18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/1

1.1

Het EESC waardeert en steunt het voor de derde vijfjaarlijkse evaluatie verrichte werk, alsook de brede inzet van zoveel vooraanstaande geleerden, en hoopt dat de aanbevelingen van de diverse groepen van deskundigen, met name van het panel dat belast is met de algemene beoordeling (1), steeds een uitgangspunt zullen zijn voor de uitvoering van de kaderprogramma's voor de uitwerking van toekomstig beleid voor onderzoek en innovatie en meer in het algemeen voor het beleid ter uitvoering van de Lissabonstrategie.

1.2

Het EESC heeft zich herhaaldelijk uitgesproken voor een forse verhoging van het budget voor Europese OTO-maatregelen. Het betreurt dus de voorgenomen korting op dit bedrag omdat deze indruist tegen de prioriteit die ontwikkeling moet krijgen, gezien de wereldwijde concurrentie en de eisen van de Lissabonstrategie.

1.3

Ook het EESC vindt dat het bedrijfsleven op bredere schaal moet deelnemen aan en zich moet engageren voor het streven naar meer onderzoek en innovatieve ontwikkeling om de doelstelling van de Raad van Barcelona te verwezenlijken. Het hoopt op beter toegespitste inspanningen voor communicatie en het betrekken van ondernemingen, organisaties en verenigingen van producenten, ook om te bepalen wat de strategische themagebieden zijn waarop de excellentie van het Europese onderzoek kan uitblinken.

1.4

Het EESC wil dat er adequate instrumenten komen om particuliere financiering van onderzoek en ontwikkeling (OTO) aan te moedigen, variërend van risicokapitaal tot EIB-financiering en zachte leningen voor onderzoek, om te bereiken dat de weg van onderzoeksresultaten naar concrete bedrijfsinitiatieven zo kort mogelijk is.

1.5

Het EESC is het eens met het panel dat onderzoekers meer autonomie en verantwoordelijkheid moeten krijgen (met inachtneming van ethische principes), dat er meer belangstelling moet komen voor wetenschappelijke carrières, en dat er meer interdisciplinaire — en niet uitsluitend ruimtelijke — mobiliteit nodig is. Verder moet het Marie Curie-beurzensysteem geïntegreerd worden in de nationale en regionale programma's. Deze beurzen zouden ook specifiek gebruikt moeten worden om de mobiliteit tussen openbaar en particulier onderzoek te bevorderen.

1.6

Het EESC wil dat de prioriteit uitgaat naar maatregelen om het technisch en wetenschappelijk onderwijs aan universiteiten te stimuleren, het percentage vrouwelijke onderzoekers op te voeren, wetenschappelijke carrières aantrekkelijker te maken, en onderzoekers die buiten de Europese Unie werkzaam zijn, terug te halen. Verder zou het hoger voortgezet onderwijs gebaat zijn bij een groter aanbod van natuurwetenschappelijke en technische vakken, en is er een beleid nodig dat natuurwetenschappelijke studies aan universiteiten bevordert.

1.7

Met het oog op vereenvoudiging pleit het EESC voor uitnodigingen tot het indienen van voorstellen met overzichtelijker schema's, soorten activiteiten en categorieën deelnemers, meer flexibiliteit en keuzevrijheid voor de aanvragers en eenvoudige richtsnoeren voor het administratief-financiële beheer, met name voor de contractuele overeenkomsten tussen deelnemers.

1.8

Het EESC beveelt aan om de kwaliteit van de gehanteerde werkwijzen en van de officiële controle- en beoordelingsprocedures doorlopend te evalueren. Het stelt ook voor om bij duidelijk omschreven ontwikkelingsprojecten toetsingsmomenten m.b.t de activiteiten en verwachte resultaten op te nemen in nauwkeurige en vooraf bepaalde controleonderdelen, die gerelateerd zijn aan de uitgetrokken middelen en aan de voortgang van projecten.

1.9

Volgens het EESC dient nadere aandacht te worden besteed aan de invoering van een reeks indicatoren waarmee de prestaties in termen van concurrentievermogen en ontwikkeling daadwerkelijk gemeten kunnen worden. Met deze indicatoren voor de prestaties van het onderzoek zou ook gemeten moeten worden in hoeverre de gefinancierde activiteiten de verdere wetenschappelijke vooruitgang, de totale ontwikkeling van de EU en de afstemming van de prioriteiten op toekomstige activiteiten ten goede komen.

2.1

De derde vijfjaarlijkse evaluatie (1999-2003) van de kaderprogramma's voor onderzoek is een grootschalige analyse, zowel wat de breedte als de diepte van de inhoud betreft (2). Het EESC onderschrijft in beginsel de analyses en aanbevelingen van het panel van deskundigen, die de Commissie heeft overgenomen. Gezien de mondiale concurrentie en de doelstellingen van de Lissabonstrategie en van de Europese Raad van Barcelona, onderstreept het EESC de noodzaak om dringend na te denken over de prioriteiten en de doelstellingen die ten grondslag liggen aan het communautaire onderzoek, met name met het oog op een bredere deelname van de productiesectoren.

2.2

Heden ten dage schrijden de technisch-wetenschappelijke vooruitgang en de innovatie ook steeds meer voort via kruisbestuiving tussen diverse disciplines, met brede pluridisciplinaire interactie tussen universiteiten, bedrijven en de buitenwacht, en niet langer uitsluitend volgens het lineaire model waarin innovatie voorafgaat aan het fundamentele onderzoek (meestal op universitair niveau), terwijl ontwikkeling en toepassing de strijd aangaan met industrieel onderzoek. Dit model gold tot enkele jaren geleden voor de wetenschappelijke ontwikkeling (3). Fundamentele kenmerken van onderzoek worden samenwerking, interactief leren, onzekerheid en risico's.

2.3

Dankzij het interactieve model valt het succes van regionale clusters te verklaren: zij vormen een systeem dat een positieve invloed heeft op het gedrag van ondernemingen en universiteiten en dat het ideale sociale en culturele klimaat creëert, een efficiënt kader van organisaties en instellingen, een netwerk van infrastructuur en regulerende systemen waarmee de concurrentiestrijd kan worden aangegaan.

2.4.1

Europa staat voor ongekende uitdagingen met betrekking tot de wereldwijde concurrentie en groeimogelijkheden, waar het niet alleen minder doeltreffend blijkt te zijn dan de traditionele concurrenten, maar ook ten opzichte van de opkomende grote landen. Met name in China en India is sprake van zeer hoge groeipercentages van de uitgaven voor OTO, met maxima van tegen de 20 % per jaar in China, waarvan wordt verwacht dat het in 2010 net zoveel uitgeeft voor OTO als de EU, uitgedrukt in een percentage van het BBP. Veel Europese ondernemingen investeren in China, niet alleen vanwege de lagere kosten, maar ook vanwege de gunstige combinatie van goed opgeleid personeel en de enorme, dynamische markten voor technologie en high-techproducten (4). Aangezien onderzoek en innovatie het antwoord bij uitstek zijn (5), dient Europa passende financiële middelen en al haar intellectuele reserves vrij te maken om wetenschap, technologie en innovatie aan te moedigen (6).

2.4.2

De meest recente gegevens zijn helaas alarmerend: de uitgaven voor onderzoek zijn in feite stabiel en bedragen vanaf 2001 circa 1,9 % van het BBP; de jaarlijkse toename van 0,7 % tussen 2000-2003 zou, geprojecteerd op 2010, een BBP-percentage opleveren van slechts 2,2 %. Voorts mag niet over het hoofd worden gezien dat de OTO-activiteiten in de VS, vanwege de heel andere omvang van het BBP van dat land, in absolute zin veel omvangrijker zijn, zodat de vereiste „kritische massa” daar eerder bereikt wordt. De kloof tussen de Europese uitgaven voor O&O en die van de belangrijkste concurrenten is vooral te wijten aan de lagere bijdrage van de particuliere sector (in 2002 was de bijdrage van deze sector aan het totaalbedrag in de EU 55,6 %, tegen 63,1 % in de VS en 73,9 % in Japan). Zorgwekkender nog is dat de particuliere uitgaven voor onderzoek in dezelfde periode zijn teruggelopen en dat de Europese particuliere investeringen vanwege gunstigere randvoorwaarden elders ter wereld gedaan lijken te worden: Europese ondernemingen hebben in de periode 1997-2002 hun uitgaven voor onderzoek in de VS reëel verhoogd met 54 %, terwijl de stroom van de VS naar de EU slechts met 38 % is toegenomen (7).

2.5.1

Het EESC deelt de analyse die vier hoofddoelstellingen heeft opgeleverd, te weten:

2.5.2

Het belangrijkste streven van de Europese Raad van Barcelona, namelijk om tegen 2010 3 % van het BBP te besteden aan onderzoek en de bijdrage hieraan van de particuliere sector op te trekken tot twee derde van dat bedrag, noopt tot vergelijking en coördinatie van de communautaire en nationale maatregelen voor onderzoeksbeleid. Genoemde doelstelling is slechts te verwezenlijken als Europa aantrekkelijker wordt voor investeringen in onderzoek, als het kader voor onderzoek efficiënter wordt (passende randvoorwaarden), als het hefboomeffect van overheidsuitgaven op particulier onderzoek toeneemt en als het communautaire en nationale onderzoeksbeleid doeltreffend en coherent is. (8)

2.5.3

Op grond van de tijdens de evaluatie uitgevoerde analyses en de door vele belanghebbenden geuite standpunten acht het EESC het hoog tijd voor een daadkrachtiger optreden, met gecoördineerde acties tussen Commissie en lidstaten, ten aanzien van de randvoorwaarden, die voor onderzoek nog niet gunstig genoeg zijn. Er moet een pakket maatregelen komen dat innovatie en het concurrentievermogen van het systeem op Europees niveau rechtstreeks stimuleert: de versnippering en de gebrekkige coördinatie van de inspanningen beletten dat er een kritische massa ontstaat, alsook de vereiste concentratie. Niet alleen het nationale onderzoeksbeleid, maar ook de maatregelen op het gebied van onderwijs, ontwikkeling van personeel, bescherming van intellectuele eigendom, bevordering van innovatie aan de hand van fiscale maatregelen, constructieve en synergetische samenwerking tussen universiteiten en ondernemingen, enz., moeten veel meer met elkaar vergeleken en op elkaar afgestemd worden.

2.6.1

Het EESC heeft zich herhaaldelijk uitgesproken voor een substantiële verhoging van de Europese onderzoeksbegroting en steunt dus zonder meer het Commissievoorstel om meer middelen uit te trekken voor het 7e kaderprogramma en om deze op lange termijn nog eens te verhogen (9). Het Comité betreurt dan ook het bij de Raad levende standpunt om dit bedrag fors te kortwieken, door het terug te brengen tot circa 5 % van de algemene begroting van de Unie, in plaats van de door de Commissie beoogde 8 %, hetgeen indruist tegen de prioriteit voor ontwikkeling, die wordt ingegeven door de wereldwijde concurrentie en de Lissabonstrategie.

2.6.2

Het EESC is altijd pleitbezorger geweest van een Europese onderzoeksruimte (10) en heeft de oprichting van een Europese onderzoeksraad (EOR) altijd wenselijk geacht; deze zou met name een sleutelrol kunnen vervullen bij de bevordering van wetenschappelijke topprestaties aan de hand van „grensverleggend onderzoek” via een bottum-up-benadering. Het doet het EESC deugd dat zijn aanbevelingen zijn overgenomen, met name wat betreft de onafhankelijkheid van de EOR en de samenstelling van het wetenschappelijk comité. Het EESC herhaalt dat het van belang is om ook prominente wetenschappers uit het industriële onderzoek in de EOR op te nemen (11).

2.6.3

Het EESC beseft dat er een brede reeks van gecoördineerde acties moet komen voor een optimale integratie van de nieuwe lidstaten, maar meent dat het in dit verband schort aan toereikende instrumenten. Het overgangsproces dat deze landen tijdens de evaluatieperiode hebben doorgemaakt, ontneemt het zicht op de aangewezen acties voor de opbouw van een economie die stevig gebaseerd is op de ontwikkeling van kennis en onderzoek. Verwezenlijking van de doelstelling „versterking van het onderzoek” is in deze lidstaten van bijzonder belang, maar de aanpak dient gericht te worden op het „voortbrengen van innovatie” om de in deze landen nodige hefbomen voor ontwikkeling te creëren.

3.1.1

Het EESC onderschrijft de aanbevelingen van het panel en wijst met name op het belang van een bredere deelname en een grotere betrokkenheid door het bedrijfsleven als eerste voorwaarde voor de verwezenlijking van de doelstelling van de Raad van Barcelona. Deze doelstelling kan makkelijker worden gerealiseerd door het bedrijfsleven directer te betrekken bij de strategische keuzes en de bepaling van de thematische gebieden waar het Europese toponderzoek meer kan uitblinken.

3.1.2

Ten behoeve van deze deelname acht het EESC een gerichtere inspanning nodig op het gebied van communicatie en betrokkenheid van ondernemingen, organisaties en verenigingen van producenten. Dit geldt ook voor de participatie van het MKB, die met het huidige niveau van 13 % onbevredigend is. Gezien hun opzet moeten het 7e KP en het kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie niet als alternatieven worden beschouwd, maar als programma's die elkaar aanvullen en versterken.

3.1.3

Volgens het EESC moeten de traditionele en de nieuwe financieringsinstrumenten (12), die al voor het 6e KP waren gepland, niet wezenlijk veranderd worden, teneinde niet onbedoeld nieuwe toegangsdrempels op te werpen (zoals de deskundigen aan het begin van het 6e KP hebben vastgesteld); veeleer moeten zij op basis van de opgedane ervaring worden aangepast, zodat zij gemakkelijker kunnen worden gebruikt.

3.1.4

De Integrated Projects (IP's) en de Specific Targeted Research Projects (STREP's), die bij voorkeur worden uitgevoerd door het MKB, dienen dus te worden verbeterd om de deelname van het MKB eenvoudiger te maken. De Technologische platformen, en meer nog de Joint Technology Initiatives, zijn voor deze doelstelling zonder meer een steun in de rug. De Networks of Excellence, gewaardeerd en zeer in trek bij tal van universiteiten en openbare onderzoekscentra, zouden zo opgezet moeten worden dat bedrijven er gemakkelijker aan kunnen deelnemen. Deze netwerken zouden verder kunnen leiden tot meer mobiliteit onder onderzoekers, met hopelijk meer uitwisselingen tussen de particuliere en overheidssector.

3.2.1

Vereenvoudiging van beheer en procedures is een onderwerp dat bij elk nieuw KP terugkeert. In de loop der jaren is er veel verbeterd, variërend van diverse documenten over vereenvoudiging, tot de de door commissaris Potočnik ingestelde „luisterraad” (sounding board), bestaande uit vertegenwoordigers van kleine onderzoeksgroepen, maar de concrete voorstellen lijken nog ver verwijderd van de oplossing van de door deelnemers vastgestelde haken en ogen.

3.2.2

Uitgaande van de ervaring van de deskundigen en de belanghebbenden stelt het EESC voor om de moeilijkheden waarmee deelnemers aan projecten van het lopende KP te kampen hebben, stelselmatig in kaart te brengen en te evalueren om te komen tot beter op de praktijk afgestemde mechanismen. Deze ervaringen zouden nuttig kunnen zijn om de kwaliteit van de gehanteerde werkwijzen en van de officiële controle- en beoordelingsprocedures doorlopend te evalueren.

3.2.3

Het zou ook zinvol zijn om bij duidelijk omschreven ontwikkelingsprojecten regelmatig momenten van controle van de activiteiten en de verwachte resultaten in te bouwen. Deze toetsingsmomenten in nauwkeurige en vooraf bepaalde controleonderdelen van het project zouden gerelateerd moeten zijn aan de toekenning van financiering en aan de voortgang van het project.

3.2.4

Wat betreft de voorschriften voor deelname en het administratief-financiële beheer (uitvoeriger en ondubbelzinnige richtsnoeren voor overeenkomsten tussen deelnemers zouden welkom zijn), moet er worden gewerkt aan meer flexibiliteit en keuzevrijheid voor de aanvrager en aan aanbestedingen waarin de soorten projecten, activiteiten en deelnemerscategorieën duidelijk worden vermeld.

3.2.5

Het is vast komen te staan dat een betrekkelijk klein aantal organisaties meermaals op de aanbestedingen heeft gereageerd en op diverse programma's, vaak als hoofdcontractant. Naar schatting gaat het om ongeveer een vijfde van de programma's (13). Een dergelijke concentratie is enigszins zorgwekkend: enerzijds blijkt hieruit hoe moeilijk het is om deel te nemen, vooral voor degene die voor de eerste keer op een onderzoeksaankondiging reageert, anderzijds blijkt er een grens te zijn voor de uitvoering van nieuwe projecten voor radicale innovatie die een groter risico kennen (waarom in aanbeveling 2 is verzocht).

3.3.1

De manieren om particuliere financiering van OTO te stimuleren zijn nog steeds niet goed omschreven, en de markthefbomen die kunnen leiden tot een synergetische kettingreactie lijken niet goed te zijn gekozen en dus op korte termijn niet inzetbaar, zoals nodig is. Fiscale stimulansen, versterking van de rechten van intellectuele eigendom, vlottere toegang tot risicokapitaal zijn eerder doelstellingen dan operationele instrumenten.

3.3.2

Het EESC hoopt met name dat er geschikte instrumenten komen voor het aanwakkeren van de ondernemersgeest onder Europese onderzoekers, alsmede instrumenten (variërend van risicokapitaal tot specifieke financiering door de EIB en zachte leningen voor onderzoek) die de overgang van onderzoeksresultaten naar concrete ondernemersinitiatieven verkorten.

3.3.3

Het streven naar een grotere deelname van het MKB aan de high-techsector, waar het EESC vierkant achter staat en dat reeds vaak in eerdere adviezen is verwoord, moet vertaald worden in nieuwe specifieke instrumenten, naast de Joint Technology Initiatives, de technologische platformen en de door het programma „Ideeën” geboden mogelijkheden. Het EESC hoopt dat dit een primaire doelstelling zal zijn, die hoog in het vaandel zal staan in de praktijk van de opencoördinatiemethode.

3.3.4

Om innovatiever onderzoek dat op concurrerende resultaten is gericht te stimuleren, moeten volgens het EESC dringend de problemen in verband met intellectuele-eigendomsrechten aangepakt worden, met name het Europese octrooi, de octrooieerbaarheid van uitvindingen die zijn gedaan met behulp van informatica-apparatuur en op nieuwe kennisgebieden, alsook de onverkorte toepassing van de richtlijn over de octrooieerbaarheid van biotechnologische uitvindingen.

3.4.1

Volgens het EESC moet de aandacht in de eerste plaats uitgaan naar de vraag hoe wetenschappelijke en technische carrières aantrekkelijk gemaakt kunnen worden: door opwaardering van het imago van de onderzoeker in sociaal, en dus niet alleen economisch opzicht. De groeiende tendens om na het afstuderen de studie in het buitenland voort te zetten en wetenschappelijk onderzoek te verrichten (al dan niet in universitaire omgeving) is zeker een positieve vorm van mobiliteit voor de opleiding van de onderzoeker, omdat de uitwisseling van kennis en werkmethoden een unieke verrijking is. De zaak wordt echter kritiek als de mobiliteit eenrichtingsverkeer wordt, als in het land van oorsprong de arbeids- en carrièreomstandigheden, het maatschappelijke prestige en de bijbehorende financiële waardering de terugkeer van deze onderzoekers belemmeren (14). Alle EU-lidstaten moeten aantrekkelijk zijn voor jongeren die als onderzoeker carrière willen maken. Het is met name wenselijk dat er trajecten komen waarbij jongeren afkomstig uit opkomende landen zoals China en India, vlot toegang krijgen tot de EU, ook aan de hand van begeleide uitwisselingen.

3.4.2

De programma's voor personeel en mobiliteit lijken onvoldoende de kwaliteitslag te kunnen maken die leidt tot het „aantrekken en belonen van het beste talent”, zoals de eerste van de fundamentele doelstellingen vermeldt. Wat ontbreekt, is een duidelijk perspectief voor de status van „Europees onderzoeker”, die het scharnierpunt van deze actie zou moeten zijn.

3.4.3

Innovatieve beleidsmaatregelen moeten soelaas bieden voor deze kritieke situatie: er moet geïnvesteerd worden in universitair onderwijs op wetenschappelijk en technisch gebied. Een basisvoorwaarde in dit verband is het aanbieden van meer wetenschappelijke vakken in het hoger voortgezet onderwijs en de bevordering van natuurwetenschappelijke studies aan universiteiten. Ook moet worden gestreefd naar het terugdringen van het aantal mensen dat wel op deze gebieden is afgestudeerd, maar er niet werkt (een ongewenste situatie in de nieuwe lidstaten, Italië, Portugal en Oostenrijk). Verder moet het percentage vrouwelijke onderzoekers worden opgevoerd (zij vertegenwoordigen iets meer dan een derde van het totaal, terwijl ruim 63 % van de afgestudeerden in wetenschap en techniek vrouwen zijn) (15). Ook moeten wetenschappelijke carrières aantrekkelijker worden gemaakt.

3.4.4

Het EESC is van oordeel dat deze beleidsmaatregelen, die in eerste instantie de verantwoordelijkheid van de lidstaten zijn, grondige aandacht verdienen in het kader van de opencoördinatiemethode, die goed toegepast kan worden op hogere, universitaire en onderzoeksopleidingen voor het leren van goede praktijken, geschikte vormen van „peer review”, gecoördineerde acties tussen lidstaten en regio's en voor het bepalen van onderzoeksthema's van internationaal belang.

3.4.5

Het aandeel van onderzoekers in de beroepsbevolking is veel lager dan in concurrerende landen (5,4 promille in de EU, tegen 9 promille in de VS en 10,1 promille in Japan; in de nieuwe lidstaten en in de Zuid-Europese landen blijft het aandeel evenwel steken op 5 promille) en de leeftijd van de werknemers in de wetenschappelijke en technische sectoren begint aanleiding te geven tot bezorgdheid (35 % in de leeftijdscategorie 45-64 jaar, met uitschieters van ruim 40 % in sommige lidstaten, terwijl de categorie 25-34 slechts 31 % uitmaakt) (16). Wat ook te denken moet geven, is de schatting dat er momenteel 150 000 Europese onderzoekers in de VS werkzaam zijn en dat er met het oog op de doelstelling van Barcelona in het komende decennium nog 500 000 tot 700 000 onderzoekers nodig zijn (17).

3.4.6

Het EESC onderschrijft het standpunt van het panel dat onderzoekers meer autonomie en verantwoordelijkheid moeten krijgen (met inachtneming van ethische beginselen), dat er meer belangstelling moet komen voor wetenschappelijke carrières, en dat er meer interdisciplinaire — en niet uitsluitend ruimtelijke — mobiliteit nodig is. Verder dient het Marie Curie-beurzenstelsel geïntegreerd te worden in de nationale en regionale programma's. Deze beurzen zouden ook specifiek gebruikt moeten worden om de mobiliteit tussen openbaar en particulier onderzoek te bevorderen.

3.4.7

Volgens het EESC is voorts het door de Commissie opgestelde „Europese Handvest voor Onderzoekers” (18) een eerste stap in de goede richting. Het is echter ook van oordeel dat de lidstaten zich meer moeten inzetten voor efficiëntere en beter op elkaar afgestemde maatregelen op het gebied van opleiding, carrière en beloning (inclusief sociale bijdragen, pensioen- en belastingregelingen) (19).

3.4.8

Oplossing van het probleem van het vertrouwen in en de legitimering van onderzoek en technologie in Europa, waaraan het EESC groot belang hecht, is een van de voorwaarden voor de legitimering van de onderzoeker en voor de economische erkenning van zijn activiteit. Voor deze doelstelling is op korte termijn zeker een actief en samenhangend beleid van de Commissie en de lidstaten vereist dat over passende instrumenten en middelen kan beschikken.

3.5.1

Het EESC stelt vast dat de Commissie serieus probeert de door haar uitgevoerde evaluatie te verbeteren, blijkens een reeks documenten voor de handelwijze van de beoordelaars. Het feitelijke probleem is overigens de logica van ex-postevaluatie; indien deze beperkt blijft tot het nagaan van de formele samenhang met de doelstellingen dan dreigt de werkelijke strategische doelstelling uit het oog te worden verloren, namelijk de beoordeling van de structurele impact van de KP's op het economische en onderzoeksklimaat in de EU, de na te streven prioriteiten en de bijbehorende toewijzing van middelen.

3.5.2

Volgens het EESC dient nadere aandacht te worden besteed aan de invoering van een reeks indicatoren waarmee de prestaties in termen van concurrentievermogen en ontwikkeling daadwerkelijk gemeten moeten worden. Met deze indicatoren voor de prestaties van het onderzoek zou ook gemeten moeten kunnen worden in hoeverre de gefinancierde activiteiten de totale ontwikkeling van de EU ten goede komen, en zouden de toekomstige activiteiten goed moeten kunnen worden afgestemd op de vastgestelde prioriteiten. Het EESC realiseert zich echter dat automatische evaluatie niet volledig in de plaats kan komen van de genuanceerde en op maat gesneden beoordelingen van specifieke deskundigen.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/7

1.1

De ontwerprichtlijn heeft tot doel:

1.2

Het EESC staat in grote lijnen achter de ontwerprichtlijn van de Commissie, maar doet wel de volgende aanbevelingen:

1.2.1

De Commissie moet een langere periode voor de omzetting van de richtlijn overwegen dan de in het huidige artikel 20 genoemde periode. De voor vuurwerk toegestane periode bedraagt slechts 24 maanden vanaf de bekendmaking van de richtlijn, terwijl deze termijn voor andere pyrotechnische artikelen 5 jaar is. Gezien de lange leveringstijd waarmee importeurs van vuurwerk uit China en andere bronnen te maken hebben en die door distributeurs in de EU wordt geschat op ten minste 3 jaar, adviseert het EESC om voor vuurwerk dezelfde termijn te laten gelden als voor andere pyrotechnische artikelen, namelijk 5 jaar.

1.2.2

Het Comité wijst erop dat de regelgeving inzake het testen van vuurwerk en het naleven van de specificatie van het Europees Comité voor Normalisatie (CEN) verantwoordelijkheden voor importeurs en distributeurs met zich meebrengen. Het EESC pleit er dan ook voor om in de richtlijn duidelijk te vermelden dat importeurs de normen voor CE-markering moeten specificeren wanneer zij bij fabrikanten waar ook ter wereld orders plaatsen. De verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van tests en voor CE-markering moet blijven berusten bij de fabrikant, waarbij de importeur als bijkomende verantwoordelijkheid moet garanderen dat producten met CE-markering ook daadwerkelijk voldoen aan de CEN-normen (om te voorkomen dat nagemaakte producten op de markt worden gebracht).

1.2.3

Het EESC is van mening dat ook de douaneautoriteiten en andere instanties in de lidstaten erop moeten toezien dat producten met CE-markering daadwerkelijk aan de normen voldoen.

1.2.4

De door lidstaten aan de Europese Commissie doorgegeven gegevens over ongevallen zijn onvolledig. De Commissie is zich hiervan bewust. Het Comité dringt er bij alle lidstaten op aan om ongevallen met consumenten beter bij te houden.

1.2.5

Artikel 14 voorziet in regelgeving voor het snel verstrekken van informatie over producten die een ernstig risico vormen. In afwachting van de inwerkingtreding van de richtlijn zou als voorlopige maatregel ook gebruik kunnen worden gemaakt van het RAPEX-systeem.

1.2.6

Ten aanzien van in motorvoertuigen gebruikte pyrotechnische producten wordt in artikel 12, lid 1, de eis gesteld dat ze „naar behoren zijn geëtiketteerd in de officiële taal (talen) van het land waar het artikel aan de consument wordt verkocht”. Volgens het EESC is de verwijzing naar de consument hier misleidend, omdat de meeste pyrotechnische artikelen in de productiefase in de motorvoertuigen worden ingebouwd. Voor informatie over oorspronkelijke uitrusting kan derhalve de huidige taal gebruikt blijven worden, namelijk het Engels. Fabrikanten van deze uitrusting zijn echter bang dat zij de gebruiksaanwijzingen in alle officiële talen van de 25 lidstaten moeten gaan drukken, omdat ze niet in de hand hebben in welk land het betreffende artikel zal worden gebruikt. Het EESC is van mening dat de veiligheidsinformatiebladen van de fabrikanten moeten volstaan, aangezien de hierop vermelde informatie voornamelijk bestaat uit schematische tekeningen en statistieken.

1.2.7

Op grond van artikel 8, lid 4, van de ontwerprichtlijn worden lidstaten verplicht om de Commissie op te hoogte te stellen wanneer ze van mening zijn dat producten niet geheel voldoen aan de in artikel 4, lid 1, bedoelde fundamentele veiligheidsvoorschriften, die als rechtsgrondslag zullen dienen. Het Comité doet evenwel de aanbeveling om nu al gebruik te maken van het RAPEX-systeem om gegevens over ongevallen en risico's bekend te maken aan de Commissie, zodat de betreffende informatie wordt doorgegeven aan andere lidstaten.

1.2.8

Het EESC heeft vernomen dat in sommige lidstaten een aantal micro-ondernemingen is betrokken bij de fabricage van vuurwerk dat bestemd is voor speciale plaatselijke evenementen. Lidstaten moeten erop toezien dat ook deze ondernemingen de veiligheidsvoorschriften van de richtlijn naleven.

1.2.9

Pyrotechnische artikelen voor motorvoertuigen moeten vallen onder een VN/ECE-reglement op grond van de Overeenkomst van 1958 (Werkgroep 29 in Genève) in plaats van onder een normalisatie.

1.2.10

Volgens het EESC moet de Commissie instemmen met enige vorm van typegoedkeuring voor pyrotechnische artikelen voor motorvoertuigen.

2.1

„Vuurwerk” wordt doorgaans gebruikt voor amusementsdoeleinden of om speciale gebeurtenissen (zoals religieuze feesten) op te luisteren, en maakt deel uit van de culturele geschiedenis van veel EU-lidstaten. In de richtlijn wordt dit vuurwerk los gezien van „pyrotechnische artikelen” die in het kader van de richtlijn betrekking hebben op ontploffingstoestellen die worden gebruikt om airbags en zetelbeveiligingen in motorvoertuigen te activeren.

a)

Vuurwerk

b)

Andere pyrotechnische artikelen

2.3.1

Op grond van artikel 7 van de richtlijn mag vuurwerk niet worden verkocht aan:

Andere pyrotechnische artikelen mogen niet worden verkocht of anderszins ter beschikking gesteld aan personen jonger dan 18 jaar, tenzij ze de vereiste beroepsopleiding hebben gevolgd.

2.4

De regelgeving voor het op de markt brengen van pyrotechnische artikelen is in de huidige 25 lidstaten zeer verschillend. Hetzelfde geldt voor de statistieken van ongevallen en het opstellen daarvan. Momenteel hebben de door de lidstaten verzamelde gegevens uitsluitend betrekking op vuurwerk en niet op andere producten zoals pyrotechnische artikelen die in motorvoertuigen, voor podiumeffecten of voor noodsignalen worden gebruikt.

2.5

De markt voor artikelen voor motorvoertuigen is met een waarde van 5,5 miljard euro per jaar (3,5 miljard euro aan airbagsystemen en 2 miljoen euro aan gordelspanners) van beide takken de belangrijkste. (De exportwaarde van die artikelen bedroeg in 2004 223 438 297 euro, de waarde van de import beliep toen 16 090 411 euro.)

