de crisis), maar ook tot een sterke daling van het verbruik van pluimveeproducten. Op basis van de gegevens van de Italiaanse autoriteiten bedroeg de verkoop tegen gereduceerde prijs in juni 1999 34 700 000 kg vlees (tegen 52 000 000 kg in juni 1998) en in juli 1999 30 200 000 kg (tegen 51 000 000 kg in juli 1998 (3)). De UNA had preventieve maatregelen genomen om een crisis als gevolg van overproductie van pluimveevlees te verkomen (namelijk door in maart de kuikens te slachten die in de maanden daarna slachtrijp zouden zijn geworden), maar door de dioxinecrisis waren de resultaten daarvan onvoldoende.

(12)

De Italiaanse autoriteiten benadrukten in brieven van 21 november 2000 en 28 mei 2001 dat de media een belangrijke rol hebben gespeeld tijdens de crisis: de onrust die zij veroorzaakten zou de sterke daling van de consumptie van pluimveevlees nog hebben verergerd (de consumptie lag in juni 29,1 % lager dan in 1998, in juli 10,1 %, in augustus 16,2 % en voor het hele jaar 5,9 %). De teruggang van de vraag heeft een scherpe prijsdaling veroorzaakt, vooral in juni en juli (respectievelijk - 30 % en -30,1 % ten opzichte van dezelfde maanden in 1998). Om aan deze situatie het hoofd te bieden, moesten de Italiaanse producenten bovendien in juni 4 150 ton, in juli 9 271 ton en in augustus 2 595 ton pluimveevlees opslaan, omdat zij het niet op de markt konden afzetten.

(13)

De steun omvat geen vergoeding voor het opruimen van dieren of dierlijke producten die niet meer geschikt zijn voor consumptie of afzet.

(14)

Het maximumbedrag van de bijstand wordt op 20 miljard ITL (10 329 138 EUR) begroot.

(15)

De Commissie heeft de procedure van artikel 88, lid 2, van het Verdrag ingeleid omdat zij twijfelde aan de verenigbaarheid van de regeling met de gemeenschappelijke markt. Deze twijfels betroffen de mogelijkheid om de betreffende steunregeling te combineren met een compensatieregeling voor schade veroorzaakt door buitengewone gebeurtenissen. De Italiaanse autoriteiten verwezen namelijk naar artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag, waarin wordt bepaald dat steunmaatregelen tot herstel van door buitengewone gebeurtenissen veroorzaakte schade verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt. De dioxinecrisis wordt aangemerkt als een buitengewone gebeurtenis.

(16)

Het begrip buitengewone gebeurtenis wordt in het Verdrag niet nader omschreven, zodat de Commissie voor ieder geval afzonderlijk, na beoordeling van de betrokken gebeurtenis, bepaalt of de desbetreffende uitzondering van toepassing is. In het geval van de dioxinecrisis, die betrekking had op in België geproduceerde voedingsmiddelen en diervoeders, concludeerde de Commissie dat het hier een buitengewone gebeurtenis in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag betrof, gezien de aard en de omvang van de beperkingen die moesten worden opgelegd om de volksgezondheid in dat land te beschermen (4).

(17)

Er zijn ook andere precedenten wat betreft de definitie van het begrip buitengewone gebeurtenis, met name in het kader van verschillende steunregelingen van het Verenigd Koninkrijk (5) met betrekking tot de BSE-crisis: de Commissie concludeerde in dit geval dat het een buitengewone gebeurtenis betrof vanwege met name het exportverbod op rundvlees en de daling van de consumptie van rundvlees als gevolg van de onzekerheid en de ongerustheid die veroorzaakt werden door de berichten over BSE. Benadrukt moet worden dat de genoemde voorbeelden betrekking hebben op landen die rechtstreeks getroffen waren door het probleem (BSE in het Verenigd Koninkrijk en dioxine in België), en niet op een land waar de markt werd verstoord door de bezorgdheid van consumenten over dioxine.

(18)

In de genoemde gevallen werd de betaling van schadevergoeding aan de producenten in verband met hun verlies aan inkomen toegestaan door de Commissie omdat de verstoring van hun afzetmarkt en de daling van de consumptie niet alleen werden veroorzaakt door de maatschappelijke ongerustheid, maar ook door buitengewone factoren die een belemmering vormden voor de normale handel in de betrokken producten (een combinatie van maatregelen van de overheid en een volstrekt ongebruikelijke houding van de consumenten en de media). In deze gevallen was het steeds mogelijk een rechtstreeks en onmiddellijk verband aan te tonen tussen het als buitengewone gebeurtenis aangemerkte geheel van omstandigheden en de door de ondernemingen geleden schade.

(19)

De Italiaanse autoriteiten is verzocht het verband aan te tonen tussen het inkomensverlies van de landbouwproducenten en de eventuele buitengewone gebeurtenis, zodat de Commissie toestemming kan verlenen voor compensatie van het genoemde verlies zoals bedoeld in artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag, maar tot op heden zijn de Italiaanse autoriteiten er niet in geslaagd een bevredigende uitleg te geven. Op grond van de nu beschikbare inlichtingen lijkt in dit geval de beroering die ontstaan is en die voor de betrokken Italiaanse pluimveehouders geleid heeft tot een ernstige verstoring van hun afzetmarkt, tot een verlies aan marktaandeel en derhalve tot een geringere omzet dan in normale omstandigheden, op zich geen buitengewone gebeurtenis in de zin van het Verdrag te vormen. Bovendien wijst niets erop dat de nationale overheid of de Gemeenschap blokkeringsmaatregelen getroffen hebben.

(20)

Zelfs als zou kunnen worden aangetoond dat de media in Italië in deze zaak een grotere rol gespeeld hebben dan in andere Europese landen, gezien de gevoeligheid van het publiek ten aanzien van voedselveiligheid en het feit dat er een zeer kritische houding bestaat tegenover zoötechnische voedselproductiesystemen, dan zou dat vooralsnog niet voldoende zijn om het buitengewone karakter van de betrokken gebeurtenis aan te tonen.

(21)

De Commissie vroeg zich veeleer af waarom Italiaanse producenten niet hun voordeel deden met een dergelijke situatie en de verkoop van pluimveeproducten buiten (of zelfs binnen) Italië niet vergrootten, omdat Italië, in tegenstelling tot België, niet rechtstreeks door de dioxinecrisis getroffen landen was.

(22)

Een ander punt dat om opheldering vraagt, is de bewering van de Italiaanse autoriteiten dat de pluimveehouders het onverkochte vlees hebben moeten invriezen (4 150,8 ton in juni, 9 271,3 ton in juli en 2 595,9 ton in augustus). Aan de hand van die bewering kon niet worden uitgesloten dat daardoor de gedurende de crisis onverkocht gebleven pluimveeproducten later toch verkocht konden worden. In dat geval zou de schade geringer zijn dan naar aanleiding van het onderzoek van het dossier is opgegeven. Bovendien was de Commissie niet in staat te bepalen hoeveel vlees verkocht is door de sterke daling van de vraag als gevolg van de dioxinecrisis noch hoe groot de overproductie was door een verkeerde inschatting van de vraag voor de zomer.

(23)

Op grond van de hierboven beschreven overwegingen kon de Commissie niet uitsluiten dat het hier ging om een steunregeling die bedoeld was om de financiële situatie van producenten te verbeteren maar op geen enkele wijze tot de ontwikkeling van de sector bijdraagt. De steun werd verder uitsluitend op grond van prijzen, hoeveelheden of eenheden van de productie toegekend en wordt met andere woorden als exploitatiesteun en daarom als onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt beschouwd, zoals bedoeld in punt 3.5 van de Communautaire richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector (6) (hierna „de Richtsnoeren” genoemd).

(24)

De Commissie betwijfelt dus het bestaan van een verband tussen de door de Italiaanse pluimveehouders ten gevolge van de geringere omzet geleden schade en het voorkomen van een buitengewone gebeurtenis, alsmede dat de betrokken steunregeling voldoet aan de voorwaarden zoals bedoeld in artikel 87, lid 2, onder b) of artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag (wat dit laatste betreft, lijkt de steun evenmin bij te dragen aan de ontwikkeling van bepaalde economische activiteiten) en aan een punt van de richtsnoeren.

(25)

Bij brief van 24 oktober 2001 (geregistreerd op 26 oktober 2001) benadrukten de Italiaanse autoriteiten allereerst dat de daling van de consumptie van pluimveeproducten in de maanden juni, juli en augustus en in mindere mate tot december 1999 niet betwist werd in het besluit tot inleiding van de procedure.

(26)

Aangezien de Commissie het bestaan van schade in termen van verkoop en prijsdaling niet betwist heeft, is het volgens de Italiaanse autoriteiten alleen noodzakelijk een verband aan te tonen tussen deze schade en de dioxinecrisis. Een dergelijk verband zou kunnen worden aangetoond op basis van het simpele feit dat de eerste berichten over „dioxinekippen” verschenen op 28 mei 1999, rond 19.00 uur en dat de onverwachte verkoopdaling optrad vanaf juni 1999 (de verkoop daalde met 29 % in vergelijking met juni 1998). De ontwikkeling van de consumptie in Italië verliep parallel aan de mate van maatschappelijke onrust die werd veroorzaakt door de media, met een sterke daling van de verkoop tijdens de eerste golf berichten over de dioxinecrisis, een herstel in de maand juli, toen de belangstelling van de media afnam, en een verdere daling in augustus, nadat bekend werd dat de Europese Unie besloten had de maximaal toegestane dosis dioxine voor sommige producten te verdubbelen. Vanaf september besteedden de massamedia steeds minder aandacht aan dit onderwerp en de consumptie van pluimveeproducten normaliseerde zich geleidelijk.

(27)

Voor de Italiaanse autoriteiten bestaat er dus een onmiskenbaar verband tussen de maatschappelijke onrust die ontstond naar aanleiding van berichten over de dioxinecrisis in België en de daling van de consumptie en de prijzen.

(28)

Nu hoeft alleen nog maar te worden aangetoond dat de dioxinecrisis die zich in Italië voordeed kan worden beschouwd als een buitengewone gebeurtenis in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag. De Commissie heeft reeds erkend dat de dioxinecrisis in België een buitengewone gebeurtenis is gezien de aard en de omvang van de beperkingen die moesten worden opgelegd om de volksgezondheid te beschermen. Het is waar dat Italië niet rechtstreeks getroffen werd door de dioxinecrisis, maar de Italiaanse autoriteiten beweren dat niet kan worden ontkend dat de effecten van de crisis de landsgrenzen overstegen en ook naburige landen, zoals Italië, troffen.

(29)

Volgens de Italiaanse autoriteiten moet elke gebeurtenis die niet of moeilijk te voorzien was, zoals een natuurramp, als een buitengewone gebeurtenis in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag worden beschouwd. Daartoe is het noodzakelijk de gebeurtenis op zich te bekijken, en niet de maatregelen die zijn genomen om de situatie het hoofd te bieden, want deze zijn slechts een gevolg van de eigenlijke gebeurtenis. Bovendien heeft de Commissie in het geval van de BSE-crisis in het Verenigd Koninkrijk het buitengewone karakter van de gebeurtenis erkend op basis van het vleesexportverbod, maar vooral op basis van de daling van de consumptie van rundvlees als gevolg van de onzekerheid en vrees die veroorzaakt werden door de berichten over BSE. De situatie in Italië in 1999 na de dioxinewaarschuwing was vergelijkbaar. Het aan het Verenigd Koninkrijk opgelegde exportverbod had geen grote invloed op de daling van de consumptie, want zelfs zonder een dergelijk verbod zouden de buitenlandse consumenten (net als de Engelse consumenten) hun rundvleesconsumptie hebben beperkt, waardoor het niet mogelijk zou zijn geweest deze producten in het buitenland af te zetten. In het geval van de dioxinecrisis van 1999 moet daaraan nog worden toegevoegd dat alle derde landen in de betrokken periode een invoerverbod op pluimveevlees uit de EU hebben ingesteld.

(30)

De Italiaanse producenten hebben zich niet gericht op andere buitenlandse markten of op de Italiaanse markt vanwege het internationale karakter van de gebeurtenis, die veel verder strekte dan de Belgische grenzen.

(31)

Volgens de Italiaanse autoriteiten blijkt uit de inkomsten van bepaalde Italiaanse pluimveebedrijven in de periode juni-augustus 1999 duidelijk dat de prijzen en de verkoop zijn gedaald.

(32)

Overeenkomstig artikel 87, lid 1 van het EG-verdrag zijn steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voorzover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt.

(33)

Op grond van artikel 19 van Verordening (EG) nr. 2777/75 van de Raad van 29 oktober 1975 houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector slachtpluimvee (7) zijn, behoudens andersluidende bepalingen, de artikelen 87, 88 en 89 van het Verdrag van toepassing op de productie van en de handel in de producten waarop de verordening van toepassing is.

(34)

De voorgenomen maatregel behelst de betaling van staatsmiddelen aan enkele ondernemingen en de betrokken steunregeling (voor een bedrag van 20 miljard ITL) wordt selectief toegekend aan pluimveehouders die naar verluidt schade hebben geleden als gevolg van de dioxinecrisis. Daarnaast bevoordeelt de maatregel sommige de productie van een bepaalde sector (namelijk de pluimveesector) en kan deze de handel beïnvloeden, rekening houdend met het Italiaanse marktaandeel in de totale productie van slachtpluimvee in de EU (13,2 %). In 2001 produceerde Italië bruto 1 134 000 ton slachtpluimvee van de 9 088 000 ton van de EU-15 (8).

(35)

De onderhavige maatregel valt dus onder de definitie van staatssteun als bedoeld in artikel 87, lid 1, van het Verdrag.

(36)

Het verbod op de toekenning van staatssteun geldt niet onbeperkt. In het onderhavige geval hebben de Italiaanse autoriteiten zich beroepen op de uitzonderingen zoals bedoeld in artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag, op grond waarvan steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen of andere buitengewone gebeurtenissen als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kunnen worden beschouwd.

(37)

Aangezien het Verdrag geen omschrijving van het begrip „buitengewone gebeurtenis” geeft, moet worden nagegaan of de „dioxinecrisis” in Italië gelijk kan worden gesteld aan een buitengewone gebeurtenis in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag.

(38)

Overeenkomstig de Communautaire richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector hanteert (9) de Commissie bij de beoordeling van steunmaatregelen een restrictieve interpretatie van de begrippen „natuurramp” en „buitengewone gebeurtenis” in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag, omdat hiermee een uitzondering wordt gemaakt op het algemene beginsel van onverenigbaarheid van staatssteun met de gemeenschappelijke markt, zoals vastgelegd in artikel 87, lid 1. Tot dusverre heeft de Commissie de volgende gebeurtenissen als natuurramp aangemerkt: aardbevingen, lawines, grondverschuivingen en overstromingen. Als buitengewone gebeurtenissen zijn aangemerkt: oorlog, binnenlandse ordeverstoringen en stakingen en, onder bepaalde voorwaarden en afhankelijk van de omvang ervan, ernstige nucleaire of industriële ongevallen en grote branden die tot grootschalige schade leiden. Daarentegen werd een brand in één verwerkingsbedrijf die werd gedekt door een gewone commerciële verzekering door de Commissie niet als buitengewone gebeurtenis erkend. In het algemeen beschouwt de Commissie de uitbraak van dier- of plantenziekten niet als een natuurramp of een buitengewone gebeurtenis, hoewel zij inderdaad in één geval de grootschalige uitbraak van een dierziekte die tot dan toe onbekend was als buitengewone gebeurtenis heeft aangemerkt. Omdat het moeilijk is dergelijke gebeurtenissen te voorspellen, zal de Commissie voorstellen voor steunmaatregelen op grond van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag zoals gebruikelijk per geval blijven beoordelen. Een dergelijke analyse per geval is des te noodzakelijker in een gevoelige sector zoals de pluimveesector, waar iedere marktinterventie in strijd kan zijn met de maatregelen in verband met de gemeenschappelijke ordening der markten.

(39)

De Commissie kan in het algemeen niet aanvaarden dat de chemische verontreiniging van voedingsmiddelen bestemd voor menselijke consumptie op zich kan worden beschouwd als een buitengewone gebeurtenis in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag. Het risico op een dergelijke besmetting is daarentegen een gevolg van het feit dat niet overal in de voedselketen het hoogste kwaliteitsniveau wordt gewaarborgd.

(40)

In het geval van de dioxinecrisis in België is met veel elementen rekening gehouden om te bepalen of deze crisis een buitengewone gebeurtenis vormde. Ten eerste heeft de Commissie gekeken naar de omvang van de maatregelen die werden getroffen om de crisis te bestrijden, waaronder het verbod op het op de markt brengen en distribueren aan de kleinhandel van pluimveevlees, het verbod op de handel met en de uitvoer naar derde landen van bepaalde dierlijke producten voor menselijke en dierlijke consumptie, en het opleggen van een reeds voorwaarden, waaronder het toezicht op, de traceerbaarheid van en de controle op van de betreffende producten (10). Deze crisis werd tot buitengewone gebeurtenis verklaard op grond van twee elementen, namelijk de aankondiging door de Belgische autoriteiten en de daarop volgende noodmaatregelen en het feit dat het niet mogelijk was de productie in de handel te brengen, waardoor de Belgische producenten in een crisissituatie werden gestort. Deze crisis onderscheidde zich in aard en gevolgen voor de betrokken ondernemingen duidelijk van de gebruikelijke gang van zaken en viel buiten de wijze waarop de markt gewoonlijk functioneert. De onrust die binnen korte tijd ontstond onder consumenten en het door verschillende derde landen ingestelde embargo op dieren en dierlijke producten uit België heeft sterk bijgedragen tot de crisis en leidde tot een grote verstoring van de markt waarop de Belgische producten werden verhandeld, tot een verlies van marktaandeel en dientengevolge tot een daling van de verwachte omzet bij een normale marktsituatie.

(41)

Het buitengewone karakter van de gebeurtenis wordt niet alleen bepaald door de chemische verontreiniging van de producten noch door de daling van de verkoop, maar door de combinatie van vergaande beperkende maatregelen met betrekking tot de handel in en de uitvoer van de betrokken producten en de daling van de verkoop en de prijzen. De maatschappelijke onrust en de reactie van de consumenten op de dioxinebesmetting van pluimveevlees droegen alleen maar bij aan het buitengewone karakter van de gebeurtenis.

(42)

Wat de Italiaanse producenten betreft, zijn de verkoop en de uitvoer op geen enkele manier beperkt en er is geen enkele beperkende maatregel getroffen in verband met de bescherming van de gezondheid van consumenten, want het land werd niet rechtstreeks getroffen door de crisis. De enige onvoorziene factor die de markt heeft verstoord, is het ontstaan van maatschappelijke onrust en de reactie van de consumenten op een besmetting die zich elders had voorgedaan.

(43)

De situatie in Italië kan niet worden vergeleken met die in landen die rechtstreeks getroffen waren door de crisis; de dioxinecrisis is in België tot een buitengewone gebeurtenis verklaard, maar is dat niet zonder meer. Zoals reeds beschreven in de punten 35-38 vormen de chemische besmetting van voedingsmiddelen voor menselijke consumptie of het ontstaan van maatschappelijke onrust op zich geen buitengewone gebeurtenis in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag.

(44)

De Italiaanse autoriteiten verwezen ook naar de eerdere BSE-crisis in het Verenigd Koninkrijk. In dit specifieke geval bestond de buitengewonde situatie in de rundvleessector in het totale uitvoerverbod op levende dieren en rundvlees van het Verenigd Koninkrijk naar Europese en derde landen. De handelsmaatregelen in verband met BSE hadden ongekend grote gevolgen in het Verenigd Koninkrijk. De Commissie herinnert eraan dat er ondermeer een totaalverbod werd ingesteld op Brits vlees en op alle daarvan afgeleide producten die in de menselijke of dierlijke voedselketen terecht zouden kunnen komen, wat leidde tot een ongekende daling van de binnenlandse vleesconsumptie. De daling van de consumptie had te maken met de ingrijpende beperkingen van de markt, wat leidde tot een situatie die als buitengewoon kan worden betiteld.

(45)

Bij de meer recente BSE-gevallen in Europa (11) herhaalde de Commissie dat een daling van de verkoop of de inkomsten niet als buitengewoon wordt beschouwd. De daling van de verkoop wordt beschouwd als een gevolg van een buitengewone gebeurtenis, die ontstaat door een zeldzame combinatie van verschillende factoren. Zoals in de hierboven genoemde gevallen werden steunmaatregelen tot herstel van schade als gevolg van een buitengewone gebeurtenis in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag goedgekeurd voor landen die rechtstreeks waren getroffen door de gebeurtenis en waarbij verschillende factoren hadden bijgedragen aan het buitengewone karakter ervan: de extreem negatieve gevolgen voor de Europese landbouwproducenten, de maatschappelijke onrust onder consumenten en het embargo van veel derde landen met betrekking tot dieren en vleesproducten uit de EU en een reeks incidenten waarover de producenten geen controle hadden en die de crisissituatie verergerden en de vrees onder consumenten deden ontstaan. Dit heeft geleid tot een ernstige verstoring van de markt waarop de Europese producenten opereren, met als gevolg een verlies aan marktaandeel en dus een daling van de verwachte omzet bij een normale marktsituatie.

(46)

Een belangrijk element waarmee de Commissie rekening hield bij het aanmerken van een crisis als buitengewone gebeurtenis was de stabiliteit en het evenwicht van de rundvleesmarkt voordat de crisis uitbrak. Zoals hieronder wordt aangetoond (zie de punten 52 tot en met 55) en zoals de Italiaanse autoriteiten zelf ook verklaarden (zie de brieven van 28 augustus 2000 en 15 november 2000), was hiervan geen sprake op de markt voor kip in Italië, die al met overproductie en een daling van de prijzen kampte.

(47)

In alle hierboven beschreven gevallen, en met name in de door de Italiaanse autoriteiten genoemde gevallen, deed de buitengewone gebeurtenis zich voor in het betrokken land, wat ertoe leidde dat een serie maatregelen werd getroffen, beperkende maatregelen, maatregelen op het gebied van de markt en de volksgezondheid, waardoor de verkoop en de prijzen van de betrokken producten daalden.

