De meerwaarde erkennen van diensten van algemeen belang voor de totstandkoming van een voor iedereen toegankelijke interne markt en de reikwijdte en de toepassingscriteria vaststellen van de mededingingsregels op dit gebied.

Mededeling van de Commissie - Diensten van algemeen belang in Europa [Publicatieblad C 281 van 26.09.1996].

Mededeling van de Commissie - Diensten van algemeen belang in Europa [Publicatieblad C 17 van 19.01.2001].

Volgens artikel 16 van het EG-Verdrag behoren diensten van algemeen belang tot de gemeenschappelijke waarden van de Europese Unie en spelen ze een rol bij het bevorderen van de economische en sociale samenhang omdat ze het concurrentievermogen van de Europese economie stimuleren. Diensten van algemeen belang bieden consumenten betere dienstverlening, waardoor Europese ondernemingen een betere positie krijgen ten opzichte van de mondiale concurrentie.

In 1996 heeft de Commissie een eerste mededeling gepresenteerd over diensten van algemeen belang, in 2001 gevolgd door een nieuwe mededeling waarin de reikwijdte en de toepassingscriteria van de diensten van algemeen belang nader toegelicht werden.

Diensten van algemeen economisch belang (DAEB) verschillen van gewone diensten in de zin dat de overheid van mening is dat deze verleend moeten worden, zelfs wanneer dienstverlening onvoldoende rendabel is. Het begrip "diensten van algemeen belang" houdt in dat de overheid de verlening van een kwalitatief goede dienst tegen een voor iedereen redelijke prijs wil garanderen. Diensten van algemeen belang dragen bij aan de doelstellingen van solidariteit en gelijke behandeling die de basis vormen van het Europese samenlevingsmodel.

Het bekendste voorbeeld is de verplichting om een bepaalde dienst in het hele land te verlenen tegen redelijke prijzen en van gelijkwaardige kwaliteit, ongeacht de rentabiliteit van de individuele transacties.

In artikel 16 van het EG-Verdrag wordt hun rol in het bevorderen van de sociale en territoriale samenhang erkend en wordt de Unie, de Gemeenschap en de lidstaten gevraagd erop toe te zien dat dergelijke diensten zodanig functioneren dat hun doel bereikt wordt. De doelen van de diensten van algemeen belang en de eventueel daaruit voortvloeiende speciale rechten hangen samen met overwegingen met betrekking tot het algemeen belang, zoals met name gegarandeerde dienstverlening, bescherming van het milieu, economische en sociale solidariteit, ruimtelijke ordening en bescherming van consumentenbelangen. De belangrijkste principes hierachter zijn: de dienstverlening moet continu, in gelijke mate toegankelijk, universeel en transparant zijn.

Diensten van algemeen belang dragen in sterke mate bij aan het concurrentievermogen van het Europese bedrijfsleven en de economische, sociale en territoriale samenhang. Het begrip "diensten van algemeen belang" is flexibel en kan aangepast worden aan sectorale en technologische ontwikkelingen.

Volgens artikel 86, lid 2, van het EG-Verdrag vallen diensten van algemeen belang onder "de mededingingsregels, voor zover de toepassing daarvan de vervulling, in feite of in rechte, van de hun toevertrouwde bijzondere taak niet verhindert".

Wanneer de mededingingsregels gelden, is de verenigbaarheid met deze regels op drie beginselen gebaseerd:

Deze beginselen garanderen een zekere flexibiliteit, waardoor rekening gehouden kan worden met de verschillende situaties en doelstellingen van de lidstaten en sectoren.

Het Gerecht van eerste aanleg (zaak T-106/95, FFSA, Jurispr. 1997) heeft erkend dat de door de staat aan een onderneming toegekende vergoeding ter compensatie van de kosten van de verplichtingen in verband met openbare dienstverlening als steunmaatregelen in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag moet worden aangemerkt. Daarbij moet echter verduidelijkt worden dat elke steunmaatregel onder de mededingingsregels valt wanneer deze betrekking heeft op een economische activiteit en invloed heeft op het handelsverkeer tussen de lidstaten. Het komt echter zelden voor dat een dienst van algemeen belang aan deze beide voorwaarden voldoet.