2.6

Het overgrote deel van het vuurwerk op de EU-markt wordt geïmporteerd uit China, zodat de meeste werkgelegenheid in deze sector voor rekening komt van het MKB. Naar schatting gaat op zowel de consumentenmarkt als de „professionele” markt per jaar zo'n 700 miljoen euro om. In haar effectbeoordeling gaat de Commissie er vanuit dat het aantal banen in de vuurwerksector ongeveer 3 000 bedraagt, en dat de betreffende werknemers zich voornamelijk bezighouden met de inkoop, de opslag en de distributie van vuurwerk en met vuurwerkshows. Malta vormt hierop een uitzondering met zijn grote aantal religieuze feesten waarbij handgemaakt vuurwerk — dat niet aan consumenten wordt verkocht — wordt afgestoken.

2.7

Het aantal ongevallen varieert, al naargelang de nauwkeurigheid van de nationale statistieken, van 1,36 per miljoen inwoners in Estland tot 60,1 per miljoen inwoners in het Verenigd Koninkrijk. De Commissie concludeert op basis van deze statistieken dat het totale aantal ongevallen met vuurwerk tussen de 7 000 en de 45 000 bedraagt, op een EU-bevolking van 455 miljoen.

2.8

Het lijkt erop dat er in de statistieken van verkeersongevallen in het algemeen geen aparte statistische gegevens zijn opgenomen van ongevallen die door pyrotechnische artikelen voor motorvoertuigen zijn veroorzaakt.

2.9.1

Hoewel in mei 2003 een CEN-norm is uitgevaardigd, is het momenteel niet verplicht om vuurwerk te voorzien van een CE-markering. In de artikelen 9 en 10 wordt voorgesteld om vuurwerk alleen op de markt toe te laten als is voldaan aan de in deze artikelen vastgelegde procedures.

2.9.2

Lidstaten zullen verplicht worden gesteld om aan de Commissie mee te delen wie zij op hun grondgebied hebben aangewezen om de bedoelde procedure ten uitvoer te leggen.

2.9.3

Vuurwerk mag alleen op de markt worden gebracht als de fabricage aan de beoordelingsprocedure heeft voldaan.

2.10.1

Er bestaan geen uniforme goedkeuringsprocedures voor het in de handel brengen van opblaasmechanismen, modules en andere veiligheidsinrichtingen voor gebruik in motorvoertuigen.

2.11.1

De Commissie schat dat de harmonisering van deze procedures zal leiden tot een aanzienlijke kostenbesparing op zowel vuurwerk als pyrotechnische artikelen voor motorvoertuigen. Momenteel worden in de EU naar schatting 50 000 verschillende soorten goedgekeurd vuurwerk gebruikt, en de goedkeuring hiervan bedraagt tussen de 500 en de 3 000 euro per soort vuurwerk per land. De Commissie gaat er vanuit dat de kosten van een nieuw systeem met één uniforme procedure voor alle 25 lidstaten lager zullen liggen.

2.11.2

De kosten van een goedkeuringsprocedure voor één soort airbag voor motorvoertuigen kan in een bepaald land (Duitsland) 25 000 euro bedragen, en de Commissie hoopt dat deze kosten omlaag zullen gaan dankzij concurrentie tussen de keuringsinstanties.

3.1

Hoewel het EESC ingenomen is met de doelstellingen van de richtlijn — vrij verkeer van pyrotechnische artikelen, een hoog niveau van consumentenbescherming en fundamentele veiligheidsvoorschriften — maakt het enkele voorbehouden, met name met betrekking tot vuurwerk.

3.2

Aangezien vuurwerk voor het overgrote deel wordt gemaakt in China en fabrikanten aldaar wellicht niet beschikken over de middelen om aan een EU-norm te voldoen, is de vraag wie verantwoordelijk moet worden voor het testen van de artikelen — de importeur, de vertegenwoordiger van de fabrikant of de detailhandelaar?

3.3

Welke garantie is er dat een op geïmporteerd vuurwerk aangebrachte CE-markering authentiek is, en dat het artikel waarop het is aangebracht geen vervalsing is?

3.4

Welke mate van samenwerking kan worden bereikt tussen consumentenbeschermingsorganisaties in de EU en de overheden in het land van herkomst?

3.5

Het EESC staat enigszins sceptisch tegenover de effectbeoordelingen van de Commissie, met name wat betreft de grote marge in de cijfers over ongevallen (tussen de 7 000 en de 45 000). Het is het met de Commissie eens dat „(…) omzichtig moet worden omgesprongen met ramingen van het totale aantal ongevallen in de EU”.

3.6

Dezelfde voorbehouden kunnen worden gemaakt ten aanzien van de beoordeling van de economische effecten en van de nogal optimistische aanname dat de kosten van de goedkeuringsprocedures omlaag zullen gaan dankzij een sterkere concurrentie tussen keuringsinstanties voor pyrotechnische artikelen voor motorvoertuigen.

3.7

Het EESC stelt vast dat de beoordeling van de sociale effecten positief uitvalt wat betreft de doelstelling om het aantal ongevallen met vuurwerk te verminderen, en neutraal ten aanzien van de effecten op de werkgelegenheid in de vuurwerk- en de motorvoertuigsector.

3.8

In de milieueffectbeoordeling wordt de aandacht gevestigd op de invloed van Richtlijn 96/82/EG (Seveso II) van de Raad van 9 december 1996 en van de uitbreiding daarvan bij Richtlijn 2003/105/EG van het Europees Parlement en de Raad van december 2003 tot inrichtingen waar pyrotechnische artikelen aanwezig zijn.

3.9

Ondanks zijn voorbehouden verwelkomt het EESC deze effectbeoordelingen.

4.1

De motorvoertuigensector is in economisch opzicht veel belangrijker dan de vuurwerksector. Het betreft een grote exportbranche die veel werkgelegenheid biedt. Het EESC verwelkomt alle maatregelen die fabrikanten in de EU helpen om zich te handhaven in een sector waarin de overzeese concurrentie steeds groter wordt.

4.2

Het EESC hoopt dat de invoering van uniforme voorschriften voor het op de markt brengen van veilig vuurwerk zal leiden tot een opleving van de productie in de EU, aangezien harmonisering van normen op een markt waarin 1,4 miljard euro omgaat (met een consumentenverkoop van € 700 miljoen en een „professionele” verkoop van eveneens € 700 miljoen) schaalvoordelen oplevert die momenteel niet mogelijk zijn vanwege de veelheid aan nationale normen die onderling vaak strijdig zijn.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/10

1.1

Dit voorstel is er gekomen nadat de toonaangevende fabrikant van perfluoroctaansulfonaten (PFOS) had aangekondigd te zullen stoppen met het produceren en op de markt brengen van consumentenproducten die op deze entiteiten zijn gebaseerd. Dit besluit van de fabrikant was ingegeven door zijn vaststelling dat deze stoffen volksgezondheids- en milieurisico's met zich mee kunnen brengen. Inmiddels zijn deze risico's gekwantificeerd en is bekrachtigd dat het besluit correct is voor het eindgebruik in kwestie. Het grootste risico is van de baan en met onderhavig voorstel wordt thans beoogd tegen te gaan dat het probleem zich weer voordoet. Ondertussen is het zaak de behoeften van andere gebruikers tegemoet te komen tot er alternatieve materialen of procedés beschikbaar komen en/of tot er volledige effectbeoordelingen zijn gemaakt.

1.2

Het EESC steunt het voorstel. Het wijst met name op de beperking op het op de markt brengen en het gebruik van met PFOS verwante stoffen, de uitzonderingen voor gespecificeerde residuele eindtoepassingen, en de noodzaak van verder onderzoek.

1.3

Het EESC merkt op dat de toepassingen waarvoor ontheffingen moeten worden verleend, aanzienlijk van elkaar verschillen waar het gaat om de gebruikte hoeveelheden, de waarschijnlijkheid dat mens of milieu aan PFOS wordt blootgesteld en de mate waarin dat gebeurt, en de tijd die ervoor nodig is om geschikte, veiligere materialen en procedés te ontwerpen, te ontwikkelen en ingang te doen vinden. Daarom vindt het EESC dat de Commissie de ontheffingen van geval tot geval opnieuw moet bekijken aan de hand van het advies van het Wetenschappelijk Comité voor Gezondheids- en Milieurisico's (WCGM). Hieronder wordt in het hoofdstukje „Specifieke opmerkingen” aangegeven met welke factoren bij deze toetsing rekening moet worden gehouden. De timing van risico- en effectbeoordelingen moet worden afgestemd op de beoordeling van het risico van gevaarlijke stoffen uit hoofde van de REACH-verordening; de vraag hiernaar neemt toe. Het is van kapitaal belang dat de Commissie over voldoende personele middelen blijft beschikken om zich tijdig en adequaat van deze taken te kunnen kwijten.

1.4

Het EESC stelt vast dat bovengenoemde maatregelen, waarmee gereageerd wordt op een onverwachte wijziging in externe omstandigheden, niet stroken met de manier waarop risicobeheer normaliter zijn beslag krijgt. Gewoonlijk immers worden er maatregelen geformuleerd nadat de bevoegde autoriteiten in de lidstaten hebben beoordeeld wat de risico's zijn van stoffen die vooraf als prioritair zijn aangeduid. De nieuwe aanpak zal in het kader van REACH hoogstwaarschijnlijk vaker worden gehanteerd, en dat was ook de bedoeling ervan. Een evenwichtig, aanvaardbaar en doeltreffend resultaat voor PFOS zou als voorbeeld moeten dienen voor de toekomstige toepassing van de REACH-verordening.

2.1

Het Commissievoorstel is gebaseerd op een gevarenbeoordeling van de OESO die in november 2002 is afgerond en op een risicobeoordelingsrapport van juli 2005 uit het Verenigd Koninkrijk. Aanleiding voor deze en andere studies, met name in de VS, was de aankondiging door het bedrijf 3M op 16 mei 2000 dat het vrijwillig zou stoppen met het gebruik van met PFOS verwante stoffen die vooral worden toegepast om textiel, tapijt, papier en algemene coatings vet-, olie- en waterafstotend te maken.

2.2

De beschikbare methodiek voor het testen van PFOS is weliswaar nog aan beperkingen onderhevig, maar het WCGM heeft in zijn advies van 18 maart 2005 verklaard dat uit de tot dusverre voorhanden zijnde gegevens blijkt dat PFOS zeer persistent, zeer bioaccumulerend en potentieel toxisch zijn, en dat risicobeperkende maatregelen gerechtvaardigd zijn om te voorkomen dat deze stoffen weer op grote schaal gebruikt gaan worden. De Commissie onderschrijft dit.

2.3

Commissie en WCGM zijn het er ook over eens dat er voor bepaalde toepassingen op kleine schaal nog geen doeltreffende vervangende producten of procedés bestaan. Aangezien voortzetting van het gebruik van met PFOS verwante stoffen in dergelijke residuele toepassingen geen extra risico's voor de menselijke gezondheid en het milieu met zich mee lijkt te brengen, zouden er uitzonderingen op de algemene beperking op het op de markt brengen en het gebruik van PFOS moeten worden toegestaan. In het Commissievoorstel wordt toegelicht en besproken voor welke toepassingen een uitzondering zou moeten worden gemaakt.

2.4

Binnen het kaderprogramma voor onderzoek (PERFORCE) moet verder gewerkt worden aan gegevens over blootstelling, bronnen, routes en fysisch-chemische parameters van met PFOS verwante stoffen.

2.5

Het voorstel is bedoeld om een hoog niveau van bescherming van de gezondheid en het milieu te waarborgen. De interne markt voor dergelijke producten wordt in stand gehouden. Naar verwachting zullen de kosten voor de betrokken sectoren gering zijn. Vooraf is uitgebreid advies ingewonnen.

3.1

Gefluorideerde chemische stoffen zijn eind jaren '40 van de vorige eeuw ontwikkeld en werden op steeds grotere schaal gebruikt om inerte vloeistoffen te genereren met een lage oppervlaktespanning (goed verspreidbaar) of solide oppervlakten met specifieke (doorgaans niet-hechtende) eigenschappen. Een ondercategorie hiervan, de met PFOS verwante producten, zijn door bedrijven als 3M ontwikkeld om allerlei industriële en consumententoepassingen vet-, olie- en waterafstotend te maken. Rond het jaar 2000 werden er wereldwijd jaarlijks ca. 4 500 ton geproduceerd en op de markt gebracht in producten zoals Scotchgard™, een onderhoudsmiddel van 3M voor tapijten en weefsels. Na het van de markt halen van met PFOS verwante stoffen is de samenstelling van deze producten herzien, waarbij gebruik is gemaakt van andere gefluorideerde chemische stoffen, die soortgelijke oppervlakteactieve eigenschappen hebben, maar minder impact hebben op de gezondheid en het milieu.

3.2

Zoals de naam (PFOS) al doet vermoeden, zijn dit producten waar alle („per”) waterstofatomen van een uit acht leden („octaan”) bestaande koolstofketen zijn vervangen door fluoratomen (fluor) en één SO3- („sulfonaat”)-groep, teneinde een stabiele, negatief geladen eenheid („anion”) te vormen die op haar beurt een in water oplosbaar kristallijn zout kan vormen met metalen zoals lithium, natrium of kalium, of met andere positief geladen groepen („kationen”), zoals NH4 + („ammonium”). PFOS vormen niet één „stof”; de term verwijst in de EU-wetgeving inzake „stoffen” en „preparaten” naar componenten („eenheden” of „delen”) van „stoffen”. Met PFOS verwante stoffen worden gemaakt via een specifiek chemisch procedé dat „elektrochemische fluoridering” wordt genoemd.

3.3

De combinatie van „organische” (op koolstof gebaseerd, in olie oplosbaar) en „anorganische” (metaalzout, in water oplosbaar) eigenschappen maakt met PFOS verwante stoffen uitermate doeltreffend als oppervlakteactieve agentia („surfactanten”) in allerlei specialistische toepassingen. De entiteiten zijn bestand tegen oxidatie (zijn inert en onbrandbaar) en tegen wat voor andere aantasting door de omgeving dan ook (zijn stabiel en daardoor moeilijk afbreekbaar). Gezien hun oplosbaarheid in zowel olie als water kunnen zij zich opslaan in levende organismen. Voor verschillende species kunnen zij al dan niet toxisch zijn, al naar gelang de omstandigheden of de mate van blootstelling. Door hun ongewone fysische en chemische eigenschappen kunnen testmethoden van laboratoria — zoals het WCGM al opmerkte — onbetrouwbaar blijken wanneer het gaat om het vaststellen van hun effecten in het milieu als geheel.

3.4

Volledig gefluorideerde korte-keten-polymeren die soortgelijke oppervlakteactieve eigenschappen als met PFOS verwante stoffen, maar minder of verwaarloosbare gevolgen voor de menselijke gezondheid en het milieu hebben, kunnen gemaakt worden via een procedé dat „telomerisatie” heet. Over deze producten („telomeren”) gaat het voorstel niet.

3.5

Volgens een schatting van de OESO uit 2004 waaruit later door het WCGM is geciteerd, bedroeg het totale gebruik van met PFOS verwante stoffen in de EU in 2000 ca. 500 ton, waarvan 98 % voor de behandeling van weefsels, papier of coatings. De jaarlijkse uitstoot werd geraamd op ca. 174 ton. In 2004 was het mondiale gebruik aanmerkelijk gedaald. Naar schatting beliepen de jaarlijkse emissies in de EU toen op zijn hoogst 10 ton, uitgaande van 9 ton afkomstig van niet-opgevangen afvalwater van galvanisering. Volgens recentere Duitse gegevens kan ook een groot deel hiervan worden teruggewonnen.

3.6

Het WCGM merkte eveneens op dat de analysetechnieken pas sinds enkele jaren verfijnd genoeg zijn om concentraties van PFOS in milieumonsters op te sporen en op betrouwbare wijze vast te stellen. Daarom is het moeilijk om de wijzigingen als gevolg van de bovengenoemde reducties te achterhalen. Het WCGM kon evenwel concluderen dat de emissies door de huidige gebruikstoepassingen waarvoor ontheffingen worden voorgesteld, alleen plaatselijk van invloed zullen zijn op de concentraties aan PFOS, en slechts een gering effect zullen hebben op de totale concentratie in het milieu. Meer specifiek concludeerde het WCGM dat het voortdurende gebruik van PFOS in de fotografische, halfgeleiders- en luchtvaartindustrie over het geheel genomen een verwaarloosbaar risico voor het milieu en de bevolking inhoudt. Het gebruik in de galvaniseringsindustrie daarentegen geeft aanleiding tot zorg en moet beperkt worden.

3.7

De beroepsrisico's in elk van de sectoren moeten afzonderlijk in kaart worden gebracht. Wat de fotografische, halfgeleiders- en luchtvaartindustrie echter betreft, valt het door de aard van deze industrieën en de reeds bestaande hoge beschermingsniveaus moeilijk in te zien hoe het gebruik van met PFOS verwante stoffen extra risico's op de werkplek met zich mee kan brengen. Daarentegen is het gebruik in de verchromingsindustrie wel een bron van zorg. In het geval van blusschuim moeten de milieu- en gezondheidsrisico's van de voorgestelde vervangende stoffen worden beoordeeld alvorens besluiten worden genomen. Ook moeten afspraken worden gemaakt over manieren om de bestaande voorraden adequaat op te ruimen en over een goede verwijdering van blusschuim bij grote branden.

3.8

Het EESC stemt hiermee in en gaat ervan uit dat de Commissie in haar werkprogramma's de noodzakelijke maatregelen zal opnemen.

4.1

Het EESC gaat akkoord met beide in het voorstel omschreven beperkingen inzake met PFOS verwante stoffen, d.w.z. (1) zij mogen niet op de markt worden gebracht of worden gebruikt als stof of bestanddeel van preparaten in een concentratie van 0,1 massaprocent of meer, en (2) zij mogen niet op de markt worden gebracht in producten of delen ervan in een concentratie van 0,1 massaprocent of meer.

4.2

Ook steunt het EESC de bepaling in punt 3, nl. dat de punten 1 en 2 niet van toepassing zijn op de in het voorstel genoemde zes specifieke gevallen, die hieronder worden besproken.

4.2.1

Fotolithografie: globaal gezien is dit het procedé waarmee patronen in computerchips worden geëtst. Nieuwe ontwikkelingen in de productie van halfgeleiders vereisen speciale procesvloeistoffen om ervoor te zorgen dat het etsen van patronen met een zeer hoge betrouwbaarheid, dichtheid en uniformiteit plaatsvindt. Met PFOS verwante stoffen hebben unieke elektrochemische en oppervlakteactieve eigenschappen en worden door de halfgeleidersindustrie als onmisbaar voor het procedé beschouwd. De procesvloeistoffen, die niet achterblijven in de eindproducten, worden voor elke technologie bij iedere vestiging van iedere fabrikant streng gespecificeerd en getest. Doordat zij gebruikt worden in een clean room-productieomgeving waar alle verontreiniging moet worden verwijderd, is er geen kans dat personen op de werkplek worden blootgesteld. Volgens een massabalans voor de industrie uit 2002 was de totale uitstoot minder dan 45 kg per jaar. De ontwikkeling van het product kan tot tien jaar duren. Ondanks uitgebreide O&O-werkzaamheden op mondiaal niveau konden er voor deze resterende gebruikstoepassingen geen alternatieven worden geïdentificeerd. Met PFOS verwante stoffen kunnen waarschijnlijk het best geëlimineerd worden via een nieuwe, nog uit te vinden methode voor het fabriceren van chips. Komt er voor fotolithografie geen ontheffing, dan kan de productie niet in de EU plaatsvinden, al zou deze zonder problemen wel elders kunnen worden voortgezet. Tegen deze achtergrond, en zolang er geen nieuwe redenen voor bezorgdheid zijn, beveelt het EESC aan dat er geen tijdslimiet wordt vastgesteld voor de opheffing van deze vrijstelling.

4.2.2

Fotografische coatings: met PFOS verwante stoffen worden aangeschaft in geconcentreerde oplossingen en vervolgens sterk verdund om een aantal eigenschappen te verkrijgen die essentieel zijn voor zowel de veiligheid en gezondheid op de werkplek als de controle op de algemene productprestaties bij specialistische toepassingen inzake fotobeeldvorming. Bij deze gewenste eigenschappen gaat het onder meer om het reguleren van elektrostatische ladingen, wrijving en hechtvermogen, en om vuilafstotendheid en andere oppervlakteactieve eigenschappen voor kwalitatief hoogwaardige beeldvorming. Productietechnieken vereisen niet minder dan 18 beeldlagen die op een snel bewegende filmbasis worden aangebracht om tot een uniforme laag te komen die doorgaans minder dan 0,11 mm dik is. De gebruikte vloeistoffen mogen niet fotoactief zijn, maar moeten het mogelijk maken dat de achtereenvolgende lagen zich gelijkmatig verdelen en goed hechten. De antistatische eigenschappen zijn cruciaal om het brand- en explosiegevaar en daarmee het risico van verwondingen voor werknemers en schade aan apparatuur zoveel mogelijk te beperken. Het gebruik van met PFOS verwante stoffen is in de voorbije jaren met minstens 60 % teruggedrongen doordat zij bij minder kritische toepassingen vervangen zijn door andere stoffen en doordat er voor vele consumenten-, gezondheids- en industriële toepassingen over het algemeen steeds minder film wordt gebruikt en steeds meer digitaal materiaal. De resterende gebruikstoepassingen veroorzaken een milieu-uitstoot van minder dan 8 kg per jaar. Waarschijnlijk zal het groeiende gebruik van digitale technieken ertoe leiden dat de voor de productie van film benodigde hoeveelheden verder afnemen, hoewel de vraag naar fotopapier voor bijv. het printen van digitale beelden naar verwachting zal aanhouden. Ondanks uitgebreid onderzoek konden er voor deze resterende gebruikstoepassingen van met PFOS verwante stoffen geen alternatieven worden gevonden. Hiertoe zijn nieuwe, nog uit te vinden procedés nodig waarvan het tien jaar of langer duurt voor ze uitgewerkt, ingevoerd, getest en goedgekeurd zijn. Komt er voor fotografische coatings geen ontheffing, dan kan de productie niet in de EU plaatsvinden, al zou deze zonder problemen wel elders kunnen worden voortgezet. Tegen deze achtergrond, en zolang er geen nieuwe redenen voor bezorgdheid zijn, beveelt het EESC aan dat er geen tijdslimiet wordt vastgesteld voor de opheffing van deze vrijstelling.

4.2.3

Nevelonderdrukkers voor verchroming: met PFOS verwante stoffen in een verdunde oplossing beschermen de veiligheid en gezondheid van werknemers die zich bezighouden met de verchroming — om decoratieve of beschermingsdoeleinden — van metalen of plastic onderlagen voor de auto-industrie en andere industrieën die consumentenproducten vervaardigen. Ook verminderen zij de oppervlaktespanning en fungeren zij als bevochtigingsmiddel, met name bij het etsen van plastics. Erkend wordt dat er bij verchroming sprake is van zware en potentieel gevaarlijke werkomstandigheden, in het bijzonder bij procedés die gebaseerd zijn op Cr(VI), een bekende kankerverwekkende stof. Het is derhalve van kapitaal belang dat nevels worden onderdrukt en dat de toenemende blootstelling eraan van de mens wordt tegengegaan. De situatie kan worden verbeterd door procedés op basis van Cr(III) te gebruiken, maar deze zijn nog niet volledig beschikbaar. Alleen op PFOS gebaseerde surfactanten hebben tot dusverre aangetoond in al die omstandigheden stabiel te zijn. Volgens het WCGM werd er in Europa in 2000 ca. 10 ton gebruikt. De schattingen van de totale jaarlijkse lozing in het milieu lopen sterk uiteen, afhankelijk van de gehanteerde procedés en de mate waarin deze gecontroleerd worden wat emissies, recycling en afvalverbranding betreft. Op basis van lokale best practice schat een Duits bedrijf dat de totale uitstoot, geëxtrapoleerd naar geheel Europa, wellicht slechts 500 kg per jaar bedraagt. Worden er daarentegen minder goede technologie en controlemiddelen gebruikt, dan kunnen de emissies hoger uitvallen. Aangezien verchroming de belangrijkste van de nog resterende gebruikstoepassingen van met PFOS verwante stoffen vormt, de technologie zich verder ontwikkelt en er in zekere mate al alternatieven voorhanden zijn, lijkt het gepast dat er een tijdslimiet wordt vastgesteld voor deze voorgestelde ontheffing. Verder zouden er, zoals voorgesteld door het WCGM, onverwijld analyses van de blootstelling op de werkplek moeten worden gemaakt, alsook langeretermijnbeoordelingen van het gevaar voor het milieu. Hierbij zou met de bedrijfstak moeten worden samengewerkt, om ervoor te zorgen dat de productie in de EU kan worden voortgezet. Er is geen reden om één essentiële schakel uit het autoproductieproces te verwijderen; zou dit wel gebeuren, dan dreigen de overige schakels op den duur te volgen. Tegelijkertijd zou een eventuele overhaaste verwijdering van op PFOS gebaseerde nevelonderdrukkers niet tot een verhoogd gezondheidsrisico voor werknemers mogen leiden. Volgens het EESC zou deze ontheffing voor een periode van niet meer dan vijf jaar moeten gelden, waarna Commissie en WCGM de situatie opnieuw zouden moeten bekijken.

4.2.4

Hydraulische vloeistoffen voor de luchtvaart: deze vloeistoffen worden gebruikt om de stuurvlakken en andere componenten van commerciële, militaire en andere vliegtuigen te bedienen. Zij worden gebruikt, en moeten dag na dag volgens de hoogst mogelijke normen blijven functioneren, om de veiligheid van het vliegtuig en de passagiers, onder de meest extreme temperatuurs- en drukomstandigheden, te garanderen. De wereldwijd verhandelde producten, componenten en systemen worden door vliegtuigbouwers en bevoegde nationale en internationale instanties uitvoerig getest en gecertificeerd. De typegoedkeuringscyclus voor een nieuwe formule kan wel 20 jaar in beslag nemen. Met PFOS verwante stoffen worden in kleine hoeveelheden (ca. 0,1 massaprocent) gebruikt om mechanische onderdelen, kleppen, buizen en holtes slijtagebestendig te maken. Ondanks uitgebreide tests zijn er tot op heden geen alternatieven of aanwijzingen voor mogelijke alternatieven gevonden. Zij worden gebruikt in gesloten systemen onder nauwgezet gecontroleerde condities. Volgens WCGM-ramingen kwam er per jaar alles bij elkaar minder dan 15 kg in de bodem en het water terecht. Tegen deze achtergrond, en zolang er geen nieuwe redenen voor bezorgdheid zijn, beveelt het EESC aan dat er geen tijdslimiet wordt vastgesteld voor de opheffing van deze vrijstelling.

4.2.5

Blusschuim: gefluorideerde surfactanten worden al jarenlang gebruikt in zeer specifieke toepassingen voor blusschuim. Met PFOS verwante stoffen zijn op grote schaal vervangen in nieuwe schuimproducten die vervaardigd zijn om de voorraden die gebruikt werden voor het blussen van branden te vervangen, of om voorraden aan te leggen voor nieuwe bouwprojecten, luchthavens, olieraffinaderijen en chemische fabrieken, marineschepen en opslagterreinen voor olietanks. Er is echter nog geen volledige evaluatie gemaakt van de gevolgen van deze alternatieve producten voor de gezondheid en het milieu. Alle schuimproducten moeten worden verkocht met 15-20 jaar garantie, omdat zij idealiter nooit gebruikt worden. Daarom bestaan er nog steeds aanzienlijke voorraden schuim die PFOS bevatten en gaat het er nu om hoe men van deze voorraden afkomt. Surfactanten moeten op water gebaseerd schuim in staat stellen om zich snel over het oppervlak van brandende koolwaterstoffen te verspreiden, in plaats van dat het eronder terechtkomt; zo kan de zuurstoftoevoer worden afgesneden en kan „terugbranden” (burn-back) worden voorkomen. Zowel surfactanten als schuimstoffen moeten stabiel zijn onder intense gebruiksomstandigheden en beide moeten oxidatiebestendig zijn. De prestatienormen voor schuimproducten voor verschillende brandscenario's worden door nationale en internationale instanties opgesteld. Voorraden van drie of zes procent concentraat worden in centrale depots opgeslagen, om in geval van brand gedistribueerd en ter plaatse verdund te worden. Er kunnen grote hoeveelheden nodig zijn, en de afvoer van het bluswater na de brand kan aanzienlijke problemen met zich meebrengen. Het is onvermijdelijk dat het bluswater verontreinigd wordt door de verbrande producten, door de bijproducten die vrijkomen bij de ongecontroleerde verbranding van koolstof bij lage temperaturen (polyaromatische koolwaterstoffen (PAK's) en dioxines) en door de bestanddelen van het schuim. Zo bleef er onlangs na een brand in een opslagplaats in Buncefield (Verenigd Koninkrijk) 20 miljoen liter verontreinigd afval achter. Verbranding bij hoge temperaturen is de enige oplossing, maar dit is inefficiënt en duur wanneer het voor het grootste deel om water gaat. De jaarlijkse milieu-uitstoot is derhalve moeilijk vast te stellen; deze hangt af van het aantal branden, de omvang ervan en de omstandigheden waaronder zij plaatsvinden, en in hoofdzaak van de mate waarin het wegvloeien van afvoerwater beheerst kan worden door dammen op te werpen. Het WCGM citeerde dat er in de EU jaarlijks minder dan 600 kg in het milieu terechtkomt, maar merkte op dat dit getal wel eens boven de werkelijke uitstoot zou kunnen liggen. Het EESC is het met het WCGM eens dat de bestaande voorraden schuimconcentraten die op PFOS zijn gebaseerd, niet verbrand mogen worden voordat de alternatieven grondig zijn geëvalueerd. Het EESC beveelt daarom aan dat de noodzakelijke effect- en risicobeoordelingen zo snel mogelijk worden gemaakt en dat de resterende op PFOS gebaseerde schuimproducten alleen worden gebruikt als de best presterende producten nodig zijn en als het afvalwater kan worden ingedamd. De Commissie zou met de industrie en de bevoegde nationale autoriteiten moeten samenwerken bij het zoeken naar adequate methoden om de grote hoeveelheden afval die gegenereerd worden, te verwijderen. Gezien de vele onzekerheden meent het EESC dat men er onverstandig aan zou doen om een tijdslimiet voor de opheffing van deze vrijstelling te bepalen; het is veeleer zaak om de uitstaande kwesties zo snel mogelijk aan te pakken.

4.2.6

Andere, gecontroleerde gesloten systemen: deze standaardontheffing geldt, of zou moeten gelden, voor de meeste stoffen waarvan de EU het op de markt brengen en het gebruik heeft beperkt. Als grondstoffen veilig in het systeem kunnen worden gebracht en producten en afvalproducten veilig kunnen worden verwijderd, zal de uitstoot gering zijn, zodat de productie van essentiële tussenproducten kan worden voortgezet met minimale risico's voor de menselijke gezondheid en het milieu. In het kader van de routinecontroles betreffende veiligheid en gezondheid moeten de operationele omstandigheden op de werkvloer worden geïnspecteerd. Zolang er geen nieuwe redenen voor bezorgdheid zijn, beveelt het EESC aan dat er geen tijdslimiet wordt vastgesteld voor de opheffing van deze vrijstelling.