(48)

Daarnaast moet een buitengewone gebeurtenis zich qua aard en gevolgen voor de betrokken ondernemingen in ieder geval duidelijk onderscheiden van de gebruikelijke gang van zaken en de wijze waarop de markt gewoonlijk functioneert. Het feit dat gebeurtenis niet of moeilijk te voorzien was, kan bijdragen aan het buitengewone karakter ervan, maar is op zichzelf niet voldoende om een gebeurtenis als „buitengewoon” in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag te beschouwen.

(49)

In dit geval onderscheidt de vermeende verkoopdaling zich niet van andere gebeurtenissen die van invloed zijn op de vraag, zoals bijvoorbeeld de sluiting van een uitvoermarkt. Een dergelijke gebeurtenis is eveneens niet te voorzien, maar behoort tot het gebruikelijke handelsrisico van een onderneming en is derhalve niet buitengewoon in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag.

(50)

Volgens de Italiaanse autoriteiten hadden de Italiaanse producenten geen andere afzetmogelijkheden omdat de crisis zich tot ver buiten de Belgische grenzen verspreidde en de pluimveeconsumptie in heel Europa daalde.

(51)

Volgens de informatie waarover de Commissie beschikt, bleef de intracommunautaire uitvoer van pluimvee tijdens de maanden juni en augustus 1999 constant binnen de tendens van dat jaar en steeg zelfs ten opzichte van 1998. De intracommunautaire uitvoer voor de maand juli lag hoger dan het gemiddelde voor 1999 en dan juli 1998. Hoewel deze stijging niet voldoende is om het volledige onverkochte productoverschot zoals opgegeven door de Italiaanse autoriteiten op te vangen, verkleinde deze wel de gevolgen van de crisis voor de producenten, doordat zij een deel van hun productie op de communautaire markt konden verkopen. De Italiaanse autoriteiten hebben geen cijfers ingediend waaruit blijkt dat er geen andere afzetmogelijkheden op de Europese markt waren, maar verklaarden louter dat de consumptie van kip in de andere Europese landen eveneens daalde als gevolg van de crisis. Opnieuw volgens de Italiaanse autoriteiten kunnen sommige landen (zoals Denemarken, Griekenland, Spanje, Oostenrijk, Portugal, Finland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk) als referentie worden gebruikt om vergelijkende prijzen vast te stellen (zie punt 7) omdat deze niet door de crisis zijn getroffen. Op zijn minst een deel van de overtollige productie had dan ook naar deze landen kunnen worden uitgevoerd.

(52)

Op grond van het beleid van de Commissie inzake de toepassing van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag op landbouwgebied moet daarnaast overcompensatie van schade worden voorkomen.

(53)

De Italiaanse autoriteiten stellen een compensatiemechanisme voor waarbij wordt uitgegaan van een steunbedrag voor vlees dat geproduceerd en in de handel werd gebracht in juni en juli 1999; dit bedrag wordt berekend op basis van het verschil tussen de gemiddelde prijzen in de landen die niet door de crisis waren getroffen en de gemiddelde prijzen in Italië. Dit prijsverschil bedraagt volgens de Italiaanse autoriteiten 53,966 EUR/100 kg voor juni en 46,218 EUR/100 kg voor juli. De steun bedraagt daarom respectievelijk 21 150 ITL (10,92 EUR)/100 kg en 15 400 ITL (7,95 EUR)/100 kg.

(54)

Er zijn twee problemen met deze wijze van berekening. Ten eerste beweren de Italiaanse autoriteiten dat de producenten het niet-verkochte vlees hebben moeten invriezen (12). Hierdoor zou het mogelijk zijn geweest de pluimveeproducten in een later stadium alsnog te verkopen en de schade zou kleiner van omvang zijn geweest dan nu is opgegeven. De Italiaanse autoriteiten hebben geen uitleg gegeven over dit punt. Wanneer een deel van de productie later tegen waarschijnlijk genormaliseerde prijzen alsnog wordt verkocht, kan overcompensatie van de schade niet worden uitgesloten. Ten tweede verklaarden de Italiaanse autoriteiten dat in juni 1999 43 170,1 ton kippen en in juli 47 485,9 ton kippen zijn geslacht, samen 90 656 ton (zie brief van 15 november 2000), terwijl de verkochte hoeveelheid in juni 1999 34 700 000 kg vlees en in juli 30 200 000 kg, samen 64 900 ton, bedroeg. In juni werd 4 150,8 ton vlees ingevroren en in juli 9 271,3 ton, samen 13 422,1 ton. Er zijn geen gegevens verstrekt over de bestemming van het vlees dat niet verkocht en niet ingevroren werd, zodat niet kan worden uitgesloten dat dit vlees is verhandeld.

(55)

Daarna verwijst Italië naar de gemiddelde prijzen in andere Europese landen die niet door de crisis waren getroffen, maar houdt daarbij geen rekening met het feit dat de prijzen in Italië al daalden vóór juni 1999 noch met de prijsvariatie van pluimveevlees. In onderstaande grafiek is de prijsontwikkeling in Italië weergegeven voor de jaren 1998, 1999 en 2000 (13):

Marktprijzen per maand, hele kippen,

(56)

Volgens de gegevens van de Italiaanse autoriteiten vertoonde de pluimveesector al overproductie en daarom hadden de producenten in maart besloten een deel van de slachtkippen in april en mei te slachten om het vleesaanbod in juni met 4,8 % te doen dalen. Volgens de Italiaanse autoriteiten is vanwege de dioxinecrisis 10 % van de productie niet in juni geslacht en in de handel gebracht, maar in juli en augustus, waardoor het aanbod in die twee maanden toenam. Op basis van de informatie waarover de Commissie beschikt, werden in februari, maart en april meer kuikens gefokt, waardoor de productie in juni naar verwachting met 5,6 % zou toenemen.

(57)

Als we de gegevens over de slacht van kippen in de periode mei-augustus 1999 vergelijken met dezelfde periode het jaar ervoor, blijkt dat de slacht en dus het aanbod aan kip in mei 1999 toenamen met bijna 9 % ten opzichte van mei 1998, in juni daalde het aanbod met 10 % en juli steeg het met 10 %. Deze stijging van het aanbod zette door in augustus 1999 (+6,5 %). Aangezien de prijzen doorgaans de ontwikkeling van het aanbod volgen, kunnen we concluderen dat de prijzen daalden ten opzichte van april, toen ze als gevolg van de overproductie al lager waren dan het Europese gemiddelde. Door de prijs van kip in Italië in juni en juli te vergelijken met de gemiddelde prijs in landen die niet door de dioxinecrisis waren getroffen zou de vermeende prijs van kip in Italië dan ook worden overschat.

(58)

Gezien de prijsvariatie in Italië en de reeds voor het uitbreken van de dioxinecrisis ingezette dalende tendens, zou het niet juist zijn de verkoopprijzen van juni 1999 en juni 1998 met elkaar te vergelijken, want daarbij zou geen rekening worden gehouden met de overproductie en de daaruit voortvloeiende prijsdaling waarmee de markt voor kip in Italië al te maken had. De verklaring van de Italiaanse autoriteiten dat de producenten al bij voorbaat marktcorrigerende maatregelen hadden getroffen door in maart kuikens te slachten die normaal gezien in april en mei hadden moeten worden geslacht om zo het aanbod in juni en juli te beperken, is in tegenspraak met de gegevens over het fokken van kuikens en de verwachte productie, op grond waarvan het aanbod zou zijn gestegen in juni en licht (1,6 %) gedaald in juli. Op basis van deze gegevens is elke voorspelling van de verkoopprijs in juni en juli 1999 (in vergelijking met juli 1998 of de prijzen in andere Europese landen die niet door de dioxinecrisis waren getroffen) volkomen willekeurig.

(59)

Aangezien de maatschappelijke onrust op zichzelf geen buitengewone gebeurtenis in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag vormt en de methode waarmee de Italiaanse autoriteiten de door de Italiaanse pluimveehouders geleden schade berekent tot een overschatting van die schade zou kunnen leiden, kan de Commissie dan ook concluderen dat de steunmaatregel niet verenigbaar kan worden beschouwd met de gemeenschappelijke markt n de zin van artikel 87, lid 2, onder b), van het Verdrag.

(60)

Zelfs als de steunmaatregel wordt bezien in het licht van artikel 87, lid 3, van het Verdrag, kan de steun niet als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt worden beschouwd. Artikel 87, lid 3, onder a), is niet van toepassing omdat de steunmaatregel niet dient ter bevordering van de economische ontwikkeling van streken waar de levensstandaard abnormaal laag is of waar een ernstig gebrek aan werkgelegenheid heerst.

(61)

Artikel 87, lid 3, onder b) is niet van toepassing omdat de steunmaatregel niet is bedoeld om de verwezenlijking van een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang te bevorderen of om een ernstige verstoring in de Italiaanse economie op te heffen.

(62)

Artikel 87, lid 3, onder d), is niet van toepassing omdat de steunmaatregel geen betrekking heeft op de in dit artikel genoemde doelstellingen.

(63)

Wat betreft artikel 87, lid 3, onder c), en gezien het feit dat de betrokken wet op reguliere wijze is aangemeld door de Italiaanse autoriteiten overeenkomstig artikel 88, lid 3, gelden de normen van de Communautaire richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector (14) (hierna „de Richtsnoeren” genoemd) voor de beoordeling. Overeenkomstig punt 23.3 van de Richtsnoeren zijn deze vanaf 1 januari 2000 van toepassing op nieuwe staatssteun, met inbegrip van de steunmaatregelen die al door de lidstaten waren aangemeld, maar waarover de Commissie nog geen uitspraak heeft gedaan.

(64)

Punt 11.4 is van toepassing op steunmaatregelen ter compensatie van inkomensverlies als gevolg van een dierziekte. De staatssteun mag een redelijke compensatie omvatten voor het verlies aan inkomen, waarbij rekening wordt gehouden met de problemen in verband met het terug op peil brengen van de veestapel of het plantenbestand en met de quarantaine of andere wachttijden die worden opgelegd of aanbevolen door de bevoegde autoriteiten om de ziekte uit te roeien voordat de veestapel of de gewassen worden vervangen. Voorwaarde voor steun in dit verband is verplichte slachting van de dieren in opdracht van de autoriteiten voor volksgezondheid of de veterinaire autoriteiten, in het kader van een plan voor de preventie en uitroeiing van de dierziekte.

(65)

Uit de aangemelde maatregelen blijkt duidelijk dat de autoriteiten voor volksgezondheid of de veterinaire autoriteiten geen enkele opdracht tot slachting hebben gegeven zoals hierboven bedoeld, aangezien de chemische besmetting geen betrekking had op Italiaanse ondernemingen. De betrokken maatregelen voldoet dan ook niet aan de in punt 11.4 van de Richtsnoeren genoemde voorwaarden.

(66)

In het licht van het bovenstaande kan de steun voor pluimveebedrijven niet worden beschouwd als een steunmaatregel tot herstel van schade veroorzaakt door een buitengewone gebeurtenis in de zin van artikel 87, lid 2, onder b), noch als een steunmaatregel waarop de uitzonderingen van artikel 87, lid 3, van toepassing zijn. De betrokken steunmaatregel komt dus neer op exploitatiesteun, die onverenigbaar is met de gemeenschappelijke markt, overeenkomstig punt 3.5 van de Richtsnoeren (15).

(67)

De steunmaatregel maakt daarnaast inbreuk op de regels van Verordening (EG) nr. 2777/75, op grond waarvan uitsluitend de volgende maatregelen mogen worden getroffen voor de in artikel 1 van de verordening genoemde producten: maatregelen die kunnen bijdragen tot een betere organisatie van de productie, de verwerking en de afzet; maatregelen tot verbetering van de kwaliteit; maatregelen ertoe strekkende het opstellen van ramingen op korte en lange termijn mogelijk te maken aan de hand van gegevens betreffende de gebruikte productiemiddelen; maatregelen ertoe strekkende de waarneming van het prijsverloop op de markt te vergemakkelijken. Teneinde rekening te houden met de beperkingen van het vrije verkeer die kunnen voortvloeien uit maatregelen om de verbreiding van dierziekten tegen te gaan, kunnen volgens de in artikel 17 bedoelde procedure buitengewone maatregelen worden genomen ter ondersteuning van de markt die door deze beperkingen wordt getroffen. Deze maatregelen kunnen slechts worden getroffen in de mate en voor het tijdvak die strikt noodzakelijk zijn voor de ondersteuning van deze markt. In het onderhavige geval is geen enkele van deze maatregelen genomen ten aanzien van Italië. Iedere andere vorm van steun kan dan ook alleen worden toegestaan op grond van de artikelen 87-89 van het Verdrag. Zoals in het vorige punt werd uiteengezet, voldoet de betrokken steunmaatregel niet aan de normen voor staatssteun en is derhalve niet verenigbaar met de gemeenschappelijke markt.

(68)

Gezien het voorgaande kan de Commissie concluderen dat de voorgenomen steunmaatregelen in het kader van het AIMA-programma ten behoeve van de pluimveesector staatssteun vormen in de zin van artikel 87, lid 1, waarop de uitzonderingen van artikel 87, lid 2 en lid 3, niet van toepassing zijn.

(69)

Aangezien het programma werd aangemeld overeenkomstig artikel 88, lid 3, van het Verdrag, op grond waarvan de lidstaat de voorgenomen maatregel niet tot uitvoering kan brengen voordat de Europese Commissie haar goedkeuring heeft verleend, hoeft de verleende steun niet te worden teruggevorderd,

6.2.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 32/23

(1)

Deze beschikking is gericht aan Microsoft Corporation.

(2)

Microsoft Corporation heeft inbreuk gepleegd op artikel 82 van het EG-Verdrag en artikel 54 van de EER-Overeenkomst door:

(3)

Besturingssystemen zijn softwareproducten die de basisfuncties van een computer controleren. „Client Personal Computers” („pc's”) zijn computers voor alle doeleinden die ontworpen zijn voor het gebruik door één persoon tegelijkertijd en die verbonden kunnen worden met een computernetwerk.

(4)

Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen i) besturingssystemen voor zogenaamde „met Intel compatibele” pc's en ii) besturingssystemen voor pc's die niet compatibel zijn met Intel. „Intel-compatibel” slaat in die context op een specifiek soort hardware-architectuur. „Porting” (dat wil zeggen, het aanpassen) van een niet met Intel compatibel besturingssysteem (bijvoorbeeld Apple's Macintosh) zodat het op een met Intel compatibele hardware kan draaien is een lang en duur proces. De vraag of besturingssystemen voor met Intel compatibele en niet met Intel compatibele pc's opgenomen moeten worden in de relevante markt kan evenwel worden opengelaten aangezien het verschil niet groot genoeg zal zijn om de beoordeling van de marktmacht van Microsoft te beïnvloeden.

(5)

Besturingssystemen voor draagbare toestellen als personal digital assistants („PDA”) of „intelligente” mobiele telefoons en besturingssystemen voor servers kunnen momenteel uit mededingingsoogpunt niet als substituten worden beschouwd voor besturingssystemen voor client-pc's.

(6)

Wat de substitueerbaarheid aan de aanbodzijde betreft, zou een softwareproduct dat momenteel niet tot de markt voor besturingssystemen voor client-pc's behoort, aanzienlijk moeten worden aangepast om aan de specifieke behoeften van de consumenten op die markt te kunnen voldoen. Daarvoor is een ontwikkelings- en testproces vereist waarmee veel tijd (vaak meer dan één jaar) en kosten gepaard gaan, en dat een aanzienlijk commercieel risico inhoudt. Bovendien zou een nieuwe marktdeelnemer met belangrijke toegangsbelemmeringen te kampen hebben, zoals blijkt uit de bespreking van Microsoft's machtspositie op de relevante markt.

(7)

„Workgroup server-diensten” zijn de basisdiensten die het kantoorpersoneel voor zijn dagelijks werk gebruikt, namelijk: het delen van op servers opgeslagen bestanden, het delen van printers, en het centrale „beheer” van hun rechten als netwerkgebruikers door de IT-afdeling van hun onderneming. „Workgroup server-besturingssystemen” zijn besturingssystemen die ontworpen zijn en op de markt worden gebracht om deze diensten collectief te verstrekken aan relatief kleine aantallen pc's die met elkaar verbonden zijn in kleine tot middelgrote netwerken.

(8)

Het door de Commissie in de loop van haar onderzoek verzamelde bewijsmateriaal heeft bevestigd dat klanten workgroup serverdiensten als een afzonderlijke reeks door servers verstrekte diensten beschouwen. In het bijzonder zijn de diensten met betrekking tot bestanden en printen enerzijds en de diensten inzake het beheer van groepen en gebruikers anderzijds nauw met elkaar verbonden: indien er geen behoorlijk beheer van groepen en gebruikers zou zijn, dan zou de gebruiker geen efficiënte en veilige toegang hebben tot de diensten met betrekking tot het delen van bestanden en printers.

(9)

Workgroup servers (servers waarop besturingssystemen voor workgroup servers draaien) moeten onderscheiden worden van servers uit het topgamma die meestal vereist zijn voor de ondersteuning van kritische taken, zoals inventarisbeheer, vliegtuigbiljetreservatie of banktransacties. Voor dergelijke taken moeten grote hoeveelheden gegevens kunnen worden opgeslagen en is een maximale („rock-solid”) betrouwbaarheid en beschikbaarheid (2) vereist. Deze taken worden uitgevoerd door dure machines (soms „bedrijfsservers” genoemd) of door mainframes. Workgroup server-besturingssystemen zijn daarentegen over het algemeen op minder dure computers geïnstalleerd.

(10)

Niet alle servers uit het lagere segment worden evenwel als workgroup servers gebruikt. Deze servers kunnen bijvoorbeeld ook aan de rand van netwerken worden geïnstalleerd, voor gespecialiseerde taken als web serving (3) of web caching (4), of firewalls (5), in tegenstelling tot de workgroup server-diensten die de kernactiviteiten voor hun rekening nemen.

(11)

Ook moet erop gewezen worden dat hoewel de kernactiviteiten van de workgroup servers alleen diensten op het gebied van bestanden, printen en het beheren van groepen en gebruikers omvatten, workgroup server-besturingssystemen net zoals andere besturingssystemen kunnen worden gebruikt om applicaties te draaien. Deze applicaties zullen vaak nauw verbonden zijn met de verstrekking van diensten inzake het beheer van groepen en gebruikers. Aangezien workgroup server-besturingssystemen in de regel op goedkopere hardware worden gedraaid, zullen deze applicaties over het algemeen geen extreem hoge betrouwbaarheid vereisen.

(12)

Media players zijn client-side softwareapplicaties waarvan de belangrijkste functionaliteit het decoderen, decomprimeren en afspelen is (en de verdere bewerking mogelijk maken), van digitale audio- en videobestanden die worden gedownload of gestreamed via het internet (en andere netwerken). Media players zijn ook in staat om audio- en videobestanden af te spelen die op fysieke dragers zoals cd en dvd's zijn opgeslagen.

(13)

Wat de substitueerbaarheid aan de vraagzijde betreft, kan de klassieke afspeelapparatuur zoals de cd- en dvd-speler de media player niet vervangen aangezien deze slechts een zeer beperkt onderdeel van de functies van de media player aanbieden. Media players die afhankelijk zijn van proprietaire technologiëen van derden zullen, in tegenstelling tot Microsofts WMP, RealNetworks' RealOne Player en Apple's QuickTime Player, het concurrentiegedrag van die derden naar alle waarschijnlijkheid niet beperken. Streaming media players kunnen niet worden vervangen door media players die niet in staat zijn om via het internet gestreamde audio- en video-inhoud te ontvangen, aangezien zij niet voldoen aan de specifieke vraag van de consument naar streaming.

(14)

Wat de substitueerbaarheid aan de aanbodzijde betreft, leiden de noodzakelijke aanzienlijke O&O-investeringen, de bescherming van de bestaande mediatechnologiëen door intellectuele eigendomsrechten en de indirecte netwerkeffecten die de markt karakteriseren, tot toegangsbelemmeringen voor de ontwikkelaars van andere softwareapplicaties met inbegrip van non-streaming media players.

(15)

Microsoft heeft erkend dat zij een machtspositie bekleedt op de markt van besturingssystemen voor pc's.

(16)

Deze machtspositie wordt gekenmerkt door marktaandelen die ten minste sinds 1996 zeer hoog zijn gebleven (90 % + in de voorbije jaren) en door het bestaan van zeer aanzienlijke belemmeringen voor toegang tot de markt. Deze hinderpalen houden meer in het bijzonder verband met de indirecte netwerkeffecten. De populariteit van een pc-besturingssysteem bij de gebruikers hangt immers af van de populariteit van pc-applicaties bij de verkopers, die op hun beurt hun inspanningen op het gebied van de ontwikkeling toespitsen op het pc-besturingssysteem dat bij de gebruikers het populairst is. Daardoor ontstaat een zichzelf versterkende dynamiek waardoor Windows wordt beschermd als de de facto-standaard voor besturingssystemen voor pc's („toegangsbelemmeringen met betrekking tot applicaties”).

(17)

De Commissie komt tot de conclusie dat Microsoft een machtspositie heeft behaald op de markt voor workgroup server-besturingssystemen. Deze conclusie is in het bijzonder gebaseerd op de volgende vaststellingen:

(18)

De beschikking bevat de volgende vaststellingen.

(19)

Uit deze omstandigheden van uitzonderlijke aard kan worden geconcludeerd dat de informatieweigering door Microsoft neerkomt op misbruik van een machtspositie en in strijd is met artikel 82, tenzij dit objectief gerechtvaardigd is.

(20)

Om haar gedrag te rechtvaardigen beweerde Microsoft dat indien zij de betrokken informatie zou vrijgeven en de concurrenten zou toestaan deze te gebruiken om compatibele producten te maken, dit zou neerkomen op het geven van een licentie voor intellectuele eigendomsrechten. De Commissie heeft geen standpunt ingenomen over de geldigheid van Microsofts algemene claims inzake intellectuele eigendom, die in ieder geval slechts per geval beoordeeld zouden kunnen worden wanneer Microsoft de relevante specificaties zou hebben opgesteld. Evenwel kan volgens de rechtspraak het belang van een onderneming om haar intellectuele eigendomsrechten uit te oefenen op zichzelf geen objectieve rechtvaardiging vormen wanneer uitzonderlijke omstandigheden zoals hierboven beschreven, aanwezig zijn.

