Innovatie en strategie van Lissabon

1) DOELSTELLING

Het innovatieproces en innovatiebeleid vaststellen en de Gemeenschap en de lidstaten een actieprogramma aanbieden dat een bijdrage kan leveren aan de verwezenlijking van de doelstellingen die door de strategie van Lissabon zijn vastgesteld.

2) MAATREGEL

Mededeling van de Commissie van 11 maart 2003, "Innovatiebeleid: actualisering van de aanpak van de Europese Unie in de context van de strategie van Lissabon"

[COM(2003) 112 def. - Niet verschenen in het Publicatieblad].

3) SAMENVATTING

Achtergrond.

De mededeling geeft een overzicht van het innovatieproces en de strategie van Lissabon die in maart 2000 van start ging en die beoogt tegen 2010 de Europese Unie tot de meest dynamische en de meest concurrerende economie van de wereld te maken. Deze mededeling over het innovatiebeleid vormt samen met het Groenboek over ondernemerschap (es de en fr) en de mededeling over het industriebeleid na de uitbreiding een samenhangend kader voor de ontwikkeling van een ondernemingenbeleid dat het concurrentievermogen van het bedrijfsleven bevordert en tot de groei van de Europese economie bijdraagt.

Definitie.

Een beknopte definitie van innovatie is: nieuwigheid produceren, integreren en met succes exploiteren op economisch en sociaal gebied.

Het belang van innovatie voor het bedrijfsleven.

Innovatie biedt ondernemingen de mogelijkheid nieuwe markten te veroveren of de concurrentie het hoofd te bieden. Zij kan allerlei vormen aannemen, van een uitvinding die voortvloeit uit onderzoek en ontwikkeling tot aanpassing van productieprocessen, exploitatie van nieuwe markten, nieuwe organisatorische aanpak of het creëren van nieuwe concepten voor de exploitatie van producten.

De wedloop inzake innovatie blijkt even belangrijk te zijn als prijsconcurrentie. Ondernemingen moeten zich op dit gebied dus actief opstellen, met name om de resultaten van onderzoek in de gaten te houden en een bijdrage aan de groei van het concurrentievermogen van de Europese Unie te leveren.

Het innovatiebeleid.

Op beleidsniveau maakt de verscheidenheid aan innovatie het moeilijk het proces in zijn geheel te omvatten. Aanvankelijk werd een lineaire aanpak gevolgd met onderzoek als uitgangspunt, terwijl een systemische aanpak waarin alle aspecten die tot innovatie bijdragen tot hun recht komen, meer op zijn plaats is. Het systemische model moet verder worden ontwikkeld om niet alleen inzicht in technologische innovatie maar ook in andere vormen van innovatie te krijgen. De Europese Unie ziet zich dus voor de taak gesteld haar kennis van dit proces te verdiepen met het oog op het opzetten van een doeltreffend beleid.

Innovatie in verschillende beleidsvormen integreren maakt het mogelijk de onderneming, die bij de innovatie centraal staat, te versterken. Zo zal personeel dat tot ondernemerschap wordt opgeleid, beter in staat zijn in te spelen op de kansen die de markt biedt. Voor een geslaagde samenwerking met andere bedrijven en met de overheid is de oprichting van clusters nodig - geografische concentraties van elkaar aanvullende, onderling verweven maar niettemin concurrerende ondernemingen. Ook marktomstandigheden en consumentenvraag spelen een belangrijke rol. Sommige parameters zoals concurrentie, kapitaalaanbod, een flexibel regelgevingskader, gekwalificeerd en mobiel personeel zijn voor de ontwikkeling van vernieuwende processen eveneens onontbeerlijk.

Gezien deze vele dimensies moet de uitvoering van het innovatiebeleid met omzichtigheid plaatsvinden. De communautaire, nationale en regionale overheden moeten zich hierbij dan ook zo flexibel mogelijk opstellen

De uitdagingen.

De Europese Unie moet de achterstand op haar belangrijkste concurrenten inhalen, de nieuwe lidstaten hun lacunes helpen opvullen, de benodigde vaardigheden ontwikkelen en voordeel trekken uit haar economische en sociale situatie.

Zo heeft de Europese Unie, ondanks enkele bemoedigende resultaten die op de innovatiescoreborden 2001 en 2002 naar voren kwamen, nog steeds een sterke achterstand op de Verenigde Staten en Japan. Sommige lidstaten hebben niettemin meer vooruitgang geboekt dan andere, wat andere lidstaten dankzij de open coördinatiemethode de kans geeft sneller vooruit te gaan. Ook dient de Europese Unie haar interne weerstand tegen innoverende procedures te overwinnen.

De uitbreiding van de Europese Unie vraagt om specifieke maatregelen. De inwoners van de kandidaat-lidstaten hebben bij de aanpassing aan de verandering van hun economie vaak van een innovatiegeest blijk gegeven. Hoewel veel van de problemen waarvoor deze landen zich gesteld zien, vergelijkbaar zijn met die van de EU-lidstaten, moet er niettemin bijzondere aandacht worden gegeven aan opleiding, aan de aanpassing en de inrichting van adequate financiële circuits.