4.3

De Commissie zal ook in de toekomst een sleutelrol blijven spelen bij het zoeken naar een bevredigende oplossing in alle bovengenoemde sectoren. Binnen en buiten de betrokken sectoren is een voortgezet onderzoeksprogramma nodig om alternatieve producten en procedés te ontwikkelen. De richtlijnen die deze sectoren betreffen, zouden gewijzigd moeten worden als veranderingen in de huidige of de voorgestelde mondiale praktijk zulks noodzakelijk maken.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/14

1.1

Het EESC is ingenomen met dit voorstel van de Commissie, waar de lidstaten en de medische sector lang op hebben gewacht. Het kan zich vinden in de doelstellingen en acht de meeste voorstellen adequaat; desalniettemin doet het EESC een aantal concrete suggesties om de rechtszekerheid, de duidelijkheid, de vereenvoudiging en de bescherming van de volksgezondheid nog meer te bevorderen.

1.2

Het EESC zou meer duidelijkheid willen omtrent de vraag welke autoriteit bevoegd en verantwoordelijk is voor de algemene evaluatie van medische hulpmiddelen waarin geneesmiddelen, derivaten van menselijk bloed en/of menselijk weefsel zijn verwerkt. Ook zou een termijn moeten worden vastgesteld waarbinnen de evaluatie door de bevoegde autoriteit moet hebben plaatsgevonden, en zou een gids moeten worden opgesteld over de specifieke deskundigheid en de evaluatieprocedures.

1.3

Het EESC acht het wenselijk dat de toezending van relevante informatie m.b.t. de registratie, klinische gegevens, certificaten en vigilantierapporten verplicht wordt gesteld. Hiervoor zou de reeds bestaande Europese databank kunnen worden uitgebreid. Verder dringt het erop aan dat naar geschikte manieren wordt gezocht om niet-vertrouwelijke informatie op grote schaal te verspreiden, niet alleen onder „aangemelde instanties” en bevoegde autoriteiten maar ook onder de betrokken beroepsbeoefenaren.

1.4

Bij het toezicht na de commercialisering zouden de rol en verantwoordelijkheid van de professionals in de gezondheidszorg beter moeten worden omschreven en zou moeten worden gezorgd voor een betere verspreiding van de informatie en van de resultaten van dat toezicht.

1.5

Het EESC stemt in met de voorstellen m.b.t. het klinisch onderzoek, dat voor medische hulpmiddelen betrekking dient te hebben op de veiligheid en de prestaties ervan. Wel stelt het enkele wijzigingen ter verduidelijking voor, met name wat betreft het moment waarop het klinisch onderzoek aanvangt, namelijk zodra het betrokken ethisch comité een gunstig advies heeft uitgebracht, naar gelang van de categorie waarin het hulpmiddel is ingedeeld.

1.6

Het EESC betreurt dat het „verwerkingsvraagstuk” in het voorstel buiten beschouwing wordt gelaten: de praktijk waarbij medische hulpmiddelen die voor eenmalig gebruik zijn bedoeld en geproduceerd, worden hergebruikt, vormt immers een gevaar voor de gezondheid van de patiënt. Derhalve vraagt het EESC in ieder geval het beginsel vast te leggen dat een entiteit die een actie onderneemt om een medisch hulpmiddel opnieuw te gebruiken, een reeks gegevens moet verstrekken over de ingreep die is uitgevoerd, en dezelfde kwaliteits- en veiligheidsgaranties moet bieden als voor het oorspronkelijke product. Bovendien moeten de gebruikers en patiënten hiervan op de hoogte worden gebracht.

2.1

De met de tenuitvoerlegging van Richtlijn 90/385/EEG (1) inzake actieve implanteerbare medische hulpmiddelen en van Richtlijn 93/42/EEG (2) inzake medische hulpmiddelen opgedane ervaring is over het algemeen positief. Om de tenuitvoerlegging te verbeteren, moet de wetgeving echter worden gewijzigd teneinde bepaalde vigerende bepalingen te verduidelijken en een rechtsgrondslag voor geplande initiatieven te creëren.

2.2

In Richtlijn 93/42/EEG is bepaald dat de Commissie uiterlijk vijf jaar na de datum waarop de richtlijn van toepassing wordt een verslag over bepaalde aspecten van de werking van de richtlijn aan de Raad moet voorleggen. Bij de herziening van deze richtlijn is in juni 2002 een verslag over de werking van de richtlijnen inzake medische hulpmiddelen gepubliceerd. De conclusies van dit verslag heeft de Commissie opgenomen in haar mededeling COM(2003) 386 (3), waarover de Raad zich in zijn conclusies van december 2003 ingenomen heeft getoond en die door het Parlement positief zijn ontvangen.

2.3

In deze mededeling worden de belangrijkste punten genoemd waarop verbetering nodig is:

In 2003 heeft de Commissie een raadpleging opgestart die voornamelijk via de deskundigengroep inzake medische hulpmiddelen van de diensten van de Commissie verliep, gevolgd door een openbare raadpleging via internet (5).

2.4

Omdat het voorstel ter verduidelijking dient en geen wijziging van de wetgeving inhoudt, worden geen noemenswaardige economische gevolgen of gevolgen voor het milieu verwacht. De Commissie beoogt met dit voorstel het volgende te bereiken:

2.5

De rechtsgrondslag voor het voorstel is artikel 95 (ex artikel 100 A) van het EG-Verdrag, waarop Richtlijn 93/42/EEG berust. Met het oog op de doelstelling om de technische handelsbelemmeringen weg te nemen en de bestaande bepalingen in de Richtlijnen 93/42/EEG en 90/385/EEG te verduidelijken, is het noodzakelijk en passend de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen in de lidstaten inzake bepaalde aspecten van het in de handel brengen of de ingebruikneming van medische hulpmiddelen te harmoniseren.

3.1

Het EESC is ingenomen met dit voorstel van de Commissie, waar de lidstaten en de medische sector lang op hebben gewacht. Het kan zich volledig vinden in de doelstellingen, en acht de meeste voorstellen voor een duidelijkere en vereenvoudigde regelgeving adequaat om deze uiterst complexe en uiteenlopende sector beter te harmoniseren. Wel wenst het hierbij de hierna volgende opmerkingen te maken.

3.2

Medische hulpmiddelen winnen steeds meer aan belang in de gezondheidszorg, en hebben een grote impact op zowel de volksgezondheid als de overheidsuitgaven voor de zorgsector. De genoemde richtlijnen zijn van toepassing op meer dan 10 000 soorten producten, gaande van eenvoudige hulpmiddelen (zoals gaas, injectiespuiten en brillen) tot uiterst geavanceerde en complexe instrumenten (zoals levensreddende implantaten of apparatuur voor beelddiagnostiek).

3.3

Het betreft een hoogtechnologische sector, daar de burgers en de gezondheidsautoriteiten om steeds geavanceerdere en veiligere producten vragen. De sector vertegenwoordigt tevens een groot economisch belang: de Europese markt is na de Amerikaanse markt de tweede grootste ter wereld, met een omzet van circa 55 miljard euro; de sector telt meer dan 8 000 bedrijven, die aan circa 450 000 personen werk verschaffen.

3.4

Opgemerkt moet worden dat een aanzienlijk en toenemend aantal hulpmiddelen in de Europese Unie wordt ingevoerd, zodat een duidelijker en doeltreffender juridische context en een betere samenwerking tussen bevoegde autoriteiten noodzakelijk is om de sector weer een impuls te geven en zoveel mogelijk te voorkomen dat de Europese markt en werkgelegenheid terrein verliezen.

3.5

Hoewel de Commissie terecht stelt dat de nieuwe richtlijn geen belangrijke macro-economische gevolgen zal hebben, zal het gecombineerde effect van de bijkomende vereisten voor sommige processen of productlijnen de kosten wel aanzienlijk kunnen opdrijven.

3.6.1

In het voorstel worden de wijzigingen op bovengenoemde richtlijnen beschreven, en wordt ingegaan op de uitvoeringsbepalingen van enkele andere richtlijnen of verordeningen in gevallen waarin onduidelijk is welke wetgeving van toepassing is (hulpmiddelen waarin als integrerend bestanddeel een geneesmiddel (6) of een derivaat van menselijk bloed (7) is verwerkt, of menselijk-weefselmanipulatieproducten (8)). Medische hulpmiddelen voor in-vitrodiagnostiek (9) vallen niet onder het toepassingsgebied van de richtlijn betreffende biociden (10), die dan ook wordt gewijzigd.

3.6.2

Het EESC stemt in met het beginsel dat wanneer medische hulpmiddelen gedeeltelijk bestaan uit geneesmiddelen, derivaten van menselijk bloed of menselijk-weefselmanipulatieproducten „die de werking van het hulpmiddel op het menselijk lichaam moet ondersteunen”, de richtlijnen inzake medische hulpmiddelen van toepassing zijn. Wel vraagt het zich af waarom in de artikelen van de richtlijn niet expliciet wordt gesproken van dierlijk-weefselproducten, die enkel in sommige bijlagen ter sprake komen. Ook vreest het dat de formulering „die de werking van het hulpmiddel op het menselijk lichaam moet ondersteunen” opnieuw tot verschillen in interpretatie tussen de lidstaten en aangemelde instanties leidt. Het hoopt dat ook dat dit concept nauwkeuriger wordt gedefinieerd.

3.6.3

Het zou nuttig zijn meer duidelijkheid te scheppen omtrent de vraag welke autoriteit bevoegd en verantwoordelijk is voor de algemene evaluatie van medische hulpmiddelen waarin geneesmiddelen, derivaten van menselijk bloed en/of menselijk weefsel zijn verwerkt: de aangemelde instanties kunnen daarvoor een beroep doen op een nationale geneesmiddelenautoriteit of het Europees Geneesmiddelenbureau (EMEA), die echter niet altijd de deskundigheid in huis hebben om de medische hulpmiddelen als zodanig te beoordelen, en vaak veel te langdurige procedures volgen die eigenlijk voor een ander soort producten zijn bedoeld.

3.6.3.1

Het EESC hoopt dat termijnen worden vastgesteld waarbinnen de evaluatie moet hebben plaatsgevonden, aangezien het tempo van de innovatie in deze sector hoog ligt en producten snel weer achterhaald zijn. Ook hoopt het dat een gids wordt opgesteld over de specifieke deskundigheid en de evaluatieprocedures door de bevoegde autoriteiten, in samenwerking met de voor de hulpmiddelen bevoegde autoriteiten. Op grond van de ervaring die in de loop der tijd door de fabrikanten is opgedaan, hoopt het EESC ten slotte dat de aangemelde instanties wetenschappelijk advies kunnen inwinnen bij iedere erkende bevoegde autoriteit, en dus niet alleen bij het EMEA.

3.6.4

Veel menselijk-weefselmanipulatieproducten zijn vanwege hun aard, werking en fabricagetechnieken eerder vergelijkbaar met medische hulpmiddelen dan met geneesmiddelen. Om een eventueel rechtsvacuüm te voorkomen, acht het EESC het zaak dat deze producten onder het toepassingsgebied van onderhavig richtlijnvoorstel vallen, met uitzondering van producten waarvan de belangrijkste beoogde werking in of aan het menselijk lichaam primair met farmacologische of immunologische middelen of door metabolisme wordt bereikt.

3.6.5

Het EESC acht het niet wenselijk dat twee richtlijnen — in casu de richtlijn betreffende medische hulpmiddelen en de richtlijn betreffende persoonlijke beschermingsmiddelen — gelijktijdig van toepassing zijn: hoewel deze een gemeenschappelijke doelstelling hebben — de bescherming van de gebruiker — lopen de vereisten uiteen. Dit zou de uitvoering alleen maar ingewikkelder maken, wat een extra belasting met zich mee brengt zonder dat de veiligheid toeneemt.

3.6.6

Het EESC steunt de nieuwe comitéprocedure die aan artikel 13 wordt toegevoegd, omdat het daarmee mogelijk wordt om snel bindende besluiten te nemen wanneer een product verkeerd of niet is ingedeeld. Voor het best mogelijke resultaat is het echter zaak de uitwisseling van informatie tussen bevoegde autoriteiten te verbeteren, en te zorgen voor een doeltreffend beheer van de gegevens via de Europese databank.

3.7.1

Het EESC vindt dat de regelgeving moet worden verduidelijkt en uitgebreid wat betreft de verzameling en aanbieding van informatie, en wat betreft de coördinatie en de communicatie m.b.t. de toezichtactiviteiten.

3.7.2

Het EESC acht het voorstel onvolledig, omdat daarin niets wordt gezegd over de capaciteit van de aangemelde instanties om de hun toegewezen taken uit te voeren: deze lacune werd al gesignaleerd in de mededeling van 2003 (11). De nieuwe behandelwijzen en de toenemende complexiteit en geavanceerdheid van de hulpmiddelen vereisen immers wetenschappelijke en technische vaardigheden die niet altijd op nationaal niveau aanwezig zijn. Daarom zou een Europees plan wenselijk zijn, of in ieder geval een vorm van coördinatie, om ervoor te zorgen dat sommige aangemelde instanties zich specialiseren in bepaalde soorten producten, met name bijzonder complexe en geavanceerde producten.

3.7.3

Het EESC is het ermee eens dat iedere fabrikant die geen maatschappelijke zetel in een lidstaat heeft, een gemachtigde moet aanwijzen, die namens die fabrikant handelt en door de autoriteiten op de naleving van de verplichtingen uit hoofde van deze richtlijn kan worden aangesproken. Wel schort er nog het een en ander aan deze tekst, die volgens het EESC dan ook moet worden verduidelijkt (zie verderop, par. 4.3). Het EESC is in principe voorstander van een flexibel systeem, dat ondernemers een concrete keuzevrijheid laat.

3.7.4

Het EESC is van mening dat alle informatie m.b.t. de registratie, klinische gegevens, certificaten en vigilantierapporten (inclusief ernstige voorvallen en zeer ongewenste bijwerkingen) verplicht, en dus niet alleen op vrijwillige basis, moet worden toegezonden aan de Europese databank EUDAMED. Deze databank is nu reeds operationeel, zij het in beperkte mate: haar taken moeten zo snel mogelijk opnieuw worden vastgelegd, met name wat betreft het ter beschikking stellen van niet-vertrouwelijke informatie aan belanghebbende professionals. Ook moet de databank worden uitgerust met adequate structuren en middelen.

3.7.4.1

Het zou een goede zaak zijn indien de rechtstreeks betrokken stakeholders een pakket adequate, niet-vertrouwelijke informatie aangereikt krijgen, evt. in beknopte vorm, alsook informatie over de veiligheid en kwaliteit van de producten en over het toezicht na commercialisering: deze informatie zou ook ter beschikking moeten staan van verenigingen van professionals in de gezondheidszorg, ten einde een bewust en veilig gebruik van medische hulpmiddelen te waarborgen.

3.7.4.2

Verder wenst het EESC dat, in overleg met de stakeholders, een gids wordt opgesteld waarin de verantwoordelijke professionals een overzicht van de productkenmerken opnemen. Dit document zou, samen met de gevalideerde vigilantierapporten, ter beschikking moeten worden gesteld van de aangemelde instanties en bevoegde autoriteiten. Daarnaast zou naar geschikte manieren moeten worden gezocht om die informatie op grotere schaal te verspreiden.

3.7.5

Gebruiksaanwijzingen kunnen ook op andere wijzen dan met een bijsluiter worden verstrekt, waarmee tegemoet wordt gekomen aan de behoeften van de professionals, die met een enorme verscheidenheid aan medische hulpmiddelen te maken krijgen. Zo zou meer gebruik kunnen worden gemaakt van elektronische instrumenten (zoals cd-roms en internet), door middel van een procedure die eenvoudiger en flexibeler is dan de huidige, doordat daarvoor niet de gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten vereist is.

3.7.6

Het EESC zou willen dat de documenten die als leidraad moeten dienen bij de interpretatie van de richtlijn en die door ad-hocwerkgroepen worden opgesteld en door de Commissie worden gepubliceerd (de MedDev-documenten), expliciet worden vermeld in de richtlijn. Er zouden vereenvoudigde procedures moeten komen voor de goedkeuring van die documenten, om interpretatieproblemen te verminderen en te zorgen voor een grotere stroomlijning in het gedrag van fabrikanten en aangemelde instanties.

3.8.1

Het vigilantiesysteem voor het toezicht na commercialisering is in het voorstel goed uitgewerkt voor wat betreft de fabrikanten, maar de rol en verantwoordelijkheid van de beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg zijn onvoldoende duidelijk en de methoden voor de verspreiding van informatie en van de resultaten van de vigilantieprocedures schieten nog tekort. Het systeem heeft nog teveel een nationaal karakter, terwijl het meer Europees van opzet zou moeten worden.

3.8.2

Het EESC is ingenomen met de wijzigingen in bijlage X betreffende klinische gegevens, die voor medische hulpmiddelen betrekking hebben op de veiligheid en prestaties van de hulpmiddelen. Het stelt voor het artikel nog verder te verduidelijken, door daarin nadere bepalingen op te nemen over het moment waarop het klinisch onderzoek aanvangt, namelijk zodra het betrokken ethisch comité een gunstig advies heeft uitgebracht, overeenkomstig de indeling van het hulpmiddel.

3.8.3

Het EESC vindt het geen goede zaak dat het „verwerkingsvraagstuk” in het voorstel buiten beschouwing wordt gelaten: de in sommige lidstaten verboden praktijk waarbij medische hulpmiddelen die voor eenmalig gebruik zijn bedoeld en geproduceerd, worden hergebruikt, biedt de patiënt immers onvoldoende veiligheidsgaranties, omdat de betrouwbaarheid en veiligheid van voor eenmalig gebruik geteste producten bij hergebruik onvoldoende is bewezen.

3.8.3.1

Het EESC vindt dat deze praktijk, die in de ziekenhuizen van verschillende lidstaten heel gebruikelijk is, moet worden verboden, omdat het gevaren inhoudt voor de gezondheid van de patiënt en omdat moeilijk vast te stellen is bij wie de verantwoordelijkheid ligt. Sterilisatie van hulpmiddelen garandeert nog geen absolute onschadelijkheid, ook omdat structurele kenmerken van het gebruikte materiaal hierdoor kunnen worden gewijzigd.

3.8.3.2

Het EESC realiseert zich dat deze praktijken onder de bevoegdheid van de lidstaten vallen, maar acht het zaak dat hier op communautair niveau iets aan wordt gedaan, alleen al omdat het vrij verkeer van personen en de sinds kort bestaande mogelijkheid om zorg in een andere dan de eigen lidstaat te ontvangen, algemeen erkende werkwijzen vergen. Vooralsnog zou tenminste het beginsel kunnen worden vastgelegd dat een entiteit die een medisch hulpmiddel hergebruikt, een reeks gegevens moet verstrekken in samenhang met de indeling van dat hulpmiddel en de soort ingreep die daarmee is uitgevoerd, zodat dezelfde kwaliteits- en veiligheidsgaranties worden geboden als voor het oorspronkelijke product. Bovendien moeten de gebruikers en patiënten hiervan in alle duidelijkheid op de hoogte worden gebracht.

3.8.4

Het EESC staat volledig achter de voorgestelde verduidelijking van de conformiteitsbeoordeling en de verplichting om documentatie betreffende het ontwerp van het medische hulpmiddel voor te leggen, die moet zijn afgestemd op de classificatie van het hulpmiddel en de nieuwheid van de technologie of van de beoogde behandeling. Ook is het ermee eens dat fabrikanten passende controles moeten uitvoeren bij derden op wie zij een beroep doen voor het ontwerp en de vervaardiging van hulpmiddelen.

4.1.1

Het EESC is van mening dat de gelijktijdige toepassing van twee richtlijnen op één product — in casu de richtlijn inzake medische hulpmiddelen en de richtlijn inzake persoonlijke beschermingsmiddelen — niet ten goede komt aan de vereenvoudiging en de rechtszekerheid. Het wil dan ook dat de oorspronkelijke tekst van art. 1.6 van Richtlijn 93/42/EEG in ere wordt hersteld.

4.1.2

Wanneer er sprake is van een medisch hulpmiddel dat onder het toepassingsgebied van meerdere richtlijnen (voor geneesmiddelen, cosmetica, enz.) kan vallen, zouden de autoriteiten die bevoegd zijn om te bepalen welke richtlijn van toepassing is, zich moeten baseren op het primaire doel waarvoor het product is ontworpen en de relevante werkingswijze van het product.

4.1.3

Om iedere zweem van rechtsonzekerheid weg te nemen, acht het EESC het zaak dat de huidige versie van punt 7.4 van bijlage I wordt gewijzigd. Zo moet met name worden verduidelijkt dat wanneer in een medisch hulpmiddel een stof is verwerkt die, afzonderlijk bezien, kan worden beschouwd als een geneesmiddel, hierop alleen de specifieke bepalingen van de geneesmiddelenwetgeving van toepassing zijn die betrekking hebben op de veiligheid en de kwaliteit van dat geneesmiddel, en niet de geneesmiddelenwetgeving in het algemeen.

4.1.4

Voor medische hulpmiddelen waarin een menselijk-weefselmanipulatieproduct is verwerkt, vreest het EESC dat de formulering van het nieuwe lid 4ter niet voldoende is om alle interpretatieproblemen te verhelpen. Het dringt er derhalve op aan dat deze producten uitdrukkelijk worden gedefinieerd in art. 1, in overeenstemming met de geldende richtlijnen en met name met de voorgestelde verordening betreffende geneesmiddelen voor geavanceerde therapie (12).

4.2.1

Het EESC zou willen dat alle relevante informatie, met inbegrip van klinische gegevens en de signalering van ernstige en onverwachte schadelijke bijwerkingen, verplicht door de verschillende bevoegde autoriteiten en instanties, en door de fabrikanten of hun gemachtigden, moet worden toegezonden aan de Europese databank EUDAMED. Om e.e.a. te stroomlijnen moeten de taken van deze databank opnieuw worden omschreven, en moet een uitvoeringsprogramma worden vastgesteld als garantie dat de databank doeltreffend werkt met behulp van adequate structuren en middelen.

4.2.2

Om de volledigheid van de verzamelde gegevens te waarborgen en te zorgen voor een grotere verspreiding van relevante en niet-vertrouwelijke informatie, acht het EESC het zaak het voorstel op een aantal punten te wijzigen, met name:

4.2.3

Ook wenst het EESC dat de huidige tekst van artikel 20, lid 3, wordt gewijzigd, door hierin het beginsel op te nemen dat niet-vertrouwelijke informatie in beknopte vorm ter beschikking van de gebruikers moeten worden gesteld, en dat de fabrikanten en gemachtigden, naast de relevante instanties en autoriteiten, hierbij moeten worden betrokken.

4.3.1

Het EESC stelt dat de omschrijving van de gemachtigde van een fabrikant die geen maatschappelijke zetel in de Gemeenschap heeft, niet eensluidend is: waar in de veertiende overweging wordt gesproken van één gemachtigde voor alle hulpmiddelcategorieën, wordt in de artikelen 10bis, lid 3, en 14, lid 2, slechts verwezen naar hulpmiddelen, zonder te specificeren of het om „alle” hulpmidden of alleen om bepaalde categorieën van hulpmiddelen gaat.

4.3.2

Met het oog op het uiteenlopende gamma aan medische hulpmiddelen dat een fabrikant in de handel kan brengen, zou het EESC hier graag meer flexibiliteit zien, zodat per soort product, en niet noodzakelijkerwijs voor het hele gamma producten, één gemachtigde wordt aangewezen (waarbij duidelijk moet worden vermeld dat het om natuurlijke en rechtspersonen kan gaan).

4.4.1

De bepalingen met betrekking tot de toezending van informatie aan de bevoegde autoriteiten, om de monitoring en het beheer van de gegevens van de klinische onderzoeken te vergemakkelijken, zouden in lid 2 van artikel 2 moeten worden opgenomen, met de vermelding dat de fabrikant of gemachtigde verplicht is om de autoriteiten van alle lidstaten waar desbetreffend klinisch onderzoek wordt uitgevoerd, op de hoogte te brengen van de schorsing, onderbreking of beëindiging van onderzoek, met een passende uitleg en motivering.

4.4.2

Het EESC juicht de nieuwe versie van de leden 2 en 3 van artikel 5 toe. Wel vraagt het zich af of in lid 3 nog kan worden gespecificeerd dat voor hulpmiddelen van categorie I kan worden begonnen met het klinisch onderzoek zodra het bevoegde ethisch comité een gunstig advies in het kader van de klinische evaluatie heeft uitgebracht.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/19

1.

Doel van het voorstel is de op 19 december 1978 gepubliceerde Richtlijn 78/1035/EEG van de Raad inzake de belastingvrijstellingen die van toepassing zijn bij invoer van uit derde landen afkomstige kleine zendingen niet-commerciële goederen te codificeren. De nieuwe richtlijn vervangt de verschillende besluiten die erin zijn verwerkt; dit voorstel laat de inhoud van de besluiten die worden gecodificeerd onverlet en beperkt zich er derhalve toe deze samen te voegen en daarin slechts de formele wijzigingen aan te brengen die voor de codificatie zelf vereist zijn.

2.

Overeenkomstig haar besluit van 1 april 1987, waarvan het principe bevestigd is in de conclusies van het voorzitterschap van de Europese Raad van Edinburgh, codificeert de Commissie nu alle wetgevingsbesluiten, wat het Europees Economisch en Sociaal Comité verheugt. Daarom brengt het Comité, net zoals bij soortgelijke initiatieven, een gunstig advies uit over dit voorstel voor een richtlijn.

3.

Het Comité benadrukt dat bij Interinstitutioneel Akkoord van 20 december 1994 tussen het Europees Parlement, de Raad en de Commissie, bepaald is dat bij codificatie geen inhoudelijke wijzigingen in de betrokken wetteksten mogen worden aangebracht. De Commissie garandeert dat onderhavig voorstel voor een richtlijn deze bepalingen respecteert.

4.

Daar het Comité zijn adviestaak ernstig neemt, moet het de aangebrachte wijzigingen controleren vooraleer het document goed te keuren. Dit heeft de rapporteur dan ook gedaan. Hierbij heeft hij geen aanleiding voor kritiek of specifieke opmerkingen gevonden.

5.

Het Comité brengt daarom een positief advies uit over dit codificatievoorstel, dat past in het proces ter vereenvoudiging en verduidelijking van het Gemeenschapsrecht.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/20

1.1

Het Comité vindt het onderhavige Commissievoorstel voor een verordening betreffende het openbaar personenvervoer per spoor en over de weg een verbetering ten opzichte van de vorige versies wat de mogelijkheid tot onderhandse gunningen betreft.

1.2

Toch moet een aantal aspecten nog verder worden verduidelijkt, teneinde de bevoegde instanties en exploitanten de gewenste rechtszekerheid te bieden:

1.3

In dit verband steunt het Comité met klem de verplichting om een contract te sluiten en benadrukt het belang van een evenwicht tussen de mogelijkheid van blootstelling aan de concurrentie en onderhandse gunning, teneinde de nodige transparantie te bevorderen en de kwaliteit van de diensten te verbeteren in een op concurrentie gebaseerd systeem.

1.4

De bepalingen van de Verordening zouden van toepassing moeten zijn op alle openbare-dienstcontracten voor vervoer.

1.5

Met het oog op een evenwicht tussen blootstelling aan de concurrentie en onderhandse gunning aan een interne exploitant, is het Comité er voorstander van om de activiteit te beperken tot een geografisch gebied. Zo wordt concurrentieverstoring vermeden, terwijl de vrije keuze van lokale gemeenschappen wordt gehandhaafd. Ook wordt zo billijkheid gegarandeerd in een kader van gereguleerde concurrentie.

1.6

Bij onderhandse gunning aan een interne exploitant is een zekere flexibiliteit wenselijk, die nochtans duidelijk omschreven en afgelijnd moet worden, indien het voor de samenhang van de netwerken en de integratie van de vervoerdiensten beslist noodzakelijk is om deze verder te trekken tot naburige of aangrenzende gebieden die niet onder de bevoegdheid vallen van de overheid die het openbare-dienstcontract heeft toegekend.

1.7

De afwijkingen die voor contracten van geringe waarde worden toegestaan of die bedoeld zijn om de continuïteit van de diensten te waarborgen, vindt het Comité terecht.

1.8

Het Comité plaatst een vraagteken bij de wenselijkheid om openbare-dienstcontracten voor het vervoer per spoor onderhands te gunnen aan traditionele of nieuwe exploitanten zonder dat daaraan duidelijke voorwaarden of regels worden verbonden om eerlijke concurrentie te waarborgen, zoals bij interne exploitanten wel gebeurt. Dit leidt tot rechtsonzekerheid en concurrentieverstoring.

1.9

De beste manier om te garanderen dat de beginselen van transparantie, gelijke behandeling, kwaliteit en efficiëntie ook bij het openbaar vervoer per spoor worden nageleefd, is dat daarop dezelfde regels worden toegepast als op het lokaal vervoer over de weg.

1.10

Het Comité wil dat wat de kwaliteit van de dienstverlening en de naleving van de in de lidstaten vigerende sociale wetgeving betreft, opnieuw wordt aangeknoopt bij de geest van het voorstel voor een verordening van 2002.

1.11

Onder deze voorbehouden wenst het Comité een snelle goedkeuring van deze verordening, die noodzakelijk is voor de rechtszekerheid in de betrokken sector.

2.1

De Commissie heeft een nieuw voorstel voor een verordening betreffende het openbaar personenvervoer per spoor en over de weg gepubliceerd. Meer bepaald betreft het hier de derde versie.

2.2

Het Comité verheugt zich over deze inspanning van de Commissie, omdat de besprekingen die in de Europese instellingen geblokkeerd zijn geraakt, hierdoor hervat kunnen worden.

2.3

In het nieuwe document wordt een poging ondernomen om de verschillende standpunten die tijdens eerdere besprekingen naar voren zijn gekomen, te verzoenen in het licht van de recente ontwikkelingen in de rechtspraak (m.n. het Altmark-arrest), en om duidelijk te maken dat rekening wordt gehouden met het subsidiariteitsbeginsel en het beginsel van de bestuurlijke vrijheid van lokale overheden.

2.4

Deze versie verschilt sterk van de vorige en het taalgebruik ervan is toegankelijker. Toch heeft het Europees Parlement besloten deze tekst te beschouwen als de herziene versie van de vorige tekst en hem in tweede lezing te behandelen; zo wordt de wetgevingsprocedure niet verlengd. Bijgevolg is de tekst voorgelegd aan de Raad, die begonnen is met de behandeling ervan en besloten heeft de samenhang met het derde spoorwegpakket te onderzoeken. Meer bepaald wil de Raad de openstelling van de internationale handel en de mogelijkheid van cabotage (2) onder de loep nemen.

2.5

De Commissie is van oordeel dat het huidige wetgevingskader, dat dateert van 1969, niet langer aangepast is en dat de doelmatigheid en kwaliteit van de vervoersdiensten moet worden verbeterd, zodat ze hun marktaandeel kunnen behouden of zelfs uitbreiden. Doel is „de mededinging te reguleren, ook in regio's en steden, om de transparantie te verzekeren bij de toekenning en de uitvoeringsvoorwaarden van openbare-dienstcontracten” (3). In zijn advies van 2001 over het vorige voorstel voor een verordening heeft het Comité overigens „het voornemen van de Commissie om in het openbaar personenvervoer een marktordening in te voeren op basis van gereguleerde mededinging en niet van volledig vrije concurrentie” (4) toegejuicht.

2.6

Ook heeft het Comité in dat advies met tevredenheid vastgesteld dat „voortaan middels juridische en boekhoudkundige transparantie zal worden gezorgd voor gelijke behandeling van en concurrentie tussen ondernemingen, ongeacht hun rechtsvorm” (5).

2.7

Thans kan het Comité, in afwachting van de tweede lezing van het voorstel door het Europees Parlement, alleen maar herhalen hoeveel belang het hecht aan transparantie, gelijke behandeling en gereguleerde mededinging in de beheersprocedures van het openbaar personenvervoer per spoor en over de weg, met inachtneming van het in artikel 295 van het EG-verdrag vastgelegde beginsel van neutraliteit m.b.t. de regeling van het eigendomsrecht in de lidstaten.

2.8

De recente uitspraken van het Europees Hof van Justitie (met name de arresten Altmark Trans GmbH en Stadt Halle) bieden houvast voor de manier waarop deze problematiek moet worden benaderd. Bij de uitvoering van haar initiatiefrecht is de Commissie niet gebonden aan de rechtspraak, aangezien het communautaire rechtssysteem in principe niet op het gesproken, maar op het geschreven recht gebaseerd is. In de praktijk worden in artikel 4 van dit voorstel voor een verordening de principes van de eerste drie Altmark-criteria overgenomen. Van het vierde criterium zijn een aantal elementen in punt 7 van de bijlage terug te vinden.

2.9

Er zij op gewezen dat in het Altmark-Trans-arrest criteria zijn vastgelegd, met dien verstande dat compensaties voor openbaredienstverplichtingen juridisch niet als staatssteun worden beschouwd. Het voorstel voor een verordening is ruimer van opzet; daarin wordt ingegaan op aspecten die in de rechtspraak niet ter sprake komen, zoals de vraag hoe juridisch als staatssteun beschouwde compensaties, evenals de toekenning van exclusieve rechten, met de mededingingsregels kunnen worden verenigd. In 1969 was er nog geen vervoersmarkt en stelde het probleem van exclusieve rechten zich dus nog niet.

3.1

Het Comité juicht het initiatief van de Commissie toe, maar wil toch enkele vragen stellen over juridische aspecten die verder moeten worden uitgeklaard. Om de verordening snel te kunnen goedkeuren en ten uitvoer te brengen, is het immers uitermate belangrijk dat de nieuwe verordening echt tegemoet komt aan de behoefte aan rechtszekerheid die in de vervoerssector al zo lang bestaat.

3.2

De inspanningen van de Commissie om een nieuw evenwicht te vinden in het lokale vervoer, waarbij de bestuurlijke vrijheid van de lokale overheden wordt gerespecteerd en alle betrokken partijen tevreden worden gesteld, verdienen veel lof.

3.3

Het is een goede zaak dat de lokale overheden kunnen kiezen of ze hun vervoersdiensten openstellen voor concurrentie, of zelf deze diensten aanbieden, of met een interne exploitant werken, mits aan welbepaalde criteria wordt voldaan teneinde concurrentieverstoring te vermijden.

3.4

Het Comité herhaalt dat het zich schaart achter het beginsel van gereguleerde mededinging –in plaats van volledig vrije concurrentie- zoals dit in dit nieuwe voorstel voor een verordening (art. 3 en art. 5, lid. 3) wordt gehanteerd. Gereguleerde mededinging is de beste optie om de behoeften van openbare dienstverlening te kunnen verenigen met de noodzaak om geharmoniseerde en betrouwbare regels voor het gunnen van contracten vast te leggen. Zo kan het juiste evenwicht worden gevonden tussen de vereisten van de openbare dienstverlening en het commerciële aspect van de sector (ongeacht de rechtsvorm van de ondernemingen).

3.5

Een systeem waarin het gebruik van contracten algemeen wordt ingevoerd en de vrije keuze wordt gelaten tussen blootstelling aan concurrentie en onderhandse gunning, vormt een garantie dat de kwaliteit en de doelmatigheid van het openbaar vervoer worden verbeterd. De bevoegde instanties zullen vooraf een duidelijke omschrijving moeten geven van de openbare-dienstverplichtingen, het geografische gebied, de parameters voor de berekening van compensaties en de verdeelsleutels voor ontvangsten en kosten. Hierover moet op voorhand voldoende informatie worden verspreid.

3.6

De exploitanten zullen op die manier goed vertrouwd raken met het kader waarin hun activiteit zich voltrekt en met de verplichtingen die daaraan verbonden zijn.

3.7

Daarnaast dient elke bevoegde instantie jaarlijks een gedetailleerd verslag te publiceren van de openbare-dienstverplichtingen die onder haar bevoegdheid vallen, de aangewezen exploitanten en de compensaties en de exclusieve rechten die voor de dienstverlening zijn toegekend (art. 7). Zo kunnen de burgers inzage krijgen in de precieze exploitatievoorwaarden van het openbaar vervoer en kunnen zij dus zelf een oordeel vormen over de prijs-kwaliteitverhouding van de diensten die zij krijgen aangeboden. Wel moet worden vermeden dat dit verslag de lokale overheden, en bijgevolg ook de exploitanten, met onnodig papierwerk belast. Te veel bureaucratie is immers een hinderpaal voor goede informatie.

4.1.1

Er stelt zich de vraag welke regelgeving prevaleert, omdat op de openbare-vervoersector twee verschillende soorten rechtsregels kunnen worden toegepast.

4.1.2

Tijdens de eerste lezing in 2001 heeft het Europees Parlement een wijzigingsvoorstel goedgekeurd, waarin bepaald wordt dat, met het oog op een duidelijk en coherent rechtskader, de toekomstige verordening prevaleert over de wetgeving inzake overheidsopdrachten. De Commissie stelt als oplossing voor dat de bevoegde instanties als volgt een keuze maken t.a.v. het toepasselijk recht:

4.1.3

Op dit punt vindt het Comité, gezien het belang dat het aan transparantie en gelijke behandeling hecht, dat de bepalingen van de verordening van toepassing zouden moeten zijn op alle openbare-dienstcontracten voor vervoer. Dit is veruit de eenvoudigste en duidelijkste oplossing, die de contractuele vrijheid van de bevoegde overheden geenszins aantast.

4.2.1

Een verschil met de twee vorige versies is dat in dit voorstel voor het eerst de mogelijkheid wordt geboden om een contract voor openbaarvervoersdiensten onderhands te gunnen aan een interne exploitant zonder voorafgaande openbare aanbestedingsprocedure (art. 5, lid. 2). Deze vernieuwing komt tegemoet aan de wens die de lokale overheden tijdens eerdere discussies hadden geuit, nl. dat zij hun vrijheid op organisatorisch vlak willen behouden.

4.2.2

Aan deze mogelijkheid zijn verschillende voorwaarden verbonden:

4.2.3

Tijdens de eerste lezing heeft het Europees Parlement duidelijk gemaakt dat niet alleen aanbestedingen, maar ook onderhandse gunningen aan door bevoegde overheidsinstanties gecontroleerde lokale exploitanten mogelijk moeten zijn. Ook in de discussies van de Raad komt dit standpunt naar voren: een groot deel van de lidstaten is er voorstander van dat de bevoegde instanties de vrijheid behouden om te kiezen of ze zelf met behulp van eigen ondernemingen lokale diensten willen aanbieden of deze via een aanbesteding aan een exploitant willen toevertrouwen.

4.2.4

Gezien de grote mate van eensgezindheid hierover, heeft de Commissie geprobeerd met dit standpunt rekening te houden en gezocht naar een evenwicht tussen gereguleerde mededinging en de mogelijkheid van onderhandse gunning. Het Comité schaart zich achter deze oplossing, aangezien die de bestuurlijke vrijheid van de bevoegde instantie waarborgt en rekening houdt met de in de arresten van het Europees Hof van Justitie vervatte beginselen.

4.2.5

Hierbij dient te worden opgemerkt dat de Commissie in haar definitie van een interne exploitant als criterium opneemt dat deze in een geografisch afgebakend gebied opereert, zodat, in overeenstemming met het EG — Verdrag, rekening wordt gehouden met het beginsel van wederkerigheid bij concurrentie, dat het Europees Parlement voor lokale openbare nutsbedrijven wenselijk acht. Bij de toepassing van dit criterium rijzen twee vragen:

4.2.6

Daarom moet dus worden bepaald dat als diensten die door de bevoegde instantie zelf of door een interne exploitant worden aangeboden, van belang zijn voor gebieden waarvoor verschillende instanties bevoegd zijn, omdat een samenhangend netwerk vereist, het openbaar vervoer van het gebied dat het contract voor openbaarvervoersdiensten heeft gegund, afgestemd moet worden op het openbaar vervoer van naburige of aangrenzende gebieden. Om te voorkomen dat deze mogelijkheid wordt aangegrepen om de concurrentie te verstoren, dient te worden gestipuleerd dat de dienstverlening buiten het gebied dat onder de bevoegdheid van de betrokken instantie valt, een bepaald percentage van de waarde van het basiscontract niet mag overschrijden.

4.2.7

Daarnaast moet worden toegestaan dat interne exploitanten van verschillende gemeenten met name op het gebied van onderzoek en ontwikkeling samenwerken, aangezien zij anders structureel minder doelmatig worden dan hun potentiële concurrenten die niet dezelfde beperkingen krijgen opgelegd.

4.2.8

Deze punten vragen nog om opheldering, zowel wat rechtszekerheid betreft als t.a.v. de praktische organisatie van de diensten. De omschrijving van interne exploitanten die het Europees Hof van Justitie geeft (Stadt Halle-arrest van 11.1.2005) laat trouwens enige ruimte voor interpretatie, vooral waar een opsomming van criteria wordt ingeleid met „zoals”, waaruit kan worden afgeleid dat deze opsomming niet exhaustief is. Toch wordt in de meest recente rechtspraak (Parking Brixen-arrest van 13.10.2005) benadrukt dat het van fundamenteel belang is dat de bevoegde instantie over de interne exploitant een controle heeft die vergelijkbaar is met die welke zij over haar eigen diensten uitoefent.

4.2.9

Het is wel verrassend dat aan strenge voorwaarden moet worden voldaan in het algemene geval van een onderhandse gunning aan een interne exploitant, terwijl voor de spoorwegsector een speciale afwijking wordt toegestaan op de bepalingen van deze verordening, en meer bepaald met betrekking tot de onderhandse gunning aan een exploitant, zonder dat hieraan ook maar één voorwaarde verbonden is, te meer daar in de toelichting geen enkel argument voor die afwijking wordt gegeven.

4.3.1

Behalve onderhandse gunningen aan een interne exploitant, wordt in het voorstel ook de mogelijkheid geboden van openbare aanbestedingen. Er zijn drie uitzonderingen waarbij kan worden afgezien van openbare aanbestedingen:

4.3.2

Het Comité vindt de eerste twee uitzonderingen in principe gerechtvaardigd, ook al is nog een open vraag wat een contract van geringe waarde is. Bij de derde uitzondering kunnen echter meerdere vraagtekens worden geplaatst. Ten eerste gaat het hier om een erg belangrijke sector (met een omzet van ongeveer 50 miljard euro). Ten tweede zijn er veel minder voorwaarden verbonden aan deze gunningsprocedures dan in het geval van onderhandse gunningen aan een interne exploitant, zelfs al worden in artikel 7 nuttige maatregelen voorzien om informatie te verspreiden. Ten slotte is het spoorvervoer gezien zijn aard geen sector die definitief moet worden uitgesloten van de concurrentie, onder beding dat het conform is aan een systeem zoals dat van artikel 5, lid 2, van het voorstel voor een verordening.

4.3.3

Gereguleerde mededinging vormt waarschijnlijk de beste garantie van transparantie, gelijke behandeling en de belangenbehartiging van klanten én exploitanten, terwijl de gekozen oplossing, die vermoedelijk het resultaat is van een politiek compromis, de tekst in juridisch opzicht enigszins mank doet gaan.

4.4.1

In artikel 6 van het voorstel voor een verordening wordt verwezen naar de bepalingen van art. 4, dat deels gebaseerd is op de in het Altmark-Trans-arrest opgesomde criteria. Een compensatie, ongeacht de gunningsvoorwaarden, moet altijd overeenstemmen met deze bepalingen. Voor onderhands gegunde contracten moeten de compensaties bovendien beantwoorden aan de in de bijlage opgenomen regels, die aangeven dat compensaties dienen te worden berekend door de situatie in het geval van een onderhandse gunning te vergelijken met de situatie die zich zou hebben voorgedaan, wanneer die verplichting niet zou zijn vervuld en de diensten waarop de verplichting van toepassing is op commerciële basis zouden zijn geëxploiteerd.

4.4.2

In de tekst worden twee situaties onderscheiden:

4.4.3

Dit systeem leidt tot een ingewikkelde rechtssituatie. Er is dan ook behoefte aan een duidelijkere formulering, zodat klanten en belastingbetalers kunnen rekenen op transparantie en een goed beheer.

4.5.1

De Commissie benadrukt dat met dit voorstel voor een verordening gepoogd wordt de openbare-dienstverplichtingen in de vervoersector en de compensatie hiervan te regelen, maar dat alle onderwerpen i.v.m. de kwaliteit van de dienstverlening, sociale wetgeving en consumentenbescherming buiten het bereik van dit document vallen: alleen in lid 7 van artikel 4 wordt op los-vaste wijze naar het probleem van de sociale rechten verwezen. Het is waar dat dit thema tot de nationale bevoegdheden behoort.

4.5.2

Toch werd in het herziene voorstel van 2002 een duidelijkere omschrijving gegeven van de adequate kwaliteit van het openbaar vervoer en van de informatie waarop reizigers recht hebben. Ook op de sociale wetgeving werd dieper ingegaan (voormalige artikelen 4, 4bis en 4ter).

4.5.3

Het Comité betreurt dat in deze versie nauwelijks wordt ingegaan op de kwaliteitsvereisten, het recht op informatie van de reizigers en de door de nationale sociale wetgeving geboden garanties. De Commissie zou moeten terugkeren naar de geest van het voorstel van 2002, zonder evenwel af te dingen op het subsidiariteitsbeginsel en het recht op bestuurlijke vrijheid van de lokale overheden, en zou haar huidige voorstel dienovereenkomstig moeten aanvullen. Er is geen exhaustieve lijst nodig van alles wat vereist is op het vlak van veiligheid, kwaliteit en informatie voor reizigers, maar een opsomming van minimumvoorwaarden op deze gebieden is wel wenselijk.

4.6.1

Lid 6 van artikel 8 is niet erg precies: er wordt wel een regeling voorgesteld voor de concurrentiesituatie tijdens de tweede helft van de overgangsperiode, maar over de eerste helft daarvan wordt niets gezegd, evenmin als over onderhandse gunningen.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/26

1.1

Meer dan 75 % van de bevolking in de Europese Unie woont in stedelijk gebied. Het stadsvervoer vormt daarom een zeer groot aandeel van de vervoerssector in zijn geheel, en is van invloed op de luchtkwaliteit (koolstofmonoxide, koolwaterstoffen, stikstofoxiden, deeltjes, precursoren van ozon) en dus op de lokale vervuiling, alsook op de klimaatverandering (CO2-uitstoot).

1.2

De laatste jaren is er in Europees en internationaal verband juridisch actie ondernomen en onderzoek verricht. De belangrijkste doelstellingen daarbij zijn verbetering van energie-efficiëntie, terugdringing van de uitstoot van vervuilende stoffen en van de afhankelijkheid van aardolie.

1.3

Dankzij de normen die de uitstoot van voertuigen regelen — bekend als de „Euronormen”- is de laatste 25 jaar de uitstoot van vervuilende stoffen door het wegverkeer drastisch afgenomen.

1.4

Verder kon dankzij modellen als CAFE (Clean Air for Europe — schone lucht voor Europa, 2005) worden geschat dat de vervuiling tot 2020 nog 5 % zal dalen.

1.5

Met deze richtlijn wordt beoogd het stadsklimaat duurzaam te verbeteren: het voorstel voorziet in de totstandbrenging van een „schoon” wagenpark van zware voertuigen die niet alleen energie besparen, maar ook minder vervuilende stoffen uitstoten.

1.6

Voor overheidsinstanties zal gelden dat 25 % van de door hen jaarlijks aangeschafte zware voertuigen (met een gewicht van meer dan 3,5 ton) „schone” voertuigen moeten zijn. In het Commissievoorstel wordt voorts de mogelijkheid opengehouden om deze verplichting later uit te breiden tot de overige, door overheidsinstanties aangeschafte voertuigen.

1.7

Afgezien van de aanvankelijke investering door de overheidsdiensten, zou een vroegtijdige inwerkingtreding van deze richtlijn de snelle ontwikkeling en brede verspreiding van schone technologieën ten goede komen.

1.8

De vele gemeenten die nu gedwongen zijn hun voertuigen beperkt te laten rijden, zouden dan over een alternatief beschikken: met de goedgekeurde richtlijn zouden ze positieve resultaten kunnen boeken op het gebied van milieu-, sociale en economische impact.

1.9

Steden als Parijs, Montpellier, Frankfurt, Helsinki en andere, die geïnvesteerd hebben in een schoon wagenpark (autobussen of vuilnisauto's die op aardgas rijden), hebben indrukwekkende resultaten behaald. Zij zullen nog meer voertuigen aanschaffen en het bestaande wagenpark uitbreiden.

1.10

Versnelling van de procedures, diversificatie van de inspanningen en maatregelen op diverse niveaus om de gevolgen voor het milieu in zijn geheel te beperken (Euronormen voor de controle op de uitstoot van voertuigen, acties ter verbetering van de energie-efficiëntie en de veiligheid met het oog op de voorzieningszekerheid en de diversificatie van de energiebronnen) kan alleen maar sociale voordelen opleveren, alsook technologische en economische vooruitgang.

1.11

Het EESC hoopt daarom dat de richtlijn nog in 2006 kan worden goedgekeurd, en gevoegd wordt bij de andere, reeds door de Gemeenschap ondernomen acties en bij de initiatieven die thans in voorbereiding of in de fase van goedkeuring zijn.

2.1

Op 21 december 2005 heeft de Commissie dit richtlijnvoorstel over de bevordering van schone voertuigen voor het wegvervoer ingediend (1) (rechtsgrondslag: art. 175, lid 1, EG-Verdrag, co-decisieprocedure)

2.2

De belangrijkste doelstellingen van de richtlijn zijn:

2.3

Volgens de richtlijn zijn overheidsinstanties verplicht om bij de jaarlijkse aanbestedingen voor de aanschaf van zware voertuigen (zwaarder dan 3,5 t) een minimumhoeveelheid voertuigen aan te schaffen die voldoen aan de normen die gelden voor „milieuvriendelijker gemaakte voertuigen”. De minimumhoeveelheid is 25 % en betreft de vervanging van zware voertuigen. Op die manier kunnen milieucriteria geleidelijk in de aanbestedingen worden ingevoerd en kunnen overheidsinstanties en bedrijfsleven zich voorbereiden op een eventuele uitbreiding van die criteria tot andere categorieën voertuigen.

2.4

Op lange termijn zal de richtlijn leiden tot een verbetering van de milieuprestaties van het gehele wagenpark dankzij de schaalvoordelen, lagere kosten en een bredere verspreiding van technologieën voor milieuvriendelijker gemaakte voertuigen.

3.1

De zware voertuigen waarvan in de richtlijn sprake is, zijn voertuigen met een gewicht van meer dan 3,5 t, zoals autobussen en bedrijfswagens (bijv. vuilniswagens).

3.2

Onder „schoon voertuig” wordt verstaan een „milieuvriendelijker gemaakt voertuig” volgens de definitie in de Europese rendementsnormen EEV (Enhanced Environmentally-Friendly Vehicle) (2), die strenge grenzen stellen aan de uitstoot van CO2 en van schadelijke stoffen als koolstofmonoxide, stikstofoxiden, koolwaterstoffen, deeltjes en precursoren van ozon:

3.3

De lidstaten zijn steeds aangemoedigd om gunstige belastingmaatregelen te treffen voor voertuigen die voldoen aan strengere grenswaarden voor de uitstoot dan de thans geldende norm Euro-4 (3); zo wordt gestimuleerd dat schone en efficiënte voertuigen op de markt komen.

3.4

De richtlijn is gericht tot overheidsinstanties op nationaal, regionaal of lokaal niveau, publiekrechtelijke lichamen, openbare bedrijven en degenen die contractueel jegens de overheidsinstanties verplicht zijn vervoersdiensten te verlenen.

3.5

De verplichting om bij de jaarlijkse aanbestedingen een minimumaantal schone voertuigen aan te schaffen, geldt zowel voor aankoop als lease van zware voertuigen.

3.6

Bevordering van het gebruik van EEV-voertuigen sluit bovendien aan op het recente voorstel voor een richtlijn van de Commissie voor de belasting van personenauto's (4): deze zou immers deels gebaseerd zijn op de uitstoot van CO2, om de aanschaf van uit energie-oogpunt schonere en energie-efficiëntere voertuigen te stimuleren, zoals auto's die op biobrandstoffen, aardgas of LPG rijden, of voorzien zijn van elektrische of hybride motoren.

3.7

Een stijging van het verbruik van biobrandstoffen is één van de doelstellingen van het onlangs door de Commissie goedgekeurde Actieplan Biomassa (5), en werd nog bevestigd in de hierop volgende Mededeling over biobrandstoffen (6).

3.8

Het onderhavige voorstel is dus onderdeel van een brede reeks acties die wordt ondernomen om iets te doen aan de steeds stijgende uitstoot van broeikasgassen, die negatieve gevolgen heeft voor de doelstellingen van de Gemeenschap ten aanzien van klimaatverandering, aan de toename van lokale vervuiling ten gevolge van uitlaatgassen die nadelig uitpakken voor de gezondheid van de burgers, en aan de energie-efficiëntie van brandstoffen, waar nog steeds sprake is van een sterke Europese afhankelijkheid van aardolie.

3.9

In het Groenboek over de energievoorziening (7) worden onderwerpen als de groei van de vervoerssector, het hoge energieverbruik, alsook de uitstoot van CO2 en de afhankelijkheid van aardolie geanalyseerd om tot maatregelen te komen die de vraag naar alternatieve technologieën en brandstoffen kunnen beïnvloeden en een generatie van „schone” voertuigen kunnen voortbrengen; deze zijn ook opgenomen in het Witboek (8) over het Europese vervoersbeleid tot het jaar 2010.

3.10

In de Mededeling over alternatieve brandstoffen voor het wegvervoer (9) en de daaropvolgende Richtlijn inzake de bevordering van biobrandstoffen (10) wordt aan de hand van verschillende energiebronnen een doeltreffend systeem geschetst voor vermindering van de afhankelijkheid van aardolie, de uitstoot van CO2 en van lokaal vervuilende stoffen.

3.11

In de Mededeling over de herziening van de EU-strategie voor duurzame ontwikkeling (11) komen aspecten van de klimaatverandering aan bod: in deze strategie is concreet sprake van de ontwikkeling van een markt voor schonere voertuigen, in het kader van een programma voor verkeersbeheer in stedelijke gebieden, dat ook aandacht biedt aan bevordering van „milieu-innovaties” en de invoering van „schone” autobussen uitdrukkelijk aanbeveelt.

3.12

Het Groenboek (12) inzake energie-efficiëntie bevat concrete acties, waaronder het gebruik van openbare aanbestedingen om een markt te ontwikkelen voor minder vervuilende voertuigen die efficiënter met energie omspringen dan traditionele voertuigen.

3.13

Productie en gebruik van voertuigen die beter voldoen aan de criteria voor de uitstoot van vervuilende stoffen zijn fundamenteel voor de verwezenlijking van de doelstellingen van de Europese regelgeving terzake (13).

3.14

In het kader van de thematische strategie inzake luchtkwaliteit (14), waarin de Commissie zich voorneemt de terzake geldende richtlijnen te stroomlijnen, wordt opnieuw benadrukt dat overheidsdiensten moet worden aanbevolen om jaarlijks een minimumaantal schone, energie-efficiënte voertuigen aan te schaffen.

3.15

Het Europees Parlement is voorstander van een communautair actieplan om de energie-efficiency in de vervoerssector te verbeteren, en hecht in het bijzonder belang aan programma's voor openbare aanbestedingen om de prijs van energie-efficiënte apparatuur te doen dalen en om deze aantrekkelijker te maken ten opzichte van conventionele technologie (15).

3.16

De Europese Raad heeft de aanzet gegeven tot maatregelen voor de integratie van milieubeheer en duurzame ontwikkeling in het vervoersbeleid (16).

4.1

Goedkeuring van dit voorstel zou leiden tot een reeks verplichtingen met betrekking tot openbare aanbestedingen en maatregelen voor een versnelde vraag van de markt naar zogenaamde schone voertuigen. Tegelijkertijd stimuleert de invoering van het voorstel dat er energie-efficiënte, schone voertuigen worden aangeschaft aan de hand van een uit technologisch oogpunt neutrale benadering, zoals aanbevolen door de lidstaten (17).

4.2

De verplichte aanbesteding voor voertuigen die zwaarder zijn dan 3,5 t bevat, ten opzichte van vrijwillige overeenkomsten of andere vormen van regulering, voordelen vanuit het oogpunt van een kosten-batenafweging, zowel wat betreft de economische concurrentie-aspecten van de Europese industrie als, vooral, wat betreft het milieu-effect.

4.3

Vastleggen dat het minimumaandeel in de aanbestedingen 25 % moet zijn, betekent in feite dat het om 10 % van de hele markt gaat en dus om een percentage dat van invloed kan zijn op de ontwikkeling van de markt voor schone voertuigen. Dit aandeel levert ook schaalvoordelen op, terwijl de investeringskosten binnen de perken blijven.

4.4

Volgens schattingen heeft het richtlijnvoorstel betrekking op circa 52 000 voertuigen, waarvan 17 000 autobussen en 35 000 zware bedrijfsvoertuigen. De invoering van een quotum van 25 % schone voertuigen betekent dus 13 000 EEV-voertuigen per jaar. De keuze voor een bepaalde te vervangen categorie (autobus, vuilnis- of andere wagens) wordt aan de overheidsinstanties overgelaten, die geheel vrij zijn om het specifieke, te vervangen quotum te bepalen.

4.5

Aanbestedingen uitschrijven voor de stelselmatige invoering van schone voertuigen komt de ontwikkeling van de automobielindustrie ten goede, alsook de uitbreiding van een solide markt voor zware voertuigen in Europa, doordat de concurrentie en het concurrentievermogen toenemen.

4.6

Parijs, Montpellier en Frankfurt beschikken, evenals andere steden, reeds over een vloot van schone voertuigen; zij zullen dit wagenpark uitbreiden gezien de positieve resultaten die op sociaal-economisch en milieugebied zijn behaald.

4.7

De verplichte invoering van een percentage EEV-voertuigen in het wagenpark is voor overheidsinstanties ook een middel om te voldoen aan de verplichtingen van communautaire richtlijnen over de luchtkwaliteit.

4.8

Met het in het richtlijnvoorstel genoemde vervangingspercentage zouden snel resultaten moeten worden geboekt voor de verbetering van de luchtkwaliteit (18), aangezien de EEV voldoen aan normen die de uitstoot van HC, NOx en PM drastisch verminderen.

4.9

De inzet van EEV-voertuigen leidt voorts tot een lager brandstofverbruik en geeft een impuls aan het onderzoek waarmee wordt gestreefd naar steeds betere resultaten voor het milieu: bevordering van het gebruik van alternatieve brandstoffen enerzijds en bestudering van technologieën voor de behandeling van de uitstoot anderzijds zullen de groei van de automobielindustrie sterk stimuleren.

4.10

Overwegende dat de gemiddelde levensduur van de bedoelde zware voertuigen ongeveer 15 jaar bedraagt en aannemend dat de richtlijn in de loop van 2006 in werking treedt, zouden de overheidsinstanties tot 2030 de tijd hebben om hun investeringen af te schrijven, technische vooruitgang te boeken en de prestatienormen te verbeteren.

4.11

Een snelle en vastberaden inzet voor de bevordering van het gebruik van schone voertuigen zou ook sociale voordelen bieden: verbetering van de luchtkwaliteit in stedelijke gebieden betekent onder meer minder (erge) aandoeningen aan de luchtwegen, terwijl de situatie voor de volksgezondheid gestaag verbetert.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/29

1.1

Het EESC heeft al meermaals de aandacht gevestigd op de grote betekenis van duurzame ontwikkeling voor de toekomst van Europa en de rest van de wereld en is daarom ingenomen met het door de Commissie voorgestelde „actieplatform” over dit thema.

1.2

Onderhavige Mededeling is een van de vijf documenten die de Commissie alleen al in 2005 over duurzame ontwikkeling heeft uitgebracht. Ook al vindt het EESC concrete stappen altijd belangrijk, het staat kritisch tegenover dit grote aantal afzonderlijke documenten. Daardoor ziet de normale, in politiek geïnteresseerde burger bijna door de bomen het bos niet meer.

1.3

De verbanden tussen de Lissabonstrategie en de duurzameontwikkelingsstrategie zijn niet erg duidelijk. Om de burgers in dit opzicht meer helderheid te verschaffen zijn voorlichting en meer samenhang tussen beide strategieën absoluut noodzakelijk. De manier waarop effectbeoordelingen worden uitgevoerd, moet worden aangepast, zodat daarin aan de sociale en milieudimensie evenveel aandacht wordt geschonken als aan de economische dimensie. Met onderzoek en innovatie — aangeprezen binnen de Lissabonstrategie — moet ook expliciet duurzame ontwikkeling worden bevorderd.

1.4

Het EESC ziet het in de Mededeling voorgestelde „actieplatform” niet als een nieuwe, herziene duurzameontwikkelingsstrategie. De Commissie geeft wel een goede schets van de huidige situatie en stelt terecht vast dat het zo niet verder kan gaan, maar komt toch niet veel verder dan een analyse. Ze beschrijft niet of veel te weinig welke concrete stappen nu moeten worden gezet.

1.5

Voorts sluit deze Mededeling niet aan op de aanbeveling van het EESC uit april 2004 en komt de Commissie met dit document haar belofte van juni 2005 niet na. Ze definieert namelijk geen duidelijke doelstellingen die met de duurzameontwikkelingsstrategie moeten worden verwezenlijkt.

1.6

In een strategie valt normaliter te lezen hoe een aantal doelstellingen moet worden bereikt. Een gebrek aan doelstellingen leidt daarom automatisch tot problemen bij de vaststelling van instrumenten. Dit is een groot manco van de Mededeling. Immers: wie niet precies weet waar hij heen wil, kan ook niet bepalen hoe hij daarheen wil.

1.7

De in de Mededeling genoemde „voornaamste maatregelen” zijn vaag en verre van concreet. Voor een deel bestaan ze uit oude eisen en beloften die al meer dan dertig jaar geleden zijn geformuleerd, maar waaraan tot nu toe geen uitvoering is gegeven. Toch gaat de Commissie niet in op de vraag hoe het dan komt dat niets met zulke oude eisen is gedaan en meldt ze ook niet of die nog steeds actueel en vooral toereikend zijn.

1.8

Daar waar de Commissie in haar Mededeling zeer belangrijke uitspraken doet, blijven die zonder verdere verplichtingen voor wie dan ook. Zo kan de aankondiging van de Commissie dat de internationale handel als instrument voor duurzame ontwikkeling zal worden gebruikt, slechts worden toegejuicht, maar van een „actieplatform” mag worden verwacht dat daarin ook wordt beschreven hoe dat zal gebeuren.

1.9

De Commissie moet ook nog meer duidelijkheid verschaffen over de precieze rol van alle betrokkenen door de vraag „wie moet wat doen?” te beantwoorden. Daarbij moet ze rekening houden met de bevoegdheden van EU, lidstaten, sociale partners en andere partijen.

1.10

Het EESC op zijn beurt is van plan om een bijdrage te leveren aan de duurzaamheidsdiscussie door geleidelijk een databank over dit thema samen te stellen waarmee o.a. goede praktijkvoorbeelden kunnen worden verspreid en de belemmeringen waar de betrokkenen in het veld op stuiten, kunnen worden geïnventariseerd. Dit vergroot de knowhow waarvan de Commissie en andere partijen gebruik kunnen maken.