Een compenserende maatregel kan toch verenigbaar zijn met het Gemeenschapsrecht wanneer aan de volgende voorwaarden voldaan is:

In de mededeling van september 2001 wordt de Commissie opgeroepen een lijst op te stellen van diensten van algemeen belang van niet-economische aard.

In beginsel moeten alle compensatiebetalingen die als steunmaatregelen beschouwd kunnen worden, meegedeeld worden voordat ze worden toegekend. Dit geldt niet voor "de minimis"-steunmaatregelen en steun in het kader van de bepalingen van Verordening (EEG) 1191/69 van de Raad ten aanzien van met het begrip openbare dienst verbonden verplichtingen op het gebied van het vervoer per spoor, over de weg en over de binnenwateren.

Tijdens de Europese Raad in Lissabon in maart 2000 erkenden de staats- en regeringshoofden niet alleen de sleutelrol die diensten van algemeen belang spelen, maar riepen zij ook op tot een snellere liberalisering in de sectoren gas, elektriciteit, vervoer en posterijen.

In bepaalde sectoren van universele diensten met een Europees karakter, zoals luchtvervoer, telecommunicatie, postdiensten en energie, werden reeds communautaire liberaliseringsmaatregelen genomen:

Uit eerdere ervaringen blijkt dat aan de ene kant het respecteren van de mededingingsregels volledig verenigbaar is met de interne markt, waarbij aan de andere kant de kwaliteit van de dienstverlening van diensten van algemeen belang hoog blijft.

In dit verband moeten andere communautaire maatregelen genoemd worden die dezelfde doelstellingen op het gebied van consumentenbescherming hebben, namelijk:

Daarnaast bestaat horizontale wetgeving op het gebied van consumentenbescherming die van toepassing is op diensten van algemeen belang en die betrekking heeft op oneerlijke bedingen in overeenkomsten, verkoop op afstand, etc.

Ten slotte heeft de Gemeenschap zich ertoe verplicht diensten van algemeen belang te handhaven in het kader van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) (EN, FR, ES), en met name de algemene overeenkomst inzake de handel in diensten.

5) verdere werkzaamheden

Verslag van de Commissie over de stand van de werkzaamheden in verband met de richtsnoeren betreffende staatssteun en diensten van algemeen economisch belang [COM(2002) 636 def. - 27.11.2002 - Niet in het Publicatieblad bekendgemaakt]

In afwachting dat een grotere rechtszekerheid tot stand wordt gebracht, is de Commissie van oordeel dat op de vergadering van 18 december 2002 met de deskundigen van de lidstaten vooral aandacht zou moeten worden besteed aan punten die niet rechtstreeks verband houden met de juridische kwalificatie van de vergoedingen. De Commissie stelt in dit verband voor dat de discussie over de volgende vijf thema's gaat:

definitie van diensten van algemeen economisch belang en vrijheid van de lidstaten;
toepassingsbereik van de communautaire regels inzake staatssteun;
relaties tussen de lidstaten en de met deze diensten belaste ondernemingen;
de procedures voor de selectie van de met het beheer van de diensten belaste ondernemingen;
financiering van de openbare dienst.

Na de vergadering van 18 december 2002 zal een tweede vergadering worden georganiseerd zodra de rechtspraak van het Hof is geconsolideerd.

Verslag van de Commissie over de stand van de werkzaamheden betreffende de richtsnoeren inzake steunmaatregelen van de staten in verband met diensten van algemeen economisch belang [COM(2002) 280 def. van 05.06.2002 - Niet in het Publicatieblad bekendgemaakt]

Met het oog op de start van de eerste overlegronde in de loop van 2002 (zoals beschreven in het verslag van 2001) wordt in dit verslag een overzicht gegeven van de relevante jurisprudentie, waarbij de nadruk ligt op recente ontwikkelingen. In 1997 heeft het Gerecht van eerste aanleg (zaak T-106/95, FFSA, Jurispr. 1997) erkend dat de door de staat aan een onderneming toegekende vergoeding ter compensatie van de kosten van de verplichtingen in verband met openbare dienstverlening als steunmaatregelen in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag, moet worden aangemerkt. Het Hof van Justitie oordeelde in 2001 echter (zaak C-53/00) dat vergoedingen voor publieke dienstverlening niet als staatssteun beschouwd moeten worden als de steun het bedrag dat nodig is voor het functioneren van diensten van algemeen belang niet overschrijdt.

