Teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een EU-lidstaat zijn gebracht

Deze richtlijn verzekert de landen van de Europese Unie (EU) van de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten hun grondgebied werden gebracht.

BESLUIT

Richtlijn 93/7/EEG van de Raad van 15 maart 1993 betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat zijn gebracht [Zie wijzigingsbesluiten].

SAMENVATTING

De richtlijn beoogt de teruggave van cultuurgoederen die uit hoofde van de nationale wetgeving of van nationale administratieve procedures in de zin van artikel 36 VWEU als nationaal artistiek, historisch of archeologisch bezit zijn aangemerkt, voor zover:

• zij tot een van de in de bijlage bij de richtlijn vermelde categorieën behoren;
• zij integrerend deel uitmaken van openbare collecties die vermeld staan in de inventarissen van de musea, de archieven en de vaste collecties van bibliotheken of de inventarissen van kerkelijke instellingen.

De richtlijn is van toepassing zodra deze cultuurgoederen op onrechtmatige wijze, dat wil zeggen in strijd met de aldaar geldende wetgeving of de voorwaarden waaronder een tijdelijke vergunning is verstrekt, buiten het grondgebied van een EU-lidstaat zijn gebracht. De teruggave van het goed moet bijgevolg plaatsvinden, ongeacht of het binnen de Unie werd overgebracht dan wel eerst naar een derde land werd uitgevoerd en vervolgens weer in een ander land van de EU werd ingevoerd.

De richtlijn is alleen van toepassing op cultuurgoederen die met ingang van 1 januari 1993 op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat van de EU zijn gebracht.

Elke lidstaat wijst een of meer autoriteiten (centrale autoriteiten) aan die de in de richtlijn omschreven bevoegdheden uitoefenen. De Commissie maakt bijgewerkte lijsten van deze autoriteiten in het Publicatieblad van de Europese Unie bekend.

Administratieve samenwerking

De centrale autoriteiten dienen voor de teruggave van cultuurgoederen samen te werken en overleg te bevorderen tussen de bevoegde autoriteiten van de andere landen van de EU. De centrale autoriteiten moeten meer bepaald:

• een cultuurgoed dat op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een EU-lidstaat is gebracht, opsporen en de identiteit van de bezitter en/of de houder ervan vaststellen;
• bij ontdekking op hun grondgebied van een cultuurgoed waarvoor er redelijke gronden zijn om aan te nemen dat het op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een andere lidstaat is gebracht, de betrokken lidstaat hiervan in kennis stellen;
• de hiervan in kennis gestelde lidstaat de gelegenheid geven binnen twee maanden na de kennisgeving na te trekken of het betrokken goed een cultuurgoed in de zin van de richtlijn is;
• de nodige maatregelen treffen voor het materiële behoud van het cultuurgoed;
• voorkomen dat het cultuurgoed aan de procedure van teruggave wordt onttrokken;
• als tussenpersoon fungeren tussen de bezitter of de houder van het goed en de verzoekende lidstaat .

Instelling van een vordering tot teruggave bij de rechtbank

Het recht tot indiening van een vordering tot teruggave is uitsluitend voorbehouden aan de landen van de EU. De particuliere eigenaar van een cultuurgoed kan tegen de bezitter slechts de vorderingen instellen waarin het gemene recht voorziet.

De vordering tot teruggave verjaart één jaar na de datum waarop de verzoekende lidstaat in kennis werd gesteld van de plaats waar het goed zich bevindt en van de identiteit van zijn bezitter of houder. Om ontvankelijk te zijn, moet de vordering vergezeld gaan van:

• een document waarin het goed waarop de vordering tot teruggave betrekking heeft, wordt beschreven en waarin wordt verklaard dat dit goed een cultuurgoed is in de zin van de richtlijn;
• een verklaring van de bevoegde autoriteiten van de verzoekende lidstaat dat het cultuurgoed op onrechtmatige wijze buiten zijn grondgebied is gebracht.