1.11

De Mededeling laat meer vragen onbeantwoord dan dat ze beantwoordt en roept zelfs nieuwe vragen op. Tot nu toe wacht de samenleving tevergeefs op antwoorden.

1.12

Het EESC betreurt dit ten zeerste. Met deze Mededeling wordt het duurzameontwikkelingsbeleid niet echt bevorderd. Het lijkt of de Commissie liever een pas op de plaats wilde maken.

2.1

Dit advies gaat over de Mededeling „Herziening van de EU-strategie voor duurzame ontwikkeling — Een actieplatform” (1). De Commissie heeft dat document op 13 december 2005, dus direct voorafgaand aan de Europese Raad te Brussel over de financiële vooruitzichten, aan de Raad en het Europees Parlement voorgelegd.

2.2

De EU-strategie voor duurzame ontwikkeling die nu zal worden herzien, is tijdens de Europese top van Gotenburg in de zomer van 2001 vastgesteld. Het EESC heeft zowel in aanloop naar deze strategie als over de duurzameontwikkelingsstrategie zelf meermaals advies uitgebracht, voor het laatst in o.a. zijn verkennende adviezen „Evaluatie van de EU-strategie voor duurzame ontwikkeling” (april 2004) (2) en „De rol van duurzame ontwikkeling in de aanstaande financiële vooruitzichten” (mei 2005) (3). Daarnaast heeft het in april 2005 samen met de Commissie een uiterst constructief Stakeholders' Forum over duurzame ontwikkeling georganiseerd, dat veel positieve reacties heeft gekregen, en in maart 2006 ter voorbereiding van onderhavig advies een hoorzitting gehouden. Met de uitkomsten daarvan is hier uiteraard rekening gehouden.

2.3

De Commissie Prodi heeft zelf nog aangekondigd de duurzameontwikkelingsstrategie te herzien en het resultaat daarvan goed te keuren, maar daarvan is het niet gekomen. Integendeel: het opstellen van alle relevante stukken duurde telkens aanzienlijk langer dan gedacht. Hieruit blijkt hoe lastig het voor de Commissie en de Raad is om de strategie voor duurzame ontwikkeling verder vorm te geven.

2.4

De Commissie Barroso kwam in februari 2005 niet met een herziene strategie, maar met de Mededeling „Herziening 2005 van de EU-strategie voor duurzame ontwikkeling: eerste balans en krachtlijnen voor de toekomst” (4). Daarin sprak zij o.m. over „de verslechterende situatie op het gebied van niet-duurzame ontwikkelingen” en stelde zij vast „dat de vooruitgang tot dusver beperkt is gebleven” wat de integratie van milieuoverwegingen in het sectorale beleid betreft, dat „armoede en sociale uitsluiting […] een toenemend probleem” vormen en dat de mensen „in een wereld waarin de wederzijdse afhankelijkheid almaar groter wordt” niet kunnen blijven „produceren en consumeren zoals vandaag”.

2.5

De Mededeling die nu voorligt, moet in deze context worden geplaatst. Het EESC beschouwt dit nieuwe document weliswaar als een volgende stap op weg naar een herziening van de duurzameontwikkelingsstrategie, maar het kan dat nog niet aanmerken als het resultaat van een reeds voltooide herziening. Op basis van zeer recente, zij het informele informatie is het nu de bedoeling dat de Raad in juni 2006 een besluit neemt over een herziening van de duurzameontwikkelingsstrategie uit 2001 en dat dat besluit vervolgens de basis vormt voor de gemeenschappelijke Europese strategie voor duurzame ontwikkeling tot 2009. In dit opzicht stelt het EESC vooralsnog vast dat de Commissie zich niet heeft gehouden aan haar toezegging uit 2001 om telkens wanneer een nieuwe Commissie aantreedt met een herziening van de strategie te komen. Er liggen nu wel vijf in 2005 gepubliceerde documenten (5) op tafel, maar die kunnen hoogstens worden gezien als aanzet tot en materiaal voor herziening, doch zeker niet als een herziene strategie voor de komende vier jaar die op de meest actuele — nog altijd gevaarlijke — ontwikkelingen is afgestemd.

2.6

Het heeft het EESC bevreemd dat de Commissie ondanks haar toezegging geen uitvoerig commentaar heeft gegeven op zijn recentelijk uitgebrachte verkennend advies over het thema „Evaluatie van de EU-strategie voor duurzame ontwikkeling” (6). Over veel van de daarin aangesneden principekwesties is nog steeds geen duidelijkheid geschapen, wat zich heeft vertaald in een gebrek aan doelstellingen, ideeën en richtsnoeren in het nu voorliggende „actieplatform”.

2.7

Het EESC mist net als in 2004 eveneens een eenduidig antwoord op de vraag hoe de twee grote strategieën die momenteel bovenaan de Europese agenda staan — de duurzameontwikkelingsstrategie en de Lissabonstrategie voor groei en werkgelegenheid — overeenkomstig de in artikel 2 van het EU-Verdrag genoemde doelstellingen van de EU op elkaar moeten worden afgestemd (7). Verder blijkt uit bestudering van de nationale hervormingsprogramma's voor de uitvoering van de Lissabonstrategie dat de lidstaten duurzame ontwikkeling niet aanmerken als prioriteit. Er bestaat dus een discrepantie met de conclusies van de Europese Raad van maart 2005, op grond waarvan de duurzameontwikkelingsstrategie de allesoverkoepelende EU-strategie zou moeten zijn.

2.8

Het EESC onderzoekt in onderhavig advies voornamelijk of er iets is gedaan met zijn standpunten, vragen en aanbevelingen uit bovengenoemde twee adviezen die het in april 2004 en mei 2005 uitbracht.

2.9

Verder bestudeert het of de Commissie haar eigen beloften is nagekomen.

3.1

In de in dit advies besproken Mededeling doet de Commissie, zoals in veel van haar documenten, om te beginnen verslag van de stand van zaken. Twee zinnen uit de derde alinea van deze Mededeling zijn typerend voor de huidige situatie: „Europa is goed op gang waar het gaat om de toepassing van deze richtlijnen voor duurzame ontwikkeling. […] Europa [moet] echter zijn inspanningen intensiveren.”

3.2

Het EESC kan dit bevestigen en deelt de algemene analyse: op veel terreinen zijn zowel op EU- als nationaal niveau of door bedrijven, ngo's en particulieren veel initiatieven genomen die als voorbeeld voor anderen kunnen dienen. Maar dergelijke initiatieven komen nog niet op zo'n grote schaal voor dat van een kentering kan worden gesproken.

3.3

Concrete succesverhalen die navolging verdienen zijn op nationaal niveau bijv. de positieve gevolgen voor milieu en werkgelegenheid van het Duitse programma voor energieverantwoord renoveren en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, op sectoraal niveau bijv. het besluit om in airconditioningsinstallaties in auto's geen milieuonvriendelijke cfk's meer te gebruiken en het actieplan milieutechnologieën, en op bedrijfsniveau bijv. de verplichting die British Petroleum zichzelf in 1998 oplegde om vóór 2010 de uitstoot van broeikasgassen met 10 % te verminderen t.o.v. 1990, een streven dat het al in 2003 dankzij energie-efficiëntie kon realiseren, en het door grote Engelse bedrijven en multinationals ondertekende convenant (8) waarmee zij de Britse premier steunen in zijn streven de klimaatverandering een halt toe te roepen.

3.4

Uit al deze voorbeelden blijkt dat duurzame productie en consumptie niet alleen technisch uitvoerbaar, maar ook economisch haalbaar zijn en bijdragen tot behoud van werkgelegenheid dan wel tot het ontstaan van nieuwe banen. Die boodschap moet luider worden verkondigd dan tot nu toe is gebeurd.

3.5

Duurzame ontwikkeling is een ander, nieuw, geïntegreerd maatschappelijk ontwikkelingsconcept: de economische, sociale en milieuaspecten van duurzame ontwikkeling versterken elkaar en dragen bij tot het behoud van Europese waarden. Op die manier draagt duurzame ontwikkeling bij tot het algemeen welzijn. Het EESC is in dit verband ingenomen met de gezamenlijke inspanningen van de Commissie en Eurostat om een „welzijnsindicator” te ontwikkelen. Zo'n indicator zegt als maatstaf meer over duurzame ontwikkeling dan het BBP. Als criterium zou o.a. de door het Europees Milieuagentschap gehanteerde „ecologische voetafdruk” kunnen worden gebruikt. Een dergelijke indicator zou de externe milieukosten en ook bepaalde sociale kosten in aanmerking moeten nemen.

3.6

Het draait bij duurzame ontwikkeling niet om compensatie van ontwikkelingsachterstanden in bepaalde sectoren via maatregelen in andere sectoren. Zo functioneerde het beleid vroeger. De Europese Raad heeft in juni 2005 bovenbedoelde interpretatie van het ontwikkelingsconcept bekrachtigd. Uit veel Commissiedocumenten blijkt dat die aanpak ook werkt (9).

3.7

Hoe dan ook moet in Europa een breed politiek en maatschappelijke debat van de grond komen over de waarden waaraan Europa hecht — die niet overal in de wereld worden aangehangen — en die moeten worden verdedigd, en over wat Europa met het streven naar duurzame ontwikkeling wil bereiken. Sterker nog: zo'n debat had allang volop aan de gang moeten zijn. Want alleen als duidelijkheid bestaat over de te realiseren doelstellingen en de in stand te houden (Europese) waarden, kan men aandacht besteden aan de manier waarop deze doelstellingen moeten worden verwezenlijkt (dus welke strategie nodig is). Het EESC betwijfelt eens te meer of dit brede debat al in voldoende mate wordt gevoerd. In dit verband herhaalt het zijn constatering van twee jaar geleden: alleen al het begrip „duurzaamheid” zegt een groot deel van de Europese bevolking helemaal niets, en de burgers die daar wel eens wat over gehoord hebben, kunnen desondanks vaak niet vertellen wat het betekent. Dit is een bar slechte uitgangspositie voor beleidsmaatregelen (voor de Lissabonstrategie geldt overigens hetzelfde!).

3.8

Het EESC is zich er daarnaast terdege van bewust dat een dergelijk debat over waarden en doelstellingen in het licht van de globalisering verre van eenvoudig is. Als Europa namelijk het voortouw neemt om een aantal fundamentele waarden in stand te houden, kan bijvoorbeeld een situatie ontstaan waarin de productie van niet-duurzame goederen uit Europa wordt weggehaald en naar andere delen van de wereld wordt verplaatst (wat globaal gezien niet leidt tot meer duurzaamheid), en waarin de concurrentiepositie van het Europese bedrijfsleven dus kan verslechteren. Maar juist omdat een groot aantal problemen is te verwachten, vindt het EESC dat het brede debat waartoe het al vaak heeft opgeroepen, eindelijk moet plaatsvinden.

3.9

In de Mededeling concentreert de Commissie zich op zes zgn. „belangrijkste vraagstukken”, te weten:

3.10

Het EESC vindt — zoals het ook in eerdere adviezen altijd heeft benadrukt — een adequate focus op belangrijke onderwerpen nuttig, maar merkt op dat op zijn minst meer aandacht moet worden besteed aan de beleidsterreinen waarvoor de EU de volle (ook financiële) verantwoordelijkheid draagt, bijv. het landbouw- en regionaal beleid. Opvallend is dat deze beleidsterreinen in de Mededeling nauwelijks worden genoemd. In bijlage 2 wordt hoogstens met links doorverwezen naar bijv. de Verordening van de Commissie over de communautaire strategische richtsnoeren voor plattelandsontwikkeling 2007-2013 (COM(2005) 304 final), maar daarbij wordt inhoudelijk verder niets vermeld over doelstellingen en maatregelen in verband met duurzame ontwikkeling.

3.10.1

In de inleiding van de Mededeling wordt bij de beschrijving van de inspanningen die de EU tot nu toe heeft geleverd, de hervorming van het landbouw- en visserijbeleid even kort vermeld, maar dan merkt de Commissie op dat de geïntegreerde Europese beleidsaanpak o.a. blijkt uit „de versterking van het beleid voor plattelandsontwikkeling”. Het EESC vindt die uitspraak zeer onbegrijpelijk, want van een „versterking” is helemaal geen sprake. Het geld dat in de financieringsperiode 2007-2013 voor plattelandsontwikkeling wordt uitgetrokken, zal — in tegenstelling tot de politieke toezeggingen van de Commissie en tegen de aanbevelingen van het EESC in (10) — voor een deel aanzienlijk minder bedragen dan het huidige budget en het oorspronkelijke plan van de Commissie (11).

3.10.2

Over het visserijbeleid merkt het EESC alleen op dat het tot nu toe nog nooit is gelukt om de afgesproken vangstquota te doen naleven, waardoor nog steeds overbevissing van de zeeën plaatsvindt. Het louter opsommen van een aantal websites waarop informatie te vinden is over eerdere beleidsmaatregelen of mogelijk op stapel staande mededelingen en groenboeken lijkt in dit opzicht onvoldoende om de genoemde „operationele” doelstelling — nl. „in de visserij voor 2015 de maximale duurzame vangst […] realiseren” — te verwezenlijken (12).

3.11

De Commissiemededeling van februari 2005 (COM(2005) 37 final) omvat belangrijke en volgens het EESC correcte analyses van de nog altijd niet duurzame stand van zaken en ontwikkelingen in de EU. In deel II van deze Mededeling („De uitdagingen aanpakken”) kondigt de Commissie een aantal zaken aan waar het EESC eerder op had aangedrongen. Ze benadrukt daarin dat „economische groei, sociale integratie en milieubescherming hand in hand [moeten] gaan, zowel in Europa als elders in de wereld”, verklaart „duurzame ontwikkeling centraal te [willen] plaatsen in de EU-beleidsvorming” en schrijft „dat er duidelijker doelstellingen, streefcijfers en daarmee samenhangende termijnen moeten komen om de aandacht te richten op het ondernemen van actie op prioriteitsgebieden en om de vooruitgang te kunnen meten. Ofschoon de ontwikkelingen langdurige problemen betreffen die om langdurige oplossingen vragen, is de enige manier om er zeker van te zijn dat de maatschappij de goede richting uitgaat, het vaststellen van duidelijke tussentijdse streefdoelen en het meten van de vooruitgang. Het vaststellen van langetermijndoelstellingen mag derhalve geen voorwendsel zijn om actie uit te stellen.”

3.12

Ook het EESC uitte, in zijn advies van april 2004, kritiek op het feit dat de duurzameontwikkelingsstrategie veel te weinig begrijpelijke en dus controleerbare doelstellingen bevat. Het wees er tevens op dat dat niet altijd zo was geweest. De Commissie formuleerde in haar Mededeling waarop de duurzameontwikkelingsstrategie uiteindelijk is gebaseerd, nog duidelijke doelstellingen (13).

3.12.1

Het EESC heeft toen ook al uitgelegd dat een strategie geen richting heeft als adequate doelstellingen en tussentijdse streefdoelen ontbreken. Verder stelde het in bovengenoemd advies de vraag wat een „strategie” eigenlijk is en merkte daarover op: „Een strategie is een precies plan volgens welk men te werk gaat om een doel te bereiken, waarbij de factoren die een rol kunnen spelen van meet af aan worden ingecalculeerd. De toekomstige duurzaamheidsstrategie van de EU moet daarom:

3.13

Wellicht is het grootste manco van de Commissiemededeling en het daarin uitgewerkte „actieplatform” dat niet echt duidelijke doelstellingen en streefdoelen zijn beschreven noch een plan is uitgestippeld om eventuele doelstellingen te realiseren, hoewel de Commissie dat zelf wel noodzakelijk acht. De Mededeling omvat alleen maar enkele uiterst vage „voornaamste maatregelen”, en verder wordt in bijlage 2 een aantal „operationele doelstellingen en streefcijfers” en „voorbeelden van de belangrijkste maatregelen: lopende en geplande” opgesomd, die willekeurig dan wel nietszeggend zijn, ofwel hoogstens moeten worden „nagegaan” of „onderzocht”.

3.14

Ook wordt niet uit de doeken gedaan wie uiteindelijk waarvoor verantwoordelijk is en hoe de maatregelen van de verschillende beleidsniveaus op elkaar moeten worden afgestemd om uit de taakverdeling tussen die niveaus de beste synergie-effecten te halen.

3.15

Het EESC heeft met grote belangstelling kennis genomen van paragraaf 3.2 en de uitspraken over het „gebruik van de meest doeltreffende mix van instrumenten . De Commissie stelt volkomen terecht dat regeringen en andere overheidsinstanties […] over een breed scala aan hulpmiddelen [beschikken] om de bevolking aan te sporen tot verandering — regelgeving, belasting, aanbestedingen, subsidies, investeringen, uitgaven en voorlichting. De uitdaging bestaat eruit de juiste beleidsmix te vinden […]. Misschien is de beste methode wel verandering te stimuleren, zodat de markt de juiste signalen doet uitgaan („getting prices right”); hierdoor krijgt de bevolking een krachtige aansporing om haar gedrag te veranderen en past de markt zich vervolgens dienovereenkomstig aan. Dit kan worden bereikt door ervoor te zorgen dat we allemaal, producenten en consumenten, geconfronteerd worden met de volledige kosten en gevolgen van onze besluiten — als wij die besluiten nemen. Dit betekent bijvoorbeeld dat de kosten die „vervuilers” opleggen aan anderen in de samenleving worden doorberekend in de prijs van het product […].”

3.16

Het EESC kan dit laatste alleen maar beamen. Dat sluit namelijk aan op de eisen die het de afgelopen jaren in veel adviezen heeft geformuleerd (15). Het betreurt echter ten zeerste dat het in de Mededeling bij deze analyse blijft en niet wordt uitgelegd hoe deze internalisering van externe kosten in de praktijk vorm zou moeten krijgen.

3.17

Het EESC heeft er al in een in april 2004 uitgebracht advies bij de Commissie op aangedrongen in dit verband actie te ondernemen en met alle betrokken sectoren in overleg te treden. Allen die met de internalisering van externe kosten te maken krijgen, hebben er immers niet alleen veel belang bij om te weten hoe (en vanaf wanneer) dat zal gebeuren: dat is ook hun goed recht. Tevens heeft het EESC de Commissie reeds opgeroepen om uit te zoeken welke gevolgen deze internalisering van kosten zal hebben voor het Europese concurrentievermogen in het algemeen en voor o.a. de vervoerssector in het bijzonder. De Commissie zelf kwam al tot de vaststelling dat minder dan de helft van de externe milieukosten in de marktprijzen zijn terug te vinden, wat zou betekenen dat niet duurzaam koopgedrag wordt gestimuleerd  (16).

3.18

Het EESC vraagt zich af waar en wanneer de Commissie eindelijk een discussie hierover denkt te gaan voeren. Zelf vindt het dat de duurzameontwikkelingsstrategie daarvoor een uitermate geschikt kader biedt. Het betreurt in dit verband dat de inmiddels meer dan twee jaar geleden beloofde mededeling over „het gebruik van marktinstrumenten ten bate van milieubeleid in de interne markt” nog altijd op zich laat wachten.

3.19

Daarnaast betreurt het EESC het nogal vrijblijvende karakter van de volgende uitspraak van de Commissie: „De lidstaten moeten met de Commissie ervaringen en beste praktijken uitwisselen over het verschuiven van belastingheffing van arbeid naar consumptie en/of vervuiling op budgettair neutrale wijze, teneinde bij te dragen aan het EU-doel om de werkgelegenheid te vergroten en het milieu te beschermen.” Het EESC roept de Commissie op om wat dit betreft meteen actie te ondernemen, zo snel mogelijk nader onderzoek te gaan doen en de uitkomsten daarvan vervolgens, vergezeld van een beoordeling en een impactanalyse, in de vorm van een mededeling aan de Europese instellingen te doen toekomen.

3.20

Naast het ontbreken van wat ooit een goede gewoonte van de EU was, namelijk heldere doelstellingen en duidelijke termijnen formuleren, is dus een ander manco van de Mededeling dat voorbij wordt gegaan aan een discussie over mogelijke instrumenten en de gevolgen daarvan. Potentiële conflicten worden zo natuurlijk uit de weg gegaan. Niettemin heeft het EESC er meermaals voor gepleit actief te streven naar een kritische gedachtewisseling met alle betrokkenen, omdat zonder hun medewerking niet veel vooruitgang met het duurzaamheidsproces zal kunnen worden geboekt.

3.21

Het EESC staat positief tegenover de aankondiging om de nationale strategieën en de Europese strategie beter op elkaar af te stemmen. Daarvoor is echter wel allereerst — zoals reeds opgemerkt — een echte Europese strategie nodig in plaats van een document dat een bloemlezing vormt van oude standpunten, voornemens en programma's waarmee het niet is gelukt om de negatieve ontwikkelingen tot staan te brengen.

3.22

Uit het Commissievoorstel valt op te maken dat effectbeoordelingen een centrale rol zullen spelen bij de verbetering van de samenhang tussen de uiteenlopende initiatieven en de verschillende stadia daarvan (uitwerking, uitvoering enz.). Er moet echter op worden gelet dat bij deze beoordelingen niet uitsluitend wordt gekeken naar de gegenereerde kosten, maar ook naar andere sociaal-economische en milieuvoordelen (17). Derhalve moet, naar analogie van het criterium voor de beoordeling van de gevolgen van maatregelen voor het concurrentievermogen, ook een criterium voor de sociaal-economische en milieudimensie worden opgesteld.

3.22.1

Het EESC benadrukt nogmaals dat bij de beslissing welke projecten voor financiering uit hoofde van de verschillende programma's en begrotingsposten in aanmerking komen, duurzame ontwikkeling het criterium moet zijn (18). Dat criterium zou ook in aanmerking moeten worden genomen als wordt beoordeeld of uitgaven doelmatig waren.

3.23

De Mededeling kent volgens het EESC behalve onduidelijke doelstellingen en het ontbreken van een discussie over instrumenten nog een gebrek. De Commissie legt namelijk niet uit wie waarvoor verantwoordelijk wordt. Dit is echter een lastige kwestie, omdat een aantal van de voorgestelde maatregelen een communautaire bevoegdheid zijn (samenhangend met het handelsbeleid), maar andere eerder een nationale (energiebeleid) of vragen om coördinatie op Europees niveau (sociaal beleid). Bovendien speelt naast deze bevoegdheidsniveaus ook nog de mondiale dimensie een rol (zie het voorafgaande).

3.24

Het EESC beschouwt de veelvoud aan strategieën, actieplannen e.d. evenals de veranderingen die daarin in de loop der tijd ten gevolge van evoluerende beleidsprioriteiten in zijn aangebracht, als een van de oorzaken van het ontbreken van echte vooruitgang op het vlak van duurzame ontwikkeling. Overeenkomstig de door de Europese Raad in juni 2005 vastgestelde richtsnoeren voor duurzame ontwikkeling (19) vindt het daarom dat de Commissie duidelijkheid moet scheppen over de vraag welk bestuursniveau voor welke maatregelen bevoegd is. De verschillende verantwoordelijke bestuursniveaus zouden vervolgens de belanghebbenden moeten beloven te zorgen voor stabiliteit — ook gedurende een langere periode — en samenhang met andere maatregelen.

3.25

Gelet op de uitgangspunten van het Witboek over governance, de in het Witboek over het communicatiebeleid gebleken bereidheid om de kloof tussen de EU en de burgers te overbruggen en de uitkomsten van het op 20 en 21 maart 2006 gehouden Stakeholders' Forum over duurzame ontwikkeling, is het EESC van mening dat gestructureerd en permanent overleg met alle betrokkenen absoluut noodzakelijk is om de „actiebereidheid” van de partijen in het veld te laten resulteren in echte vooruitgang en om het concept duurzame ontwikkeling in de samenleving te verankeren. Het zal zich dan ook inzetten voor de oprichting van een databank naar analogie van PRISM, zijn databank voor de interne markt. Doel van die databank zal zijn om een inventarisatie te maken van de belemmeringen waar de partijen in het veld op stuiten, goede praktijkvoorbeelden te verspreiden, informatie te geven over de organisaties achter innoverende projecten, concreet invulling te geven aan de bottom-upbenadering en de knowhow te vergroten waarvan met name de Commissie gebruik maakt bij het opstellen van richtlijnvoorstellen, effectbeoordelingen en mededelingen.

3.26

Daarnaast denkt het EESC dat de voor 2008 aangekondigde hervorming van het Internationaal Monetair Fonds het Europese smaldeel daarvan de kans biedt één gezamenlijk standpunt in te nemen en zo te bewerkstelligen dat duurzame ontwikkeling een van de criteria wordt voor de verlening van hulp.

3.27

Het EESC is ingenomen met het voornemen van de Commissie om het duurzaamheidsproces om de twee jaar te evalueren, daarover voortgangsrapporten uit te brengen en daarbij de Europese Raad en het Europees Parlement te betrekken en te profiteren van de rol die het EESC en het CvdR spelen als sociale katalysatoren.

3.28

In de meest recente Mededeling over het nieuwe industriebeleid (20) spreekt de Commissie over de oprichting van een groep op hoog niveau voor concurrentievermogen, energie en milieu evenals over initiatieven voor externe aspecten van het concurrentievermogen en de markttoegang (voorjaar 2006) en aansturing van de structurele verandering in de industrie (eind 2005). Het EESC staat positief tegenover de oprichting van deze groep op hoog niveau (februari 2006) en de haar opgedragen taken (21), en is bereid haar indien nodig ondersteuning te verlenen. Voorts hoopt het dat de door de Commissie nog uit te werken initiatieven zullen aansluiten op het streven om adequaat gebruik te maken van de synergie tussen de Europese beleidsterreinen en om te zorgen voor de nodige wisselwerking, teneinde de duurzaamheidsdoelstelling te realiseren.

3.29

Het EESC is een fervent voorstander van de doelstelling om 3 % van het BBP aan O&TO te besteden (2/3 voor rekening van het bedrijfsleven), maar vindt dat de hiervoor benodigde investeringen en de daaruit resulterende innovaties moeten passen binnen het streven naar duurzame ontwikkeling. Voor zover mogelijk zou de Commissie met hulp van Eurostat en zijn nationale evenknieën periodiek verslag moeten uitbrengen over de stand van zaken hieromtrent, teneinde de Lissabonstrategie en de alomvattende duurzameontwikkelingsstrategie met elkaar te verenigen. Indien nodig zou zij in de geïntegreerde richtsnoeren aanbevelingen moeten formuleren om te zorgen voor overeenstemming en synergie tussen deze twee strategieën.

4.1.1

Tot ontsteltenis van het EESC merkt de Commissie in haar Mededeling bijna gelaten op dat klimaatverandering niet meer kan worden voorkomen en het er nu slechts nog om gaat de gevolgen daarvan voor de zwaarst getroffenen binnen de perken te houden.

4.1.2

De in dit verband voorgestelde „voornaamste maatregelen” zijn niet meer dan voornemens en mondelinge toezeggingen van de Commissie om zich in te spannen voor verdergaande verplichtingen en internationale afspraken. Het ontbreken van duidelijke doelstellingen is vooral hier verontrustend omdat nu al valt te voorzien dat de huidige streefdoelen voor de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in de periode tot 2012 waarschijnlijk niet meer zullen worden gehaald, en dat terwijl de klimaatverandering een toenemende bedreiging vormt en zich de afgelopen tijd verontrustende meteorologische verschijnselen hebben voorgedaan met rampzalige gevolgen voor mens en economie.

4.1.3

Desondanks staat het EESC positief tegenover de met name algemene uitspraken over de benutting van het eigen potentieel van de EU voor energie-efficiëntie en technologische ontwikkeling op het vlak van hernieuwbare energiebronnen en energiegebruik. Het kan zich vinden in de desbetreffende doelstellingen van de Commissie, maar beveelt haar en de Raad dringend aan die duidelijker en in ieder geval ambitieuzer te formuleren, instrumenten te noemen waarmee die moeten worden gerealiseerd en in dit verband met alle betrokkenen te overleggen.

4.1.4

Een voorbeeld: het lijkt erop dat de industrie momenteel voor een mogelijke doorbraak staat wat betreft CO2-vrije kolencentrales. In een goede duurzaamheidsstrategie mag er absoluut van worden uitgegaan dat de vraag wordt beantwoord voor welke randvoorwaarden (en dus instrumenten) de politiek moet zorgen om die technologische doorbraak te bevorderen.

4.2.1

Het EESC is het met de Commissie eens dat de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting niet alleen het verhogen van lage inkomens betekent, maar vindt de voorgestelde voornaamste maatregelen bij lange na niet voldoende. Met name zou de Commissie de Laken-indicatoren (22) voor arbeidskwaliteit (23) aan de meest recente ontwikkelingen moeten aanpassen en hierop in haar richtsnoeren meer de nadruk moeten leggen.

4.2.2

De Commissie kondigt aan dat de sociale partners zullen worden geraadpleegd over de combinatie van werk en privéleven. Ingeval zij verdere maatregelen nodig vinden, maar het hun niet lukt om een overeenkomst zoals bedoeld in artikel 139 EG-Verdrag te sluiten, dan zouden volgens het EESC de Commissie en de Europese wetgever zich op dit terrein bevoegd moeten verklaren. Eenzelfde procedure zou ook wat de andere vraagstukken betreft moeten worden gevolgd.

4.3.1

Ook de voornaamste maatregelen t.a.v. natuurlijke hulpbronnen komen nogal vrijblijvend dan wel regelrecht ongeloofwaardig over. Zo schrijft de Commissie: „De EU en de lidstaten moeten zorgen voor voldoende financiering en beheer van het Natura 2000-netwerk van beschermde gebieden. Biodiversiteitsaspecten moeten beter worden geïntegreerd in het interne en externe beleid om zo de aantasting van biodiversiteit tegen te gaan.” Gezien de financieringsbesluiten van de Europese Raad van december 2005, toen voor dit beleidsdoel juist middelen werden geschrapt, is meteen duidelijk welke gapende kloof in het Europees beleid bestaat tussen voornemens en werkelijkheid.

4.3.2

In bijlage 2 van de Mededeling wordt bij de „operationele doelstellingen en streefcijfers” voor „beter beheer van de natuurlijke hulpbronnen” slechts al bekend en goedgekeurd beleid opgesomd, zoals de reeds in 1997(!) in een witboek (24) geformuleerde doelstelling om vóór 2010 de energiemix voor 12 % te laten bestaan uit duurzame energie, een doelstelling waarover de Commissie in haar Mededeling van 26 mei 2004 (25) zelf verklaarde dat die met de huidige maatregelen naar alle waarschijnlijkheid niet zal worden gehaald. Er worden geen nieuwe beleidsmaatregelen voorgesteld en evenmin wordt geanalyseerd wat de oorzaak is dat doelstellingen vermoedelijk niet worden gerealiseerd.

4.3.3

Als ook in dit verband ambitieuze en toekomstgerichte doelstellingen worden geformuleerd — wat bijvoorbeeld Zweden begin februari 2006 heeft gedaan — zou de duurzaamheidsstrategie volgens het EESC meer elan, bekendheid en draagvlak krijgen dan met de huidige vage intentieverklaringen, die niet de indruk geven nieuw en actueel te zijn. Zoals bekend heeft Zweden zich ten doel gesteld om op lange termijn geen fossiele brandstoffen noch kernenergie meer te gebruiken.

4.3.4

Op het vlak van energiebesparing en energie-efficiëntie kan een net zo toekomstgerichte en innovatiebevorderende doelstelling worden geformuleerd waarmee de duurzameontwikkelingsstrategie ook veel bekendheid zal krijgen: alle nieuwbouwhuizen dienen vanaf bijvoorbeeld 2020 „nul-energiewoningen” te zijn, d.w.z. woningen die evenveel energie opleveren als gebruiken.

4.4.1

De Commissie meldt over vervoer om te beginnen dat „de huidige trends […] niet duurzaam” zijn.

4.4.2

Vervolgens schrijft ze: „De voordelen van mobiliteit kunnen worden gegarandeerd met veel minder economische, sociale en milieugevolgen. Dit kan worden gedaan door de behoefte aan vervoer te verminderen (bijvoorbeeld door verandering van grondgebruik, bevordering van telewerken en videoconferenties), door beter gebruik te maken van infrastructuur en voertuigen, door een andere vervoerswijze te gebruiken, bijvoorbeeld per spoor in plaats van over de weg, fietsen en lopen voor korte afstanden, door verdere ontwikkeling van het openbaar vervoer, door schonere voertuigen in te zetten en door alternatieven voor olie te ontwikkelen, zoals biobrandstoffen en op waterstof rijdende voertuigen.” Voorafgaande komt inhoudelijk overeen met het EESC-advies over het thema „De vervoersinfrastructuur gereedmaken voor de toekomst: planning en buurlanden — duurzame mobiliteit — financiering” (26). De Commissie maakt ook duidelijk dat „de voordelen van duurzamer vervoer […] zeer divers en aanzienlijk” zijn.

4.4.3

Het EESC staat in principe positief tegenover uitspraken over en verwijzingen naar win-win-situaties. Maar het vraagt zich af waarom er, ondanks alle voordelen en mogelijkheden, nog steeds sprake is van de veelvuldig beschreven negatieve trends, bijvoorbeeld op vervoersgebied, en waarom de Commissie nog steeds negatieve tendensen waarneemt.

4.4.4

Individuen en bedrijven moeten er zo hun redenen voor hebben dat zij, in weerwil van de door de Commissie geroemde voordelen van duurzaam vervoer, meestal de voorkeur geven aan niet-duurzame vervoerswijzen. De Commissie doet geen nader onderzoek naar dergelijke beweegredenen, wat echter wel nodig is om effectieve tegenstrategieën te kunnen ontwikkelen.

4.4.5

Op vervoersgebied stelt de Commissie de volgende drie „voornaamste maatregelen” voor:

4.4.6

Het EESC betwijfelt ten zeerste of de EU met deze maatregelen vat krijgt op de in de duurzameontwikkelingsstrategie (27) genoemde „toenemende congestie” en bijvoorbeeld de omvang van het verkeer voldoende kan indammen. De nu gestelde eisen en de huidige formuleringen stellen niet veel voor vergeleken met die uit eerdere EU-documenten, bijv. met wat over het „Citizens' network” of in het Witboek Vervoersbeleid (28) is gezegd.

4.4.7

Een doelstelling zoals het streven om bijvoorbeeld vanaf 2020 of 2025 in Europa alleen nog maar emissievrije voertuigen toe te staan, zou veel ambitieuzer en doeltreffender zijn en is bovendien veel geschikter om de duurzameontwikkelingsstrategie bij het grote publiek bekend te maken. Zo'n doelstelling zou een enorme stimulans vormen voor onderzoek en ontwikkeling, technologische innovaties bespoedigen en Europese auto's concurrerender maken, hetgeen wederom eveneens goed zou zijn voor de Europese economie. Bovendien zou een dergelijk streven de technologische basis leggen waarmee wellicht kan worden voorkomen dat het toenemende verkeer in een aantal jonge industrielanden in de wereld tot een ecologische en klimatologische ramp leidt.

4.4.8

Als onderdeel van een Europese duurzameontwikkelingsstrategie zouden niet alleen de door het EESC geformuleerde eisen voor een duurzame ontwikkeling van het vervoer (29) van kracht moeten worden; zo'n strategie verdient ook een strategische doelstelling zoals die bijvoorbeeld in de vorige paragraaf werd genoemd, waarmee de vaak aangehaalde win-win-situaties zouden kunnen worden gerealiseerd.

4.5.1

Het EESC staat er zeer kritisch tegenover dat de Commissie in de Mededeling eisen die al sinds jaar en dag door de EU worden geformuleerd, maar waaraan nooit gevolg is gegeven, als het ware „recyclet”. Een voorbeeld daarvan is de voornaamste maatregel voor het zesde belangrijkste vraagstuk die luidt: „De EU en haar lidstaten moeten het volume van de hulp verhogen tot 0,7 % van het bruto nationaal inkomen in 2015, en een tussentijdse doelstelling halen van 0,56 % in 2010 met afzonderlijke doelstellingen van 0,51 % voor EU-15 en 0,17 % voor EU-10.” Het EESC trekt de gerechtvaardigdheid van deze eis geenszins in twijfel (30). Het wijst er alleen fijntjes op dat de industrielanden al tijdens de Algemene vergaderingen van de VN van 24 oktober 1970 — dus meer dan 35 jaar geleden!!! — hebben afgesproken 0,7 % van hun BNI aan ontwikkelingshulp te besteden (wat natuurlijk niet volstaat om alle problemen op te lossen). Het blijven herhalen van beloftes die toch niet worden nagekomen, maakt de politiek er niet echt geloofwaardiger op.

4.5.2

Uiteraard is het EESC ingenomen met alle voorgestelde plannen ter bestrijding van de armoede in de wereld. De Commissie wil zich extra gaan inspannen om ervoor te zorgen dat de internationale handel gebruikt wordt als hulpmiddel om daadwerkelijk te komen tot wereldwijde duurzame ontwikkeling. Dat is zonder twijfel een uiterst belangrijke en globaal gezien misschien zelfs doorslaggevende aanpak. De WTO-akkoorden vormen immers alleen een handelsovereenkomst, ze kennen geen duurzaamheidscriteria, ook al heeft de wereldhandel een beslissende invloed op duurzame ontwikkeling. De Raad en de Commissie zouden daarom deze aanpak centraal moeten uitdragen, maar tegelijkertijd ook moeten aangeven hoe zij die in de praktijk denken vorm te geven.

4.5.3

Dat laatste is ook belangrijk om de buitenwacht te laten zien dat er meer wordt gedaan dan alleen maar goede voornemens formuleren. Voor het EESC is het zo klaar als een klontje dat met financiële hulp alléén de levens- en arbeidsomstandigheden van de bevolking van de ontwikkelingslanden niet duurzaam kunnen worden verbeterd.

Voorts herinnert het EESC eraan dat in de conclusies van de Raad over de sociale dimensie van de globalisering (maart 2005) het concept „fatsoenlijk werk” tot centraal thema van de buitenlandse handel van de EU werd verklaard. Voor het EESC is het onaanvaardbaar dat de comparatieve concurrentievoordelen van een aantal landen moeten worden toegeschreven aan het feit dat zij zich niet houden aan IAO- en milieunormen. Dit soort normen zijn niet zoiets als een verhuld protectionisme van de rijke landen, maar vormen een garantie voor menselijke waardigheid, sociale vooruitgang en rechtvaardigheid. De EU zou op de voet moeten volgen welke vooruitgang op dit vlak wordt geboekt, de behaalde vorderingen moeten evalueren — indien mogelijk samen met de door de IAO erkende sociale partners uit de betrokken derde landen (of met daar werkzame, representatieve en erkende maatschappelijke organisaties) — en handelssancties moeten afkondigen als blijkt dat de situatie is verslechterd. Het EESC betreurt dat hierover in de Mededeling niet wordt gesproken.

4.6

Meer in het algemeen roept het EESC de Commissie en de lidstaten op om aan hun handelspartners duidelijk te maken dat duurzame ontwikkeling niet moet worden beschouwd als een geldverslindend, maar als een verrijkend concept met positieve gevolgen voor zowel nationale economieën (hogere levensstandaards) als onze planeet als geheel.

1)

Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad „Herziening van de EU-strategie voor duurzame ontwikkeling – Een actieplatform” (COM(2005) 658 final van 13 december 2005) (http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/site/nl/com/2005/com2005_0658nl01.pdf)

2)

Verslag van Eurostat: „Measuring progress towards a more sustainable Europe - Sustainable development indicators for the European Union - Data 1990-2005” (niet-officiële Nederlandse titel: Maatstaven voor het meten van de vorderingen naar een meer duurzaam Europa – Indicatoren voor de Europese Unie met betrekking tot duurzame ontwikkeling – Data van 1990-2005) (13 december 2005)

3)

Conclusies van het voorzitterschap van de Europese Raad van 16 en 17 juni 2005 over de richtsnoeren voor duurzame ontwikkeling (http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/nl/ec/85344.pdf)

4)

Mededeling van de Commissie aan de Raad en het Europees Parlement „Herziening 2005 van de EU-strategie voor duurzame ontwikkeling: eerste balans en krachtlijnen voor de toekomst” (COM(2005) 37 final van 9 februari 2005) (http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/site/nl/com/2005/com2005_0037nl01.pdf)

5)

Bijlage bij het werkdocument van de diensten van de Commissie (SEC(2005) 225) – voortgangsverslag

„The effects of environmental policy on European business and its competitiveness: a framework for analysis”, SEC(2004) 769 (niet-officiële Nederlandse titel: De gevolgen van het milieubeleid voor het Europese bedrijfsleven en concurrentievermogen: een analysekader)

„Commission staff working document on the links between employment policies and environment policies”, SEC(2005) 1530 (niet-officiële Nederlandse titel: Werkdocument van de diensten van de Commissie over de verbanden tussen werkgelegenheids- en milieubeleid)

„Employment and productivity and their contribution to economic growth”, SEC(2004) 690 (niet-officiële Nederlandse titel: Werkgelegenheid, productiviteit en hun bijdrage aan de economische groei)

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/37

1.1

Het Comité is ingenomen met de publicatie van dit voorstel voor een richtlijn inzake overstromingen, waarop het overigens al in zijn advies over de vorige Commissiemededeling ter zake (1) had aangedrongen. Bijzonder positief is dat het voorstel aansluit bij de methodologie en het instrumentarium van de waterkaderrichtlijn (WKR). Met de integratie van de overstromingsrisicokaarten en de risicobeheerplannen in de plannen voor het beheer van de stroomgebieden zijn alle aspecten van het beheer van binnen- en kustwateren geregeld.

1.2

Van fundamenteel belang om tot een doeltreffende regelgeving te komen is dat eerst een studie wordt gemaakt van de stroom- en kustgebieden, zodat de bestaande situatie uitgebreid in kaart kan worden gebracht. Daarbij dient de aandacht vooral uit te gaan naar gebieden waar het risico op overstromingen door menselijk ingrijpen en klimaatveranderingen bijzonder hoog is.

1.3

Daarnaast mag ook het belang van preventie en beperking van de schadelijke gevolgen van overstromingen niet worden onderschat en moeten maatregelen ter bevordering van publieke voorlichting en inspraak worden genomen. Het Comité verzoekt de Commissie daarom dringend erop toe te zien dat de desbetreffende bepalingen, die zijn vastgelegd in art. 14 van de WKR en in het richtlijnvoorstel, in de plannen voor stroomgebieden worden opgenomen.

1.4

De door de Commissie voorgestelde risicobeheerplannen en de overstromingsrisicokaarten zijn niet ruim genoeg opgevat. In het hoofdstuk gewijd aan de gebieden met een significant overstromingsrisico moeten zowel prioritaire actiemaatregelen en de daartoe benodigde middelen, als criteria om de kosten zoveel mogelijk te drukken, worden vastgelegd. Tezelfdertijd dient erop te worden toegezien dat de voordelen voor de bevolking zo groot mogelijk zijn. Bedoeling is op die manier een geïntegreerde duurzame ontwikkeling van de risicogebieden te bewerkstelligen.

1.5

In het kader van de communautaire maatregelen die gericht zijn op multidisciplinair onderzoek en coördinatie zij er ten slotte op gewezen dat alle beleidsmaatregelen die een impact hebben op de Europese wateren, moeten worden uitgebreid.

2.1

In Richtlijn 2000/60/EG (de waterkaderrichtlijn of WKR) ontbreekt een streefdoel voor preventieve en beschermende maatregelen tegen overstromingen en het beperken van de gevolgen daarvan. Toch hebben de laatste tien jaar in de EU meer dan 100 overstromingen plaatsgevonden, waarbij telkens een aanzienlijk aantal doden vielen en grote economische verliezen werden geleden. De Commissie heeft daarom een mededeling gepubliceerd (2) waarin zij de situatie onder de loep neemt en een actieplan op EU-niveau voorstelt. Het huidige voorstel voor een richtlijn maakt deel uit van dit actieplan.

2.2

Zowel in de mededeling als in het richtlijnvoorstel wordt onderstreept dat alle waterbeleidsmaatregelen moeten worden afgestemd op de andere communautaire beleidsmaatregelen ter preventie en beperking van de gevolgen van overstromingen. Met projecten als FLOODsite draagt het onderzoeksbeleid bij tot de verbetering van de geïntegreerde methoden voor de analyse en het beheer van overstromingsrisico's. Het regionaal beleid, met instrumenten als de structuurfondsen en i.h.b. het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, en het GLB, met mechanismen als ontkoppeling en conditionaliteit (3), vormen één geheel, waarmee betere resultaten kunnen worden behaald dan met individuele acties.

2.3

Doelstelling van het voorstel voor een richtlijn is het beperken en beheersen van de overstromingsrisico's die van invloed zijn op het leven en de gezondheid van de bevolking en op haar bezittingen, alsook op de natuur en het milieu. Dankzij de coördinatie met de WKR kunnen de organisatorische en administratieve procedures worden vereenvoudigd. De in de WKR vastgelegde stroomgebiedsdistricten worden in het huidige voorstel immers overgenomen. Alle maatregelen die gericht zijn op de preventie en beperking van overstromingsrisico's moeten dus passen in de plannen voor het beheer van de stroomgebieden van de verschillende rivieren, en het beheer van overstromingen moet in handen worden gegeven van de autoriteiten die al bevoegd waren voor het beheer van de stroomgebieden. Verder zij erop gewezen dat deze aanpak ook de efficiëntie ten goede komt: de tijdschema's die in het kader van het nieuwe voorstel worden vastgesteld vallen immers samen met de tijdschema's uit de WKR.

2.4

Het Comité kan zich vinden in het richtlijnvoorstel en stelt vast dat veel van zijn opmerkingen uit het advies over de mededeling van 2004 (4) in de tekst zijn terug te vinden. Nu rest het Comité dus enkel nog de nadruk te leggen op de rol van de Commissie, die erop moet toezien dat de WKR en de desbetreffende uitvoeringsbepalingen correct door de lidstaten worden toegepast. Ten slotte mag niet worden vergeten dat het voorstel ook gunstige gevolgen kan hebben voor de derde landen waarmee de EU een aantal stroomgebieden deelt.

3.1

Het voorstel voor een richtlijn is opgedeeld in zeven hoofdstukken.

4.1

Het feit dat het richtlijnvoorstel nauw aansluit bij de methodologie van de WKR maakt dat de overstromingsrisicobeheerplannen gemakkelijker kunnen worden geïntegreerd in de plannen voor het beheer van de stroomgebieden. Dankzij deze aanpak kunnen actieplannen worden opgesteld voor het hele stroomgebied, kunnen de doeltreffend gebleken maatregelen en acties op de verschillende niveaus (plaatselijk, nationaal, transnationaal, …) op elkaar worden afgestemd en krijgen alle bevoegde autoriteiten de kans samen te werken.

4.2

Bovendien draagt de integratie van het overstromingsbeheer in de WKR ertoe bij dat overstromingen worden beschouwd als een normaal natuurverschijnsel aan de oevers van rivieren en in kustgebieden. Risico's worden in de definitie in verband gebracht met de schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid, het milieu en de economische activiteit, en bijgevolg ook met de schade aan de in de WKR behandelde waterlichamen.

4.3

Het Comité is al eerder tot de conclusie gekomen dat de opstelling van een voorlopige overstromingsrisicobeoordeling van groot belang is (5). Zo zullen de in de artikelen 4 en 5 van het voorstel opgenomen bepalingen de wetenschappelijke onderbouwing van de plannen voor overstromingsbeheer ten goede komen. M.n. de volgende vereisten zijn bijzonder relevant:

4.4

Vermeldenswaardig is ook het onderscheid tussen stroom- en kustgebieden waar een overstromingsrisico bestaat, en gebieden waar dat niet het geval is. Het Comité is het er immers mee eens dat risicobeheer erop gericht moet zijn de kans op overstromingen en de gevolgen ervan te beperken. Het is dus noodzakelijk een lijst op te stellen van mogelijke acties en maatregelen en van de criteria op grond waarvan daaruit de juiste keuze kan worden gemaakt.

4.5

Het Comité stelt voor in artikel 9 en in bijlage A de volgende beginselen en maatregelen voor de plannen voor stroomgebieden op te nemen:

4.6

Om het maatschappelijk middenveld nauwer te betrekken bij de risicopreventie en het beperken van de gevolgen van overstromingen, moet in alle lidstaten een regeling voor voorlichting en participatie van de bevolking worden opgezet, zoals aangegeven in art. 14 van de WKR. Daartoe moet het publiek via de participatiemechanismen zowel betrokken worden bij de risicoplannen als bij de voorlopige beoordelingen.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/40

1.1

Het EESC stemt in met de Beschikking van de Raad inzake een communautair mechanisme voor civiele bescherming, mede omdat hierin de opmerkingen zijn verwerkt uit zijn in november 2005 goedgekeurde advies (1) over de mededeling waarin de Commissie voorstelt om dit mechanisme te verbeteren.

1.2

Dankzij de herschikking — een methode om de EU-wetgeving te vereenvoudigen — krijgen de voor burgerbescherming verantwoordelijke instanties in de lidstaten bovendien een beter begrip van het mechanisme en kunnen zij dit beter toepassen bij zowel natuur- als door mensen veroorzaakte rampen.

1.3

Als de betrokken instanties ruimere bevoegdheden krijgen en vooral meer en betere middelen, komt dat de toepassing van het mechanisme in én buiten de EU ten goede. Heel belangrijk is ook de door de Commissie aangestipte coördinatie met de Office for the Coordination of Humanitarian Affairs van de VN, al zouden de burgerbeschermingsactiviteiten tevens moeten worden afgestemd op die van het Rode Kruis en van ngo's die in door rampen getroffen gebieden opereren. Verder zou de inzet van vrijwilligers, van groot belang bij rampen, via het mechanisme gecoördineerd moeten worden.

1.4

Wil het mechanisme goed kunnen functioneren, dan is onder meer het volgende van belang: er moeten genoeg financiële middelen voor worden uitgetrokken, de informatievoorziening en de beschikbaarheid van vervoersmiddelen dienen verbeterd te worden, en er moet meer geld naar de opleiding van deskundigen. Dit zijn cruciale voorwaarden, en daarom benadrukt het EESC nogmaals het grote belang ervan; de Commissie moet over bovengenoemde middelen kunnen beschikken en van de lidstaten eisen dat zij aan deze voorwaarden voldoen, zodat de burgerbescherming zich van haar taak kan kwijten.

2.1

Het communautaire mechanisme voor civiele bescherming dateert van 1981 (2) en heeft sindsdien samen met het actieprogramma voor civiele bescherming (3) de mobilisering en coördinatie van bijstand door de burgerbescherming binnen en buiten de EU vergemakkelijkt. Uit de in al die jaren opgedane ervaringen blijkt echter dat het mechanisme aan verbetering toe is, juist omdat zowel de Raad als het Europees Parlement zo te spreken zijn over de inzet ervan bij grote rampen binnen en buiten Europa.

2.2

Ter verbetering van het mechanisme stelde de Commissie in een mededeling (4) voor om:

2.3

Het Comité heeft over deze Mededeling een advies uitgebracht (5), waarin het de voorgestelde verbeteringen toejuicht, maar er tevens op wijst dat sommige maatregelen zouden moeten worden aangepast in het licht van eerdere ervaringen, en met name de ervaringen die werden opgedaan bij de recente rampen in Azië. In het advies wordt gepleit voor de volgende verbeteringen:

3.1

Deze Beschikking, waarbij de Beschikking van 23 oktober 2001 en de genoemde Mededeling in één tekst worden samengevoegd, moet worden gezien tegen de achtergrond van het door de Commissie uitgewerkte programma voor vereenvoudiging van de wetgeving. De gebruikte samenvoegingsmethode maakt de tenuitvoerlegging van een en ander, zowel op EU-niveau als op het niveau van de nationale burgerbeschermingsinstanties, een stuk makkelijker. Bovendien zijn tal van inhoudelijke verbeteringen aangebracht, zowel wat de werking als wat de financiering van het communautaire mechanisme betreft.

3.2

Het Comité staat achter dit initiatief, omdat dit meer duidelijkheid kan scheppen in de werking van de communautaire instantie die bij rampen binnen en buiten de EU de hulpverlening moet coördineren, en vooral omdat dit de werkingssfeer van het communautair mechanisme uitbreidt tot door de mens veroorzaakte rampen, terreuraanslagen en accidentele verontreiniging van de zee.

3.3

Belangrijker nog is het feit dat de Commissie een aantal verbeteringen aanbrengt waar het Comité in zijn advies van 2005 op heeft aangedrongen. Het Comité is vooral ingenomen met de uitdrukkelijke vermelding, in artikel 2, van „militaire faciliteiten en middelen” als „voor bijstandsinterventies beschikbare middelen”, omdat dit soort middelen vaak noodzakelijk zijn om snel en efficiënt te kunnen interveniëren. Andere door het Comité aanbevolen verbeteringen zijn de communautaire maatregelen op het vlak van logistiek, vervoer en andere vormen van ondersteuning.

3.4

Verder vindt het Comité het een goede zaak dat de Commissie voortaan met interventiemodules wil gaan werken. In combinatie met een systeem voor vroegtijdige waarschuwing zullen dergelijke modules, die door het communautair mechanisme zullen worden gecoördineerd en permanent in verbinding met het CECIS-systeem zullen staan, het mogelijk maken om steeds aan de specifieke situatie aangepaste middelen, incl. aanvullende transportmiddelen, in te zetten.

3.5

Met betrekking tot interventies buiten de EU wil de Commissie een nieuwe regeling invoeren die niet ter sprake komt in de Mededeling. Zij stelt voor dat bij een ramp buiten de EU de fungerend voorzitter contact opneemt met het getroffen land. Via het CECIS wordt alle benodigde informatie verkregen, terwijl zijzelf ondertussen een coördinatieteam samenstelt, dat op zijn beurt coördinatieoverleg moet plegen met de VN. Het Comité vindt het zeer belangrijk dat ook de hoogste instanties op het vlak van het externe beleid van de EU bij interventies in derde landen in het kader van het communautair mechanisme worden betrokken. Het twijfelt evenwel aan de haalbaarheid van de voorgestelde regeling.

3.6

Een andere belangrijke wijziging is het nieuwe artikel 10, dat handelt over de complementariteit tussen het communautair mechanisme en de nationale regelingen op het vlak van de civiele bescherming en waarin wordt bepaald dat de EU ter ondersteuning van interventieteams van haar lidstaten extra transportmiddelen en andere modules en interventieteams kan inzetten.

3.7

In artikel 13 ten slotte wordt bepaald dat de Commissie alle nodige uitvoeringsregels vaststelt, met name met betrekking tot de voor bijstandsinterventies beschikbare hulpmiddelen, het CECIS-systeem, de teams van deskundigen, de opleiding van deskundigen en iedere vorm van aanvullende steun. Het Comité vindt het een goede zaak dat de Commissie erkent dat voor dit alles voldoende financiële middelen beschikbaar moeten zijn, maar het had graag zien dat voor elk onderdeel van de regeling een concreet bedrag werd genoemd, zodat de Commissie zich van al haar taken kan kwijten.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/42

—

Deze strategie moet de volgende onderdelen bestrijken:

—

Hiermee worden de volgende doelstellingen nagestreefd:

—

In dit verband kunnen met name de volgende acties worden aanbevolen:

—

In de strategie moeten de beste praktijken worden aangegeven waarmee sociale integratie kan worden bevorderd en de rechten van geesteszieken kunnen worden beschermd; het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten zou overigens ook op de eerbiediging van deze rechten moeten toezien.

—

de enorme stijging van de vraag, die de afmetingen van een massafenomeen heeft aangenomen en waarbij het zwaartepunt is verschoven van psychiatrie naar geestelijke gezondheidszorg;

—

de actieve betrokkenheid van de patiënten en/of hun vertegenwoordigers, hetgeen een weerslag heeft op alle beleidsterreinen;

—

het onevenwicht tussen ziekenhuis- en ambulante verzorging, en de flexibiliteitsproblemen in de gehele zorgketen, gaande van spoeddiensten tot medisch-sociale zorg

2.1

Psychische aandoeningen zijn een van de tien belangrijkste oorzaken van invaliditeit in de wereld en hebben dan ook enorme sociaal-economische gevolgen voor zowel individuen, gezinnen als regeringen.

2.2

Personen met psychische aandoeningen worden vaak gediscrimineerd of uitgesloten en hun grondrechten worden met voeten getreden.

2.3

Er kan een link worden gelegd tussen geestelijke gezondheid en armoede: deze laatste doet het risico op psychische aandoeningen toenemen en vermindert de kans op toegang tot basishulpverlening op het gebied van geestelijke gezondheid. De problematiek van de geestelijke gezondheid moet dus een belangrijk aandachtspunt van het volksgezondheidsbeleid van de lidstaten worden.

2.4

Niettemin is geestelijke gezondheid vaak geen prioriteit op gezondheidsgebied, hetgeen deels te wijten is aan het feit dat niet alle landen over de nodige capaciteit beschikken om in volledige en doeltreffende diensten voor geestelijke gezondheidszorg te voorzien.

2.5

Het communautaire instrument voor de geestelijke gezondheid past in het door de Europese Unie opgezette actieprogramma op het gebied van de volksgezondheid voor de periode 2003-2008, dat op artikel 152 van het Verdrag is gebaseerd. Opgemerkt zij evenwel dat er bij de acties die uit hoofde van dit programma worden gelanceerd, rekening moet worden gehouden met de verantwoordelijkheden van de lidstaten wat de organisatie van de gezondheidsdiensten en het verstrekken van medische zorg betreft.

2.6

Doel van dit door de Commissie goedgekeurde groenboek is, in het kader van het Europese actieplan, op communautair niveau een brede discussie op te starten over een betere beheersing van psychische aandoeningen en de bevordering van de geestelijke gezondheid, en wel om de volgende redenen:

2.7

Na de Europese ministerconferentie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in januari 2005 over geestelijke gezondheid, heeft de Europese Commissie, die samen met de WHO deze conferentie heeft georganiseerd, in oktober 2005 een groenboek uitgebracht met als titel „De geestelijke gezondheid van de bevolking verbeteren. Naar een strategie inzake geestelijke gezondheid voor de Europese Unie”, waarin wordt gekeken naar de volksgezondheid overeenkomstig art. 152 van het Verdrag; tevens heeft zij op Europees niveau een raadplegingsproces over geestelijke gezondheid gelanceerd.

2.8

Bedoeling is duidelijk, de geestelijke gezondheid van de Europese bevolking te verbeteren in het kader van een strategie die verder gaat dan het gezondheidsaspect en meer algemeen gericht is op een „terugkeer” naar duurzaam welzijn, alsmede op een verbetering van de solidariteit, de sociale rechtvaardigheid en de levenskwaliteit.

2.9

Dit groenboek moet een discussie op gang brengen en een aanzet vormen tot een overlegproces in 2006 met overheden, gezondheidswerkers en patiëntenverenigingen; op basis daarvan zullen eind 2006 voorstellen worden geformuleerd voor acties op de bevoegdheidsterreinen van de Gemeenschap en zal een communautaire strategie inzake geestelijke gezondheid worden uitgestippeld.

3.1.1

In een tijdspanne van één jaar heeft volgens gestaafde ramingen 27 % van de volwassen Europeanen te kampen met een of ander geestelijk gezondheidsprobleem; 6,3 % daarvan heeft betrekking op somatoforme stoornissen, 6,1 % op depressies en 6,1 % op fobieën.

3.1.2

Het aantal in de EU-lidstaten vastgestelde zelfmoorden ligt hoger dan het aantal sterfgevallen door verkeersongevallen of HIV/AIDS.

3.1.3

Een en ander heeft vérstrekkende gevolgen voor de gemeenschap en in het document wordt een financiële evaluatie van die gevolgen gemaakt wat het productiviteitsverlies en de uitgaven voor het sociale en het onderwijsstelsel, alsook voor het justitiële systeem betreft.

3.1.4

Er bestaan grote verschillen tussen maar ook binnen de lidstaten.

3.2.1

Het programma van de Europese Unie ter bevordering van de volksgezondheid bestaat uit verschillende delen die erop gericht zijn:

3.2.2

Een communautaire strategie inzake geestelijke gezondheid zou de volgende doelstellingen kunnen nastreven:

3.2.3

Er kunnen een aantal communautaire initiatieven in overweging worden genomen. Zo zou de Raad aanbevelingen ter vermindering van depressief en zelfmoordgedrag kunnen formuleren; hij kan zich daarvoor baseren op een proefproject dat tot doel had regionale informatienetwerken tussen de gezondheidssector, patiënten, hun families en jongerenwerkers tot stand te brengen, en dat zelfmoordpogingen bij jongeren met 25 % heeft kunnen verminderen.

3.2.4

In het kader van haar actie en ter bevordering van een betere integratie van geesteszieken in de samenleving verzoekt de Europese Commissie de lidstaten vaart te zetten achter het deïnstitutionaliseringsproces. De laatste jaren heeft zij een studie gefinancierd, waaruit is gebleken dat de vervanging van psychiatrische instellingen door leefgemeenschappen de levenskwaliteit van patiënten ten goede is gekomen. In juni 2005 is een aanbesteding uitgeschreven voor het verrichten van een studie waarin de beschikbare middelen worden geanalyseerd, wordt voorgesteld hoe deze middelen het beste kunnen worden gebruikt, en cijfers over de deïnstitutionalisering worden verstrekt.

3.2.5

In deze context kunnen ook de volgende communautaire initiatieven worden overwogen:

3.2.6

De Europese Unie zou de kennis over geestelijke gezondheid willen verbeteren door onderzoeksprogramma's te ondersteunen en uitwisseling tussen beleid en onderzoek te bevorderen.

4.1.1

De laatste jaren kon een enorme stijging van de vraag, met de afmetingen van een massafenomeen, worden waargenomen samen met een verschuiving van psychiatrie naar geestelijke gezondheidszorg; tevens is de actieve betrokkenheid van de patiënten en de vertegenwoordigers van hun families een nieuw fenomeen. Elk van deze aspecten heeft, in het ene land al sneller dan in het andere, aanleiding gegeven tot wijzigingen in de wet- of regelgeving, afhankelijk van de mate waarin men hiermee op politiek of administratief vlak rekening wilde houden.

4.1.2

De massale vraag, waardoor een beroep wordt gedaan op alle beschikbare middelen, houdt verband met de complexe interactie tussen enerzijds het aanbod en anderzijds de veranderde perceptie, binnen de samenleving, van psychische aandoeningen en psychiatrie, die banalere en minder stigmatiserende fenomenen worden. Deze tendensen die in alle ontwikkelde landen in dezelfde periode worden waargenomen, komen ook tot uiting in de epidemiologie: jaarlijks 15 tot 20 % diagnosticeerbare psychische stoornissen prevalent bij de gehele bevolking; 12 tot 15 % (evenveel als cardio-vasculaire aandoeningen en tweemaal zo veel als kanker) met invaliditeit tot gevolg; 30 % van alle levensjaren verloren door vermijdbare sterfte of door invaliditeit (bron: WHO 2004). Deze tendens heeft ook gevolgen voor de planning van de gezondheidszorg en heeft ervoor gezorgd dat de psychiatrie gaandeweg steeds meer taken toebedeeld kreeg.