Als deze jurisprudentie bevestigd wordt, kan de in het verslag over 2001 geplande procedure in twee stappen niet voortgezet worden. De Commissie is echter van mening dat zelfs in dat geval regels opgesteld moeten worden inzake de berekening van de hoogte van de vergoeding en de selectiecriteria waaraan dienstverleners moeten voldoen. In afwachting van de volgende arresten van het Hof van Justitie is de Commissie van plan in het najaar van 2002 een eerste vergadering te beleggen, met deelname van nationale deskundigen.

Verslag aan de Europese Raad van Laken: Diensten van algemeen belang [COM(2001) 598(01) van 17.10.2001 - Niet in het Publicatieblad bekendgemaakt].

Dit rapport beoogt de rechtszekerheid te verbeteren door het toepassingsgebied van de regels uit het Verdrag op het gebied van de interne markt en mededinging nader af te bakenen.

Na de vergadering van 7 juni 2001 met de vertegenwoordigers van de lidstaten stelde de Commissie een aanpak in twee stappen voor. De Commissie is voornemens om tijdens de eerste fase in de loop van 2002 breed overleg te voeren en hierdoor een communautair kader vast te stellen voor overheidssteun ten behoeve van ondernemingen waaraan de verlening van diensten van algemeen economisch belang is toevertrouwd; in dit kader zouden de voorwaarden voor de goedkeuring van steunregelingen vastgelegd kunnen worden. Tijdens de tweede fase zal de Commissie de door de toepassing van dit kader opgedane ervaring evalueren en indien nodig bekijken of een verordening opgesteld moet worden waarin bepaalde steunmaatregelen ten behoeve van diensten van algemeen economisch belang vrijgesteld worden van de verplichting tot voorafgaande kennisgeving. Om de eventuele goedkeuring van een dergelijke groepsvrijstellingsverordening mogelijk te maken moet de Commissie te zijner tijd een voorstel tot wijziging van Verordening (EG) 994/1998 van de Raad indienen.

Wat betreft de lijst van diensten van algemeen belang van niet-economische aard waarop de mededeling betrekking heeft, blijkt dat de definitie van het begrip "diensten van algemeen belang van economische aard", zoals bij herhaling vastgesteld door het Hof van Justitie (namelijk "dat onder economische activiteit wordt verstaan iedere activiteit bestaande in het aanbieden van goederen en diensten op een bepaalde markt in de praktijk") complex te zijn. In het verslag wordt voorgesteld dat de Commissie voortaan een specifiek deel van haar jaarverslag over het mededingingsbeleid zal wijden aan diensten van algemeen belang, waarin beschreven wordt hoe de mededingingsregels toegepast worden op deze diensten. De Commissie wordt eveneens opgeroepen voorbeelden met betrekking tot diensten van algemeen economisch belang op te nemen in het staatssteunregister.

De lidstaten kunnen zelf beslissen hoe de dienst verricht moet worden en kunnen besluiten zelf rechtstreeks of niet-rechtstreeks (via andere overheidsinstanties) een openbare dienst te verrichten, maar bij de beslissing over het toewijzen van de dienstverlening aan een derde partij zijn zij aan regels gebonden. Het verslag roept de Commissie op aanvullende maatregelen te overwegen ter nadere verduidelijking van de communautaire regels en principes die gelden voor de selectie van de verlener van diensten van algemeen belang.

Om hoge kwaliteit van diensten van algemeen belang te waarborgen vraagt de Raad om een systematischere evaluatie door de nationale, regionale en lokale overheden. De Commissie wordt ook opgeroepen sectorale rapportages op te stellen en horizontale vergelijkende evaluaties in te voeren naar de efficiëntie van de uitvoering in de lidstaten.

In dit verslag wordt daarnaast benadrukt dat diensten van algemeen economisch belang werden toegevoegd aan de grondrechten van de Europese Unie (artikel 36 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie).