De rechtstreekse werking van het recht van de Europese Unie

SAMENVATTING VAN:

Arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie, Van Gend en Loos tegen Nederlandse administratie der belastingen — het fundamentele principe van rechtstreekse werking

WAT WORDT ER MET HET ARREST VASTGESTELD?

• In dit arrest verankerd het Hof van Justitie van de Europese Unie (het Hof) de rechtstreekse werking van het recht van de Europese Unie (EU).
• In dat arrest wordt gesteld dat het recht van de EU niet alleen verplichtingen voor de EU-lidstaten, maar ook rechten voor particulieren met zich meebrengt. Particulieren kunnen derhalve gebruikmaken van deze rechten en direct een beroep doen op het recht van de EU voor zowel nationale als Europese rechtbanken, ongeacht het bestaan van regelgeving in het nationale recht (ofwel zaken waarin er volgens het nationaal recht geen beroep mogelijk is).

KERNPUNTEN

Horizontale en verticale rechtstreekse werking

Er zijn twee vormen van rechtstreekse werking, namelijk de verticale en de horizontale.

• De verticale rechtstreekse werking komt aan bod in de betrekkingen tussen particulieren en het land. Zij houdt in dat particulieren zich ten overstaan van de staat op een rechtsregel van de EU kunnen beroepen.
• De horizontale rechtstreekse werking komt aan bod in de betrekkingen tussen particulieren onderling. Zij houdt in dat een particulier zich ten overstaan van een andere particulier op een Europese rechtsregel kan beroepen.
• Naargelang de betrokken rechtshandeling heeft het Hof hetzij een volledige rechtstreekse werking (d.w.z. een horizontale en verticale rechtstreekse werking), hetzij een gedeeltelijke rechtstreekse werking (die is beperkt tot een verticale rechtstreekse werking) aanvaard.

Rechtstreekse werking en primair recht

• Wat betreft het primaire recht heeft het Hof het principe van rechtstreekse werking vastgesteld in het arrest Van Gend en Loos. Als voorwaarde geldt evenwel dat de verplichtingen nauwkeurig, duidelijk en onvoorwaardelijk zijn en geen aanvullende maatregelen vereisen, op nationaal noch op Europees niveau.
• In het arrest Becker heeft het Hof rechtstreekse werking van de hand gewezen omdat de landen voor de tenuitvoerlegging van de betrokken bepaling beschikken over manoeuvreerruimte, hoe miniem deze ook moge zijn. In Kaefer en Procacci tegen de Franse Staat bevestigde het Hof dat de bepaling onvoorwaardelijk was, omdat deze voor de lidstaten geen manoeuvreerruimte liet en deze derhalve rechtstreekse werking had.

Rechtstreekse werking en secundair recht

Het principe van rechtstreekse werking heeft tevens betrekking op regelgeving uit secundair recht, ofwel regelgeving die is aangenomen door de EU-instellingen, zoals verordeningen, richtlijnen en besluiten, die zijn afgeleid van de in de verdragen uiteengezette principes en doelstellingen. De reikwijdte van de rechtstreekse werking hangt evenwel af van het soort rechtshandeling.

• Verordeningen zijn rechtstreeks van toepassing in de lidstaten, zoals bepaald in artikel 288 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, en hebben dus directe werking. Overeenkomstig de algemene beginselen is dit echter alleen van toepassing wanneer de regels voldoende duidelijk, nauwkeurig en relevant zijn voor de situatie van de individuele klager (de rechtstreekse werking zoals bepaald door het Hof in het arrest Politi tegen Ministero delle finanze).
• Richtlijnen zijn wetten die zijn gericht op lidstaten, en die moeten worden omgezet in nationaal recht. Om de rechten van particulieren te beschermen, erkent het Hof in bepaalde gevallen echter dat zij een rechtstreekse werking hebben. Zo heeft het Hof in het arrest Van Duyn tegen Home Office geoordeeld dat richtlijnen een rechtstreekse werking hebben wanneer de erin opgenomen bepalingen onvoorwaardelijk en voldoende duidelijk en nauwkeurig zijn en wanneer de lidstaat de richtlijn niet voor de uiterste datum heeft omgezet. Richtlijnen kunnen echter slechts een verticale rechtstreekse werking hebben; lidstaten zijn verplicht om de richtlijnen uit te voeren, maar richtlijnen kunnen niet door een lidstaat tegen een particulier ingezet worden (zie het arrest Ratti).
• Besluiten kunnen een rechtstreekse werking hebben indien zij gericht zijn tot een lidstaat. Het Hof erkent derhalve slechts een verticale rechtstreekse werking (arrest Hansa Fleisch tegen Landrat des Kreises Schleswig-Flensburg).
• Internationale overeenkomsten. In het arrest Demirel tegen Stadt Schwäbisch Gmünd heeft het Hof erkend dat bepaalde overeenkomsten een rechtstreekse werking hebben volgens dezelfde voorwaarden als die welke zijn vastgesteld in de zaak Van Gend en Loos.
• Adviezen en aanbevelingen zijn juridisch niet verbindend. Zij hebben dan ook geen rechtstreekse werking.

ACHTERGROND

Samen met de voorrang van het EU-recht (ook wel heerschappij genoemd), vormt rechtstreekse werking een grondbeginsel van het EU-recht.

BELANGRIJKSTE DOCUMENT

Arrest van 5 februari 1963, NV Algemene Transport- en Expeditie Onderneming van Gend en Loos tegen Nederlandse administratie der belastingen, Zaak no. 26/62, ECLI:EU:C:1963:1

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Arrest van 10 november 1992, Hansa Fleisch Ernst Mundt GmbH & Co. KG tegen Landrat des Kreises Schleswig-Flensburg, Zaak C-156/91, ECLI:EU:C:1992:423

Arrest van 12 december 1990, Peter Kaefer en Andréa Procacci tegen Franse Staat, gevoegde zaken C-100/89 en C-101/89, ECLI:EU:C:1990:456.

Arrest van 30 september 1987, Meryem Demirel tegen Stadt Schwäbisch Gmünd, Zaak 12/86, ECLI:EU:C:1987:400

Arrest van 19 januari 1982, Ursula Becker tegen Finanzamt Münster-Innenstadt, Zaak no. 8/81, ECLI:EU:C:1982:7

Arrest van 5 april 1979, Strafzaak tegen Tullio Ratti, Zaak no. 148/78, ECLI:EU:C:1979:110

Arrest van 4 december 1974, Yvonne van Duyn tegen Home Office, Zaak no. 41-74, ECLI:EU:C:1974:133

Arrest van 14 december 1971, Politi s.a.s. tegen Ministerie van Financiën van de Italiaanse Republiek, Zaak no. 43-71, ECLI:EU:C:1971:122

Laatste bijwerking 25.11.2022