(21)

De Commissie onderzocht of, gezien de specifieke omstandigheden van dit geval, de door Microsoft aangehaalde rechtvaardiging zwaarder woog dan deze uitzonderlijke omstandigheden. Zij concludeerde dat Microsoft daarvan geen bewijs had geleverd. In het bijzonder zou een bevel tot openbaarmaking van de relevante informatie er niet kunnen toe leiden dat Microsofts product wordt gekloond. De Commissie hield ook rekening met het feit dat vrijgeving van dit soort door Microsoft geweigerde informatie, algemeen gangbaar was in de bedrijfstak.

(22)

Voorts inspireerde de Commissie zich op de verbintenis die IBM in 1984 ten aanzien van de Commissie is aangegaan („de IBM-verbintenis”) (6), en op de softwarerichtlijn van 1991 (7). Microsoft erkent inderdaad dat de IBM-verbintenis en de softwarerichtlijn een nuttige leidraad voor deze zaak vormen. De Commissie concludeerde dat een bevel tot openbaarmaking in onderhavig geval op hetzelfde neer zou komen als de IBM-verbintenis, aangezien het alleen zou gaan om interface-specificaties. De Commissie kwam eveneens tot de slotsom dat het hier ging om een weigering om interoperabiliteits (compatibiliteits)-informatie te verstrekken in de zin van de softwarerichtlijn. In dat verband merkt de Commissie op dat de softwarerichtlijn de uitoefening van de auteursrechten op software (met inbegrip van de uitoefening door ondernemingen die geen machtspositie bekleden) beperkt ten gunste van de interoperabiliteit, waarbij de nadruk wordt gelegd op het belang van interoperabiliteit in de software-industrie. Ook voert zij aan dat in de softwarerichtlijn uitdrukkelijk is vermeld dat de bepalingen van de richtlijn geen afbreuk doen aan de toepassing van artikel 82, in het bijzonder in geval een dominante onderneming weigert de informatie beschikbaar te stellen welke noodzakelijk is voor de interoperabiliteit.

(23)

Microsoft argumenteerde voorts dat haar weigering om interoperabiliteitsinformatie vrij te geven niet de beperking van de concurrentie op de markt voor workgroup server-besturingssystemen tot doel kon hebben, omdat deze strategie haar geen economische stimulansen zou opleveren. De Commissie verwierp het argument van Microsoft omdat het gebaseerd was op een economisch model dat niet met de feiten van dit geval overeenkwam en het niet strookte met de standpunten van de managers van Microsoft zoals bleek uit de tijdens het onderzoek verkregen interne documenten van Microsoft.

(24)

In de beschikking wordt geoordeeld dat Microsoft inbreuk pleegt op artikel 82 van het Verdrag door WMP te koppelen aan het Windows pc-besturingssysteem (Windows). De Commissie baseert deze vaststelling op vier elementen: i) Microsoft bekleedt een machtspositie op de markt voor pc-besturingssystemen; ii) het Windows pc-besturingssysteem en WMP zijn twee verschillende producten; iii) Microsoft geeft de consumenten geen kans om Windows zonder WMP te kopen; en iv) deze koppelverkoop belemmert de concurrentie. Bovendien worden in de beschikking Microsofts argumenten om de koppelverkoop van WMP te rechtvaardigen, verworpen.

(25)

Microsoft ontkent niet dat zij een machtspositie inneemt op de markt voor pc-besturingssystemen.

(26)

In haar beschikking stelt de Commissie vast dat streaming media players en pc-besturingssystemen twee afzonderlijke producten vormen (daarbij het argument van Microsoft afwijzend dat WMP integraal deel uitmaakt van Windows). Ten eerste is het zo dat, hoewel Microsoft haar media player reeds geruime tijd aan Windows heeft gekoppeld, er vandaag een afzonderlijke vraag van de consument naar autonome media players bestaat, die verschillend is van de vraag naar pc-besturingssystemen. Ten tweede ontwikkelen en leveren een aantal verkopers media players op zelfstandige basis. Ten derde ontwikkelt en verspreidt Microsoft zelf versies van WMP voor andere pc-besturingssystemen. Ten slotte promoot Microsoft WMP in rechtstreekse concurrentie met media players van derden.

(27)

Wat het derde koppelverkoopelement betreft, wordt in de beschikking vastgesteld dat Microsoft consumenten geen keuze laat om Windows zonder WMP te verkrijgen. Pc-producenten moeten een licentie kopen van Windows mét WMP. Indien zij een andere media player op Windows willen installeren, kan dit alleen met behoud van WMP. Wanneer een gebruiker Windows in de kleinhandel koopt, zijn dezelfde overwegingen van toepassing. Het argument van Microsoft dat gebruikers niet „extra” moeten betalen voor WMP, en dat zij niet verplicht zijn hem te gebruiken, wordt als irrelevant beschouwd om vast te stellen of er sprake is van dwang in het kader van artikel 82 van het Verdrag.

(28)

In de beschikking wordt vervolgens uitgelegd waarom koppelverkoop in dit bijzonder geval de concurrentie kan verstoren. Door de koppelverkoop van WMP met Windows is Microsoft wereldwijd als geen ander met haar media player aanwezig op pc's. Uit relevante informatie komt naar voor dat andere manieren van distributie de op één na beste mogelijkheid zijn. Door WMP aan Windows te koppelen kan Microsoft de aanbieders van inhoud en softwareontwikkelaars garanderen dat zij, indien zij de mediatechnologie van Windows gebruiken, kunnen rekenen op het monopolie van Windows om zo goed als alle gebruikers van pc's ter wereld te bereiken. Ook blijkt dat het gebruik van meerdere mediatechnologieën tot aanzienlijke extra kosten leidt. Zo brengt de universele aanwezigheid van WMP de aanbieders van inhoud en softwareontwikkelaars ertoe hoofdzakelijk een beroep te doen op de Windows-mediatechnologie. De klanten zullen op hun beurt liever WMP gebruiken, aangezien voor dat product een gevarieerder aanbod van aanvullende software en inhoud beschikbaar zal zijn. De koppelverkoop door Microsoft versterkt en verstoort deze „netwerkeffecten” in haar voordeel, waarbij zij het concurrentieproces op de markt voor media players ernstig ondergraaft. Het bewijsmateriaal laat zien dat het gebruik van WMP frequenter wordt als gevolg van de koppelverkoop, terwijl andere media players qua kwaliteit door de gebruikers hoger aangeschreven staan. Marktgegevens met betrekking tot het gebruik van de media player, het gebruik van het formaat, alsook de op websites aangeboden inhoud wijzen op een trend in de richting van een frequenter gebruik van WMP en de Windows Media-formaten ten nadele van de belangrijkste concurrerende media players (en media player-technologieën). Hoewel in de beschikking deze tendens in het voordeel van WMP en het Windows Media-formaat onderstreept wordt, wordt ook benadrukt dat, op basis van de jurisprudentie van het Hof, de Commissie in het bijzonder niet moet bewijzen dat de concurrentie reeds werd belemmerd of dat er een risico bestaat dat de volledige concurrentie verdwijnt om een misbruik in de vorm van koppelverkoop vast te stellen. Anders zou het antitrustonderzoek op bepaalde softwaremarkten te laat komen aangezien het bewijs van de beïnvloeding van de markt slechts zou kunnen worden geleverd nadat de markt „omgeslagen” zou zijn.

(29)

Ten slotte worden in de beschikking de argumenten van Microsoft ter rechtvaardiging van de koppelverkoop van WMP besproken, met name dat de koppelverkoop van WMP met Windows efficiënter zou zijn. Wat de beweerde efficiëntie op het gebied van de distributie betreft, verwerpt de Commissie het argument van Microsoft dat de koppelverkoop de transactiekosten voor de consumenten vermindert omdat zij op een „kant-en-klare” pc een reeks voorinstellingen vinden, en dit leidt tot minder tijdverspilling en verwarring. Om het voordeel van een vooraf geïnstalleerde media player samen met het besturingssysteem van de client-pc te verkrijgen, is het evenwel niet nodig dat Microsoft de media player voor de gebruiker kiest. De pc-fabrikanten kunnen ervoor zorgen dat aan de vraag van de gebruiker naar de vooraf geïnstalleerde media players van hun keuze wordt voldaan. Ook wordt geoordeeld dat Microsoft geen redenen van technische efficiëntie heeft aangehaald op grond waarvan de „integratie” van WMP een absolute voorwaarde zou zijn. Microsoft schermt zich door de koppelverkoop van WMP veeleer af van de daadwerkelijke concurrentie vanwege verkopers van potentieel efficiëntere media players. Zij zouden haar positie kunnen aanvechten, zodat minder talent en kapitaal wordt geïnvesteerd in de innovatie met betrekking tot media players.

(30)

In de beschikking wordt Microsoft gelast de informatie die zij geweigerd had te verstrekken, vrij te geven en het gebruik ervan toe te staan voor de ontwikkeling van compatibele producten. Het bevel tot openbaarmaking is beperkt tot protocol-specificaties en tot het waarborgen van interoperabiliteit met de belangrijkste functies van een typisch workgroup-netwerk. Dit geldt niet alleen ten aanzien van Sun, maar van alle ondernemingen die producten willen ontwikkelen die op de markt voor workgroup server-besturingssystemen op Microsoft concurrentiedruk kunnen uitoefenen. Indien de corrigerende maatregelen Microsoft belemmeren om bepaalde intellectuele eigendomsrechten ten volle uit te oefenen, is dit gerechtvaardigd door de noodzaak om een einde te maken aan het misbruik.

(31)

Microsoft moet de informatie vrijgeven en het gebruik daarvan toestaan op redelijke en niet-discriminerende voorwaarden; dit geldt in het bijzonder voor eventuele vergoedingen die Microsoft daarvoor zou aanrekenen. Deze vergoeding mag bijvoorbeeld geen weerspiegeling zijn van de strategische waarde die resulteert uit Microsofts macht op de markt voor pc-besturingssystemen of de markt voor workgroup server-besturingssystemen. Voorts mag Microsoft geen beperkingen opleggen met betrekking tot het soort producten waarin de specificaties geïmplementeerd mogen worden, indien daardoor de stimulans om met Microsoft te concurreren, wordt afgezwakt of de mogelijkheden van de begunstigden om te innoveren, onnodig worden ingeperkt. Ten slotte moeten de door Microsoft in de toekomst opgelegde voorwaarden voldoende voorspelbaar zijn.

(32)

Microsoft moet de relevante protocol-specificatie tijdig vrijgeven, dat wil zeggen zodra zij een functionerende en voldoende stabiele implementatie van deze protocols in haar producten heeft uitgewerkt.

(33)

Wat de onrechtmatige koppelverkoop betreft, wordt Microsoft in de beschikking gelast de eindgebruikers en OEM's in de EER een volledig functionerende versie van Windows aan te bieden waarin WMP niet geïntegreerd is. Microsoft behoudt het recht om Windows gebundeld met WMP te verkopen.

(34)

Microsoft mag geen enkel middel gebruiken dat hetzelfde effect als de koppelverkoop WMP/Windows zou sorteren, bijvoorbeeld door voor WMP een geprivilegieerde interoperabiliteit met Windows voor te behouden, door selectieve toegang tot Windows API's te verstrekken, of door WMP ten aanzien van de producten van concurrenten te promoten door middel van Windows. Het is Microsoft eveneens verboden OEM's of gebruikers een korting te verlenen op voorwaarde dat zij Windows samen met WMP aankopen, of hen de mogelijkheid om voor Windows zonder WMP te kiezen, de facto, financieel of hoe dan ook, te beperken of te ontnemen. De niet-gebundelde versie van Windows mag niet slechter presteren dan de met WMP gebundelde versie van Windows, rekening houdend met de functionaliteit van WMP die, per definitie, geen deel zal uitmaken van de ongebundelde versie van Windows.

(35)

De Commissie is van mening dat de inbreuk door haar aard een zeer ernstige inbreuk op artikel 82 van het EG-Verdrag en artikel 54 van de EER-Overeenkomst vormt.

(36)

Voorts heeft het patroon van het buitensluitende hefboomgedrag van Microsoft een aanzienlijke invloed op de markten voor workgroup server-besturingssystemen en voor streaming media players.

(37)

Met het oog op de beoordeling van de ernst van de misbruiken, moet worden vastgesteld dat de dimensie van de markten voor client-pc-besturingssystemen, voor workgroup server-besturingssystemen en voor media players de volledige EER omvat.

(38)

Het oorspronkelijke bedrag van de geldboete voor Microsoft dient, in het licht van bovenstaande omstandigheden, om de ernst van de inbreuk te weerspiegelen, op 165 732 101 EUR te worden vastgesteld. Aangezien de aanzienlijke economische capaciteit van Microsoft (8), wordt dit cijfer met een factor 2 vermenigvuldigd tot 331 464 203 EUR, opdat het een voldoende afschrikkende werking op Microsoft zou uitoefenen.

(39)

Ten slotte wordt het basisbedrag van de boete verhoogd met 50 % om rekening te houden met de duur van de inbreuk (vijf en een half jaar). Het basisbedrag van de boete komt daardoor op 497 196 304 EUR.

(40)

In deze beschikking is geen sprake van verzwarende of verzachtende omstandigheden.

6.2.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 32/29

(1)

Bij brief van 2 september 1997, geregistreerd op 5 september 1997, heeft de Permanente Vertegenwoordiging van Italië bij de Europese Unie artikel 6 van Regionale Wet nr. 27 van 1997 van de regio Sicilië overeenkomstig artikel 88, lid 3, van het EG-Verdrag bij de Commissie aangemeld.

(2)

Bij telex VI/41836 van 28 oktober 1997 hebben de diensten van de Commissie de bevoegde autoriteiten verzocht toelichtingen te verstrekken bij de steun in het kader van artikel 6 en bij Regionale Wet nr. 27 van 1997.

(3)

Bij brief van 19 januari 1998 hebben de bevoegde autoriteiten aanvullende gegevens verstrekt en meegedeeld dat de wet reeds in werking was getreden. De aanmelding is bijgevolg opgenomen in het register van niet-aangemelde steunmaatregelen, onder nummer NN 36/98, zoals aan Italië bij brief SG(98)D/32328 van 3 april 1998 is gemeld. De bevoegde autoriteiten hebben evenwel ook duidelijk aangegeven dat geen steun in het kader van de wet zou worden verleend voordat de procedure van artikel 88, lid 3, van het Verdrag was afgerond.

(4)

Bij telex VI/13937 van 31 mei 2000 (in de Engelse versie voorafgegaan door telex 2000/VI/10442 van 14 april) hebben de diensten van de Commissie de bevoegde autoriteiten verzocht uitleg te verschaffen bij het bepaalde in Regionale Wet nr. 27/1997 en een kopie van de tekst daarvan te verstrekken.

(5)

Bij brief van 31 juli 2002, geregistreerd op 5 augustus 2002, hebben de bevoegde autoriteiten aanvullende gegevens over artikel 5 van de wet verstrekt.

(6)

Bij telex AGR 024925 van 22 oktober 2002 hebben de diensten van de Commissie de bevoegde autoriteiten verzocht uitleg en toelichtingen te verschaffen bij de recentelijk verstrekte aanvullende gegevens en de maatregelen in het kader van Regionale Wet nr. 27/1997. In diezelfde brief hebben de diensten van de Commissie de bevoegde autoriteiten erop gewezen dat ze de betrokken aanmelding konden intrekken als de steunmaatregelen in het kader van artikel 6 van Regionale Wet nr. 27 van 1997 en eventueel in het kader van andere bepalingen van diezelfde wet nog niet waren goedgekeurd, en als de bevoegde autoriteiten konden garanderen dat in het kader van vorengenoemde wet geen steun was/zou worden uitgekeerd.

(7)

Aangezien de diensten van de Commissie geen antwoord hadden ontvangen op bovenvermelde telex, hebben zij de Italiaanse autoriteiten bij telex AGR 30657 van 20 december 2002 verzocht de verlangde gegevens binnen een maand te verstrekken en aangegeven dat zij zich bij ontstentenis van een bevredigend antwoord binnen die termijn het recht voorbehielden de Commissie voor te stellen een bevel tot het verstrekken van informatie uit te vaardigen overeenkomstig artikel 10, lid 3, van Verordening (EG) nr. 659/1999 van de Raad van 22 maart 1999 tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van artikel 93 van het EG-Verdrag (2).

(8)

Bij brief SG(2003)D/230470 van 10 juli 2003 heeft de Commissie Italië overeenkomstig artikel 10, lid 3, van Verordening (EG) nr. 659/1999 in kennis gesteld van haar beschikking met daarin het bevel tot het verstrekken van informatie ten aanzien van de artikelen 6 en 4 van Regionale Wet nr. 27/1997, die zij op 9 juli 2003 had gegeven (C(2003) 2054 def.).

(9)

Bij datzelfde bevel tot het verstrekken van informatie had de Commissie Italië verzocht om binnen 20 werkdagen vanaf de kennisgeving van haar beschikking alle documenten, informatie en gegevens te verschaffen die nodig waren om te kunnen nagaan of de geplande steun was toegekend en verenigbaar was met de gemeenschappelijke markt. Naast het verzoek om alle andere gegevens te verstrekken die nuttig werden geacht voor de beoordeling van de bovenvermelde maatregelen, bevatte het bevel tot het verstrekken van informatie ook een overzicht van de informatie waarom Italië was verzocht.

(10)

De diensten van de Commissie hebben noch een antwoord op bovenvermeld bevel, noch een aanvraag tot verlenging van de antwoordtermijn ontvangen.

(11)

Bij brief SG(2003)D/233550 van 17 december 2003 heeft de Commissie de Italiaanse autoriteiten in kennis gesteld van haar beschikking C(2003) 4473 def. van 16 december 2003 tot inleiding van de procedure van artikel 88, lid 2, van het EG-Verdrag ten aanzien van de steunmaatregelen in het kader van artikel 4 (reclame voor Siciliaanse producten) en artikel 6 (cooperative, cantine sociali) van Regionale Wet nr. 27/1997.

(12)

Het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure is bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie  (3). De Commissie heeft de belanghebbenden verzocht hun opmerkingen te maken.

(13)

Bij brief van 10 februari 2004, geregistreerd op 13 februari 2004, heeft de Permanente Vertegenwoordiging van Italië bij de Europese Unie de Commissie namens de regio Sicilië verzocht om een verlenging met 20 werkdagen voor het verstrekken van de gegevens waarom de Commissie in haar Beschikking C(2003) 4473 def. van 16 december 2003 had verzocht met betrekking tot artikel 4 (reclame voor Siciliaanse producten) van Regionale Wet nr. 27/1997. Bij diezelfde gelegenheid kondigden de Italiaanse autoriteiten hun voornemen aan de aanmelding van de steun in het kader van artikel 6 (cooperative, cantine sociali) waaraan, zoals aangegeven in de brief, geen uitvoering was gegeven, in te trekken.

(14)

Bij telex AGR 05312 van 23 februari 2004 hebben de diensten van de Commissie bevestigd dat de door Italië aangevraagde verlenging met ingang van 13 februari 2004 was ingewilligd.

(15)

Bij brief van 18 februari 2004, geregistreerd op 26 februari 2004, heeft de Permanente Vertegenwoordiging van Italië een verzoek om verlenging met 20 werkdagen verzonden met betrekking tot diezelfde steunmaatregel.

(16)

Bij brief van 24 februari 2004, geregistreerd op 1 maart 2004, vervolgens bevestigd bij brief van 12 maart 2003, geregistreerd op 17 maart 2003, hebben de Italiaanse autoriteiten de Commissie in kennis gesteld van de intrekking van de aanmelding van de steunmaatregel in het kader van artikel 6 (cooperative, cantine sociali) van Regionale Wet nr. 27/1997 waaraan, zoals aangegeven in hun brieven, geen uitvoering was/zou worden gegeven.

(17)

Bij telex AGR 07074 van 11 maart 2004 is aan de Italiaanse autoriteiten gemeld dat geen verlenging van de termijn voor het verstrekken van de gegevens en/of opmerkingen tot na 24 maart 2004 zou worden toegestaan, aangezien het besluit tot inleiding van de procedure was bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie van 24 februari 2004 en de uiterste datum voor het indienen van de opmerkingen door derden voor diezelfde datum was gepland. In diezelfde telex hebben de diensten van de Commissie nota genomen van de intrekking van artikel 6 (cooperative, cantine sociali) van Regionale Wet nr. 27/1997.

(18)

De Commissie heeft de opmerkingen van de Italiaanse autoriteiten over artikel 4 (reclame voor Siciliaanse producten) van Regionale Wet nr. 27/1999 ontvangen bij brief van 15 maart 2004 (geregistreerd op 18 maart 2004).

(19)

Overeenkomstig het besluit tot inleiding van de procedure (4) heeft de onderhavige beschikking uitsluitend betrekking op staatssteun in het kader van artikel 4 (reclame voor Siciliaanse producten) van Regionale Wet nr. 27/1999 voor landbouwproducten van bijlage I bij het Verdrag, die kan zijn/worden verleend sinds de inwerkingtreding van de Communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor reclame voor in bijlage I van het Verdrag vermelde producten en voor bepaalde niet in bijlage I vermelde producten (5) (hierna „de reclamerichtsnoeren” genoemd), dat wil zeggen vanaf 1 januari 2002.

(20)

Aangezien de aanmelding van artikel 6 (cooperative, cantine sociali) van Regionale Wet nr. 27/1997 door Italië was ingetrokken bij brief van 24 februari 2004, geregistreerd op 1 maart 2004, is er geen reden om de in het kader van dat artikel geplande steunmaatregelen te beschrijven en te beoordelen.

(21)

Artikel 4 (reclame voor Siciliaanse producten) betreft een wijziging van artikel 17 van Regionale Wet nr. 14/1966. In dit artikel is bepaald dat: 1) „reclamecampagnes rechtstreeks op basis van de in artikel 15 vermelde programma's (met een mogelijke looptijd van drie jaar) ten uitvoer worden gelegd door het Regionale Ministerie of via het Instituut voor buitenlandse handel, gespecialiseerde instanties of consortia die zijn opgericht door Ente Fiera del Mediterraneo en Ente Fiera di Messina of door die instanties en één of meer Kamers van Koophandel uit de regio; deze programma’s kunnen een looptijd van drie jaar hebben; en dat 2) behalve voor de hierboven vermelde consortia, de regels inzake de gunning van overheidsdiensten van toepassing zijn indien de tenuitvoerlegging van de programma's wordt toevertrouwd aan andere dan nationale of regionale overheidsinstanties.”.

(22)

Ondanks de herhaalde verzoeken van de diensten van de Commissie en het door de Commissie bij haar beschikking van 9 juli 2003 uitgevaardigde bevel tot het verstrekken van informatie hebben de Italiaanse autoriteiten niet de gegevens verstrekt die nodig zijn om de bij de Commissie omtrent artikel 4 gerezen twijfel dat er sprake zou kunnen zijn van staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag weg te nemen en, in voorkomend geval, te beoordelen of deze steun als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kan worden beschouwd. Bovendien was het niet duidelijk of de betrokken steun reeds was verleend.

(23)

In haar besluit tot inleiding van de procedure van artikel 88, lid 2, van het Verdrag ten aanzien van de betrokken maatregel heeft de Commissie opgemerkt dat zij in dat stadium, bij gebrek aan gegevens van de Italiaanse autoriteiten, niet wist of artikel 4 van Regionale Wet nr. 27/1997 voorzag in de invoering of de wijziging van staatssteun voor afzetbevordering en reclame voor in bijlage I bij het Verdrag vermelde landbouwproducten.

(24)

Daarnaast heeft de Commissie twijfels geuit ten aanzien van de verenigbaarheid van de steunmaatregelen met de gemeenschappelijke markt, aangezien het de Commissie bij gebrek aan antwoord van de Italiaanse autoriteiten helemaal niet duidelijk was of de uit hoofde van artikel 4 van de wet te financieren maatregelen verenigbaar waren met de thans geldende voorschriften voor dit soort steunmaatregelen, namelijk de in de Communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor reclame vastgestelde voorschriften.

(25)

Bovendien betwijfelde de Commissie, gelet op de uitvoeringsbepalingen van de programma’s en reclame- en afzetbevorderingscampagnes in het kader van artikel 4, zoals beschreven in overweging 21 hierboven, of de eventuele daarin geplande steunmaatregelen van de staten zouden worden uitgevoerd in overeenstemming met de communautaire voorschriften inzake overheidsopdrachten. Met betrekking tot met name de rechtstreekse selectie van de met de reclamecampagnes belaste bedrijven en instanties betwijfelde de Commissie of schriftelijk een contract betreffende betaalde diensten zou worden gesloten tussen de contracterende autoriteit en de geselecteerde dienstverleners, en of in dat geval zou worden voldaan aan de strenge voorwaarden van het Teckal-arrest (6). Indien niet aan deze voorwaarden was voldaan, betwijfelde de Commissie of de tussenpersonen waren geselecteerd overeenkomstig de voorschriften van Richtlijn 92/50/EEG van de Raad (7), voor zover van toepassing, en in elk geval in overeenstemming met de in het Verdrag neergelegde beginselen, met name die van gelijke behandeling en transparantie, om „een passende mate van openbaarheid” te garanderen, zoals verlangd door het Hof van Justitie (8).

(26)

De Commissie heeft geen opmerkingen ontvangen van belanghebbende derden.

(27)

Bij brief van 15 maart 2004, geregistreerd op 18 maart 2004, heeft de Commissie opmerkingen van Italië namens de regio Sicilië ontvangen.

(28)

In deze brief bevestigen de Italiaanse autoriteiten de intrekking van de aanmelding van artikel 6 van Regionale Wet nr. 27/1997 en delen zij hun opmerkingen betreffende artikel 4 mee.

(29)

De Italiaanse autoriteiten hebben met name verklaard dat de bij artikel 4 ingevoerde wijziging (reclame voor Siciliaanse producten) van artikel 17 van Regionale Wet nr. 14/1996, met betrekking tot het voeren van reclamecampagnes door consortia die zijn opgericht door de Ente fiera del Mediterraneo en de Ente fiera di Messina, of door deze beiden en één of meer kamers van koophandel van de regio, niet is toegepast aangezien de vermelde consortia nooit zijn opgericht.

(30)

Volgens de verstrekte gegevens worden de afzetbevorderingsprogramma’s rechtstreeks door het regionaal ministerie („assessorato”) of via het instituut voor buitenlandse handel uitgevoerd (in de jaren 1993-1998 en 1999-2001-2003 opgestelde overeenkomsten in het kader van de akkoorden tussen het ministerie van Productieve Activiteiten en de Regio’s). De verantwoordelijke instanties selecteren jaarlijks de ter financiering voorgelegde projecten en voorzien in de nodige diensten voor de uitvoering ervan op basis van de geldende regelgeving op dit gebied, met inachtneming van de regels van de markt, behalve wanneer exclusiviteitscontracten met de organisatoren bestaan.

(31)

De bevoegdheden van het regionaal ministerie bestrijken niet alleen de agrovoedingssector, doch ook andere sectoren (ambacht, uitgeverij, textiel, enz.). In het geval van de onderhavige sector zijn de activiteiten die voor 100 % uit overheidsmiddelen worden gefinancierd de volgende:

(32)

De begunstigden van de financiering voor de onder a) en b) genoemde uitgaven zijn consortia van bedrijven en bedrijven die zijn ingeschreven bij de kamers van koophandel in Sicilië. De selectie van de begunstigden gebeurt via een jaarlijkse oproep tot het indienen van voorstellen en op basis van vooraf vastgestelde en in het publicatieblad van de regio Sicilië bekendgemaakte selectiecriteria. Op grond van de overweging 4 van Verordening (EG) nr. 69/2001 van de Commissie van 12 januari 2001 betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op de minimis-steun (9) vormt steun als bedoeld onder a) en b) geen exportsteun en is op deze steun sinds 2002 de „de minimis”-regel van toepassing. Wat de agrovoedingssector betreft, kan de betrokken steun in het licht van de reclamerichtsnoeren als „zachte” steunverlening worden beschouwd, die wordt geregeld door punt 14.1 van de Communautaire richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector (10) betreffende „de organisatie van wedstrijden, tentoonstellingen en vakbeurzen”. Bovendien zou de per begunstigde onderneming toegekende steun voor deelname aan vakbeurzen en workshops, hoewel in de regionale wet niet uitdrukkelijk is aangegeven dat de steun niet meer dan 100 000 EUR per begunstigde per driejarige periode mag bedragen, ruimschoots onder dit maximum blijven.

(33)

Wat reclame via media betreft, hebben de Italiaanse autoriteiten gepreciseerd dat de in Italië of in de Gemeenschap gevoerde reclamecampagnes niet specifiek betrekking hebben op producten van een bepaald bedrijf of een bepaalde groep bedrijven, doch dat het om generieke reclame gaat zonder verwijzing naar de oorsprong van de producten, zelfs wanneer het gaat om typische producten van de regio. Voor reclamecampagnes met betrekking tot de agrivoedingssector heeft de aan de consument gerichte boodschap betrekking op een product of een groep producten, zonder verwijzing naar de producerende bedrijven van de regio. De reclame is generiek, zet niet aan tot het kopen van producten louter voor de regionale oorsprong en kan niet worden geacht producten van andere lidstaten in diskrediet te brengen. De reclame zou bijgevolg niet in strijd zijn met artikel 28 van het Verdrag.

(34)

De door de Italiaanse autoriteiten ingediende opmerkingen hebben betrekking op de afzetbevorderings- en reclame-initiatieven in zowel de Europese Gemeenschap als in derde landen, voor zover dezelfde criteria worden gehanteerd.

(35)

Krachtens artikel 87, lid 1, van het Verdrag zijn steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt.

(36)

De onderhavige maatregel voorziet in steun uit regionale overheidsmiddelen aan bepaalde landbouwbedrijven in Sicilië, die daardoor onmiskenbaar een onrechtmatig economisch en financieel voordeel verkrijgen ten opzichte van andere bedrijven die deze steun niet ontvangen. Volgens de rechtspraak van het Hof van Justitie kan verbetering van de concurrentiepositie van een bedrijf door toekenning van staatssteun in het algemeen de concurrentie ten opzichte van bedrijven die geen dergelijke steun ontvangen, verstoren (11).

(37)

De maatregel is van invloed op het handelsverkeer tussen de lidstaten, aangezien er een aanzienlijk intracommunautair handelsverkeer in landbouwproducten bestaat, zoals blijkt uit onderstaande tabel (12) waarin de totale waarde van de invoer en de uitvoer van landbouwproducten tussen Italië en de Gemeenschap in de periode 1997-2001 is aangegeven (13). Er zij op gewezen dat Sicilië een belangrijke producent van landbouwproducten is in Italië.

(38)

Met betrekking tot het bovenstaande zij erop gewezen dat het Hof van Justitie heeft verklaard dat steun aan een onderneming het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig kan beïnvloeden en de mededinging kan verstoren, wanneer die onderneming zich in een situatie bevindt dat zij moet concurreren met producten uit andere lidstaten, zonder dat zij zelf deelneemt aan de uitvoer. Wanneer een lidstaat een subsidie verleent aan een onderneming, kan de nationale productie daardoor ongewijzigd blijven, doch ook toenemen, met als gevolg dat de in andere lidstaten gevestigde ondernemingen minder mogelijkheden hebben om hun producten uit te voeren op de markt van deze lidstaat. Dergelijke steun kan bijgevolg het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloeden en de mededinging verstoren (14).

(39)

De Commissie concludeert bijgevolg dat de onderhavige maatregel onder het verbod van artikel 87, lid 1, van het Verdrag valt. De Italiaanse autoriteiten hebben dit punt nooit betwist.

(40)

Artikel 87, leden 2 en 3, voorziet in een aantal uitzonderingen op het verbod van artikel 87, lid 1.

(41)

De in artikel 87, lid 2, onder a), b) en c), vermelde uitzonderingen zijn duidelijk niet van toepassing gezien de aard van de betrokken steunmaatregelen en de doelstellingen ervan. Italië heeft zich dan ook niet beroepen op artikel 87, lid 2, onder a), b) of c).

(42)

Artikel 87, lid 3, onder a), is in het onderhavige geval evenmin van toepassing, aangezien de steun niet bedoeld is om de economische ontwikkeling van streken waarin de levensstandaard abnormaal laag is of waar een ernstig gebrek aan werkgelegenheid heerst, te bevorderen. Bovendien heeft Italië zich niet beroepen op de toepassing van artikel 87, lid 3, onder a).

(43)

Artikel 87, lid 3, onder b), is evenmin van toepassing, aangezien de betrokken steunmaatregelen niet bedoeld zijn om de verwezenlijking van een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang te bevorderen of een ernstige verstoring in de Italiaanse economie op te heffen. Bovendien heeft Italië zich niet beroepen op de toepassing van artikel 87, lid 3, onder b).

(44)

De onderhavige steun is niet bestemd, noch geschikt, om de doelstellingen van artikel 87, lid 3, onder d), te verwezenlijken, en Italië heeft zich ook niet beroepen op de toepassing van die bepaling.

(45)

Gelet op de aard en het doel van de onderzochte steunmaatregelen is de enige mogelijke uitzondering die van artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag.

(46)

Of de uitzondering van overweging 45 van toepassing is, moet worden beoordeeld in het licht van de bepalingen die gelden voor de toekenning van staatssteun voor afzetbevordering en reclame in de landbouwsector, of van de in de reclamerichtsnoeren vastgestelde voorschriften (15).

(47)

Overeenkomstig punt 7.1 van de reclamerichtsnoeren past de Commissie deze richtsnoeren sinds 1 januari 2002 toe voor alle nieuwe steunmaatregelen van de staten, met inbegrip van nog in behandeling zijnde meldingen van de lidstaten. Onrechtmatige steun als bedoeld in artikel 1, onder f), van Verordening (EG) nr. 659/1999 wordt beoordeeld volgens de op het ogenblik van de toekenning ervan geldende voorschriften en richtsnoeren.

(48)

Overeenkomstig het besluit tot inleiding van de procedure, waarin de Commissie twijfels heeft geuit ten aanzien van de verenigbaarheid van de steunmaatregelen met de thans voor dit soort steunmaatregelen geldende voorschriften (16), heeft deze beschikking uitsluitend betrekking op met ingang van 1 januari 2002 toegekende steun voor afzetbevordering en reclame voor in bijlage I bij het Verdrag vermelde landbouwproducten.

(49)

Wat de steun voor afzetbevordering betreft, is in punt 8 van de reclamerichtsnoeren bepaald dat afzetbevorderingsactiviteiten, zoals het verspreiden van wetenschappelijke kennis onder het grote publiek, het organiseren van beurzen en tentoonstellingen, de deelname aan deze en vergelijkbare public-relations-evenementen, waaronder marktstudie en -onderzoek, niet als reclame worden beschouwd. Staatssteun voor afzetbevorderingsactiviteiten in de brede zin van het woord valt onder de punten 13 en 14 van de Communautaire richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector (17). Aangezien in de aanmelding niet is gepreciseerd dat de betrokken steunmaatregelen uitsluitend betrekking hebben op kleine en middelgrote ondernemingen, is Verordening (EG) nr. 1/2004 van de Commissie van 23 december 2003 betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op staatssteun voor kleine en middelgrote ondernemingen die landbouwproducten produceren, verwerken en afzetten (18) in het onderhavige geval niet van toepassing.

(50)

Met betrekking tot steun voor reclame is in punt 7 van de reclamerichtsnoeren bepaald dat het begrip „reclame” — waarop deze richtsnoeren van toepassing zijn — niet uitsluitend betrekking heeft op activiteiten die worden gevoerd via de media (pers, radio, televisie of evenementen) die erop gericht zijn de consument ertoe aan te zetten een bepaald product te kopen, doch ook op activiteiten die erop gericht zijn marktdeelnemers of consumenten ertoe aan te zetten het betrokken product te kopen, en op alle materiaal dat voor deze doeleinden rechtstreeks aan de consument wordt verstrekt (met inbegrip van reclameactiviteiten die in het verkooppunt op de consument zijn gericht).

(51)

Uit de beschikbare gegevens kan worden opgemaakt dat de steun voor de deelname aan vakbeurzen en workshops in en buiten de Gemeenschap, zoals beschreven in overweging 31, onder a) en b), en overweging 32 van deze beschikking, slechts volledig als steun voor afzetbevordering kan worden beschouwd voor zover de beschreven activiteiten geen betrekking hebben op activiteiten die erop gericht zijn marktdeelnemers of consumenten ertoe aan te zetten het betrokken product te kopen, noch op materiaal dat voor deze doeleinden rechtstreeks aan de consument wordt verstrekt. Op grond van punt 7 van de reclamerichtsnoeren wordt steun voor activiteiten die erop gericht zijn marktdeelnemers of consumenten ertoe aan te zetten het betrokken product te kopen en voor materiaal dat voor deze doeleinden rechtstreeks aan de consument wordt verstrekt, als steun voor reclame beschouwd.

(52)

Voor zover steun voor de deelname aan vakbeurzen en workshops in en buiten de Gemeenschap effectief kan worden beschouwd als steun voor afzetbevordering in de zin van de punten 13 en 14 van de Communautaire richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector, kan deze worden toegekend tot 100 %, doch mag hij niet meer bedragen dan 100 000 EUR per begunstigde en per driejarige periode. Dit maximumbedrag mag worden overschreden mits het niet meer dan 50 % van de subsidiabele uitgaven bedraagt, in het geval van steun voor ondernemingen die beantwoorden aan de definitie van kleine en middelgrote ondernemingen in Verordening (EG) nr. 70/2001 van de Commissie van 12 januari 2001 betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op staatssteun voor kleine en middelgrote ondernemingen (19). Voor de berekening van het steunbedrag wordt de begunstigde geacht de ontvanger van de dienstverlening te zijn. Zoals kan worden opgemaakt uit de door de Italiaanse autoriteiten gemaakte opmerking wordt bij de financiering van de betrokken afzetbevorderingsmaatregelen het bovengenoemde maximale steunbedrag in acht genomen en zijn ze dus in overeenstemming met de ter zake geldende voorschriften (20).

(53)

Op grond van punt 14 van de Communautaire richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector moet dergelijke steun ter voorkoming van concurrentievervalsing beschikbaar zijn voor al degenen die in het betrokken gebied in aanmerking komen, zulks op basis van voorwaarden die op objectieve wijze zijn bepaald. Op basis van de door Italië verstrekte en in bovenstaande overweging 32 van deze beschikking weergegeven gegevens blijkt aan deze voorwaarde te zijn voldaan (21). Steun die beperkt is tot bepaalde verenigingen en bedoeld is om alleen de leden daarvan te begunstigen, wordt niet geacht de ontwikkeling van de sector in zijn geheel te vergemakkelijken en moet als steun voor de bedrijfsvoering worden beschouwd. Wanneer de betrokken diensten worden verricht door verenigingen van producenten of andere landbouworganisaties voor wederzijdse bijstand, moeten zij bijgevolg toegankelijk zijn voor alle landbouwers. In dergelijke gevallen moeten eventuele bijdragen in de administratieve kosten van de betrokken vereniging of organisatie beperkt zijn tot de kosten van de dienstverrichting.

(54)

De bovengenoemde maatregelen voor de deelname aan vakbeurzen en workshops moeten, voor zover ze ook betrekking hebben op activiteiten die erop gericht zijn marktdeelnemers of consumenten ertoe aan te zetten een bepaald product te kopen, of op materiaal dat voor deze doeleinden rechtstreeks aan de consument wordt verstrekt (bijvoorbeeld reclameactiviteiten in het verkooppunt of reclame die is gericht aan marktdeelnemers zoals levensmiddelenproducenten, groot- of kleinhandelaren, restaurants, hotels en andere marktdeelnemers uit de horeca), worden beoordeeld in het licht van de voor steun voor reclame geldende voorschriften, net zoals de reclamemaatregelen die worden gevoerd via de media (pers, affiches, radio, televisie) zoals beschreven in overweging 31, onder c), en overweging 33 van deze beschikking.

(55)

Overeenkomstig de reclamerichtsnoeren moeten de kosten in verband met reclame worden gedragen door de producenten en de marktdeelnemers zelf, als deel van hun normale economische activiteiten.

(56)

Om te worden beschouwd als steun die verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt in de zin van artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag, en niet als steun voor de bedrijfsvoering, mag steun voor reclame de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt dus niet zodanig veranderen dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad (negatieve criteria) en moet hij de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of van bepaalde regionale economieën bevorderen (positieve criteria). Bovendien moet staatssteun voldoen aan de internationale verplichtingen van de Gemeenschap, die, wat de landbouwsector betreft, zijn gespecificeerd in de landbouwovereenkomst (WTO/GATT 1994).

(57)

Om te beantwoorden aan de negatieve criteria mag de steun op grond van punt 3.1 van de reclamerichtsnoeren niet worden toegekend voor reclamecampagnes die strijdig zijn met artikel 28 van het Verdrag (punt 3.1.1), voor campagnes die in strijd zijn met de secondaire Gemeenschapswetgeving (punt 3.1.2) of voor reclame voor bepaalde ondernemingen (punt 3.1.3). Wanneer door de overheid gefinancierde reclamecampagnes worden opgedragen aan particuliere bedrijven zal de Commissie, om de mogelijkheid uit te sluiten dat steun wordt verleend aan de bedrijven die de campagnes uitvoeren, zich ervan vergewissen dat de keuze van het betrokken bedrijf op marktbeginselen is gebaseerd en op een niet-discriminerende manier heeft plaatsgevonden, zo nodig door gebruikmaking van aanbestedingsprocedures die in overeenstemming zijn met het Gemeenschapsrecht en in het bijzonder met de rechtspraak (22), met een mate van reclame die voldoende is om het mogelijk te maken dat de dienstenmarkt openstaat voor concurrentie en toezicht op de onpartijdigheid van de aanbestedingsprocedures kan worden gehouden.

(58)

Uit de verstrekte gegevens blijkt dat de in overweging 30, overweging 31, onder c), en overweging 33 van deze beschikking beschreven reclamemaatregelen voldoen aan de criteria van punt 3.1.1 (campagnes die strijdig zijn met artikel 28 van het Verdrag) en 3.1.3 (reclame voor bepaalde ondernemingen). De Italiaanse autoriteiten geven daarentegen niet aan of ook aan het criterium van punt 3.1.2 is voldaan (campagnes die in strijd zijn met de secondaire Gemeenschapswetgeving).

(59)

Gesubsidieerde reclame moet niet alleen voldoen aan de negatieve criteria, doch moet overeenkomstig punt 3.2 van de reclamerichtsnoeren ten minste voldoen aan één van de positieve criteria, die bedoeld zijn om aan te tonen dat de steun de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of van bepaalde regionale economieën daadwerkelijk bevordert. Deze positieve voorwaarde wordt geacht te zijn vervuld indien de gesubsidieerde reclame betrekking heeft op één van de volgende producten: landbouwproducten waaraan een overschot bestaat of onvoldoende geëxploiteerde soorten; nieuwe producten of vervangingsproducten waaraan geen overschot bestaat; producten van hoge kwaliteit, met inbegrip van producten die met behulp van specifieke milieuvriendelijke productie- of vangstmethodes zijn vervaardigd of verkregen, zoals producten van de biologische landbouw; ontwikkeling van bepaalde gebieden; ontwikkeling van het midden- en kleinbedrijf (mkb) zoals gedefinieerd in Verordening (EG) nr. 70/2001; projecten die worden uitgevoerd door officieel erkende organisaties in de zin van Verordening (EG) nr. 104/2000 van de Raad van 17 december 1999 houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector visserijproducten en producten van de aquacultuur (23); projecten die gezamenlijk worden uitgevoerd door producentenorganisaties en andere organisaties van de visserijsector die door de nationale instanties zijn erkend.

(60)

Met betrekking tot de steun voor reclame wordt in de door de Italiaanse autoriteiten verstrekte gegevens niet aangegeven of de betrokken reclamemaatregelen voldoen aan één van de bovengenoemde positieve criteria.