De vordering tot teruggave verjaart hoe dan ook 30 jaar na de datum waarop het cultuurgoed op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van de verzoekende lidstaat is gebracht, uitgezonderd in het geval van goederen die deel uitmaken van openbare verzamelingen en kerkelijke goederen waarvan de termijn afhangt van de nationale wetgeving of bilaterale overeenkomsten tussen lidstaten.

Deze richtlijn doet geen afbreuk aan de burgerlijke of strafrechtelijke vorderingen die de verzoekende lidstaat of de eigenaar van het goed op grond van het nationale recht van de EU-lidstaten kunnen instellen.

Financiële aspecten

Indien teruggave van een cultuurgoed gevorderd wordt, heeft de bezitter recht op een billijke vergoeding, mits de rechtbank ervan overtuigd is dat hij/zij bij de aankoop de vereiste zorgvuldigheid in acht heeft genomen. Deze vergoeding moet worden betaald door de verzoekende lidstaat, die echter terugbetaling van die vergoeding kan vorderen van de personen die verantwoordelijk zijn voor het op onrechtmatige wijze buiten zijn grondgebied brengen van het cultuurgoed. De eigendom van het cultuurgoed na de teruggave ervan wordt door het nationale recht van de verzoekende lidstaat geregeld.

Tenuitvoerlegging

Het Comité voor de uitvoer en de teruggave van cultuurgoederen (vroeger het Raadgevend Comité inzake cultuurgoederen) staat de Commissie bij bij de behandeling van elk vraagstuk met betrekking tot de toepassing van de bijlage van de richtlijn.

De lidstaten van de EU dienen om de drie jaar een verslag in bij de Commissie over de toepassing van de richtlijn. Op basis daarvan brengt de Commissie verslag uit aan het Europees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal Comité.

GERELATEERDE BESLUITEN

Resolutie van de Raad van 21 januari 2002 betreffende het verslag van de Commissie over de toepassing van Verordening (EEG) nr. 3911/92 van de Raad betreffende de uitvoer van cultuurgoederen en Richtlijn 93/7/EEG van de Raad betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat zijn gebracht [Publicatieblad C 32 van 5.2.2002].

De Raad neemt akte van de initiatieven van de Commissie, verzoekt de lidstaten van de EU om nauwer samen te werken met elkaar en met de Commissie en verzoekt de Commissie de reeds gelanceerde initiatieven voort te zetten en bijzondere aandacht te besteden aan de volledige toepassing van de verordening bij de toetreding van de kandidaat-lidstaten tot de EU.

Verslagen

Verslag van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement en het Europees Economisch en Sociaal Comité van 30 mei 2013 –

Vierde verslag over de toepassing van Richtlijn 93/7/EEG van de Raad betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat zijn gebracht COM(2013) 310 final – Niet gepubliceerd in het Publicatieblad.

Dit verslag heeft betrekking op de toepassing van de richtlijn in de periode 2008-2011.

De vormen van administratieve samenwerking die het vaakst door nationale autoriteiten zijn gebruikt, betreffen de opsporing van een op onrechtmatige wijze buiten hun grondgebied gebracht cultuurgoed en de kennisgeving van de ontdekking van een goed. Verschillende lidstaten benadrukken de beperkingen van de richtlijn voor wat betreft het verkrijgen van teruggave, met name wegens de financiële drempels voor bepaalde als nationaal bezit aangemerkte goederen en de termijn van één jaar om een vordering tot teruggave in te stellen. Zij wijzen ook op het probleem om teruggave te verkrijgen van uit illegale opgravingen afkomstige oudheidkundige voorwerpen, gezien de moeilijkheden om de herkomst van het goed en/of de datum van illegale uitvoer aan te tonen (Bulgarije en Italië).