In het algemeen dienen de specialistische en algemene vaardigheden van de Europese werknemers te worden verbeterd.

Bovendien moet, gezien de demografische trends die een veroudering van de bevolking met zich meebrengen, de arbeidsorganisatie worden herzien en meer nadruk op flexibiliteit worden gelegd om met name deelneming aan opleiding te bevorderen.

Bovendien gaat het er op Europees niveau om dat er voordeel wordt getrokken uit de specifieke kenmerken van de EU, zoals het belang van de overheidssector of de toenemende urbanisatie.

Het innovatiebeleidskader.

Op Europees niveau zijn er met name onder de paraplu van kaderprogramma's voor onderzoek coördinerende maatregelen genomen om de verbinding tussen onderzoek en innovatie te verbeteren. Ook op andere gebieden moet het innovatieaspect sterker worden benadrukt. In haar mededeling "Innovatie in een kenniseconomie" heeft de Commissie vijf prioriteiten vastgesteld die nog steeds actueel zijn, hoewel het hard nodig is dat zij meer aandacht krijgen. Er zal een coördinatiebevorderend actiekader worden in gesteld:

• De lidstaten moeten hun nationale innovatiestrategieën verder uitbouwen en versterken en het optreden van de betrokken ministeries coördineren.
• Op EU-niveau zal de systemische aanpak worden verbeterd dankzij de oprichting van de zogenoemde Raad concurrentievermogen die de activiteiten bundelt die verband houden met de interne markt, onderzoek en industrie. Ter wille van de innovatie hebben binnen de Commissie zelf de Commissieleden hun samenwerking versterkt. Bovendien moet de Europese Unie zich inspannen om zoveel mogelijk voordeel te trekken uit de Europese innovatiedimensie, terwijl alle ruimte wordt gelaten voor maatregelen van de lidstaten.
• Op nationaal en communautair niveau moet de kennis van innovatie worden uitgebreid, met name door het verbeteren van de statistische hulpmiddelen.

Er zullen maatregelen worden genomen. Zo is de Europese Commissie van plan het leerproces te ondersteunen. Met een proefproject wordt getracht de methode voor ondersteuning van de innovatiebevordering te verbeteren, en er zal bijzondere aandacht aan de kandidaat-lidstaten worden gegeven.

Andere acties.

Om het innovatieproces te bevorderen zullen er nieuwe ideeën bestudeerd moeten worden.

Allereerst gaat het om verbetering van het ondernemingsklimaat door het bevorderen van interactie met andere beleidsvormen zoals concurrentiebeleid, internemarktbeleid, regionaal beleid, fiscale maatregelen, beleid op het gebied van onderwijs en beroepsopleiding, milieu en standaardisering of het Gemeenschapsoctrooi.

Innovatie zal alleen voortgang maken als zij door de markt positief wordt ontvangen. In dat geval is het mogelijk de reactie van de consument op leidende markten te bestuderen, die door hun specifieke kenmerken binnen de Europese Unie bijzonder ontvankelijk kunnen zijn. Deze procedure helpt de Europese ondernemingen zich ook op de wereldmarkt een plaats te veroveren.

Ook de overheidssector in de Europese Unie is zowel bron als gebruiker van innovatieve producten, ook al blijven er nog obstakels bestaan. Op deze weg moet dus worden doorgegaan waarbij met name van instrumenten als e-overheid gebruik moet worden gemaakt.

Op regionaal niveau, waar de innovatieve procedures vaak worden bedacht, moet moeite worden gedaan om versnippering te voorkomen door de vorming van ondernemingenclusters en leercentra te bevorderen. De Commissie zal de inspanningen van de regionale overheden en de Europese netwerken ondersteunen.

Actieplan.

Hoewel de achterstand op de Verenigde Staten op innovatiegebied nog niet merkbaar is, is het van belang dat de Europese Unie een innovatiebeleid ontwikkelt. De lidstaten en de Commissie zullen een actiekader opstellen met prioriteiten en doelstellingen.

De lidstaten moeten hun nationale innovatiestrategie versterken, aan de Commissie de informatie met betrekking tot innovatie doorgeven en hun deelname aan het wederzijds leerproces uitbreiden.

De Commissie zal voor een betere samenhang tussen de verschillende beschikbare gegevens zorgen, het wederzijds leerproces verbeteren, samen met de lidstaten de resultaten van het innovatieproces analyseren en een proefinitiatief voor de evaluatie van de resultaten opzetten. In de kandidaat-lidstaten zal zij een platform voor de uitwisseling van informatie opzetten en er het innovatiescorebord uitbreiden. Zij zal verslag uitbrengen over het innovatiebeleid op nationaal en communautair niveau en een bijdrage leveren aan innovatie in de overheidssector.

De Commissie en de lidstaten zorgen voor een coördinatieprocedure, versterken het wederzijds leerproces en hun samenwerking om de innovatie in de EU te ontwikkelen.

Laatste wijziging: 13.05.2003