(61)

Met betrekking tot het maximumbedrag van de staatssteun voor reclame voor landbouwproducten is in punt 5 van de reclamerichtsnoeren bepaald dat directe steun (uit een algemeen budget van de overheid) niet hoger mag zijn dan het bedrag dat door de sector zelf voor een bepaalde reclamecampagne is bestemd. Op die manier zou, in het geval van steun voor reclame, de directe steun niet meer mogen bedragen dan 50 % en zouden de ondernemingen van de sector ten minste 50 % van de kosten moeten dragen, hetzij in de vorm van vrijwillige bijdragen, hetzij in de vorm van parafiscale heffingen of verplichte bijdragen. Om rekening te houden met het belang van sommige van de in punt 3.2 genoemde positieve criteria kan de Commissie toestaan dat het genoemde maximumpercentage voor de directe steun wordt verhoogd tot 75 % van de kosten in het geval van reclame voor producten die door kleine en middelgrote ondernemingen zijn voortgebracht in gebieden die voor ondersteuning op grond van artikel 87, lid 3, onder a), van het Verdrag in aanmerking komen.

(62)

Uit de verstrekte, in overweging 31 hierboven weergegeven gegevens blijkt dat alle afzetbevorderings- en reclamemaatregelen in het kader van de onderhavige steunregeling voor 100 % uit staatsmiddelen worden gefinancierd. De voorwaarde dat 50 % (of in voorkomend geval 25 %) van de financiering uit de sector afkomstig moet zijn, is derhalve niet vervuld.

(63)

Uit de bovenstaande beoordeling kan de Commissie bijgevolg concluderen dat de betrokken steun voor reclame niet beantwoordt aan de criteria van de punten 3.1.2 (campagnes die in strijd zijn met de secondaire Gemeenschapswetgeving), 3.2 (positieve criteria) en 5 (maxima voor de steunmaatregelen van de staten) van de reclamerichtsnoeren.

(64)

Deze conclusie geldt zowel voor maatregelen in als buiten de Gemeenschap. Aangezien buiten de Gemeenschap uitgevoerde steunmaatregelen voor reclame niet expliciet in de richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector worden vermeld, maakt de Commissie bij de beoordeling ervan gebruik van haar discretionaire bevoegdheid. Volgens vaste praktijk van de Commissie kunnen de betrokken maatregelen, wanneer ze in overeenstemming zijn met de binnen de Gemeenschap geldende relevante voorschriften inzake staatssteun, als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt worden beschouwd, en kan financiering ervan tot 80 % worden toegestaan (24). In het onderhavige geval zijn, zoals blijkt uit de verstrekte, in de overwegingen 31 en 33 hierboven weergegeven gegevens, de maatregelen in en buiten de Gemeenschap dezelfde en is de toegekende steun gelijk aan 100 %. Bijgevolg zijn ook in dit geval noch de criteria van de punten 3.1.2 (campagnes die in strijd zijn met de secondaire communautaire Gemeenschapswetgeving) en 3.2 (positieve criteria) van de reclamerichtsnoeren, noch het door de Commissie toegestane maximum voor steunmaatregelen van de staten in acht genomen (25). De betrokken steunmaatregelen zijn dan ook onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt.

(65)

De onderhavige beschikking heeft uitsluitend betrekking op steun in de landbouwsector voor afzetbevordering van en reclame voor in bijlage I bij het Verdrag vermelde landbouwproducten. Zij vormt geen formeel standpunt van de Commissie over de overeenstemming van de selectie van de dienstverleners met de communautaire regelgeving inzake overheidsopdrachten en de desbetreffende jurisprudentie. De Commissie behoudt zich het recht voor om het probleem nader te onderzoeken in het licht van de regelgeving inzake overheidsopdrachten.

(66)

Gelet op de bovenstaande overwegingen kunnen de steunmaatregelen voor afzetbevordering, voor zover ze in overeenstemming zijn met de punten 13 en 14 van de Communautaitre richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector, als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt in de zin van artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag worden beschouwd, aangezien ze de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid vergemakkelijken.

(67)

De steun voor reclame, die niet in overeenstemming is met het bepaalde in de richtsnoeren inzake reclame voor in bijlage I bij het Verdrag vermelde producten en voor bepaalde niet in bijlage I vermelde producten, is niet verenigbaar met de gemeenschappelijke markt en kan slechts worden uitgevoerd indien hij wordt gewijzigd om in overeenstemming te zijn met vorengenoemde bepalingen.

(68)

Indien steun voor reclame is verleend die onverenigbaar is met de gemeenschappelijke markt, moet deze van de begunstigde worden teruggevorderd,

6.2.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 32/37

(1)

Bij brief van 23 juni 2003 heeft de Permanente Vertegenwoordiging van Frankrijk bij de Europese Unie overeenkomstig artikel 88, lid 3, van het Verdrag, een steunregeling bij de Commissie aangemeld die Frankrijk voornemens is ten uitvoer te leggen ten gunste van de marktdeelnemers die de likeurwijnen Pineau des Charentes, Floc de Gascogne, Pommeau de Normandie en Macvin du Jura produceren en/of verhandelen. Aanvullende gegevens zijn verstrekt bij brieven van 9 augustus 2003, 24 en 28 november 2003 en 17 en 24 februari 2004.

(2)

De Commissie heeft Frankrijk bij schrijven van 20 april 2004 in kennis gesteld van haar besluit om ten aanzien van deze maatregel de procedure van artikel 88, lid 2, van het EG-Verdrag in te leiden.

(3)

Het besluit van de Commissie om de procedure in te leiden is bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie  (2). De Commissie heeft de belanghebbenden uitgenodigd hun opmerkingen over de betrokken steunmaatregel kenbaar te maken.

(4)

De Commissie heeft van geen van de belanghebbenden opmerkingen ontvangen.

(5)

Bij brief van 11 juni 2004, geregistreerd op 14 juni 2004, heeft Frankrijk zijn opmerkingen aan de Commissie overgelegd.

(6)

De aangemelde regeling betreft een verlenging van de steunmaatregelen die eerder waren aangemeld en door de Commissie waren goedgekeurd in het kader van de staatssteundossiers nrs. N 703/95 (3) en N 327/98 (4), en zijn gericht op reclame- en promotieactiviteiten, programma's voor onderzoek en proefnemingen, activiteiten voor technische bijstand en activiteiten ter bevordering van de kwaliteitsproductie.

(7)

De beschikking van de Commissie betreffende steunmaatregel van de Staten nr. N 703/95 is nietig verklaard bij een hieronder uiteengezet arrest van het Hof van Justitie.

(8)

De steun in het kader van de maatregelen N 703/95 en N 327/98, die oorspronkelijk was gepland voor een in 1995/1996 ingaande periode van vijf jaar, is in zeven tranches betaald; de laatste betaling had betrekking op het tijdvak mei 2001-april 2002. Wegens de begrotingsbeperkingen die de regering heeft opgelegd, zijn die middelen momenteel nog steeds bevroren. De datum waarop de vorige regeling verstreek, is uitgesteld tot 30 april 2002.

(9)

Wat de begunstigde productiesector betreft, is een en ander gewijzigd ten opzichte van de vorige regelingen. De eau-de-vie-branche (Armagnac, Calvados, Cognac) heeft bijvoorbeeld geen verlenging van de regeling aangevraagd. Bijgevolg hebben de Franse autoriteiten besloten de regeling te beperken tot likeurwijnen met een gecontroleerde oorsprongsbenaming.

(10)

Voor alle betrokken bedrijfskolomorganisaties en voor alle hieronder beschreven steunmaatregelen wordt, voor 5 jaar, voorzien in een totaal steunbudget van 12 000 000 euro, dat als volgt wordt verdeeld: Pineau des Charentes, 9 360 000 euro; Floc de Gascogne, 2 040 000 euro; Pommeau de Normandie, 360 000 euro en Macvin du Jura, 240 000 euro.

(11)

De activiteiten voor onderzoek, technische bijstand en ontwikkeling van een kwaliteitsproductie zullen uitsluitend uit begrotingsmiddelen van de staat worden gefinancierd. De reclame- en promotieactiviteiten zullen deels door de staat en deels door de betrokken bedrijfskolomorganisaties worden gefinancierd via de „verplichte vrijwillige bijdrage” (hierna „VVB” genoemd) van hun leden. Voor de reclameactiviteiten in de Europese Unie zal de staat maximaal 50 % bijdragen.

(12)

De VVB wordt toegepast op de hoeveelheden likeurwijn met gecontroleerde oorsprongsbenaming die worden afgezet door de in het productiegebied van deze oorsprongsbenaming gevestigde wijnbouwers, beroepsstokers, handelaren en groothandelaren.

(13)

In 2002 bedroeg de VVB voor Pineau des Charentes, Floc de Gascogne, Pommeau de Normandie en Macvin de Jura respectievelijk 12,96 euro/hl vol, 0,25 euro/hl vol, 30,79 euro/hl vol en 2,75 euro/hl vol.

(14)

Volgens de Franse autoriteiten zullen de geplande programma's ten uitvoer worden gelegd op bepaalde markten van de Europese Unie, waaronder Frankrijk, en op de markten van derde landen. De reclameactiviteiten hebben tot doel de koopintentie via een verbetering van de kennis van likeurwijnen te bevorderen, zonder hierbij uitsluitend de producten van bepaalde bedrijven te belichten. De betrokken producten hebben elk een gecontroleerde oorsprongsbenaming: Pineau des Charentes, Floc de Gascogne, Pommeau de Normandie en Macvin du Jura.

(15)

Deze activiteiten komen ten goede aan alle bij organisaties aangesloten producenten van likeurwijn, die volgens de Franse autoriteiten alleen niet in staat zouden zijn een gelijkwaardige inspanning te leveren om de afzet van hun producten te bevorderen.

(16)

Er wordt op toegezien dat de boodschap van de reclameactiviteiten niet tot doel heeft de aankoop van producten uit andere lidstaten te ontraden of die producten in een kwaad daglicht te stellen.

(17)

De betrokken reclame-, voorlichtings- en communicatiecampagnes bestaan uit verschillende activiteiten, met name op het gebied van reclame in de media, het maken en verspreiden van ander promotiemateriaal en het voeren van campagnegerelateerde reclameactiviteiten op de verkooppunten. De campagnes kunnen worden geflankeerd door andere maatregelen, zoals promotieactiviteiten in de PR-sfeer, deelname aan salons, organisatie van studiebijeenkomsten en manifestaties, brochures of informatieve documentatie, studies over de perceptie van het product en de doeltreffendheid van de campagnes.

(18)

De Franse autoriteiten hebben beloofd het voor de campagnes gebruikte publiciteitsmateriaal of kopieën daarvan over te leggen.

(19)

De steun die de hierboven bedoelde bedrijfskolomorganisaties van plan zijn aan publiciteit te besteden, mag niet meer bedragen dan 50 % voor de activiteiten in de Europese Unie (en dus ook in Frankrijk) en 80 % voor de activiteiten in derde landen.

(20)

Hieronder volgt een overzicht van de geraamde steun voor de geplande activiteiten, uitgedrukt in euro.

(21)

Volgens de Franse autoriteiten hebben de activiteiten ter bevordering van onderzoek en proefnemingen enkel tot doel algemeen onderzoek te stimuleren dat nuttig is voor deze branches en de hele keten ten goede komt.

(22)

Voor Pineau des Charentes gaat het met name om: microbiologie, veranderingen op bacterieel niveau en de gevolgen daarvan (identificatie van de factoren die zorgen voor de ontwikkeling van de melkbacteriën in de Pineau des Charentes, de verdere ontwikkeling van contaminatietests en curatieve technieken); rijpingsmechanismen van de Pineau de Charentes (identificatie van op oxidatie gerichte analysecriteria en het aantonen van de rijpingsfactoren); het aanleggen van een bank met analysegegevens (algemene analyses — gehalte vinificeerbare alcohol, suikers, pH — eventuele contaminatie op chemisch of bacterieel niveau, metalen, kationen, vluchtige verbindingen, residuen van fytosanitaire producten).

(23)

Voor Floc de Gascogne: studies over de wijnstokrassen en de manier waarop deze het beste kunnen worden geassembleerd om bij de bereiding van de Floc de Gascogne de frisse, fruitige toets te versterken (waarbij wordt gestreefd naar hoge suikergehaltes, een krachtige kleurintensiteit en een coherente totale zuurtegraad; studie van de Armagnac waarmee de Floc de Gascogne wordt bereid (analyse — gehalte aan koper, ethanol, ethylacetaat, alcohol — verbetering van de gebruikte Armagnac-soorten); studies met het oog op de ontwikkeling van een Floc de Gascogne die aansluit op specifieke soorten consumptie, kwalitatieve en kwantitatieve testbewerkingen en houdbaarheid.

(24)

Voor Macvin du Jura: technische ontwikkeling (follow-up van de maturiteit van de in het Jura-gebied voorkomende wijnstokrasgroepen om te bepalen welke rassen het beste geschikt zijn voor de bereiding van Macvin du Jura); selectie en evaluatie van de wijngaard; kwaliteit van de most en persing (effect van de extractiemethoden — toevoeging van enzymen en behandeling bij lage temperatuur — en van de ’macération pelliculaire’ (inweking van de schil in het sap) van de most op het aroma van de Macvin du Jura); effect van de SO2-doses bij het bezinken; klaring en behandeling voor het bottelen (vergelijking van verschillende methoden om na het bottelen de typische helderheid van de Macvin du Jura te krijgen en te behouden).

(25)

De onderzoekskosten zullen voor 100 % worden gefinancierd. De geraamde steun voor het onderzoek (inclusief kosten met betrekking tot informatica, bibliografisch werk en de verspreiding van de resultaten aan alle marktdeelnemers) is op de volgende manier over de vijf jaar gespreid: Pineau des Charentes, 912 600 euro; Floc de Gascogne, 118 000 euro en Macvin du Jura, 65 000 euro.

(26)

Volgens de Franse autoriteiten zullen de betrokken activiteiten met name bestaan uit technische opleiding ter verbetering en beheersing van de productieprocessen op elke niveau (van de primaire productie over de eigenlijke wijnbereiding tot de degustatiefase) en uit een brede verspreiding van de opgedane kennis.

(27)

De kosten van deze activiteiten zullen met inachtneming van het hierboven bedoelde maximum voor 100 % worden gefinancierd. Over de totale looptijd van vijf jaar zijn voor dit gedeelte de volgende geraamde steunbedragen toegewezen: Pineau des Charentes, 280 800 euro en Floc de Gascogne, 169 000 euro.

(28)

De steun voor de vervaardiging van kwaliteitsproducten is bestemd voor de Pineau des Charentes en de Floc de Gascogne. Het betreft de volgende maatregelen: HACCP en traceerbaarheid (opstellen en verspreiden van een referentiesysteem dat overeenstemt met de technische vereisten en de regelgevingsvoorschriften); technische en economische studies om de kwaliteitsbevorderende aanpak te stimuleren

(29)

Over de totale looptijd van vijf jaar zijn voor dit gedeelte de volgende geraamde steunbedragen toegewezen: Pineau des Charentes, 210 600 euro en Floc de Gascogne, 50 500 euro.

(30)

Wat de financiering van de geplande steunbedragen, en met name de aard, de toewijzingsvoorwaarden en de methode, betreft, zijn tijdens het inleidende onderzoek van de maatregelen geen ernstige twijfels gerezen, behalve ten aanzien van de steun voor reclame. De Commissie heeft Frankrijk in dat verband gevraagd te garanderen dat elke verwijzing naar een nationaal product van ondergeschikt belang is.

(31)

De Commissie heeft de procedure van artikel 88, lid 2, van het Verdrag ingeleid naar aanleiding van vragen over de verenigbaarheid van de steun met andere bepalingen van het Gemeenschapsrecht, met name artikel 90 van het Verdrag.

(32)

In deze fase is het wellicht nuttig erop te wijzen dat de beschikking van de Commissie inzake de steunmaatregel van de Staten nr. N 703/95, die op grond van de onderhavige maatregel zou worden verlengd, door het Hof van Justitie is geannuleerd (5).

(33)

In zijn arrest wijst het Hof erop dat de Franse regering in 1992 en 1993 (6) een gedifferentieerde belastingregeling voor likeurwijn en van nature zoete wijn heeft ingevoerd. Op grond van deze regelgeving is met ingang van 1 juli 1993 een accijns van 1 400 FRF (7) /hl ingevoerd voor likeurwijn, en van 350 FRF/hl voor van nature zoete wijn.

(34)

In 1993/1994 heeft een aantal Franse producenten geweigerd de aanvullende accijns op likeurwijn te betalen. Toen deze „staking van betaling” in juni 2004 werd opgeheven, heeft de voorzitter van de Nationale Confederatie van likeurwijnproducenten met een gecontroleerde oorsprongsbenaming die opheffing verantwoord met het argument dat de Franse regering volgens hem van plan was de Franse producenten aan de hand van een jaarlijkse vergoeding en een schadeloosstelling voor de jaren 1994 tot 1997 te compenseren voor het accijnsverschil.

(35)

In 1995 heeft de Associação dos Exportadores de Vinho do Porto (vereniging van exporteurs van portwijn; hierna „AEVP” genoemd) twee klachten bij de Commissie ingediend. De AEVP beweerde dat er een verband bestond tussen enerzijds het verschil in belasting op likeurwijn en van nature zoete wijn, en anderzijds bepaalde steunmaatregelen voor de Franse producenten van likeurwijn. Volgens de AEVP moest de betrokken steun de Franse producenten van likeurwijn compenseren voor het hogere belastingsniveau, hetgeen tot gevolg had dat alleen de buitenlandse producenten van likeurwijn daadwerkelijk het hogere belastingtarief moesten betalen. Deze discriminerende belasting zou derhalve indruisen tegen artikel 95 (nu artikel 90) van het Verdrag.

(36)

Volgens het Hof lijkt een deel van de betrokken steunmaatregelen een bepaalde categorie producenten te begunstigen die grotendeels overeenkomt met de Franse, door de belastingregeling fiscaal benadeelde producenten van likeurwijn, en moest dus worden erkend dat het eventuele bestaan van een verband tussen de belastingregeling en de betrokken ontwerp-steunmaatregelen een ernstig probleem vormde voor de beoordeling van de verenigbaarheid ervan met de bepalingen van het Verdrag.

(37)

Het Hof heeft onderstreept dat de Commissie in die omstandigheden alleen na inleiding van de procedure van artikel 93", lid 2, van het Verdrag (inmiddels artikel 88, lid 2) in staat zou zijn om de klachten van de AEVP te beoordelen.

(38)

Bovendien stelt het Hof vast dat de beschikking van de Commissie onvoldoende is onderbouwd, in de zin dat de Commissie niet heeft toegelicht waarom het bezwaar van AEVP inzake een mogelijke inbreuk op artikel 95 van het EG-Verdrag (inmiddels artikel 90) haars inziens niet gefundeerd is.

(39)

Het Hof komt derhalve tot de conclusie dat de aangevochten beschikking onwettig is omdat is nagelaten de procedure van artikel 93, lid 2, van het Verdrag (inmiddels artikel 88, lid 2) in te leiden en de motiveringsplicht als bedoeld in artikel 190 van het Verdrag (inmiddels artikel 253) niet is nagekomen.

(40)

Gezien dit arrest vond de Commissie het absoluut noodzakelijk na te gaan of de aangemelde maatregel ter verlenging van de steun die was vastgesteld in de later door het Hof geannuleerde beschikking, verenigbaar was met artikel 90 van het Verdrag.

(41)

In het inleidend onderzoek van de maatregel wilde de Commissie van Frankrijk uitsluitsel krijgen over de vraag of de in artikel 402 van het algemene belastingwetboek bedoelde heffing in feite niet gedeeltelijk terugvloeide naar de Franse likeurwijnproducenten in de vorm van de betrokken staatssteun.

(42)

Frankrijk heeft in het kader van die inleidende fase aan de hand van de onderstaande argumenten onderstreept dat er geen sprake was, noch is van een verband tussen de voorgestelde steunmaatregelen en de accijnzen.

(43)

Volgens Frankrijk staat het door de steunmaatregel toegewezen bedrag (2,4 miljoen euro per jaar, 12 miljoen euro over een periode van vijf jaar) niet in verhouding tot de verbruiksbelasting (accijnzen) die deze branche opbrengt. De ontvangsten uit accijnzen (214 euro/hl) voor 150 000 hl afgezette likeurwijn met een gecontroleerde oorsprongsbenaming zouden meer dan 32 miljoen euro per jaar bedragen.

(44)

Vanwege het verschil in accijnzen op likeurwijn (214 euro/hl) en nature zoete wijn (54 euro/hl) betaalt de likeurwijnbranche 24 miljoen euro meer aan accijnzen. Volgens Frankrijk is de verhouding tussen dat bedrag en het voorgestelde steunniveau eveneens zoek.

(45)

Frankrijk beweert dat nooit een maatregel ten uitvoer is gelegd op grond waarvan de belastingen die op grond van artikel 402 van het algemene belastingwetboek worden geïnd, zouden zijn hergebruikt ten voordele van de nationale producenten van likeurwijn. Ter illustratie: van 1 januari 1995 tot 31 december 2002 zijn de ontvangsten in het „pensioensolidariteitsfonds” gestort. Van 1 januari 2001 tot 31 december 2003 zijn ze gebruikt ten voordele van een fonds voor de financiering van de arbeidsduurvermindering. Sinds 1 januari 2004 vloeien ze naar de staatsbegroting.

(46)

De Commissie vond dat deze gegevens niet volstonden om de twijfels over het bestaan van een verband tussen de geïnde belasting en de steun definitief ontkrachten.

(47)

Het ontbreken van een rechtstreeks verband tussen het steunbedrag (2,4 miljoen euro) en de ontvangsten uit accijnzen op likeurwijn (32 miljoen euro), of tussen het steunbedrag (2,4 miljoen euro) en de extra accijnzen voor likeurwijn ten opzichte van de van nature zoete wijn (24 miljoen euro), is volgens de Commissie onvoldoende als bewijs dat er geen verband bestaat tussen de belasting en de steun. In deze fase van de procedure kan bijgevolg niet worden uitgesloten dat de steun, ten minste gedeeltelijk, dient om een voor de Franse likeurwijnproducenten bestemde compensatie te financieren waarvoor andere communautaire producenten niet in aanmerking komen.