4.1.3

De massale vraag en het veranderde imago hebben gezorgd voor een verschuiving naar ambulante zorg, hetgeen de traditionele tegenstelling tussen ziekte en gezondheid heeft doen vervagen en geleid heeft tot de gewaarwording van een continuum van verschillende klinische toestanden, gaande tot geestelijk lijden. Een en ander heeft ertoe geleid dat de waargenomen stoornissen niet langer los konden worden gezien van de sociale context waarbinnen ze ontstaan; aldus werd het ook zaak rekening te houden met de sociale gevolgen van deze stoornissen bij het inschatten van de behoeften. Een van de belangrijkste taken van de psychiatrische diagnose is nu onderscheid te maken tussen psychiatrische en niet-psychiatrische gevallen, vast te stellen in welke gevallen psychiatrische interventie geboden is, zonder evenwel de interventie tot dat aspect alléén te beperken, teneinde ook andere partners de gemeenschappelijke last mee te laten dragen of hen te helpen opnieuw een hoofdrol in het hulp- of therapeutisch proces op zich te nemen. Deze dialectische, soms botsende spanningen tussen klinische, ethische en organisatorische aspecten getuigen van de verschuiving in het paradigma van psychiatrie naar geestelijke gezondheid, samen met een soms tegenstrijdige terminologie, ook in officiële documenten. In de internationale literatuur zorgt de differentiatie tussen psychiatrie en geestelijke gezondheid evenwel nauwelijks voor problemen.

4.1.4

Het laatste maar zeker niet het minst belangrijke aspect is ten slotte de groeiende invloed van de zorggebruikers en de vertegenwoordigers van hun families. Dit aspect weerspiegelt een algemenere tendens, in Frankrijk en elders in de wereld, die niet beperkt blijft tot de psychiatrie en vooral zichtbaar werd in de context van bepaalde ziekten (AIDS) die de verhouding tussen arts en patiënt grondig hebben gewijzigd. Deze verandering blijkt het duidelijkst uit de wetgeving betreffende de rechten van zieken, de verwijzing naar zorggebruikers en vertegenwoordigers van hun families in administratieve documenten betreffende de organisatie van psychiatrische diensten, het beantwoorden aan de behoeften en de concrete tenuitvoerlegging van de maatregelen.

4.1.5

Vertegenwoordigers van de bevolking en van alle potentiële zorggebruikers laten ook steeds meer hun stem horen. Er is steeds meer interactie tussen politiek, lokaal beleid en gezondheidszorg. Verkozenen worden steeds meer betrokken bij de gevolgen van de ontwikkeling van de psychiatrie, die hen steeds meer nodig heeft.

4.1.6

Deze ontwikkeling heeft het gebrek aan evenwicht tussen ziekenhuis en ambulante zorgverstrekking, alsmede de problemen inzake flexibiliteit van de hele zorgketen, gaande van spoeddiensten tot medisch-sociale zorgverstrekking, zeer acuut gemaakt. Een en ander heeft ook het frequent mislukken van deïnstitutionalisering en de ontoereikende integratie van psychiatrie in het algemene ziekenhuis aangetoond. Daar de grenzen tussen medische en sociale verzorging, tussen beroepsactiviteit en opleiding onduidelijk zijn, lijken basis- en voortgezette beroepsopleiding voor nieuwe functies een sleutel voor toekomstige oplossingen te zijn. Naast deze grondige veranderingen, zijn er ook nieuwe problemen opgedoken, zoals met betrekking tot gevangenen met geestelijke aandoeningen, ouderen met neurodegeneratieve pathologieën die leiden tot geestelijke handicaps, en bijzonder kansarme bevolkingsgroepen.

4.1.7

Het einde van de Tweede Wereldoorlog, de gevoeligheid voor het fenomeen concentratiekampsyndroom en voor de mensenrechten, de kritische kijk op de intramurale psychiatrische zorg van indertijd, de ontwikkeling van psychofarmaca, de opkomst van zorggebruikersverenigingen en de budgettaire beperkingen hebben gemaakt dat de psychiatrie in de meeste ontwikkelde landen terechtkwam in hetgeen in de internationale en met name angelsaksische literatuur een deïnstitutionaliseringsproces genoemd wordt, d.w.z. een organisatie van zorgverstrekking en diensten waarbij de patiënt minder vaak in een ziekenhuis wordt opgenomen maar bij voorkeur in zijn vertrouwde omgeving blijft.

4.1.8

Er waren echter voortdurend struikelblokken toen deïnstitutionalisering vooral gericht was op minder ziekenhuisopnames; zo ontstond bij de samenleving en de psychiatrie de neiging om een groot aantal geesteszieken naar gevangenissen over te brengen of hen daar te houden; marginale en kwestbare patiënten, bij wie de zorgverstrekking was onderbroken of afgelopen, werden aan hun lot overgelaten, zonder huisvesting of sociale hulpverlening, zodat zij dakloos werden; voorst was er nog het „syndroom van de draaideur (revolving door)”, waarbij patiënten geregeld in het ziekenhuis opgenomen worden, ontslagen worden om kort daarop weer opgenomen te worden, en in een nooit eindigende vicieuze cirkel ronddraaien. Na verloop van tijd en budgettaire besnoeiingen hebben deze tendensen en de massale vraag ertoe geleid dat spoeddiensten en ziekenhuizen hun verzadigingspunt bereikten, dat voltijdse nieuwe ziekenhuisbedden werden gecreëerd, soms naar aanleiding van ernstige ongevallen (met geesteszieken als daders of slachtoffers), wat waarschijnlijk te vermijden was geweest. Onder invloed van de publieke opinie heeft de politieke besluitvormer vervolgens beveiligende maatregelen moeten nemen of een plan inzake geestelijke gezondheid moeten uitstippelen.

4.3.1

Het EESC is ingenomen met het initiatief van de Commissie om een geïntegreerde Europese strategie inzake geestelijke gezondheid uit te stippelen. De discussie over het onderzoek, de vaststelling en de ontwikkeling van deze strategie moet in de context van de informatiemaatschappij worden gevoerd. Dit betekent o.m. dat de Europese samenleving moet komen tot:

4.3.2

De omvang van de behoeften maakt bijgevolg dat een ambitieus programma nodig is en dat een gemeenschappelijke strategie moet worden vastgesteld op basis van een aantal volledig aanvaarde beginselen. Opgemerkt zij dat andere minder zware gezondheidsproblemen op prioritaire aandacht kunnen rekenen. Voorts is de situatie inzake geestelijke gezondheid erg verschillend in de Europese lidstaten; in de landen die slechts op langere termijn tot de Gemeenschap zullen kunnen toetreden is er een achterstand, die alleen nog maar groter dreigt te worden.

Er kunnen nu al een aantal eisen worden gesteld.

4.3.3

Vooraleer een gemeenschappelijke strategie kan worden uitgestippeld, moet er eerst en vooral een consensus bestaan over een aantal termen en concepten als bv. „slechte geestelijke gezondheid” of „persoon met een geestelijke handicap” .

4.3.4

Een belangrijke stap vooruit en een voorwaarde om de nodige actie te kunnen ondernemen is de erkenning van geestelijke gezondheid als een prioriteit, met alle daarmee samenhangende behoeften.

4.3.5

Op een ander niveau moet een en ander worden onderbouwd met een beschrijving van de stand van zaken, waarbij zowel de behoeften als de thans aangereikte oplossingen worden aangegeven.

4.3.6

De in het groenboek voorgestelde acties kunnen alleen maar worden toegejuicht. Bij de acties m.b.t. geestelijke gezondheid wordt bijzondere aandacht geschonken aan kinderen, jongeren, de actieve bevolking en ouderen.

4.4.1

Geestelijke gezondheid richt zich op de toestand van onbehagen van een persoon in het milieu en de omgeving waarin hij leeft en in een bepaalde samenleving. Hierbij is een meervoudige aanpak nodig:

4.4.2

Vanuit dit oogpunt moet de klemtoon worden gelegd op de drie aspecten van preventie (het primaire, secundaire en tertiaire aspect), afhankelijk van het betrokken gebied. Het is zaak acties ter bevordering van de geestelijke gezondheid en de voorlichting van het grote publiek te ontwikkelen over het aannemen en behouden van gezonde leefgewoonten en het creëren van een omgeving die de ontplooiing van het individu in de hand werkt. Ook bij preventieve acties gaat het erom het aantal psychische stoornissen te verminderen door aandacht te schenken aan risicofactoren en pathogene situaties. Hierbij kan worden gedacht aan:

4.4.3

Het is duidelijk dat prioritair toegemoet moet worden gekomen aan de behoeften van kinderen en jongeren. De vraag komt in dit verband niet alleen van de families. Zij komt ook van scholen, gerechtelijke en sociale instellingen, politiediensten en lokale gemeenschappen, gelet op de steeds extremere levensomstandigheden waarin steeds jongere kinderen en gezinnen met meerdere problemen moeten leven. Het zijn vooral gezinnen en kinderen die de gevolgen van de veranderingen in de maatschappij ondervinden.

4.4.4

Dankzij een samenhangende en gecoördineerde organisatie van de zorgverlening zou een waaier van gecoördineerde diensten moeten worden aangeboden, die rond drie basismodules of –programma's moet worden opgebouwd:

4.4.5

Ieder programma zou, naast de geplande ambulante zorg op consultatieplekken, moeten voorzien in intensievere, institutionele zorg die op de leeftijd van de betrokkene afgestemd is, alsook in zorg voor kritieke perioden en in langdurige zorg. De verbindingspsychiatrie, die zorgt voor reactievermogen en flexibiliteit van de modules, zou bijdragen tot vroegtijdige opsporing van problemen, preventie van crisissen en ambulante ondersteuning van families en partners.

4.4.6

Naast deze basisprogramma's zouden er ook gespecialiseerde programma's moeten komen die gericht zijn op kwetsbare bevolkingsgroepen of risicovolle situaties, waardoor aan zowel primaire als secundaire preventie kan worden gedacht: vroegtijdig opsporen van ontwikkelingsstoornissen, bepaalde pathologieën bij jonge kinderen, functioneringsstoornissen bij jonge ouders, isolement van jonge moeders, gezinnen met meerdere problemen, verslavingsproblemen bij jongeren, enz. Er moet ook nog meer gerichte aandacht gaan naar sociale, opleidings- en gerechtelijke structuren (preventiediensten, gevangenissen) die voorzien in de opvang van zware sociale gevallen die tegelijkertijd ook geestelijke stoornissen vertonen of dreigen te ontwikkelen gezien de extreme situatie en de gecumuleerde risicofactoren waarmee ze geconfronteerd worden.

4.5.1

Er moet meer werk worden gemaakt van de verbetering van de arbeids- en leefomstandigheden van werkenden en werklozen gezien de invloed daarvan op de gezondheid. Het onderwerp werk in verhouding tot geestelijke gezondheid houdt verband met de waarde die aan werk wordt toegekend, de persoonlijke kosten daarvan, de gevolgen van werkloosheid en invaliditeit.

4.5.2

De oplossingen die moeten worden gegeven en verband houden met sociale uitsluiting, zijn van even groot belang voor de geestelijke gezondheid.

4.5.3

Ten slotte vergt ook de vergrijzing van de bevolking aangepaste oplossingen. 20 % van de ouderen geniet van hetgeen de WHO een „mooie oude dag” noemt; dit betekent dat dit voor 80 % niet het geval is (ziekte, verlies van autonomie). Geestelijke aandoeningen verminderen niet met het verouderen, integendeel. Dementieverschijnselen die slechts bij 1 % van de personen van 60 jaar voorkomen, worden frequent na de leeftijd van 85 jaar (30 %). Getroffen personen vertonen in 70 % van de gevallen gedragsstoornissen.

4.6.1

De problematiek van geestelijke gezondheid heeft ook betrekking op de begeleiding van asielzoekers tijdens de opvangprocedure, waarbij moet worden gekeken naar hun woon- en leefomstandigheden, alsook naar hun persoonlijk leven, hun eigen geschiedenis en tijdelijke psychische toestand. De ernst van de opgelopen trauma's, die vaak veroorzaakt zijn door extreme, bewust bedoelde en collectieve wreedheid, getuigt van situaties van georganiseerd geweld. Bij deze bevolkingsgroep worden post-traumatische stoornissen vaak nog verergerd door verschillende rouwprocessen en pijnlijke ervaringen met het leven in ballingschap.

4.7.1

De problematiek van geestelijke gezondheid houdt ook verband met het aanzienlijke aantal opsluitingen in detentiecentra, waarbij slechts zeer geringe zorgvoorzieningen beschikbaar zijn.

4.7.2

Er moet steun komen voor het opzetten van programma's ter preventie van depressies, zelfmoorden en verslaving.

4.7.3

Wat de deïnstitutionalisering en het daarbij veranderde zorgmodel betreft, kan worden vastgesteld dat er eind jaren 90 een nieuwe periode is begonnen waarbij een eind kwam aan de verminderde ziekenhuisopnames en aan de illusie die de deïnstitutionalisering opriep; in plaats daarvan werd de noodzaak ingezien van een gecombineerde organisatie van gedegen zorg in leefgemeenschappen en voltijdse hospitalisering. Te veel hospitalisering maakt dat er onvoldoende middelen kunnen worden toegekend en niet de nodige diensten (qua omvang en keuzemogelijkheden) kunnen worden ontwikkeld voor de leefgemeenschap van de patiënten en hun families. Anderzijds houdt het geen steek de voorkeur te geven aan ambulante verzorging als deze niet op ieder moment ook wordt ondersteund door ziekenhuisverzorging die onmiddellijk en steeds beschikbaar is, bv. voor korte verblijven van patiënten in een crisissituatie die met geen andere behandeling geholpen kunnen worden. Ten slotte kan de hospitalisering ook niet worden verminderd als de ambulante zorg niet beschikt over diensten die: vermijdbare ziekenhuisopnames kunnen voorkomen; patiënten die langdurig zijn opgenomen en na een passende voorbereiding uit het ziekenhuis worden ontslagen, kunnen opvangen en begeleiden; niet-gehospitaliseerde patiënten kunnen begeleiden om hen in de gemeenschap te integreren in aanvaardbare omstandigheden waarbij rekening wordt gehouden met hun behoeften; patiënten voor wie dit nodig is, kunnen begeleiden bij het pendelen tussen ambulante en ziekenhuisverzorging.

4.7.4

De beslissing om een geesteszieke via ziekenhuisopname dan wel ambulante zorg te behandelen wordt sterk beïnvloed door de opleidingscultuur en het opleidingsmodel van de zorgverstrekker, de graad van isolement van de patiënt, algemene sociaal-culturele factoren als de verdraagzaamheid van de samenleving, de aanwezigheid van factoren van kwetsbaarheid in een bepaalde regio waardoor een groter beroep wordt gedaan op dergelijke diensten, alsook de beschikbaarheid van alternatieven. Het is bijgevolg onmogelijk om een categorische aanbeveling te formuleren inzake het aantal ziekenhuisbedden dat nodig is voor patiënten in een crisissituatie zonder rekening te houden met de lokale omstandigheden.

4.7.5

Van doorslaggevend belang voor de behandeling is immers niet alleen de plaats waar de verzorging wordt gegeven maar ook de aard ervan, d.w.z. het soort diensten dat wordt verleend, de behoeften waaraan tegemoet moet worden gekomen en de doeltreffendheid van die dienstverlening.

4.7.6

Naar algemeen wordt erkend, heeft hospitalisering het voordeel dat opgeleid personeel beschikbaar is, dat de opvang gebeurt in een gesloten en aangepaste omgeving en dat de behandeling plaatsvindt in voldoende veilige omstandigheden Deze voordelen verminderen of verdwijnen evenwel als het tekort aan bedden in het ziekenhuis ertoe leidt dat niet-meewerkende patiënten met ernstige aandoeningen samen moeten worden gelegd met als gevolgernstige, zoniet onverdraaglijke of gevaarlijke verstoringen van de verzorging.

4.7.7

Uit tal van internationale, en Franse, studies blijkt dat voor nagenoeg 40 % van de zieken met acute symptomen die zich bij een ziekenhuis melden of daarnaar worden verwezen, ook alternatieve behandelingswijzen kunnen worden gevonden; voorwaarde is wel dat de patiënt wil meewerken of dat daarvoor kan worden gezorgd met de steun van familieleden of een sociaal netwerk (urgentie- en crisisinterventiediensten). De toenemende doeltreffendheid van dergelijke diensten maakt dat in het ziekenhuis steeds vaker alleen nog maar de „allermoeilijkste” gevallen terechtkomen: patiënten die dringend moeten worden behandeld voor zowel psychische als lichamelijke aandoeningen, patiënten met bijzonder ernstige gemengde pathologieën, hernieuwde aanvallen van gekende psychiatrische aandoeningen, onbedwingbaar gewelddadig en zelfmoordgedrag, enz.; de hospitalisering gebeurt in deze gevallen dan ook vaak onder dwang. Een en ander heeft gevolgen op organisatorisch en personeelsgebied (zie hieronder).

4.7.8

Gelet op het bovenstaande, wordt in de eerder vermelde studies aanbevolen te voorzien in niet meer dan 0,5 bedden per 1 000 volwassen inwoners voor patiënten met acute symptomen; dit cijfer zal opnieuw moeten worden bekeken in het licht van de door het Comité nagestreefde doelstelling van 80 à 85 % bezetting van de betrokken diensten. Het hanteren van een dergelijke drempel veronderstelt uiteraard dat er zowel vóór als na de ziekenhuisopname voldoende uitgeruste en doeltreffende alternatieve zorgdiensten beschikbaar zijn; bij de berekening van de drempel is evenmin rekening gehouden met het aantal benodigde en beveiligde bedden voor de forensische psychiatrie, en de bedden voor jongeren en voor ouderen. Als deze drempel te dicht wordt benaderd zonder dat de nodige alternatieven voor ambulante zorg verzekerd zijn, zou dit ertoe leiden dat in extra ziekenhuisbedden voor medische of psychiatrische verzorging moet worden voorzien, hetgeen enorme kosten met zich meebrengt.

4.8.1

Terwijl de drempelwaarde voor het vereiste beddenaantal van land tot land kan verschillen, kunnen er duidelijkere uitspraken worden gedaan over de minimumnormen voor de opvang. De opvang moet doelmatig zijn en zelfs in oudere gebouwen moet ervoor worden gezorgd dat de huidige normen inzake waardigheid en respect van de bewoners in acht worden genomen. Met het oog op het herstel van de patiënten moet de omgeving zo goed mogelijk op hen zijn afgestemd. Risico's moeten worden geëvalueerd en aangepakt, rekening houdend met de specifieke behoeften van de bewoners.

4.8.2

De bewoners moeten toegang hebben tot een ruime waaier aan behandelingen die een aanvulling vormen op en bijdragen tot hun verzorging en behandeling. Het personeel draagt ook bij tot de totstandkoming van een dergelijke omgeving en moet daarom een passende opleiding hebben gekregen, over de nodige vaardigheden beschikken en menselijk zijn in de omgang met de patiënten.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/48

1.1

De Deense versie van flexicurity lijkt aan te tonen hoe het mogelijk is economische groei, een hoog werkgelegenheidspeil en evenwichtige overheidsfinanciën op een sociaal evenwichtige wijze te verwezenlijken. Deze ontwikkeling strookt met het Lissabon-proces, dat is bedoeld om een hoog werkgelegenheidspeil en duurzame groei en welvaart te realiseren.

1.2

De manier waarop flexicurity in Denemarken in praktijk wordt gebracht, nl. totstandbrenging van een mobiele arbeidsmarkt door middel van bepaalde socialezekerheidsvoorzieningen en een actief arbeidsmarkt- en opleidingsbeleid, heeft blijkbaar een positief effect op het Deense concurrentievermogen. Samen met andere facetten van de Deense samenleving heeft flexicurity de Deense arbeidsmarkt sterker en flexibeler gemaakt, waardoor Denemarken goed is voorbereid op de uitdagingen die het land te wachten staan. Door het hoge werkgelegenheidspeil, de hoge werkloosheidsuitkeringen en het gevoel van optimisme accepteren zowel werkgevers als werknemers de onzekerheden en nadelen die inherent zijn aan het systeem vanwege de voordelen die daar voor elk van deze partijen tegenover staan.

1.3

Om het Deense flexicurity-systeem te kunnen begrijpen, moet men beseffen dat flexibiliteit en zekerheid niet noodzakelijkerwijs elkaars tegenpolen zijn. Werkgevers kunnen belang hebben bij stabiele, zekere arbeidsverhoudingen en gemotiveerde medewerkers, en op hun beurt kunnen werknemers belang hebben bij flexibele werktijden, een flexibele werkorganisatie en flexibele beloningssystemen.

1.4

Ten aanzien van de globalisering en de verdwijning van banen uit Denemarken biedt flexicurity de bevolking ook een hogere mate van economische en sociale zekerheid door de omslag in paradigma van „jobzekerheid” naar „werkzekerheid” en nieuwe persoonlijke kansen tegen een beperkt risico voor mensen die bereid zijn tot veranderingen. Afzonderlijk lopen mensen weliswaar het risico dat zij hun baan verliezen, maar op korte termijn kunnen zij dankzij het socialezekerheidsnet in hun levensonderhoud voorzien en op langere termijn kunnen zij door de actieve arbeidsmarktmaatregelen in combinatie met het hoge werkgelegenheidspeil gemakkelijker een nieuwe baan vinden.

1.5

De Deense flexicurity betekent dat de individuele werknemer een geringe jobzekerheid heeft en dat hij zijn baan tijdens zijn loopbaan meermalen kan kwijtraken. Desondanks voelen de Denen zich in het algemeen geborgen en tevreden dankzij de garanties die in het flexicurity-systeem in de vorm van hoge werkloosheidsuitkeringen, die deels uit publieke middelen en algemene belastingopbrengsten worden gefinancierd, enerzijds en werkzekerheid anderzijds zijn ingebouwd (zie bijlage 2).

1.6

In Europees verband kan het Deense flexicurity-systeem uiteraard niet letterlijk gekopieerd worden omdat er immers culturele, structurele en economische verschillen tussen de landen bestaan. Wel kunnen bepaalde hoofdkenmerken zeker als beleidsstrategie in andere lidstaten worden overwogen, vooral daar waar het sociaal kapitaal, d.w.z. het geheel van normen, netwerken en vertrouwen tussen mensen en tussen organisaties, op dezelfde manier is ontwikkeld als in Denemarken, waar regering en sociale partners van oudsher met elkaar samenwerken en mensen welwillend tegenover veranderingen staan. Geografische flexibiliteit kan echter ook leiden tot zeer serieus te nemen problemen voor gezinnen, relaties en de school- en onderwijscarrière van kinderen. Dit is met name het geval in grote landen en in landen met een federale structuur.

1.7

Het idee achter het begrip „flexicurity” is globaal dat een combinatie van flexibiliteit en zekerheid voor werknemers zowel sociale zekerheid als concurrentievermogen kan waarborgen. De Deense flexicurity biedt zekerheid in de vorm van hoge werkloosheidsuitkeringen (en andere sociale uitkeringen) en flexibiliteit in de vorm van liberale ontslagregelingen, zoals een korte opzegtermijn. Sociale zekerheid en hoge mobiliteit worden gecombineerd met een actief arbeidsmarktbeleid, dat ervoor zorgt dat mensen daadwerkelijk beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt en bereid zijn hun vaardigheden op een hoger peil te brengen zodat zij gemakkelijker werk vinden. Het Deense arbeidsmarktbeleid bevat zowel prikkels als sancties, bijv. in de vorm van verplichte activering van werklozen, al ligt de nadruk op een kwalitatief hoogwaardig bijscholingsaanbod. Het actieve arbeidsmarktbeleid is noodzakelijk, wil een arbeidsmarkt in combinatie met hoge werkloosheidsuitkeringen goed kunnen functioneren.

1.8

Het Deense flexicurity-systeem kan echter niet los worden gezien van de algemene context van de welvaartsstaat en het sterk georganiseerde bestel. De manier waarop de Deense arbeidsmarkt functioneert wordt bepaald door een reeks andere factoren in de samenleving. Dat geldt bijv. voor de sleutelrol van de sociale partners in de politieke besluitvorming en de tenuitvoerlegging van het arbeidsmarkt- en opleidingsbeleid, het uitgebreide, door de overheid gefinancierde socialezekerheidsstelsel, het competentieniveau van de bevolking en de macro-economische beleidsmix die de afgelopen decennia is gevoerd.

1.9

De sociale partners hebben een sleutelrol gespeeld bij de ontwikkeling van flexicurity in Denemarken, zowel wat de besluitvorming als de tenuitvoerlegging op gebieden als opleiding en structurele arbeidsmarkthervormingen betreft. Op een aantal terreinen zijn de ontwikkelingen voortgevloeid uit afspraken tussen de sociale partners, bijv. de invoering van particuliere, aan de arbeidsmarkt gerelateerde pensioenregelingen. De rol van de sociale partners is groot omdat dit historisch zo gegroeid is en omdat zij sterk georganiseerd zijn. Onder hun invloed zijn creatieve oplossingen ontwikkeld die op een brede acceptatie konden rekenen. Om grote invloed uit te kunnen oefenen moeten de sociale partners en andere actoren uit het maatschappelijk middenveld wel bereid zijn om zich aan te passen, samen te werken en vanuit een nieuwe invalshoek c.q. met een brede blik naar de realiteit te kijken. Een grotere participatie en invloed van de sociale partners kan de samenleving dus beter in staat stellen te concurreren en zich aan te passen. In dit verband is ook de ondersteuning, medewerking en kritische begeleiding van andere maatschappelijke organisaties, zoals sociale organisaties en verenigingen op het vlak van bij- en nascholing, enz. van belang.

1.10

Bij hoge werkloosheidsuitkeringen moet de bevolking ook over een hoog competentieniveau beschikken, omdat er anders een grote groep mensen ontstaat die geen baan kan vinden die meer oplevert dan een werkloosheidsuitkering. Het succes van het Deense flexicurity-systeem is voor een belangrijk deel te verklaren door het hoge competentieniveau en de bereidheid tot aanpassingen, ook onder mensen die weinig regulier onderwijs hebben genoten.

1.11

In de tweede helft van de jaren 90, toen Denemarken ingrijpende structurele hervormingen doorvoerde, gingen aanscherpingen op de arbeidsmarkt vergezeld van een expansieve economische politiek, die tot meer groei en werkgelegenheid leidde. Naast de inkomenszekerheid die de hoge werkloosheidsuitkeringen verschaffen, probeert Denemarken zijn burgers werkzekerheid te geven: je hebt nooit de garantie dat je je huidige baan kunt behouden, maar je kunt hoogstwaarschijnlijk wel een nieuwe vinden, ook via de openbare arbeidsbemiddeling. In een sfeer van optimisme en groei die niet ten koste gaat van de werkgelegenheid is het bovendien gemakkelijker structurele hervormingen uit te voeren en hiervoor steun te winnen. Het Deense flexicurity-systeem wordt dus ondersteund door een macro-economische beleidsmix die de groei en de werkgelegenheid bevordert.

1.12

Het Deense flexicurity-model wordt voortdurend besproken en aangepast. Het systeem kent zowel voor- als nadelen, en hoewel flexibiliteit, zekerheid en een actief arbeidsmarktbeleid ongetwijfeld met elkaar zijn verbonden, wordt er voortdurend over gediscussieerd hoe het juiste evenwicht tussen deze drie elementen gevonden kan worden.

1.12.1

Hoge belastinginkomsten zijn een conditio sine qua non voor het Deense flexicurity-systeem en andere factoren die van betekenis zijn voor het functioneren van de arbeidsmarkt. Het arbeidsmarktbeleid kostte de overheid in 2003 4,4 % van het BNP, een record binnen Europa (1). Enerzijds aanvaarden de Denen de hoge belastingdruk — ca. 49 % van het BNP — wel, maar anderzijds wordt er voortdurend over de belastingen gediscussieerd en de belasting op arbeid zal vermoedelijk in de toekomst verlaagd worden. De hoge belastingdruk is echter deels te verklaren door het hoge werkgelegenheidsniveau: dit heeft een positief effect op de overheidsfinanciën. Door het werkgelegenheidspeil op te trekken zullen ook de belastinginkomsten hoger uitvallen.

1.13

Het door dit systeem Deense flexicurity-systeem is voor de Europese Unie van belang omdat mensen meer bereid zijn zich pro-actief aan nieuwe situaties aan te passen dankzij de evenwichtige sociaal-economische paradigma-omslag, waarover de betrokken partijen zorgvuldig onderhandeld hebben en waarbij de fundamentele waarden van het Europees maatschappelijk model volledig gerespecteerd worden.

2.1

Denemarken kent een stabiele groei en heeft zijn overheidsfinanciën op orde. Tussen 2000 en 2005 bedroeg de groei gemiddeld 1,7 %, de werkgelegenheidsgraad 77,5 % en het begrotingsoverschot 1,4 % van het BNP. De totale overheidsschuld lag in 2004 op 42,7 % van het BNP en het begrotingsoverschot op 2,8 % van het BNP. Het begrotingsoverschot is o.a. het gevolg van de recordhoge werkgelegenheid, waardoor veel inkomstenbelasting naar de schatkist vloeit.

2.2

De Deense arbeidsmarkt is erg dynamisch: meer dan 10 % van alle banen verdwijnt per jaar en er komen er ongeveer evenveel bij. Per jaar wisselt ca. 30 % van de werkenden van baan en gemiddeld genomen hebben Deense werknemers — na hun Britse collega's — het kortste dienstverband binnen de EU. Dit moet worden gezien in het licht van de vigerende regels en van de structuur van het Deense bedrijfsleven, met een groot aantal kleine en middelgrote ondernemingen.

2.3

Het effect van deze mix van macro-economisch stimuleringsbeleid en de structurele hervormingen die Denemarken o.a. op de arbeidsmarkt heeft doorgevoerd, kan ook worden geïllustreerd aan de hand van de Phillips-curve, die het verband tussen werkloosheid en loonstijging weergeeft. De curve voor Denemarken is te vinden in bijlage 1. Sinds 1993 heeft Denemarken de werkloosheid aanzienlijk weten terug te dringen zonder dat dit een hogere looninflatie met zich mee heeft gebracht; de Philipscurve vertoont in deze periode een nagenoeg horizontale lijn. De arbeidsmarkt- en opleidingsmaatregelen verzachten de aanpassingsproblemen en belemmeringen die anders tot loon- en prijsstijgingen kunnen leiden.

2.4

In studies wordt Denemarken steevast tot de meest aantrekkelijke investeringslanden gerekend. In het onderzoek van de Economic Intelligence Unit (maart 2005) stond Denemarken zelfs op nummer één. In bijlage 2 wordt voor een aantal parameters aangegeven welke plaats Denemarken binnen de EU inneemt.

3.1

Het begrip „flexicurity” is de afgelopen jaren erg populair geworden. Wat eronder wordt verstaan is echter niet altijd duidelijk en verschilt ook van land tot land.

3.2

De Deense arbeidsmarktregelingen worden gezien als „de gouden driehoek” tussen flexibele regels voor het aannemen van mensen (die leiden tot een hoge kwantitatieve flexibiliteit), een genereus uitkeringsstelsel (dat sociale zekerheid biedt) en een intensief activerings- en opleidingsbeleid (dat werklozen motiveert om werk te zoeken en hun de nodige vaardigheden te laten opdoen om de open arbeidsmarkt weer te betreden).

3.2.1

Het Deense flexicurity-systeem draagt ertoe bij dat de banen die gecreëerd worden kwalitatief hoogwaardig en „fatsoenlijk werk” inhouden (decent work). Omdat de werkloosheidsuitkeringen hoog zijn, is ook het reserveringsloon hoog, waardoor de Denen van hun baan kunnen rondkomen. Op de formele arbeidsmarkt komt het verschijnsel dat werknemers in armoede leven (working poor) dan ook nauwelijks voor, ook niet onder allochtonen.

3.3

Bovengenoemde gouden driehoek wordt hieronder weergegeven. Het Deense uitkeringsstelsel en actieve arbeidsmarktbeleid wordt in bijlage 3 kort besproken.

De hoofdlijnen van het Deense flexicurity-systeem:

3.4

De flexibiliteit op de Deense arbeidsmarkt is echter multidimensioneel en is niet alleen te danken aan de liberale ontslagregels, maar ook aan de flexibele werktijden: in de cao's is vastgelegd dat de arbeidstijd op jaarbasis flexibel ingedeeld kan worden en dat er gedurende kortere perioden duobanen geïntroduceerd kunnen worden. Er bestaat een zekere mate van loonflexibiliteit doordat de cao's meer ruimte bieden om het eindloon op het niveau van de onderneming vast te stellen. Flexibiliteit is ook het gevolg van het feit dat werknemers breed inzetbaar zijn: mensen zijn daardoor zelfstandig, bereid tot veranderingen en zich bewust van hun verantwoordelijkheden, en kunnen zich als zodanig snel aan productieveranderingen of een nieuwe baan aanpassen.

3.5

De zekerheid op de Deense arbeidsmarkt is niet alleen te danken aan de relatief hoge werkloosheidsuitkeringen; ook de hoge werkgelegenheidsgraad en de sterke dynamiek op de arbeidsmarkt verschaffen werkzekerheid. Daarnaast wordt een breed gamma van bij- en nascholingsactiviteiten aangeboden, die door de overheid en de sociale partners tesamen gestuurd en beheerd worden. Bovendien biedt de Deense samenleving gezinnen door middel van aantrekkelijke regelingen voor zwanger- en ouderschapsverlof, kinderopvang, enz. enige zekerheid om gezin en werk te kunnen combineren.

3.6

Om het Deense flexicurity-systeem te kunnen begrijpen, moet men beseffen dat flexibiliteit en zekerheid niet noodzakelijkerwijs elkaars tegenpolen zijn. Van oudsher willen werkgevers meer flexibiliteit op de arbeidsmarkt, hetgeen niet te verenigen was met het streven van werknemers naar baangarantie en een hoge financiële compensatie bij werkloosheid en ziekte.

3.7

Het flexicurity-concept breekt met de veronderstelling dat deze twee wensen niet te verenigen zijn. Werkgevers kunnen belang hebben bij stabiele, zekere arbeidsverhoudingen en gemotiveerde medewerkers, en op hun beurt kunnen werknemers belang hebben bij flexibele werktijden, een flexibele werkorganisatie en flexibele beloningssystemen. Dit soort nieuwe arbeidsmarkten kan dus een nieuwe wisselwerking tussen flexibiliteit en zekerheid genereren.

3.8

Op de arbeidsmarkt combineert het Deense flexicurity-systeem de dynamiek van een liberale markteconomie met de sociale zekerheid die een Scandinavische welvaartsstaat biedt in de vorm van een universele openbare dienstverlening en inkomensnivellering. Vanuit een breder perspectief bezien vloeit dit voort uit het politieke doel om mensen kansen in hun beroepsleven te geven en om voor een herverdeling van de middelen te zorgen door middel van de begroting en activiteiten van de overheid. Door een sterke inkomensnivellering en het tegengaan van grote sociale spanningen wordt samenhang in de maatschappij gecreëerd en voelen werknemers zich geborgd genoeg om zich aan te passen en met flexibiliteit om te gaan.

4.1

Van oudsher spelen de sociale partners een sleutelrol binnen het arbeidsmarkt- en opleidingsbeleid, zowel op het vlak van de besluitvorming als op dat van het beheer. Mede door hun invloed konden creatieve en evenwichtige oplossingen voor markt- en innovatieproblemen worden gevonden en was Denemarken in staat de als gevolg van de globalisering noodzakelijke aanpassingen en ontwikkelingen te ondergaan; de sociale partners kunnen nagaan wat nodig is en voor eventuele aanpassingen zorgen. Nauw overleg tussen de betrokken partijen genereert mettertijd ook sociaal kapitaal in de vorm van meer vertrouwen, verantwoordelijkheid en wederzijds begrip.

4.2

Het fundament van het huidige model werd meer dan een eeuw geleden gelegd. Zo is het typisch Deense arbeidsmarktmodel terug te voeren op het zgn. „Septemberakkoord” in 1899, dat werd gesloten tussen de Deense vakcentrale LO (Landsorganisationen) en de Deense werkgeversorganisatie DA (Dansk Arbejdsgiverforening), beide destijds nieuwe landelijke organisaties. Het was de eerste cao ter wereld. Sindsdien vormt het het kader voor overeenkomsten en de interactie tussen de sociale partners.

4.2.1

De werkgevers accepteerden de vakcentrale als onderhandelingspartij en de werknemers accepteerden dat de werkgevers het recht hadden mensen aan te nemen en te ontslaan, waarmee hun managementsfunctie werd erkend. Deze basisbepaling heeft bijgedragen tot de liberale kijk op ontslagregels in Denemarken. Een ander belangrijk onderdeel van het Septemberakkoord was de verplichting om tijdens de duur van de cao de sociale rust te bewaren. Nog tot 2003 waren vrijwillige arbeidsmarktregulering en het zelf oplossen van conflicten cruciale taken van de sociale partners. Pas toen de EU er niet mee akkoord ging dat richtlijnen door de sociale partners zelf werden geïmplementeerd, werd er aanvullende wetgeving in Denemarken geïntroduceerd. In bijlage 4 staat meer over de historische ontwikkeling van de rol van de sociale partners en de totstandkoming van het Deense model.

4.3

Na vele jaren van hoge inflatie en sterk wisselende stijgingen van het reële loon, erkenden de sociale partners vanaf 1987/1988 dat zij in hun cao's ook rekening moesten houden met algemene sociaal-economische overwegingen. Natuurlijk houden werkgevers, werknemers en regering in Denemarken er uiteenlopende opvattingen op na, maar zij delen een cultuur van dialoog en consensus, die als deel van het sociale kapitaal beschouwd moet worden. Deze consensuscultuur wordt mede in stand gehouden door de geringe machtsverschillen in alle lagen van de samenleving.

4.4

Op politiek vlak heeft Denemarken sinds de jaren 60 een uitgebreid openbaar stelsel ontwikkeld dat zowel werkenden als werklozen bij- en nascholing op het gebied van beroepsonderwijs biedt. Dit is het aanpassingsvermogen van de hele beroepsbevolking ten goede gekomen. De sociale partners hebben de hele 20e eeuw een belangrijke rol vervuld in de besluitvorming en bij de uitvoering van de besluiten. Deze rol is sinds 1993/1994 nog groter geworden, in tegenstelling met hetgeen in de meeste andere Europese landen is gebeurd.

4.5

Inhoudelijk werd het arbeidsmarktbeleid omgevormd: er werd overgestapt van regelgeving op sturing op basis van de behoeften, waarbij de maatregelen op de individuele werknemer worden toegesneden. De sociale partners spelen samen met de plaatselijke overheden een sleutelrol in de 14 regionale arbeidsmarktraden, die zowel de bevoegdheden als de publieke middelen kregen om de hoogste prioriteit te geven aan bestrijding van de werkloosheid en aan het regionale arbeidsmarktbeleid.

4.6

De sociale partners hebben dus gedurende een periode van vele jaren een groot collectief bewustzijn opgebouwd dat men zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid moet nemen, terwijl de overheid heeft geleerd om haar middelen en invloed te benutten. De sociale partners bezitten unieke informatie over en kennis van de arbeidsmarkt, waardoor zij snel en betrouwbaar kunnen aangeven waaraan behoefte bestaat. Door hun corporatieve deelname voorzien zij de overheid gratis van middelen, en via overleg en besluitvormingsrondes vinden zij creatieve oplossingen voor gemeenschappelijke problemen. Bovendien zijn de organisaties van doorslaggevend belang om ervoor te zorgen dat beleidsmaatregelen goedgekeurd, uitgevoerd en — niet in de laatste plaats — geaccepteerd worden. De overheid is bij de flexicurity-regelingen dus afhankelijk van de medewerking van de sociale partners.

5.1

Om het Deense flexicurity-systeem helemaal te kunnen begrijpen dient men te kijken naar het maatschappelijke kader dat het systeem omringt. Daarnaast wordt het functioneren van de arbeidsmarkt beïnvloed door het economische beleid en door de overheidssector. Tezamen vormen deze elementen „het Deense model”. Deze wisselwerking wordt geïllustreerd in bijlage 7.

5.2

In de tweede helft van de jaren '80 en de eerste helft van de jaren '90 maakte de Deense economie een crisisperiode door. Zo bedroeg de groei tussen 1987 en 1993 gemiddeld 0,8 % per jaar en steeg de werkloosheid van 5,0 % in 1987 tot 9,6 % in 1993. De crisis was o.a. het gevolg van de economische restricties die vanwege de grote overheidstekorten in de jaren daarvoor waren ingevoerd.

5.3

Vanaf 1993 werd een actiever arbeidsmarktbeleid gevoerd en kreeg de economie tegelijkertijd de wind in de zeilen door een lage rente en een expansieve economische politiek. In het begin van de groeiperiode die vanaf medio jaren '90 inzette, had Denemarken een dusdanig groot overheidstekort dat het de regels van het stabiliteits- en groeipact, als deze er destijds geweest zouden zijn, overtreden zou hebben. Daarnaast werden de hypotheekregels veranderd (het werd mogelijk leningen met een langere looptijd af te sluiten en leningen over te sluiten), waardoor mensen meer geld tot hun beschikking kregen. Door de hoge groei, de dalende werkloosheid en het ontkiemende optimisme was het gemakkelijker voor de burger om een aanscherping van de regels op de arbeidsmarkt te aanvaarden.

5.4

De extra overheidsuitgaven kwamen o.a. ten goede aan grootschalige inspanningen om de kinderopvangmogelijkheden te verbeteren, zodat vrouwen met kleine kinderen daadwerkelijk beschikbaar waren voor de arbeidsmarkt.

5.5

Doordat meer aandacht naar het arbeidsmarktbeleid uitging, werd ook meer aandacht geschonken aan opleiding en bij- en nascholing. De overheid spendeerde veel geld om zowel werkenden als werklozen bij- en nascholing te bieden. Niet alleen betaalde zij de opleiding zelf, maar ook compenseerde zij een deel van de gederfde inkomsten. Ook werd het aantal opleidingsplaatsen voor jongeren op alle niveaus uitgebreid.

5.6

Over het algemeen is het zo dat het Deense systeem met zijn hoge werkloosheidsuitkeringen en dus een hoog reserveringsloon alleen functioneert indien er sprake is van een geschoolde en productieve beroepsbevolking. Er mag geen grote groep ontstaan van laaggeschoolden die geen aanspraak kunnen maken op de — onder invloed van het niveau van de werkloosheidsuitkeringen — hoge lonen, omdat de werkloosheid dan veel te hoog zou oplopen.

5.7

Medio jaren '90 werd gekozen voor een op investeringen gebaseerde economische strategie waarbij groei werd gegenereerd door pro-actieve hervormingen en investeringen in onderwijs en openbare dienstverlening. Vertrouwen in de toekomst en een hoog niveau van inkomenszekerheid bevorderen de consumptie en leveren een sterke binnenlandse vraag op.

5.8

Deze economische strategie was een reactie op de economische crisis waarin Denemarken zich sinds 1987 bevond, toen de regering de grote overheids- en betalingsbalanstekorten aanpakte door middel van bezuinigingen en beperkingen. Op zich werden de tekorten met deze bezuinigingsstrategie teruggedrongen, maar dit ging wel gepaard met een lage groei en steeds hogere werkloosheid. De huidige strategie maakt het kennelijk mogelijk groei en werkgelegenheid te combineren met evenwichtige overheidsfinanciën en een evenwichtige betalingsbalans — een combinatie die in Denemarken sinds de oliecrises van de jaren '70 niet meer was voorgekomen.

6.1

Ook al heeft het Deense flexicurity-systeem de afgelopen jaren goede resultaten opgeleverd, er zijn uiteraard nog altijd uitdagingen waaraan het hoofd geboden moet worden.

6.2

De Deense arbeidsmarkt wordt over het algemeen onder druk gezet door de globalisering en de technologische ontwikkeling. Vooral ongeschoolde arbeiders komen in het nauw door concurrentie van lagelonenlanden en door automatisering van de productie.

6.2.1

Tot dusver heeft Denemarken weerstand aan deze druk kunnen bieden door het aantal ongeschoolde arbeidskrachten te verminderen; het aantal ongeschoolde ouderen dat de arbeidsmarkt verlaat is groter dan het aantal ongeschoolde jongeren dat er bijkomt. Wel is het zo dat er veel jongeren zijn die geen opleiding krijgen, hetgeen het Deense flexicurity-systeem op langere termijn kan ondermijnen. Indien het aanbod van geschoolde arbeidskrachten niet min of meer overeenstemt met de vraag, zullen de overheidsuitgaven aan werkloosheids- en andere uitkeringen immers te veel stijgen.

6.2.2

Sommige bedrijven in Denemarken verplaatsen hun productie (gedeeltelijk) naar lagelonenlanden. Dit is een uitdaging — zeker in afgelegen gebieden, waar sluiting van een bedrijf een grote weerslag kan hebben. De Deense arbeidsmarkt, waar kleine en middelgrote ondernemingen de overhand hebben, wordt echter als dynamisch beschouwd; in plaats van proberen vast te houden aan deze banen, trachten beleidsmakers in samenwerking met de sociale partners nieuwe, meer concurrerende banen te scheppen.

6.3

Door de grote dynamiek op de arbeidsmarkt zijn werkgevers niet erg geneigd om te betalen voor bij- en nascholing, omdat zij niet weten hoe lang hun personeel bij hen in dienst zal blijven. Dit probleem doet zich vooral voor ten aanzien van ongeschoolde arbeiders; werkgevers doen meer moeite om gespecialiseerde arbeidskrachten, die moeilijk te vinden zijn, vast te houden en bij te scholen, en ongeschoolde arbeiders zijn niet altijd gemotiveerd om bijscholing te volgen. Daarom bestaat er een uitgebreid, door de overheid gesubsidieerd en door de werkgevers via verplichte premies medegefinancierd systeem om ongeschoolde en geschoolde werknemers op te leiden en bij te scholen, aangezien goed geschoolde arbeiders van essentieel belang voor het functioneren van het Deense flexicurity-systeem zijn. Een brede, pro-actieve benadering om het competentieniveau op te trekken is politiek gezien dan ook wenselijk.

6.4

Veel immigranten krijgen maar moeilijk voet aan de grond op de Deense arbeidsmarkt, waardoor ook hun integratiemogelijkheden beperkt bleven. De problemen op de arbeidsmarkt zijn o.a. te wijten aan het feit dat immigranten en hun nakomelingen niet beschikken over de vaardigheden die in het licht van de hoge werkloosheidsuitkeringen en lonen in Denemarken nodig zijn. Zo is hun opleidingsniveau lager dan dat van de Denen en ligt hun arbeidsparticipatie onder en hun werkloosheidsgraad boven het gemiddelde. De problemen doen zich voor zowel op sociaal gebied als op het vlak van taal en onderwijs.

6.4.1

De problemen zijn wellicht deels te verklaren door cultuurverschillen en verstokte gewoonten. De ervaring leert dat de werkloosheid onder immigranten relatief meer fluctueert. Als de werkloosheid daalt willen werkgevers bijvoorbeeld eerder nieuwe wegen bewandelen en dan nemen zij mensen van een andere etnische afkomst in dienst. In een situatie met een hoge werkgelegenheidsgraad en een geringe werkloosheid hebben immigranten en hun nakomelingen mogelijk dus op zich al een betere toegang tot werk, zonder dat het integratieprobleem als geheel echter wordt opgelost. Gezien de demografische ontwikkeling zouden immigranten de komende jaren een betere toegang tot Deense arbeidsplaatsen moeten krijgen.

6.5

Het Deense welvaartsmodel steunt op een hoog percentage werkende vrouwen — zowel om de noodzakelijke openbare dienstverlening te verrichten als om hoge belastinginkomsten te genereren. Enerzijds zijn vrouwen hierdoor economisch zelfstandiger, anderzijds werpt dit uitdagingen op t.a.v. van het combineren van gezin en werk. Vergeleken met veel andere Europese landen heeft Denemarken op dit vlak al veel bereikt, maar er is nog een lange weg te gaan, willen vrouwen bijvoorbeeld dezelfde carrièrekansen als mannen krijgen.

6.6

Het Deense systeem kost de staat veel geld, omdat een groot gedeelte van de werkloosheidsuitkeringen voor zijn rekening komt. Zo bedroegen de uitgaven voor het passieve arbeidsmarktbeleid in 2003 2,7 % van het BNP — een record binnen de EU. In de toekomst zal de financiering van de Deense welvaartsmaatschappij van verschillende kanten onder druk komen te staan. Om de financiering van de welvaartsstaat in stand te kunnen houden zonder de belastingen te verhogen, moet de werkgelegenheidgraad onder de beroepsgeschikte bevolking hoog zijn.

6.6.1

De belastingdruk in Denemarken behoort tot de hoogste in de EU en ligt rond de 49 % van het BNP, tegen een gemiddelde van ca. 40 % in de gehele EU. Vooral de belastingheffing op consumptie is hoog, terwijl de belastingdruk op arbeid niet tot de top behoort. De inkomstenbelasting is hoog en sterk progressief, terwijl werkgevers over het algemeen geen sociale premies hoeven af te dragen. De Deense belastingstructuur wordt in bijlage 5 nader beschreven. Als gevolg van de globalisering kunnen sommige belastinginkomsten in de toekomst onder druk komen te staan.

6.6.2

De demografische ontwikkeling houdt in dat het aantal ouderen toeneemt en het aantal economisch actieven daalt. Oorzaak hiervan zijn de weinig omvangrijke jonge generaties, de grote naoorlogse generaties en het feit dat mensen steeds ouder worden. In de discussie over mogelijke hervormingen van de welvaartsmaatschappij worden ook het arbeidsmarktbeleid en de werkloosheidsuitkeringen besproken. Het Deense pensioenstelsel is echter deels op deze veranderingen voorbereid (zie bijlage 6). Er kan een tekort aan arbeidskrachten ontstaan, en aangezien al grotendeels gebruik is gemaakt van de arbeidsreserve die vrouwen vormen, moeten andere manieren worden gevonden om de werkgelegenheidsgraad te vergroten. Te denken valt aan het optrekken van de pensioengerechtigde leeftijd of het toelaten van meer immigranten die over de vereiste vaardigheden beschikken.

6.7

Ongeveer een kwart van de potentiële beroepsbevolking werkt niet en ontvangt een of andere vorm van ondersteuning (werkloosheid, activeringstoelage, vervroegde uittreding, enz.). Ongeveer de helft van deze mensen heeft zich vrijwillig, vanwege slijtage of door werkloosheid definitief uit de arbeidsmarkt teruggetrokken, terwijl de andere helft alleen tijdelijk zonder werk zit. Dat de overheid deze personen bijstand verleent is een van de pijlers van de welvaartsstaat, maar vormt tegelijkertijd ook een uitdaging voor de toekomstige financiering van de welvaartsmaatschappij. Het percentage Denen dat de arbeidsmarkt voortijdig verlaat, moet teruggebracht worden om de financiering van de welvaartsmaatschappij op langere termijn te kunnen waarborgen.

6.8

Het arbeidsmarktbeleid wordt in toenemende mate gereguleerd door voorschriften en procedures van de EU. Van oudsher wordt de organisatie van de Deense arbeidsmarkt niet door wetgeving, maar door de sociale partners bepaald. Worden de EU-regels te gedetailleerd, dan dreigt het gevaar dat de bevolking zich minder zal openstellen voor veranderingen en dat de ontwikkeling een andere kant opgaat dan de sociale partners wensen. Met de open coördinatiemethode van de EU lijkt een manier gevonden te zijn die zowel het voortbestaan van de Deense tradities als de synchronisatie van Europees werkgelegenheids- en arbeidsmarktbeleid garandeert.

18.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 195/54

2.1

Sedert de Eerste en Tweede richtlijn van 11 april 1967 heeft de Gemeenschap zich ten doel gesteld de fiscale grenzen tussen de lidstaten weg te nemen. Hiertoe moest er één enkele plaats van belastingheffing komen. Het nagestreefde beginsel van het land van oorsprong zou ertoe leiden dat alle belastbare activiteiten, die een ondernemer in de staat van vestiging uitvoert en die binnen de Europese Gemeenschap worden verricht, in het land van oorsprong worden belast. Zo zou een uit Frankrijk in een andere lidstaat geleverd goed volgens het Franse BTW-tarief worden belast. Hetzelfde zou gelden voor dienstverleningen uit Frankrijk.

2.2

Voor het oorsprongsbeginsel hadden er echter, om concurrentieverstoringen te vermijden, in alle staten gelijke BTW-tarieven moeten zijn. Maar er had vooral een intern clearingsysteem moeten zijn omdat de BTW een aanzienlijk deel van de belastingopbrengsten van de Europese staten, evenals van de financiering van de EU, vertegenwoordigt.

2.3

Daarom heeft de EU, in elk geval voor een langere overgangsperiode, besloten af te wijken van het oorsprongsbeginsel.

2.4

De Commissie heeft evenwel verscheidene maatregelen genomen om het economisch verkeer tussen de lidstaten van de EU te doen toenemen, bureaucratische hindernissen uit de weg te ruimen en verstoringen van de concurrentie, die vooral werden veroorzaakt door de onderling verschillende belastingtarieven, weg te nemen en voor zover mogelijk zelfs helemaal te voorkomen. Met name de Raad heeft in het verleden bijgedragen aan de instandhouding van de verschillen. Het EESC blijft de Commissie steunen in haar streven naar aanpassingen die de interne markt eenvoudiger maken.

4.3.1

Er dient strikt onderscheid te worden gemaakt tussen levering van een dienst tussen twee ondernemers (belastingplichtigen) (1) en tussen een ondernemer en een niet-ondernemer (niet-belastingplichtigen) (2). In dit ontwerp worden beide gevallen qua behandeling strikt gescheiden.

4.3.2

Voor dienstverlening aan belastingplichtigen moet als algemene regel voor de vaststelling van de plaats van dienstverlening de plaats gelden waar de klant gevestigd is en niet de plaats waar de dienstverlener gevestigd is.

4.3.3

In het onderhavige document wordt voorgesteld eraan vast te houden dat de plaats van levering van diensten aan niet-belastingplichtigen de plaats is waar de dienstverlener gevestigd is. Hiertoe wordt besloten omdat een belasting van diensten aan niet-belastingplichtigen in andere EU-staten leidt tot onevenredige administratieve lasten voor de dienstverlener, zoals BTW- registratie in die EU-staten.

4.3.4

Zolang er geen mechanisme bestaat waardoor de belasting kan worden geïnd in de lidstaat van verbruik, zonder dat dit onnodige administratieve complicaties creëert, is het ondoenlijk om alle diensten aan niet-belastingplichtigen te belasten op de plaats van verbruik.

4.3.5

Toch dient op enige punten van dit principe te worden afgeweken.

—

Er moet een lid 6 worden ingevoegd waarin staat dat diensten tussen inrichtingen niet als een levering van diensten worden aangemerkt.

—

Lid 2 is nieuw en bevat de regeling inzake de plaats van levering bij het verrichten van restaurant- en cateringdiensten aan belastingplichtigen tijdens personenvervoer per schip, vliegtuig of trein. Plaats van levering is de plaats van vertrek.

—

Volgens de aanvulling in lid 3 betekent verhuur of leasing op de lange termijn een overeenkomst die voorziet in het ononderbroken bezit of gebruik van de roerende lichamelijke zaak gedurende een periode van meer dan dertig dagen. Deze regeling zou geschilpunten a priori moeten voorkomen (bijvoorbeeld het verhuren van een personenauto aan een belastingplichtige voor direct verbruik/gebruik).

—

Middels de wijziging van lid 1, paragraaf c worden diensten van onderwijs op afstand door verwijzing naar artikel 9 octies, lid 1, paragraaf d, uit de werkingssfeer gehaald en aan een bijzondere regeling onderworpen.

—

In lid 1 paragraaf d zijn nu ook restaurant- en cateringdiensten opgenomen zodat deze diensten worden belast op de plaats waar ze daadwerkelijk worden geleverd.

—

In lid 2 wordt het verlenen van restaurant– en cateringdiensten aan boord van schepen, vliegtuigen of treinen tijdens personenvervoer, fictief verlegd naar de plaats van vertrek van het vervoer. Hier wordt tegemoetgekomen aan een voorstel uit de raadplegingsprocedure.

—

Bij verhuur van vervoermiddelen aan niet–belastingplichtigen op de lange termijn, dus meer dan 30 dagen, wordt uitgegaan van de plaats waar de klant is gevestigd dan wel zijn woonplaats of gebruikelijke verblijfplaats heeft.

—

Bij verhuur op de korte termijn (bijvoorbeeld verhuur van een personenauto voor enkele dagen) wordt uitgegaan van de plaats waar het vervoermiddel ter beschikking wordt gesteld Ook deze regeling is in het kader van de raadpleging door de meeste respondenten toegejuicht.

—

Dit artikel is helemaal herzien. De in artikel 9 octies, lid 1 bedoelde dienstverleningen zijn overgebracht naar de plaats waar de klant gevestigd is dan wel zijn woonplaats of gebruikelijke verblijfplaats heeft.

In het kader van de raadpleging is deze regeling overwegend zeer negatief beoordeeld vanwege de onevenredige kosten van de procedure voor het nakomen van de BTW-verplichtingen. Daarom wordt de invoering van een éénloketsysteem gezien als een voorwaarde voor deze regeling.

—

Het EESC dringt aan op een nog duidelijker definitie van de dienstverlening die onder dit artikel moet vallen.

—

De wijziging maakt duidelijk dat als plaats van dienstverlening van een tussenpersoon de plaats geldt waar de hoofdtransactie volgens de artikelen 9 bis tot en met 9 octies en 9 decies wordt verricht.

—

Hier zijn wijzigingen doorgevoerd tengevolge van de bovenbedoelde schrappingen in artikel 9 octies.

—

De regelingen voor diensten in het kader van e-handel, telecommunicatie en radio, geleverd door een buiten de EU gevestigde dienstverlener, moeten ook in de toekomst bij de vaststelling van de plaats van levering van deze diensten onveranderd blijven. Ook hier geldt als maatstaf de lidstaat waar de niet-belastingplichtige klant gevestigd is of de lidstaat waar de dienst daadwerkelijk wordt genoten.

—

Met de beoogde tekstwijziging in dit artikel wordt beoogd de lijst die iedere voor BTW- doeleinden geïdentificeerde belastingplichtige moet indienen, uit te breiden tot bepaalde uit dienstverleningen voortvloeiende transacties. Hiermee worden dienstverleningen bedoeld aan de voor BTW-doeleinden geïdentificeerde afnemers, de in punt 5 genoemde transacties en de belastingplichtige klanten aan wie hij de dienstverleningen volgens de voorwaarden van artikel 9, lid 1 heeft verricht.

6.1.1

De beoogde uitbreiding van de verleggingsregeling op ondernemersniveau, d.w.z. van de dienstverlening tussen belastingplichtigen, wordt door het Comité toegejuicht.

6.1.2

Voorwaarde is echter wel dat de verleggingsregeling in elk opzicht probleemloos door de betrokkenen kan worden doorgevoerd. Er zou een probleem kunnen ontstaan indien de dienstverlenende ondernemer de beoordeling van de transactie met betrekking tot de BTW- vaststelling, de plaats van levering van de dienst, de belastingplicht en het belastingtarief, respectievelijk een mogelijke belastingsvrijstelling, kan afwentelen op de ontvanger van de dienst, zonder dat deze de betrouwbaarheid van de gegevens kan controleren.

6.1.3

De ondernemingen moeten verschoond blijven van omvangrijke bijkomende meldings- en vastleggingsverplichtingen. Het is absoluut noodzakelijk iedere ondernemer in de EU de mogelijkheid te bieden om grondig uit te zoeken of de in de andere lidstaat gevestigde ondernemer/belastingplichtige die de dienst ontvangt, de verleggingsregeling moet toepassen op de transactie in kwestie. Een te grote aansprakelijkheid van de dienstverlenende ondernemer in gevallen van een latere mislukking van de omkering van de BTW-plichtigheid zou het gehele systeem schaden en zou leiden tot een verwerping van het systeem door de betrokken kringen.

6.2.1

Indien een ondernemer/belastingplichtige diensten verleent aan niet-belastingplichtigen, dan is er van meet af aan geen sprake van toepassing van de verleggingsregeling. Dat zou inhouden dat, indien de belasting op de plaats van levering geldt, een ondernemer van lidstaat A zich voor de BTW in de staat van de dienstverlening moet laten registreren en de daar geldende BTW-verplichtingen moet nakomen. Om deze administratieve lasten en tevens een belemmering van het intracommunautaire handelsverkeer zoveel mogelijk te voorkomen, zijn niet-bureaucratische regels nodig.

6.2.2

Een registratieplicht jaagt de kosten behoorlijk op en leidt er in twijfelgevallen toe dat de belastingplichtige ondernemer ervan zal afzien deze dienst te verlenen. Dan komt er geen openstelling van de interne markt en geen gelijke concurrentie tussen de ondernemingen in alle lidstaten van de EU, maar worden de niet in dezelfde staat gevestigde EU-ondernemers aanzienlijk benadeeld tegenover binnenlandse dienstenaanbieders. Dat kan het wegnemen van handelsbelemmeringen alleen maar doorkruisen. Om deze reden is uitbreiding van het systeem van belasting van de plaats van levering tot niet-belastingplichtigen alleen uitvoerbaar als het voorgestelde éénloketsysteem probleemloos snel en kosteloos werkt. Alleen dan kan van een ondernemer worden verlangd dat hij eventueel in alle 25 lidstaten van de EU belastingplichtige diensten verricht, zonder de mogelijkheid van een verleggingsregeling. Anders zou er wel eens een averechts effect kunnen optreden, namelijk dat kleine en middelgrote ondernemingen uit de interne markt van de EU worden gedrongen.

7.1

Hetzelfde geldt voor de vereenvoudiging van de BTW-verplichtingen in het kader van de regeling terugbetaling voorbelasting. De bekende problemen bij de terugbetaling van de voorbelasting leiden er, in het bijzonder bij kleinere bedragen, toe dat de ondernemer voor zichzelf de afweging moet maken of het „lonend is” om bij de buitenlandse fiscus een aanvraag in te dienen of dat het voor hem niet veel voordeliger is om direct helemaal af te zien van zijn aanspraak op vergoeding. Dat druist echter feitelijk in tegen een grondbeginsel van de zesde BTW-richtlijn, namelijk de aftrekbaarheid van de voorbelasting.

Daarbij tekent het Comité aan dat het streven naar een volledige en gelijkmatige heffing van de BTW in sommige staten nog aanzienlijke verbetering behoeft.

7.2

Om deze reden moet worden gewaarborgd dat de voorstellen die de Commissie in het kader van de invoering van een éénloketsysteem heeft gedaan, worden omgezet en dat de doeltreffendheid ervan wordt getoetst.