In de nationale verslagen wordt vastgesteld dat de administratieve samenwerking tussen de centrale autoriteiten van de lidstaten weliswaar is verbeterd, maar dat deze weinig gestructureerd is en op taalproblemen stuit. Ook wordt in de verslagen vastgesteld dat er hiaten zijn in de uitwisseling van informatie tussen de betrokken autoriteiten, wat de doeltreffendheid ervan niet ten goede komt.

De Commissie wijst erop dat het herzieningsproces van Richtlijn 93/7/EEG sinds 2009 gaande is en dat de openbare raadpleging in maart 2012 is afgesloten. Ze bekijkt verder hoe de tenuitvoerlegging van de richtlijn kan worden vergemakkelijkt.

Verslag van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement en het Europees Economisch en Sociaal Comité van 30 juli 2009 – Derde verslag over de toepassing van richtlijn 93/7/EEG van de Raad betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat zijn gebracht [ COM(2009) 408 definitief – Niet in het Publicatieblad bekendgemaakt].

In dit verslag wordt de toepassing van de richtlijn door de lidstaten in de periode 2004-2007 beoordeeld. Over het algemeen wordt de richtlijn als een nuttig instrument gezien om cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat zijn gebracht terug te geven en het culturele erfgoed te beschermen. De lidstaten erkennen dat zij een effectief middel is om het onrechtmatig buiten het land brengen van goederen te ontmoedigen. Toch zijn zij van mening dat de richtlijn op zich niet volstaat om de illegale handel in cultuurgoederen te bestrijden.

Gedurende de periode waarop dit verslag betrekking heeft, werd de richtlijn maar zelden toegepast in het kader van de administratieve samenwerkingsacties en bij de instelling van vorderingen tot teruggave. De voornaamste redenen daarvoor zijn de administratieve complexiteit en de financiële kosten van de tenuitvoerlegging van de richtlijn, het beperkte toepassingsgebied ervan en de korte termijn voor de instelling van een vordering tot teruggave en de uitlegging van de daarmee verband houdende concepten.

De lidstaten van de EU hebben op administratief niveau samengewerkt om cultuurgoederen op te sporen en de vondst daarvan op het grondgebied van een andere lidstaat te melden. Als gevolg daarvan waren er 148 gevallen van teruggave bij minnelijke schikking.

Hoewel de administratieve samenwerking in en tussen de landen van de EU is verbeterd, dienen de nationale en de Europese autoriteiten nog beter met elkaar samen te werken. Daarom zal de Commissie de bestaande richtsnoeren actualiseren en de lijsten van de bevoegde nationale autoriteiten publiceren. De lidstaten stellen bovendien wijzigingen voor om de richtlijn doeltreffender te maken. Het betreft onder meer een verlenging van de termijn voor de instelling van een vordering tot teruggave, die momenteel één jaar bedraagt en op drie jaar zou kunnen worden gebracht, een herziening van het toepassingsgebied van de richtlijn en de wijziging van de bijlage bij de richtlijn om er nieuwe categorieën goederen in op te nemen of de financiële drempel en de frequentie van de verslaglegging te wijzigen.

De Commissie zal een voorstel indienen tot oprichting van een ad-hocwerkgroep binnen het Comité voor de uitvoer en de teruggave van cultuurgoederen, die belast zal worden met het opsporen van knelpunten in de tenuitvoerlegging van de richtlijn en het voorstellen van oplossingen die voor alle EU-lidstaten aanvaardbaar zijn, met het oog op een eventuele wijziging van de richtlijn.

Verslag van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement en het Europees Economisch en Sociaal Comité van 21 december 2005 – Tweede verslag over de toepassing van Richtlijn 93/7/EEG van de Raad betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat zijn gebracht [ COM(2005) 675 definitief – Niet in het Publicatieblad bekendgemaakt].

Dit verslag betreft de toepassing van de richtlijn in de periode 1999-2003. Uit het verslag blijkt dat de richtlijn maar weinig is toegepast. De EU-lidstaten hebben melding gemaakt van 5 teruggaven bij minnelijke schikking en 3 vorderingen bij de rechtbank. Deze vrij lage cijfers wijzen erop dat er belangrijke lacunes bestaan op het gebied van de samenwerking en het overleg tussen de nationale centrale autoriteiten. Om dit te verhelpen is de Commissie van plan de toepassing van de door het Raadgevend Comité inzake cultuurgoederen vastgestelde richtsnoeren te controleren om de administratieve samenwerking te verbeteren.

Volgens de EU-lidstaten is een termijn van één jaar voor het instellen van een vordering tot teruggave te kort. Onder voorbehoud van overleg in het Raadgevend Comité inzake cultuurgoederen stelt de Commissie voor deze termijn te verlengen tot drie jaar.

Wat de op de in Richtlijn 93/7/EG bedoelde cultuurgoederen van toepassing zijnde financiële drempels betreft, blijkt uit het verslag dat de lidstaten van mening verschillen over de verhoging of de verlaging daarvan. De Commissie is bijgevolg niet voornemens de financiële drempels te wijzigen.

Gezien de beperkte toepassing van Richtlijn 93/7/EG stelt de Commissie de schrapping voor van de verplichting om elke drie jaar een verslag op te stellen. Het Raadgevend Comité inzake cultuurgoederen moet zich hierover uitspreken.

Verslag van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement en het Economisch en Sociaal Comité van 25 mei 2000 over de toepassing van Verordening (EEG) nr. 3911/92 van de Raad betreffende de uitvoer van cultuurgoederen en Richtlijn 93/7/EEG van de Raad betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat zijn gebracht [ COM (2000) 325 definitief – Niet in het Publicatieblad bekendgemaakt].

In dit verslag wordt erop gewezen dat de genoemde maatregelen de lidstaten van de EU en de actoren in de internationale handel bewust hebben gemaakt van het feit dat de bescherming van de cultuurgoederen op Europees niveau moet worden verbeterd. Het onderkent echter dat de rechtsinstrumenten de illegale handel in cultuurgoederen slechts marginaal beïnvloeden. Het verslag stelt dat structurering van de administratieve samenwerking en van de uit te wisselen informatie tussen de betrokken autoriteiten de werking van de richtlijn en de verordening positief zou kunnen beïnvloeden.

Het verslag bevat een lijst van douanekantoren die voor de vervulling van de uitvoerformaliteiten voor deze goederen bevoegd zijn, een lijst van bevoegde autoriteiten die de uitvoervergunning voor cultuurgoederen kunnen afgeven, en een lijst van centrale autoriteiten die de bevoegdheden waarin Richtlijn 93/7/EEG voorziet uitoefenen.

Voorstel

Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat zijn gebracht [COM(2013)311 final - niet gepubliceerd in het Publicatieblad]

Op basis van de bevindingen van voormelde rapporten, alsmede van een openbare raadpleging, beoogt dit voorstel een herziening van Richtlijn 93/7/EEG en een versterking van de EU-wetgeving op dit gebied.

De Europese Commissie stelt voor om het voor de lidstaten mogelijk te maken op of na 1 januari 1993 teruggave te verkrijgen van een als nationaal bezit aangemerkt cultuurgoed dat op onrechtmatige wijze buiten hun grondgebied werd gebracht. Hiertoe zal het toepassingsgebied van de definitie van cultuurgoederen uitgebreid worden tot alle als nationaal artistiek, historisch of archeologisch bezit aangemerkte goederen, in overeenstemming met de wetgeving van de EU-lidstaten.

Het voorstel beoogt verder:

• de termijn voor de instelling van een vordering tot teruggave te verlengen;
• het gebruik van het informatiesysteem interne markt door de centrale autoriteiten te bevorderen, om de samenwerking en het overleg te vergemakkelijken, en
• de bewijslast bij de bezitter te leggen (indien een vergoeding wordt gevorderd).

Voor meer informatie: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/single-market-goods/internal-market-for-products/cultural-goods/#h2-2

Laatste wijziging: 02.01.2014