(48)

Bovendien was de Commissie van mening dat moest worden tegemoetgekomen aan het verzoek van het Hof om belanghebbende derde partijen de kans te bieden argumenten in te brengen inzake een eventuele inbreuk tegen artikel 90 van het Verdrag.

(49)

Daarom heeft de Commissie in haar besluit tot inleiding van de procedure van artikel 88, lid 2, van het Verdrag Frankrijk verzocht om aanvullende gegevens en cijfers ter staving van het Franse standpunt.

(50)

Frankrijk is allereerst verzocht aan te geven of het reeds de verbintenis was aangegaan de Franse likeurwijnproducenten geheel of gedeeltelijk te vergoeden of te compenseren voor de gevolgen van de invoering van de belasting in 1993.

(51)

Vervolgens werd Frankrijk verzocht om cijfermateriaal over de bedragen die op grond van de belasting op likeurwijn zijn geïnd voor respectievelijk Franse en geïmporteerde producten, en over de naar productie (Franse of communautaire) uitgesplitste bedragen.

(52)

De Commissie heeft geconstateerd dat Pineau des Charentes met 78 % van de steunbedragen veruit de grootste begunstigde van de aangemelde regeling is, gevolgd door Floc de Gascogne met 17 %, Pommeau de Normandie met 3 % en Macvin du Jura met 2 %. Deze vaststelling heeft de Commissie ertoe aangezet Frankrijk te vragen of deze percentages overeenstemmen met de belastingen die de staat voor elk van deze producten int.

(53)

Aangezien de steun grotendeels naar reclame gaat, heeft de Commissie Frankrijk gevraagd om toe te lichten of de Franse staat dezelfde keuze heeft gemaakt in andere landbouwproductiesectoren, en dan met name de kwaliteitsproductie.

(54)

De begroting van de steun voor de in Frankrijk gevoerde reclamecampagnes voor elk van de betrokken producten, diende eveneens te worden overgelegd.

(55)

Tot slot werd Frankrijk verzocht uitleg te verstrekken over het eventuele verband tussen de VVB-inkomsten en de uit de nationale begroting afkomstige middelen ter financiering van de steun.

(56)

Bij brief van 10 januari 2005 heeft Frankrijk de onderstaande gegevens en opmerkingen toegezonden.

(57)

Wat de gefinancierde reclameactiviteiten betreft (zie overweging 30), zullen de Franse autoriteiten erop toezien dat de Franse oorsprong van de betrokken likeurwijn niet wordt benadrukt.

(58)

Met betrekking tot het verband tussen de belasting op likeurwijn en de steun, onderstreept Frankrijk nogmaals dat er geen correlatie bestaat tussen de accijnsinkomsten en het steunbedrag uit de nationale begroting. De accijnsinkomsten, dus ook die uit de likeurwijnbranche, vloeien naar de algemene staatsbegroting. Volgens Frankrijk beslist de overheid op een volstrekt onafhankelijke manier over steun ten voordele van bepaalde economische sectoren. In het onderhavige geval heeft de steun tot doel bepaalde structurele handicaps waarmee deze branches te kampen hebben, op te heffen; het gaat dan met name om het gebrek aan kennis over deze wijn bij de consument, de geringe bedrijfsomvang, de geografische versnipperdheid van deze branche, en het feit dat de bedrijven over onvoldoende middelen beschikken om zich goed op de markt te positioneren.

(59)

Frankrijk heeft bevestigd dat er geen enkele rechtstekst bestaat op grond waarvan een compensatie kan worden toegekend voor de accijnzen die door de likeurwijnproducenten worden betaald (zie overweging 50).

(60)

Wat de inkomsten uit de verbruiksbelasting op Franse likeurwijn en ingevoerde likeurwijn betreft (zie overweging 51), heeft Frankrijk uitgelegd dat in de (naar accijnstarief opgesplitste) belastingstatistieken geen onderscheid kan worden gemaakt tussen Franse producten en producten van een andere communautaire oorsprong.

(61)

In elk geval blijkt uit de cijfers van de douanediensten dat in 2003 142,5 miljoen euro aan accijnzen is geheven op van nature zoete wijn en likeurwijn uit alle landen van oorsprong: 25,5 miljoen euro voor van nature zoete wijn met een accijnstarief van 54 euro/hl (467 000 hl in totaal) en 117,3 miljoen euro voor likeurwijn met een accijnstarief van 214 euro/hl (548 000 hl in totaal).

(62)

Binnen deze laatste categorie kunnen aan de hand van de oogstaangiften de hoeveelheden in Frankrijk geproduceerde likeurwijn in kaart worden gebracht (94 477 hl Pineau des Charentes, 2 091 hl Macvin du Jura, 5 680 hl Pommeau de Normandie en 6 057 hl Floc de Gascogne).

(63)

In de onderstaande, door Frankrijk ingediende tabel wordt een overzicht gegeven van de steun die per likeurwijnbranche zou worden verstrekt en de per branche geproduceerde hoeveelheden likeurwijn (zie overweging 52).

(64)

Frankrijk stelt vast dat het productieaandeel van de betrokken likeurwijn en het geplande steunpercentage dicht bij elkaar liggen, maar niet volledig samenvallen. De verdeling van de geplande steun, zo beklemtoont Frankrijk, is door de begunstigde branches in onderling overleg beslist, en niet van overheidswege opgelegd.

(65)

Met betrekking tot de vraag van de Commissie over de reclameactiviteiten (zie overweging 53) blijkt uit het door Frankrijk verstrekte cijfermateriaal dat de bedragen voor reclame, met name in de v.q.p.r.d.-sector, tussen 50 % en 74 % van de totale branchebegrotingen in beslag nemen.

(66)

Frankrijk heeft voor elke branche aangegeven hoeveel begrotingsmiddelen naar reclamecampagnes in Frankrijk vloeien. De branches kunnen vrij beslissen over deze verdeling (die overigens hetzelfde blijft indien de steunregeling wordt goedgekeurd).

(67)

De onderstaande tabel bevat door Frankrijk verstrekte cijfers over het eventuele verband tussen de inkomsten uit de VVB en de uit de nationale begroting afkomstige middelen ter financiering van de steun.

(68)

De inkomsten die eventueel voor reclameactiviteiten kunnen worden toegewezen, worden niet in mindering gebracht op de bedragen die uit hoofde van de VVB worden geïnd. De branches kunnen namelijk ook uit andere bronnen putten, zoals bijvoorbeeld inkomsten uit de verlening van diensten en de verkoop van reclamemateriaal. Frankrijk heeft bevestigd dat ten minste 50 % van de subsidiabele kosten van reclameactiviteiten met privé-middelen zullen worden gefinancierd.

(69)

Uitgaande van een raming op basis van de oogstvolumes (8) heeft Frankrijk de volgende vergelijking gemaakt tussen de geraamde steun en de accijnsinkomsten:

(70)

Deze tabel is volgens Frankrijk bijzonder belangrijk, omdat uit het ontbreken van een kwantitatief verband blijkt dat de regeling niet tot doel heeft het accijnsniveau te compenseren met steun.

(71)

In artikel 87, lid 1, van het Verdrag wordt bepaald dat, behoudens de afwijkingen waarin het Verdrag voorziet, steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar zijn met de gemeenschappelijke markt, voorzover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt.

(72)

Om in het toepassingsgebied van artikel 87, lid 1, van het Verdrag te vallen, moet een maatregel dus voldoen aan de volgende vier voorwaarden: (1) de maatregel moet worden gefinancierd door de staat of met staatsmiddelen, (2) de maatregel moet selectief zijn, in de zin dat bepaalde ondernemingen of bepaalde producties erdoor worden begunstigd, (3) hij moet de begunstigde ondernemingen een economisch voordeel opleveren, (4) hij moet het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloeden en de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen.

(73)

De Commissie is van mening dat de onderhavige steunmaatregel aan die voorwaarden voldoet. Verder geldt het volgende:

(74)

De activiteiten voor onderzoek, technische bijstand en ontwikkeling van de kwaliteitsproductie zullen uitsluitend door de staat uit begrotingsmiddelen van de staat worden gefinancierd.

(75)

De promotie- en reclameactiviteiten daarentegen zullen gedeeltelijk door de staat en gedeeltelijk (voor ten minste 50 %) door de betrokken beroepsorganisaties worden gefinancierd met middelen die voornamelijk afkomstig zijn uit de door de leden betaalde verplichte vrijwillige bijdrage (VVB).

(76)

De Commissie is de mening toegedaan dat de begroting voor promotie en reclame volledig uit staatsmiddelen bestaat, en wel om de onderstaande redenen.

(77)

De Commissie is er steeds van uitgegaan dat de verplichte bijdragen die door de ondernemingen van een sector worden betaald voor de financiering van een financiële steunmaatregel, te vergelijken zijn met parafiscale heffingen en bijgevolg als staatsmiddelen moeten worden beschouwd wanneer die bijdragen door de staat worden opgelegd of de opbrengst van die bijdragen via een bij wet opgericht orgaan wordt doorgegeven.

(78)

De bijdragen die in het onderhavige geval worden betaald, zijn opgelegd door de Franse regering in het kader van een procedure voor verlenging van de bedrijfskolomovereenkomsten. Deze overeenkomsten zijn verlengd via de goedkeuring van een in het Staatsblad van de Franse Republiek bekendgemaakt besluit. Dit betekent dat voor een volledige toepassing van de bijdragen een overheidsbesluit nodig is.

(79)

Uit de jurisprudentie van het Hof van Justitie kan evenwel worden opgemaakt dat, wanneer wordt onderzocht of een maatregel kenmerken van staatssteun vertoont, tevens moet worden nagegaan of die maatregel aan de staat kan worden toegerekend  (9). In recente jurisprudentie (10) worden aspecten behandeld die ook in het kader van dit dossier nader moeten worden onderzocht.

(80)

Naar de mening van het Hof vielen bepaalde maatregelen die de leden van de beroepsorganisaties hebben gefinancierd met bij de leden geïnde middelen, niet onder het toepassingsgebied van artikel 87, lid 1, van het Verdrag, aangezien (a) de bijdragen voor de financiering van de maatregel moesten worden gebruikt, (b) de instantie of de overheid op geen enkel moment de bevoegdheid had om vrij over die middelen te beschikken, en (c) de maatregel uitsluitend toe te rekenen was aan de leden van de betrokken beroepsorganisatie en geen deel uitmaakte van het overheidsbeleid (…).

(81)

Uit die jurisprudentie blijkt dat de maatregel niet aan de staat kan worden toegerekend, wanneer de staat uitsluitend als bemiddelaar optreedt en dus niet intervenieert in het vastleggen van de beleidskeuzes van de sector, noch op om het even welk moment kan beschikken over de geïnde middelen, die verplicht voor de financiering van de betrokken maatregel worden gebruikt. Bijgevolg kan ervan worden afgezien de maatregelen als staatssteun aan te merken.

(82)

In het onderhavige geval is echter niet voldaan aan de in de Zaak Pearle vastgestelde criteria. De bijdrage van 50 % die de staat levert voor de financiering van deze reclame- en promotieactiviteiten toont duidelijk aan dat de activiteiten deel uitmaken van het overheidsbeleid; derhalve moeten de middelen die voor de financiering ervan worden gebruikt, in hun geheel worden aangemerkt als overheidsmiddelen voor activiteiten die aan de staat kunnen worden toegerekend.

(83)

De maatregelen komen uitsluitend ten goede aan de Franse producenten van likeurwijn en zijn bijgevolg selectief.

(84)

De likeurwijnproducenten krijgen een economisch voordeel in de vorm van financiering voor verschillende activiteiten (onderzoeksprojecten, technische bijstand, ontwikkeling van kwaliteitsproducten, promotie en reclame). Dit voordeel bevordert de concurrentiepositie van degenen die het ontvangen. Volgens vaststaande rechtspraak van het Hof betekent een verbetering van de concurrentiepositie van een onderneming als gevolg van staatssteun in het algemeen dat de mededinging ten opzichte van andere ondernemingen die niet dezelfde steun krijgen, wordt vervalst (11).

(85)

Het handelsverkeer tussen de lidstaten kan door deze steun ongunstig worden beïnvloed, omdat de steun de nationale productie bevoordeelt ten nadele van de productie van de andere lidstaten. In de wijnsector speelt concurrentie op communautair niveau een zeer grote rol, zoals blijkt uit het feit dat voor de sector een gemeenschappelijke marktordening is vastgesteld.

(86)

In de volgende tabel wordt ter illustratie een overzicht gegeven van de handel in wijnproducten in Frankrijk en de EU in de jaren 2001, 2002 en 2003 (12).

(87)

Een aantal maatregelen zou buiten de Europese Unie worden uitgevoerd. Gezien de onderlinge afhankelijkheid van de markten waarop de communautaire marktdeelnemers actief zijn, is het evenwel niet uitgesloten dat steun de concurrentiepositie van de marktdeelnemers (13), en dus ook de concurrentie tussen de lidstaten kan vervalsen, zelfs indien de steun ten gunste komt van de producten die bestemd zijn voor uitvoer uit de Gemeenschap (14).

(88)

Gezien het voorgaande vallen de onderhavige maatregelen onder artikel 87, lid 1, van het Verdrag en kunnen ze alleen als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt worden aangemerkt indien ze in aanmerking komen voor een in dat artikel beschreven afwijking.

(89)

De enige afwijking die in deze fase kan worden toegepast, is vastgesteld in artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag. Daar is bepaald dat steunmaatregelen om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of van bepaalde regionale economieën te vergemakkelijken, als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kunnen worden beschouwd, mits de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad.

(90)

Om voor die afwijking in aanmerking te komen, moeten de betrokken steunmaatregelen in overeenstemming zijn met de wetgeving inzake staatssteun. De Commissie gaat in de eerste plaats na of Verordening (EG) nr. 1/2004 van de Commissie van 23 december 2003 betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op staatssteun voor kleine en middelgrote ondernemingen die landbouwproducten produceren, verwerken en afzetten (15), van toepassing is. Is die verordening niet van toepassing, dan onderzoekt de Commissie of andere rechtsgrondslagen, zoals richtsnoeren of communautaire kaderregelingen, gelden.

(91)

Aangezien de geplande steun niet enkel bestemd is voor kleine en middelgrote ondernemingen, is Verordening (EG) nr. 1/2004 niet van toepassing. De Commissie heeft zich bij de beoordeling gebaseerd op de volgende instrumenten: a) de richtsnoeren inzake staatssteun in de landbouwsector (16) (hierna „de landbouwrichtsnoeren” genoemd); b) de communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor reclame voor in bijlage I van het Verdrag vermelde producten en voor bepaalde niet in bijlage I vermelde producten (17) (hierna „de reclamerichtsnoeren” genoemd) en c) de communautaire kaderregeling inzake staatssteun voor onderzoek en ontwikkeling (18) (hierna „de kaderregeling” genoemd).

(92)

Aangezien men de geplande steun ten minste gedeeltelijk wil financieren met verplichte bijdragen die kunnen worden gelijkgesteld met parafiscale heffingen, is ook de wijze waarop de steun wordt gefinancierd, door de Commissie beoordeeld.

(93)

De communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor reclame voor in bijlage I bij het Verdrag vermelde producten en voor bepaalde niet in bijlage I vermelde producten (19) (hierna „reclamerichtsnoeren” genoemd) voorzien in negatieve en positieve criteria waaraan alle nationale steunregelingen moeten voldoen. Volgens de punten 16 tot en met 30 van de reclamerichtsnoeren mag het bijvoorbeeld niet gaan om reclameactiviteiten die niet in overeenstemming zijn met artikel 28 van het Verdrag of met het afgeleide Gemeenschapsrecht, en mogen de activiteiten niet gericht zijn op bepaalde ondernemingen.

(94)

Volgens de Franse autoriteiten zullen de activiteiten niet ten gunste komen van bepaalde ondernemingen, zal de reclame andere communautaire producten niet in een kwaad daglicht stellen en zullen geen nadelige vergelijkingen worden gemaakt door te verwijzen naar de nationale oorsprong van de producten.

(95)

De verwijzingen naar de nationale oorsprong moeten ondergeschikt zijn aan de hoofdboodschap die via de campagne aan de consument wordt overgebracht en mogen niet de hoofdreden vormen waarom de consument tot de aanschaf van het product wordt aangezet. In het onderhavige dossier is het belangrijk dat de verwijzing naar de Franse oorsprong van de producten niet de hoofdboodschap is die in de campagnes op Frans grondgebied wordt uitgedragen.

(96)

Uit de door de Franse autoriteiten opgestuurde monsters en de verbintenis die Frankrijk in dit verband expliciet is aangegaan, blijkt dat de nadruk niet speciaal zal worden gelegd op de nationale oorsprong van de betrokken producten en dat elke verwijzing naar de oorsprong ondergeschikt zal zijn aan de hoofdboodschap van de reclamecampagnes.

(97)

Wat de positieve criteria betreft, moeten de producten waarvoor gesubsidieerde reclame wordt gevoerd, overeenkomstig de punten 31 tot en met 33 van de reclamerichtsnoeren voldoen aan de volgende eisen: het moet gaan om landbouw- en andere producten waaraan een overschot bestaat of onvoldoende geëxploiteerde soorten, om nieuwe producten of vervangingsproducten waaraan geen overschot bestaat, om de ontwikkeling van bepaalde gebieden, om de ontwikkeling van kleine en middelgrote ondernemingen, of om producten van hoge kwaliteit, met inbegrip van producten van de biologische landbouw.

(98)

De Franse autoriteiten geven in een toelichting aan dat de maatregelen tot doel hebben de betrokken productiegebieden te ontwikkelen via de afzet van de typische producten die daar worden vervaardigd. Met de maatregelen wordt tegemoet gekomen aan de noodzaak het plaatselijke KMO-weefsel te versterken. Deze wijnbouwbranches draaien grotendeels op kleine, vaak familiale bedrijven met een gering aantal werknemers. Bovendien zijn de maatregelen bestemd voor de ontwikkeling van producten van hoge kwaliteit (gecontroleerde oorsprongsbenaming).

(99)

Wat de steun voor reclame ten gunste van landbouwproducten met een door de Gemeenschap geregistreerde beschermde oorsprongsbenaming of een door de Gemeenschap geregistreerde beschermde geografische aanduiding betreft (20), vergewist de Commissie zich ervan dat alle producenten van de gecontroleerde oorsprongsbenaming in gelijke mate recht op steun hebben, om zo te garanderen dat individuele producenten niet door de steun worden bevoordeeld. Dat betekent dat de reclamemaatregelen betrekking moeten hebben op de gecontroleerde oorsprongsbenaming zelf, en niet op om het even wel logo of etiket, tenzij alle producenten gemachtigd worden er gebruik van te maken. Om dezelfde redenen eist de Commissie dat bij steunverlening aan een producentengroepering wordt gegarandeerd dat de steun ten goede komt aan alle producenten, ongeacht of zij leden van die groepering zijn of niet.

(100)

De Franse autoriteiten hebben beloofd erop toe te zien dat de steun, via collectieve activiteiten, zonder enig onderscheid ten goede komt aan alle producenten van het gepromote product en aan de sector die betrokken is bij de afzet van dat product.

(101)

Krachtens punt 60 van de reclamerichtsnoeren mogen reclameactiviteiten voor maximaal 50 % met staatsmiddelen worden gefinancierd en moet het resterende bedrag door de begunstigde beroeps- en bedrijfskolomorganisaties worden verstrekt.

(102)

De Franse autoriteiten verbinden zich ertoe meer dan 50 % overheidsfinanciering te verlenen voor reclameactiviteiten binnen de Europese Unie. Het resterende bedrag moet door de marktdeelnemers van de betrokken landbouwsector worden betaald.

(103)

Voor activiteiten buiten de Europese Unie geldt een maximaal financieringspercentage van 80 %. De Commissie is namelijk van oordeel (21) dat de producenten eveneens een bijdrage tot de financiering van dit soort activiteiten moeten leveren, zoals met name is vastgesteld in Verordening (EG) nr. 2702/1999 van de Raad van 14 december 1999 inzake voorlichtings- en afzetbevorderingsactiviteiten voor landbouwproducten in derde landen (22). Met betrekking tot activiteiten die de Gemeenschap in derde landen uitvoert op het gebied van public relations, afzetbevordering en reclame voor landbouw- en voedingsproducten, moet overeenkomstig artikel 9 van die verordening een gedeelte van de benodigde financiële middelen voor rekening komen van de organisaties waarvan de voorstellen afkomstig zijn. Voor activiteiten met een looptijd van ten minste twee jaar moeten de organisaties doorgaans ten minste 20 % van de kosten voor hun rekening nemen en bedraagt de maximale bijdrage van de Gemeenschap en van de lidstaten respectievelijk 60 en 20 %. Een reële bijdrage van de begunstigden, ter hoogte van ten minste 20 % van de kosten, lijkt dan ook raadzaam om eventuele concurrentieverstoringen ten opzichte van andere communautaire producties in de hand te houden.

(104)

De door de Franse autoriteiten opgestuurde monsters van de promotie- en reclameactiviteiten die met de aangemelde steun zijn gefinancierd, bevestigen dat die autoriteiten hun verbintenissen op dat gebied gestand hebben gedaan.

(105)

De Commissie concludeert dat deze steun voldoet aan de op communautair niveau vastgestelde voorwaarden.

(106)

Wat betreft de activiteiten op het gebied van onderzoek en proefneming en de activiteiten ter verspreiding van de wetenschappelijk vooruitgang, is in punt 17 van de richtsnoeren voor staatssteun in de landbouwsector bepaald dat de steun voor onderzoek en ontwikkeling moet worden onderzocht aan de hand van de criteria die zijn uiteengezet in de geldende communautaire kaderregeling inzake staatssteun voor onderzoek en ontwikkeling (23). Overeenkomstig deze kaderregeling is een steunpercentage van 100 % verenigbaar met de gemeenschappelijke markt, zelfs in gevallen waarin de onderzoeks- en ontwikkelingswerkzaamheden worden uitgevoerd door ondernemingen, mits steeds wordt voldaan aan de volgende vier voorwaarden:

(107)

De Franse autoriteiten hebben zich verbonden tot het volgende:

(108)

De Commissie concludeert dat deze steun voldoet aan de op communautair niveau vastgestelde voorwaarden.

(109)

In punt 14 van de landbouwrichtsnoeren is bepaald dat dit soort steun met een steunintensiteit van 100 % mag worden verleend voor zover de steun beschikbaar is voor alle personen die daarvoor, op grond van objectief vastgestelde criteria, in het betrokken gebied in aanmerking komen, en het toegekende steunbedrag in totaal niet meer bedraagt dan 100 000 euro per begunstigde en per driejarige periode of, in het geval van KMO's, 50 % van de subsidiabele uitgaven, indien dit meer is. De Franse autoriteiten hebben zich ertoe verbonden deze voorwaarden in acht te nemen.

(110)

De Commissie concludeert dat deze steun voldoet aan de op communautair niveau vastgestelde voorwaarden.

(111)

In punt 13 van de landbouwrichtsnoeren is bepaald dat dit soort steun met een steunintensiteit van 100 % mag worden verleend voor zover de steun beschikbaar is voor alle personen die daarvoor, op grond van objectief vastgestelde criteria, in het betrokken gebied in aanmerking komen, en het toegekende steunbedrag in totaal niet meer bedraagt dan 100 000 euro per begunstigde en per driejarige periode of, in het geval van KMO's, 50 % van de subsidiabele uitgaven, indien dit meer is. De Franse autoriteiten hebben zich ertoe verbonden deze voorwaarden in acht te nemen.

(112)

De Commissie concludeert dat deze steun voldoet aan de op communautair niveau vastgestelde voorwaarden.

(113)

Overeenkomstig de jurisprudentie van het Hof van Justitie (25) is de Commissie doorgaans van oordeel dat de financiering van staatssteun uit verplichte heffingen van invloed kan zijn op de steun voor zover er een beschermend effect van uitgaat dat verder reikt dan de steun zelf. In het onderhavige geval vormen de bijdragen (VVB) inderdaad een verplichte heffing. Overeenkomstig dezelfde jurisprudentie is de Commissie van oordeel dat een steunmaatregel niet mag worden gefinancierd uit parafiscale heffingen die ook worden geheven op uit de andere lidstaten ingevoerde producten.

(114)

De VVB worden toegepast op de hoeveelheden likeurwijn met gecontroleerde oorsprongsbenaming die worden afgezet door de in het productiegebied van deze oorsprongsbenaming gevestigde wijnbouwers, beroepsstokers, handelaren en groothandelaren. In tegenstelling tot de heffingen die worden geïnd op grond van de communautaire richtlijnen inzake accijnzen op alcohol en alcoholhoudende dranken — aldus de Franse autoriteiten — hebben de onderhavige, door de bedrijfskolom te betalen heffingen per definitie alleen betrekking op likeurwijn met de betrokken gecontroleerde oorsprongsbenaming (die dus uitsluitend zijn geproduceerd in het wettelijk afgebakende gebied). Dit impliceert dat voor likeurwijn uit andere lidstaten geen VVB moet worden betaald.

(115)

Groothandelaren kunnen natuurlijk ook ingevoerde producten in de handel brengen. De Franse autoriteiten hebben evenwel gepreciseerd dat zij alleen een sectorale bijdrage moeten betalen voor onder de aanmelding vallende hoeveelheden likeurwijn met een gecontroleerde oorsprongsbenaming (d.w.z. Pineau des Charentes, Floc de Gascogne, Pommeau de Normandie en Macvin du Jura) en niet voor ingevoerde wijn.

(116)

Aangezien alleen de onder de steunregeling vallende nationale productie van likeurwijn met een gecontroleerde oorsprongsbenaming wordt belast, kan dus worden geconcludeerd dat geen enkel ingevoerd product wordt belast.

(117)

Voor de met parafiscale heffingen gefinancierde steun heeft het Hof nog andere criteria vastgesteld waaraan dit geval moet worden getoetst. In de Zaak Nygård (26) heeft het Hof bepaald dat een heffing als een schending van het discriminatieverbod van artikel 90 van het EG-Verdrag moet worden aangemerkt wanneer vooral belaste binnenlandse producten die op de binnenlandse markt worden verwerkt of verhandeld, profiteren van de voordelen die de bestemming van de opbrengst van de belasting met zich brengt, doordat zij de op deze producten drukkende last gedeeltelijk compenseren en aldus de uitgevoerde binnenlandse producten benadelen.

(118)

De steun voor promotie en reclame — de enige steun die met de VVB wordt gefinancierd — komt ten goede aan de afzetsector en kan een ander belang hebben voor de handelaren die uitsluitend actief zijn in de verkoop buiten Frankrijk of buiten de Europese Unie.

(119)

De Franse autoriteiten hebben echter beklemtoond dat zowel het nationaal comité voor Pineau des Charentes als het sectoraal comité voor Floc de Gascogne financiering verstrekken voor reclame- en promotieactiviteiten in Frankrijk, de Europese Unie en derde landen. De keuzes in dit verband worden onafhankelijk vastgesteld door de desbetreffende raden van bestuur, waarin alle actoren van de betrokken bedrijfskolom vertegenwoordigd zijn.

(120)

De bedrijfskolomorganisatie voor ciderbenamingen (IDAC — Interprofession des Appellations Cidricoles) en het sectoraal Comité voor de Jurawijn zijn tot dusverre niet van plan om activiteiten buiten de Franse markt te financieren. Volgens de Franse autoriteiten is het beleid van deze twee sectoren in de eerste plaats gericht op een optimale verankering op de nationale markt, in de wetenschap dat de verkoop van deze likeurwijn in het buitenland nog niet tot de vaste handelspraktijken behoort. De Franse autoriteiten benadrukken dat geen enkele handelaar door deze aanpak wordt benadeeld, aangezien de verkoop van deze wijn op andere markten dan de Franse van marginaal belang is en er nauwelijks gespecialiseerde handelaren zijn die deze producten aan het buitenland slijten.

(121)

De Franse autoriteiten garanderen in elk geval dat de uitgevoerde producten niet minder van de uit de sectorale bijdragen gefinancierde activiteiten zullen profiteren dan de in eigen land verkochte producten.

(122)

De Commissie neemt deze verbintenis ter kennis en concludeert uit de door Frankrijk overgelegde gegevens dat in deze fase geen sprake lijkt te zijn van discriminatie ten aanzien van uitgevoerde likeurwijn.

(123)

De Commissie vestigt niettemin de aandacht van de Franse autoriteiten op de gevolgen van het Nygård-arrest op het gebied van discriminatie tussen uitgevoerde producten en nationaal afgezette producten. Zo heeft het Hof bepaald dat de nationale rechter moet vaststellen in hoeverre de uitgevoerde producten eventueel worden gediscrimineerd. Daartoe moet hij tijdens een referentieperiode nagaan in hoeverre de bedragen die in totaal uit hoofde van de betrokken heffing zijn geïnd op de binnenlandse producten die op de binnenlandse markt worden verwerkt of verhandeld, het financieel equivalent vormen van de voordelen waarvan uitsluitend deze producten profiteren.

(124)

Er zij nogmaals op gewezen dat staatssteun die wegens enkele van zijn modaliteiten andere verdragsbepalingen schendt, niet als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kan worden aangemerkt. De Commissie heeft in dit verband onderzocht of de klacht die AEVP tegen steunmaatregel N 703/95 heeft geuit over een mogelijke inbreuk op artikel 90 van het Verdrag, gegrond was. De Commissie wijst er bovendien op dat AEVP in het kader van de onderhavige procedure geen opmerkingen heeft ingediend.

(125)

Artikel 90 van het Verdrag luidt als volgt: „De lidstaten heffen op producten van de overige lidstaten, al dan niet rechtstreeks, geen hogere binnenlandse belastingen van welke aard ook dan die welke, al dan niet rechtstreeks, op gelijksoortige nationale producten worden geheven”.

(126)

In het onderhavige geval is het accijnstarief voor likeurwijn in Frankrijk hetzelfde als dat voor Franse wijn en voor wijn uit andere lidstaten.

(127)

Er zou alleen sprake zijn van een tegen artikel 90 van het Verdrag indruisende binnenlandse belasting, indien door de Franse producenten betaalde belasting gedeeltelijk gecompenseerd werd door uitsluitend voor die producenten bestemde steun en dus alleen de niet-Franse producenten de betrokken belasting voor het volle pond zouden moeten betalen.

(128)

In de eerste plaats moet worden vastgesteld dat belastingen niet onder het toepassingsgebied van de Verdragsbepalingen over staatssteun vallen, tenzij ze dienen als instrument voor de financiering van de steunmaatregelen en een integraal onderdeel van de desbetreffende steun vormen.

(129)

Hieruit volgt dat de belasting op likeurwijn alleen een invloed heeft op de beoordeling van de verenigbaarheid van de geplande steun en alleen moet worden onderzocht, indien er een voldoende nauwe band bestaat tussen die belasting en de steunmaatregel.

(130)

In het arrest Streekgewest Westelijk Noord-Brabant (27), dat het Hof van Justitie op 13 januari 2005 heeft gewezen na inleiding van de in artikel 88, lid 2, van het Verdrag bedoelde procedure tegen in de onderhavige beschikking behandelde steun, wordt verduidelijkt in welke omstandigheden sprake is van een voldoende nauwe band tussen een belasting en een steunmaatregel en men ervan kan uitgaan dat de belasting integraal deel uitmaakt van de steun.

(131)

Overeenkomstig punt 26 van de motivering van dat arrest wordt een belasting, of een deel van een belasting, als een integraal onderdeel van een steunmaatregel beschouwd, indien krachtens de relevante nationale regeling een dwingend bestemmingsverband bestaat tussen de belasting en de steun, in die zin dat de opbrengst van de belasting rechtstreekse invloed heeft op de omvang van de steun en bijgevolg op de beoordeling van de verenigbaarheid van deze steun met de gemeenschappelijke markt.

(132)

In de Zaak Streekgewest heeft het Hof bovendien gestipuleerd dat zelfs indien het voordeel (de steun) met het oog op de raming van de begroting van de lidstaat wordt aangepast aan de verhoging van de belasting, dat op zich niet volstaat om aan te tonen dat er sprake is van een dwingend verband tussen de belasting en het voordeel (28).

(133)

Volgens Frankrijk vloeien de inkomsten van de onderhavige belasting naar de algemene staatsbegroting en bestaat er geen enkele rechtsgrond voor de compensatie van de door de likeurwijnproducenten betaalde accijnzen. De Commissie beschikt over geen informatie die op het tegendeel wijst. Op basis van deze vaststelling concludeert de Commissie dat er geen dwingend bestemmingsverband bestaat tussen de inkomsten van de belasting op likeurwijn en de steun die voor die producten wordt verleend; bovendien hoeft in dit verband niet te worden aangetoond dat er geen kwantitatief verband bestaat tussen de door Frankrijk geïnde bedragen en de bedragen die in het kader van de steunregeling worden uitgegeven.

(134)

Ter informatie: de Commissie maakt uit de cijfertabellen die Frankrijk na inleiding van de procedure van artikel 88, lid 2, van het Verdrag heeft ingediend, op dat er geen enkel kwantitatief verband bestaat tussen de belastingsontvangsten voor de verschillende producten en de voor die producten verleende steun.

(135)

Gezien het ontbreken van een voldoende nauwe band tussen de belasting en de geplande steun, hoeft in het kader van de in artikel 88 van het Verdrag bedoelde procedure niet te worden nagegaan welke gevolgen deze belasting heeft op de verenigbaarheid van de aangemelde steunmaatregelen met de gemeenschappelijke markt, met name gelet op artikel 90 van het Verdrag.

(136)

Gezien het voorgaande concludeert de Commissie dat de door Frankrijk geplande steun in aanmerking komt voor de in artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag bedoelde afwijking en als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kan worden aangemerkt.

6.2.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 32/49

(1)

Op 24 maart 2003 ontving de Commissie een klacht betreffende een aantal vermoedelijke steunmaatregelen ten gunste van Schneider Technologies AG (hierna „Schneider AG” genoemd). De indiener van de klacht, Gebrüder Schneider GmbH & Co. KG, is een houdstermaatschappij die de aandelen van Schneider AG in bezit had en eigendom is van twee broers van de familie Schneider.

(2)

Op 14 juli 2004 leidde de Commissie ten aanzien van drie leningen van de Bayrische Landesanstalt für Aufbaufinanzierung (hierna „LfA” genoemd) en twee leningen van de Bayrische Forschungsstiftung (hierna „BFS” genoemd) voor onderzoek en ontwikkeling (O&O) de formele onderzoeksprocedure in. Het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure is op 22 februari 2005 (2) in het Publicatieblad van de Europese Unie bekendgemaakt. De Commissie verzocht alle betrokkenen hun opmerkingen over de vermoede steunmaatregel kenbaar te maken. Er werden geen opmerkingen van derden ontvangen. (3) Duitsland reageerde op de inleiding van de formele onderzoeksprocedure per brief van 16 en 24 september 2004, die telkens op dezelfde dag geregistreerd werden.

(3)

De Commissie verzocht op 6 september 2005 om aanvullende informatie die Duitsland per brief van 5 oktober 2005 (geregistreerd op 6 oktober 2005) verstrekte. Verdere aanvullende informatie werd op 6 februari 2006 (geregistreerd op 7 februari 2006) medegedeeld.

(4)

Schneider AG was een groot Duits bedrijf, gevestigd in Türkheim (Beieren), dat kleurentelevisietoestellen produceerde. Daarnaast nam het bedrijf in de jaren 90 deel aan een ambitieus project voor de ontwikkeling van laser-display-technologie, waarmee scherpere beelden, een hogere lichtprestatie, een onbeperkte beeldschermgrootte en een flexibel projectievlak mogelijk werden. Beide activiteiten werden tussen 2000 en 2002 overgedragen aan twee nieuw opgerichte dochterbedrijven van Schneider AG, namelijk Schneider Electronics AG (hierna „SE” genoemd) die de productie van televisietoestellen overnam, en Schneider Laser Technologies AG (hierna „SLT” genoemd).

(5)

LfA, die de bevordering van de regionale economie tot opdracht heeft, bezat sinds 1998 aandelen in Schneider AG. In 1999 en 2000 was LfA met een aandeel van 35,6 % de grootste aandeelhouder. Lehman Brothers, een particuliere investeringsbank, had 26,6 % van de aandelen in handen, Gebr. Schneider GmbH & Co. KG 14,6 % en andere particuliere investeerders 23,2 %.

(6)

Op dat ogenblik werd de kans op succes van Schneider AG, gezien haar leidende rol op het gebied van de laser-display-technologie, door de markt als zeer positief ingeschat. Tussen 1998 en 2000 vertienvoudigde de koers van de aandelen van Schneider bijna; van 1999 tot 2000 steeg de koers ongeveer tweeëneenhalf maal. Deze positieve verwachting voor de toekomst van het bedrijf werd ook gedeeld door de op één na grootste investeerder, Lehman Brothers. Dit blijkt uit een studie van april 2000 waarin voor de divisie consumentenelektronica vanaf eind 2000 en voor de laser-display-technologie vanaf het laatste kwartaal van 2001 winst werd voorspeld. Lehman Brothers nam van medio 1999 tot medio 2000 [...] (*1) aandelen van LfA over.

(7)

De prestaties van de onderneming verliepen echter niet naar verwachting. SE produceerde televisietoestellen van mindere kwaliteit en kon niet concurreren met de goedkope toestellen die voornamelijk uit Azië werden ingevoerd. Aangezien de divisie televisietoestellen geen winst opleverde, beschikte Schneider AG niet over de middelen die SLT nodig had om zijn werkzaamheden voor de lasertechnologie voort te zetten. Deze werkzaamheden verliepen aanzienlijk trager dan eerst was verwacht. Pas in mei 2000 stond een eerste prototype ter beschikking, veel later dan gepland, en dit was slechts geschikt voor industrieel gebruik. Tot 2002 had het bedrijf geen product ontwikkeld dat voor particuliere afnemers geschikt was, hetgeen het eigenlijke economische doel van SLT geweest was.

(8)

In maart 2002 werden drie afzonderlijke insolventieprocedures voor Scheider AG en de beide dochterbedrijven ingeleid. De curator verkocht de activa van Schneider AG en SE aan het Chinese elektronicabedrijf TCL, en de activa van SLT aan Jenoptik Laser, Optik, Systeme GmbH (hierna „LOS” genoemd). TCL en LOS hadden respectievelijk het hoogste bod gedaan.

(9)

In haar besluit tot inleiding van de formele onderzoeksprocedure uitte de Commissie twijfels over de verenigbaarheid van de volgende twee maatregelen.

(10)

De drie leningen van LfA maakten deel uit van een omvattend plan dat in het najaar van 1999 was overeengekomen tussen LfA, Lehman Brothers, de klager en een pool van banken. Duitsland verklaarde dat het bedrijf in 1998 verlies boekte, nadat het tevergeefs had geprobeerd de verkoop van televisietoestellen via de gespecialiseerde detailhandel te doen toenemen. Om die reden besloot het bestuur het bedrijf te herstructureren en de OEM-activiteiten uit te bouwen. Voor de financiering van deze herstructurering, en om de voorfinanciering van de grote orders en de verliezen te dekken, had het bedrijf behoefte aan liquiditeit.

(11)

De eerste LfA-lening („Lening 1”) ten belope van 2,1 miljoen euro werd in september 1999 toegestaan tegen een rentevoet van [...] %. De tweede LfA-lening („Lening 2”) ten belope van 5,1 miljoen euro werd eveneens in september 1999 toegestaan tegen een rentevoet van [...] %. De derde lening („Lening 3”) ten belope van 5,6 miljoen euro werd in februari 2000 toegestaan; de rentevoet bedroeg [...] %. De beide eerste leningen werden voor een duur van een jaar verleend, lening 3 liep tot 31 december 2001 en had bijgevolg een looptijd van bijna twee jaar.

(12)

In september 2000 werden de beide eerste leningen tot 30 september 2002 (dus met nog eens twee jaar) verlengd en de rentevoet verhoogd: voor lening 1 tot [...] % en voor lening 2 tot [...] %. In december 2000 werd ook lening 3 tot 30 september 2002 verlengd en de rentevoet op [...] % gebracht.

(13)

Als zekerheid voor lening 1 dienden in hoofdzaak verpande gronden, de overdracht van handelsvorderingen en een pandrecht (Sicherungsübereignung) op de goederen. Deze zekerheid stond echter lager in rang dan de vorderingen van de poolbanken die immers voordien al leningen hadden verleend. Leningen 2 en 3 werden zonder extra zekerheden verleend. Duitsland verklaarde dat in de plaats van zekerheden een hogere rentevoet was overeengekomen. De feitelijke waarde van de zekerheden voor LfA als aandeelhouder in Schneider AG was zeer laag, aangezien naar Duits recht de aandeelhouderslening naar alle waarschijnlijkheid volgens paragraaf 30 van het wetboek vennootschapsrecht als bijstorting bij het basiskapitaal zou worden beschouwd.

(14)

De particuliere partners droegen het volgende bij:

(15)

In 1994 en 1997 verstrekte de Bayrische Forschungsstiftung (BFS) aan Schneider AG twee subsidies ten belope van in totaal 9 050 121,88 euro. (4)

(16)

De eerste subsidie van 6 498 468,68 euro (5) werd op 16 december 1994 uitbetaald en diende voor de financiering van het project „laser-display-technologie” (hierna„project 1” genoemd). Deze subsidie werd tijdens de looptijd van het project (tussen januari 1995 en juni 1997) in meerdere tranches uitbetaald. De subsidiabele kosten bedroegen 12 484 972,74 euro, de steunintensiteit lag bij 48,9 %.

(17)

Project 1 had tot doel de grondslag te leggen voor nieuwe arbeidsmethoden voor de projectie van grote kleurbeelden met een hoge resolutie en de wetenschappelijk-technische basis te ontwikkelen voor de afzonderlijke componenten van het latere systeem.

(18)

Bij de toekenning van de subsidie werd met de volgende projectkosten rekening gehouden: (*2)

(19)

Duitsland bevestigde dat de gemaakte kosten direct op het onderzoeksproject betrekking hadden.

(20)

In overeenstemming met de subsidieovereenkomsten werden de resultaten van het project gepubliceerd en algemeen toegankelijk gemaakt.

(21)

BFS financierde daarnaast nog volledig het onderzoekproject „Blauer Laser” van de universiteit van Würzburg. De projectkosten liepen op tot 0,26 miljoen euro. Project 1 en het project „Blauer Laser” werden op verzoek van de BSF met elkaar verbonden met het oog op de verwachte wetenschappelijke knowhow-transfer.

(22)

De tweede subsidie ten belope van 2 551 653,20 euro werd op 23 juli 1997 toegekend. Deze subsidie diende voor de financiering van het project „laser-display-technologie — systeemintegratie en prototypen” (hierna „project 2” genoemd), aansluitend op project 1. Deze subsidie werd tijdens de looptijd van het project (tussen april 1997 en september 1999) in meerdere tranches uitbetaald. De subsidiabele kosten werden op 5 103 293,22 euro geraamd, zodat het steunintensiteit 50 % bedroeg.

(23)

Het was de bedoeling in het kader van project 2 de resultaten van project 1 verder te ontwikkelen; voorts moest worden getracht de belangrijkste afzonderlijke componenten tot één systeem te integreren. De werkzaamheden omvatten daarnaast onderzoek naar het creëren van beelden met een picoseconden impulslaser, naar de laserbestendigheid van de afzonderlijke componenten en naar de miniaturisering van monochrone lasersystemen.

(24)

Bij de toekenning van de subsidie werd met de volgende projectkosten rekening gehouden:

(25)

Duitsland bevestigde dat de gemaakte kosten direct op het onderzoeksproject betrekking hadden.

(26)

In overeenstemming met de subsidieovereenkomsten werden de resultaten van het project gepubliceerd en algemeen toegankelijk gemaakt. Op verzoek moest tegen marktvoorwaarden gebruiksrecht worden verleend.

(27)

Met betrekking tot de drie leningen was de Commissie in eerste instantie de mening toegedaan dat deze leningen waarschijnlijk met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie verenigbaar waren. Zij beschikte echter niet over preciezere informatie om tot een definitief oordeel te kunnen komen. Voorts twijfelde de Commissie eraan of de beide lasertechnologieprojecten verenigbaar waren met de staatssteunregels van de Gemeenschap.

(28)

Er werden geen opmerkingen van derden ontvangen.

(29)

In zijn opmerkingen bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure hield Duitsland staande dat de leningen geen staatssteun waren omdat zij met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie in overeenstemming waren.

(30)

Wat de O&O-subsidies betreft, verklaarde Duitsland dat naar Duitse opvatting beide projecten als industrieel onderzoek moesten gelden en dat bijgevolg subsidies toteen hoogte van 50 % van de subsidiabele kosten in overeenstemming waren met de op dat moment van kracht zijnde regelgeving inzake O&O-subsidies. Inzake project 2 verklaarde Duitsland dat de projecttitel „systeemintegratie en prototypen” misleidend was, omdat het project tot doel had gehad de afzonderlijke componenten van het project nader te onderzoeken.

(31)

In artikel 87 van het EG-Verdrag wordt bepaald dat steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde bedrijven of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt zijn, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt. Om vast te stellen of aandeelhoudersleningen van overheidsinstellingen staatsteun zijn in de zin van artikel 87 van het EG-Verdrag, moet worden nagegaan of een particuliere investeerder in een markteconomie in vergelijkbare omstandigheden een lening onder vergelijkbare voorwaarden zou hebben toegekend.

(32)

De Commissie is van mening dat de drie leningen met grote waarschijnlijkheid niet als staatssteun moeten worden beschouwd, omdat het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie in acht werd genomen. Volgens informatie die de Commissie ter beschikking stond, was het in de omstandigheden van 1999 en 2000 ten eerste economisch niet ongerijmd aan Schneider AG leningen toe te staan met een rentevoet tussen [...] %, [...] % en [...] % (referentievoet van de Commissie: 4,76 %), die later werd verhoogd tot [...] %,[...] % en [...] % (referentievoet van de Commissie: 5,7 %). Het vertrouwen van de markt in toekomstige winst van Schneider AG (in de eerste plaats door haar leidende positie op het gebied van de lasertechnologie) kwam onder meer tot uiting in het feit dat de aandelenkoers van Schneider AG tussen 1998 en 2000 bijna met het tienvoudige steeg en de strategische investeringsbank Lehman Brothers na een zeer positieve studie in deze periode nog eens [...] aandelen van Schneider AG kocht. In juli 2000 was ongeveer 50 % van het bedrijfskapitaal in bezit van ongeveer 40 strategische investeerders. Ten tweede legde LfA veel meer voorzichtigheid aan de dag dan de particuliere aandeelhouder Lehman Brothers. Lehman Brothers verhoogde het bedrijfskapitaal van Schneider AG in december 1995 met 25 miljoen euro en was met nog eens 46 miljoen euro hoofdinvesteerder bij de kapitaalverhoging van februari 2000. Afgezien van haar deelname aan de kapitaalverhoging van februari met ongeveer 8,74 miljoen euro (reeds in het besluit tot inleiding van de formele onderzoeksprocedure als verenigbaar beschouwd met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie) stelde LfA daarnaast nog 12,8 miljoen euro ter beschikking uitsluitend in de vorm van rentedragende terugvorderbare leningen. Ten derde was de rentevoet van LfA hoger dan de rentevoet van de poolbanken, zowel bij de oorspronkelijke toekenning van de lening (september 1999 en februari 2000), als bij de verlenging achteraf (september en december 2002).

(33)

Toch blijven er nog enkele twijfels over de aard van deze leningen. In het licht van de taak van LfA om de regionale economie te bevorderen en aan de hand van de beschikbare informatie kan de Commissie niet uitsluiten dat de investering tot doel had Schneider AG een moeilijke periode te helpen overbruggen en arbeidsplaatsen in de regio veilig te stellen. Daarnaast is onduidelijk of de hogere rentevoet volstond om te compenseren voor de ontbrekende zekerheden. Schneider AG bevond zich financieel in een moeilijke situatie toen de leningen werden toegekend en het bleef mogelijk dat de lasertechnologie op een mislukking zou uitdraaien. Het is moeilijk uit te maken of de hogere rente volstond om dit risico te dekken.

(34)

De Commissie is van mening dat de vraag of de LfA-leningen staatssteun zijn of niet, onbeantwoord kan worden gelaten. Zelfs indien de leningen als onverenigbare staatssteun zouden worden beschouwd, zou een negatieve beschikking tot terugvordering van de subsidies zonder voorwerp zijn, aangezien er geen onderneming meer bestaat die direct of indirect door de vermeende staatssteun zou worden begunstigd.

(35)

De begunstigde van de lening was formeel gesproken Schneider AG. SE en SLT werden pas na toekenning van de lening opgericht, hoewel niet kan worden uitgesloten dat zij door de lening werden begunstigd. De insolventieprocedures tegen de drie Schneider-bedrijven werden in maart 2002 ingeleid en alle drie bedrijven zijn geliquideerd. De leningsschuld werd bij de failliete boedel gevoegd.

(36)

De activa van de drie bedrijven werden door de curator onder toezicht van de faillissementsrechtbank verkocht. De Commissie is van oordeel dat voor de afzonderlijke activa de marktprijs werd betaald, zodat de voordelen van de subsidie niet aan een van de kopers werden doorgegeven.

(37)

De staatssteun wordt door de deelstaat Beieren via BFS verleend. De financiering komt dus uit staatsmiddelen en moet als staatssteun gelden. Schneider AG werd begunstigd door de financiering van het door SLT uitgevoerde gedeelte van project 1 en project 2. Aangezien er voor consumentenelektronica handelsverkeer tussen de lidstaten bestaat, dreigt deze maatregel de concurrentie te verstoren en het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig te beïnvloeden. De subsidies voor project 1 en project 2 vormen dus staatssteun.

(38)

In het geval van de financiering van het project „Blauer Laser” van de universiteit Würzburg wordt de financiering met overheidsgelden door de Commissie echter niet als staatssteun beschouwd. Het project betrof basisonderzoek met als doel de wetenschappelijke en technische kennis in het algemeen te vergroten. Volgens punt 2.2 van het communautaire kader voor staatssteun voor onderzoek en ontwikkeling van 1986 (7) (dat in 1994 op het ogenblik van de subsidie van kracht was), wordt steun voor basisonderzoek normaal gesproken niet als staatssteun beschouwd. „In uitzonderlijke gevallen waarbij dergelijk onderzoek in of in opdracht van bepaalde ondernemingen wordt uitgevoerd, kan de Commissie evenwel de mogelijkheid niet uitsluiten dat de steun toch onder de bepalingen van artikel 92, lid 1 [nu 87, lid 1] valt.” Een dergelijke situatie doet zich hier niet voor. Het project werd niet voor Schneider doorgevoerd. De subsidieaanvraag werd door de universiteit Würzburg onafhankelijk ingediend en de subsidie werd rechtstreeks aan de universiteit uitbetaald. Volgens de door Duitsland aan de Commissie verstrekte informatie waren de resultaten van het universitaire onderzoek voor Schneider AG niet relevant, aangezien het bedrijf een eigen kijk had op de oplossing van problemen in verband met de blauwe laser. Schneider AG verrichtte zijn eigen onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten onafhankelijk van het project „Blauer Laser” en maakte geen gebruik van de resultaten van het universitaire onderzoek voor zijn eigen technische oplossing. Beide projecten waren op verzoek van BFS aan elkaar gekoppeld omdat zij uitzicht boden op synergieën die dan uiteindelijk niet van de grond kwamen.

(39)

De O&O-subsidies moeten worden beoordeeld in het licht van het communautaire kader voor staatssteun voor onderzoek en ontwikkeling (hierna „O&O-kaderregeling” genoemd) van 1986 (8) en 1996 (9), volgens welke staatssteun voor basisonderzoek, industrieel (basis-)onderzoek en pre-commerciële ontwikkeling toegestaan is.

(40)

Project 1 kan worden beschouwd als industrieel basisonderzoek in de zin van bijlage 1 bij de O&O-kaderregeling van 1986. (10) Het was de bedoeling van het onderzoek door nieuwe theoretische en experimentele werkzaamheden volledig nieuwe kennis op het gebied van de projectie van grote kleurbeelden met een hoge resolutie voor diverse toepassingsgebieden te verkrijgen en de wetenschappelijke en technische grondslagen te ontwikkelen voor de afzonderlijke componenten van een toekomstig laser-display-systeem.

(41)

BFS steunde het project voor 48,98 %; dit betekent dat de steunintensiteit onder het voor industrieel basisonderzoek geldende plafond van 50 % ligt.

(42)

De Commissie is van oordeel dat de O&O-subsidies een stimulerend effect hadden aangezien het project zonder de staatssteun geen doorgang had gevonden. Het project ging gepaard met een zeer hoog technisch en economisch risico, de technologie was zeer vernieuwend en vereiste fundamenteel onderzoek en een hoog volume input. Dit werd door een externe studie bevestigd die door BFS was aangevraagd alvorens tot de subsidie te besluiten. De ondervraagde deskundigen waren van mening dat het project gezien zijn grote complexiteit en ambitieuze doelstelling slechts met aanzienlijke steunverlening kon worden doorgevoerd. Als het grootste technische risico werd de precieze beeldweergave beschouwd. De deskundigen bevestigden eveneens dat deze geheel nieuwe technologie een groot aantal afzonderlijke problemen opwierp die alleen in het kader van een intensief, geconcentreerd en financieel goed voorzien O&O-project konden worden opgelost.

(43)

Met betrekking tot project 2 voerde Duitsland aan dat ook dit project als basisonderzoek moet worden beschouwd. (11) Volgens door Duitsland verstrekte informatie beantwoordden de werkzaamheden van dit project ondanks de misleidende ondertitel („systeemintegratie en prototypen”) volgens hun aard wel degelijk aan de gegeven definitie. Duitsland verklaarde dat het project tot doel had de afzonderlijke componenten van de technologie verder te ontwikkelen. Daarom moest het project volgens BFS volledig als industrieel onderzoek gelden. Bovendien werd het eerste prototype enkele maanden na afsluiting van project 2 ontwikkeld, waarbij het prototype voor industrieel gebruik was bestemd, en niet, zoals oorspronkelijk gepland, voor commercieel gebruik. Het eigenlijke pre-commerciële onderzoek kwam pas na project 2 en zonder overheidsfinanciering.

(44)

De Commissie vraagt zich af of het project niet ten minste gedeeltelijk tot de pre-commerciële ontwikkeling (12) moet worden gerekend. De steun zou dan tot 25 % begrensd zijn en zou volgens punt 5.5 en 5.9 van de O&O-kaderregeling van 1996 moeten overeenstemmen met het gewogen gemiddelde van de toegestane steunintensiteiten. Volgens de opvatting van de Commissie zou de integratie van de afzonderlijke componenten tot één systeem onder de definitie van pre-commerciële ontwikkeling kunnen vallen. Bovendien werd het eerste prototype slechts enkele maanden na afsluiting van project 2 afgewerkt, hetgeen erop wijst dat het project op de ontwikkeling van een eerste prototype gericht was.

(45)

Een verdergaand onderzoek van deze kwestie zou echter overbodig zijn, aangezien eventuele onverenigbare steunmaatregelen de markt niet meer zouden verstoren. De O&O-subsidies werden aan Schneider AG verleend. SE en SLT werden pas later opgericht. Het is zeer onwaarschijnlijk dat de televisietoestellenproducent SE door de O&O-subsidie voor het onderzoek naar de lasertechnologie werd bevoordeeld; deze subsidie werd volledig op de afgesproken manier gebruikt. SLT zou door de steun een voordeel kunnen hebben gehad. Ondertussen werden de bedrijven echter geliquideerd, de O&O-subsidies bij de failliete boedel gevoegd (13) en de activa tegen marktprijzen verkocht (zie punt 36).

(46)

Die Commissie is van oordeel dat het technologische en economische risico bij project 2 nog zeer hoog was en SLT het project zonder steun van BFS niet had kunnen verwezenlijken. Zoals reeds project 1 had ook project 2 een sterk innoverend karakter en waren er aanzienlijke middelen voor nodig.

(47)

De Commissie komt tot het besluit dat de O&O-subsidie ten bedrage van 6 498 468,68 euro voor project 1 en 50 % van de O&O-subsidie voor project 2, namelijk 1 275 826,60 euro, verenigbaar waren met de communautaire staatssteunregels.

(48)

Wat betreft de drie leningen voor een totaalbedrag van 12,8 miljoen euro en de 50 % van de O&O-subsidie voor project 2, kan volgens de Commissie uit de beschikbare informatie geen definitief besluit worden getrokken. De beslissende vraag of het bij die leningen ging om staatssteun en in hoeverre project 2 voor industrieel onderzoek diende, kan echter onbeantwoord blijven. Eventuele onverenigbare staatssteun zou niet kunnen worden teruggevorderd, aangezien de betrokken steunmaatregel de markt niet meer zou verstoren omdat alle werkelijke of mogelijke begunstigden werden geliquideerd en hun activa tegen marktprijzen verkocht.

De Commissie komt bijgevolg tot de conclusie dat de ten aanzien van de drie leningen en een deel van project 2 ingeleide formele onderzoeksprocedure van artikel 88, lid 2, van het EG-verdrag zonder voorwerp is geraakt,

6.2.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 32/56

(1)

De maatregel werd naar aanleiding van een schriftelijk verzoek van de diensten van de Commissie bij brief van 19 april 2001 bij de Commissie aangemeld. Omdat de steunmaatregel op dat tijdstip reeds ten uitvoer was gelegd, werd hij in het register van niet aangemelde steunmaatregelen ingeschreven (steunmaatregel nr. NN 32/01).

(2)

Bij brief van 13 februari 2002, geregistreerd op 18 februari 2002, bij brief van 5 juli 2002, geregistreerd op 9 juli 2002, en bij brief van 5 december 2002, geregistreerd op 10 december 2002, is aanvullende informatie verstrekt. Voorts heeft op 25 juni 2002 overleg plaatsgevonden ten kantore van directoraat-generaal Landbouw.

(3)

Bij schrijven van 2 oktober 2003 (SG (2003) D/232035) heeft de Commissie Duitsland in kennis gesteld van haar besluit om ten aanzien van deze maatregel de procedure van artikel 88, lid 2, van het EG-Verdrag in te leiden (steunmaatregel nr. C 60/2003).

(4)

Het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure is in het Publicatieblad van de Europese Unie bekendgemaakt (2). De Commissie heeft de belanghebbenden uitgenodigd hun opmerkingen over de betrokken steunmaatregel te maken.

(5)

De Commissie ontving bij brief van 18 november 2003, geregistreerd op 25 november 2003, bij brief van 23 december 2003, geregistreerd op 5 januari 2004, en bij brief van 12 februari 2004, geregistreerd op 17 februari 2004, opmerkingen van belanghebbenden resp. van de Duitse regionale autoriteiten die de steun in kwestie toekenden.

(6)

Duitsland deed de Commissie bij brief van 5 november 2003, geregistreerd op 6 november 2003, zijn opmerkingen toekomen.

(7)

Duitsland deed de Commissie bij brief van 7 maart 2005, geregistreerd op 9 maart 2005, aanvullende opmerkingen toekomen, waarbij om een beoordeling van de maatregel overeenkomstig artikel 5 van Verordening (EG) nr. 1860/2004 van de Commissie van 6 oktober 2004 betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op de de minimis-steun in de landbouwsector en de visserijsector (3) werd verzocht.

(8)

Subsidie voor de verwerving van aandelen in wijnbouwerscoöperaties door wijnbouwers in Rijnland-Palts

(9)

De maatregel is ten uitvoer gelegd op grond van de volgende 4 richtlijnen:

Steunrichtlijn betreffende de toekenning van subsidies uit de middelen van de Landkreis Bernkastel-Wittlich ter ondersteuning van wijnbouwers die toetreden tot een wijnbouwerscoöperatie.

Steunrichtlijn betreffende de toekenning van subsidies uit de middelen van de Landkreis Cochem-Zell ter ondersteuning van wijnbouwers die toetreden tot een wijnbouwerscoöperatie/producentenorganisatie.

Steunrichtlijn betreffende de toekenning van subsidies uit de middelen van de Landkreis Trier-Saarburg ter ondersteuning van wijnbouwers die toetreden tot een wijnbouwerscoöperatie/producentenorganisatie.

Mededeling van de gemeente Schweich betreffende de verhoging van de subsidies van de Landkreis Trier-Saarburg ter ondersteuning van wijnbouwers die toetreden tot een wijnbouwerscoöperatie/producentenorganisatie.

(10)

De richtlijn van de autoriteiten van de Landkreis Bernkastel-Wittlich voorziet in steun voor de aankoop van aandelen van een specifieke coöperatie, de coöperatie Moselland. De richtlijn van de autoriteiten van de Landkreis Cochem-Zell bevat soortgelijke bepalingen, die er in de praktijk toe hebben geleid dat uitsluitend de aankoop van aandelen van de coöperatie Moselland werd bevorderd. De richtlijn van de autoriteiten van de Landkreis Trier-Saarburg en van de gemeente Schweich zijn niet specifiek gericht op één onderneming, maar in het algemeen op coöperaties en producentenorganisaties die conform de Duitse marktordeningswetgeving zijn erkend.

(11)

Doel van de maatregel was dat meer druiven aan de producentenorganisaties werden geleverd en het aandeel fustwijn dat niet via producentenorganisaties in de handel werd gebracht, werd verminderd. Een en ander diende bij te dragen tot een stabilisering van de prijzen op de markt voor fustwijn. Terzelfder tijd moest zodoende de wijnproductiecapaciteit van individuele — met name kleine — wijnbouwbedrijven in het wijnbouwgebied Mosel-Saar-Ruwer voor langere tijd worden stilgelegd.

(12)

De steun dekte een deel van de kosten die wijnbouwbedrijven maakten voor het verwerven van aandelen in wijnbouwerscoöperaties/producentenorganisaties (hierna „producentenorganisaties” genoemd). Voorwaarde voor de toekenning van de steun was een verbintenis van de wijnbouwer om de aandelen gedurende vijf jaar, te rekenen vanaf de indiening van de aanvraag, te behouden. De met wijnstokken beplante cultuurgrond van het bedrijf moest in de producentenorganisatie worden ingebracht en alle druiven, most en wijn moesten aan de producentenorganisatie worden geleverd. Voorts was het wijnbouwbedrijf ertoe gehouden zijn eigen wijnbouwinstallaties stil te leggen.

(13)

De steun werd in de vorm van rechtstreekse subsidies en rentesubsidies voor leningen op de kapitaalmarkt toegekend.

(14)

De kosten voor het verwerven van één aandeel bedroegen normaal EUR 293,99. Indien de kostprijs per aandeel afnam, werd de subsidie evenredig verminderd.

(15)

Per aandeel werden de volgende subsidies toegekend:

(16)

De subsidie van de gemeente Schweich kwam bovenop het door de Landkreis Trier-Saarburg betaalde bedrag.

(17)

In de Landkreis Cochem-Zell werd voor leningen die met het oog op het verwerven van aandelen werden aangegaan, een rentesubsidie van ten hoogste 4,95 % verleend, en zulks gedurende ten hoogste vier jaar.

(18)

In het jaar 2000 zijn aan producentenorganisaties de volgende bedragen uitbetaald:

(19)

In het totaal werd in het jaar 2000 EUR 155 460 uitbetaald. De maatregel werd uit de middelen van de Landkreise resp. van de gemeente Schweich gefinancierd.

(20)

In de Landkreis Cochem-Zell gold de steunregeling voor een periode van vier jaar (2000-2003). De andere steunregelingen waren alleen in het jaar 2000 van toepassing.

(21)

De steun werd rechtstreeks uitbetaald aan de producentenorganisaties, die de aandelen aan toetredende wijnbouwers en wijnbouwbedrijven tegen een verlaagde prijs verkochten.

(22)

Zo konden de wijnbouwers en wijnbouwbedrijven in de betrokken Landkreise tegen een gunstprijs aandelen in de producentenorganisaties verwerven.

(23)

De producentenorganisaties konden dankzij de maatregel hun eigen kapitaal verhogen en de toelevering van grondstoffen veiligstellen.

(24)

Een eerste voorlopig onderzoek leidde tot de conclusie dat de maatregel in kwestie moet worden aangemerkt als exploitatiesteun aan wijnbouwbedrijven en producentenorganisaties die onverenigbaar is met de gemeenschappelijke markt. Derhalve heeft de Commissie een formele onderzoekprocedure ingeleid.

(25)

De diensten van de Commissie hebben een bezwaarschrift met betrekking tot de invoering van deze steunregeling ontvangen. De opsteller van het bezwaarschrift wees erop dat wijnbouwers als gevolg van de steunmaatregel goedkoper aandelen van plaatselijke producentenorganisaties konden verwerven. Naast het voordeel van de kapitaalverhoging konden de producentenorganisaties daardoor ook rekenen op een gegarandeerde toelevering van grondstoffen (most en ruwe wijn). Concurrerende bedrijven konden daardoor op het stuk van toelevering van most en ruwe wijn nadeel ondervinden.

(26)

In hun standpuntbepalingen hebben de belanghebbenden alsook de Duitse regionale autoriteiten die de steun toekenden, de nadruk gelegd op het belang van de ondersteuning van noodzakelijke structurele hervormingen in een 2 000 jaar oud, door steile hellingen gekenmerkt wijnbouwgebied, waarvan het behoud uiterst belangrijk is voor het toerisme en de gastronomie. Betrokkenen stelden dat de maatregel gericht was op het afbouwen van productiecapaciteit. Voorts verzochten zij om de toepassing van Verordening (EG) nr. 1860/2004.

(27)

In zijn standpuntbepaling heeft Duitsland de nadruk gelegd op de noodzaak van de ondersteuning van noodzakelijke structurele hervormingen in een 2 000 jaar oud, door steile hellingen gekenmerkt wijnbouwgebied, waarvan het behoud uiterst belangrijk is voor het toerisme en de gastronomie. De steunmaatregel was bedoeld als compensatie voor het nadeel dat wijnbouwers en wijnbouwbedrijven ondervonden die hun eigen productie-inrichtingen uit bedrijf moesten nemen om hun vijfjarige leverantieverplichting aan de producentenorganisaties na te komen, en was bijgevolg gerechtvaardigd als stopzettingsmaatregel.

(28)

In een aanvullende standpuntbepaling heeft Duitsland verzocht om de toepassing van Verordening (EG) nr. 1860/2004.