Demografische toekomst van Europa: probleem of uitdaging?

Nu Europa met een demografisch probleem wordt geconfronteerd, publiceert de Commissie – die dit belangrijke vraagstuk als een uitdaging ziet – een mededeling waarin zij haar doelstellingen uiteenzet op het gebied van werkgelegenheid voor ouderen, modernisering van de sociale zekerheid en een demografische vernieuwing in Europa.

BESLUIT

Mededeling van de Commissie van 12 oktober 2006 "De demografische toekomst van Europa: probleem of uitdaging?" [COM (2006) 571 def. – Niet in het Publicatieblad verschenen].

SAMENVATTING

De Europese Unie (EU) wordt vandaag de dag geconfronteerd met een bevolkingsafname, een zwakke natuurlijke bevolkingsgroei en vergrijzing. Om deze uitdaging het hoofd te kunnen bieden, heeft de Commissie een aantal aanbevelingen opgesteld die met name gebaseerd zijn op de vernieuwde Lissabonstrategie, zodat zo goed mogelijk kan worden ingespeeld op de voordelen van een langere levensduur, maar ook demografische vernieuwing in gang kan worden gezet.

De vergrijzing in Europa: trends en perspectieven

De vergrijzing (d.i. de toename van het aantal ouderen in de totale bevolking) is het gevolg van de grote vooruitgang die is geboekt op economisch, sociaal en medisch gebied wat betreft de dienstverlening aan Europeanen. De vergrijzing heeft te maken met verschillende demografische ontwikkelingen die gelijktijdig plaatsvinden:

• het gemiddelde aantal kinderen per vrouw, dat in de EU in 2006 1,5 bedraagt, terwijl het vervangingsniveau 2,1 is. De EU voorspelt dat het gemiddelde aantal kinderen per vrouw in 2030 op 1,6 zal liggen;
• de daling van de vruchtbaarheid ("baby crash") is het vervolg op de babyboom die de oorzaak is van het grote aandeel van de leeftijdsgroep van 45-65 jaar in de Europese bevolking, wat een aantal problemen voor de pensioenfinanciering oplevert;
• de levensverwachting (die tussen 1960 en 2006 met acht jaar is gestegen) zou tussen 2006 en 2050 met nog eens vijf jaar of zelfs meer kunnen toenemen en dit zou leiden tot een grotere groep personen in de leeftijd van 80 en 90 jaar, die vaak met gezondheidsproblemen kampen;
• de immigratie (in 2004 zijn 1,8 miljoen immigranten de EU binnengekomen; volgens voorspellingen van Eurostat zullen dit er tussen nu en 2050 40 miljoen zijn) kan de effecten van de lage vruchtbaarheid en de hogere levensverwachting compenseren.

Deze ontwikkelingen zullen de totale bevolking van de EU doen afnemen en tevens sterk doen verouderen. De beroepsbevolking (de leeftijdsgroep van 15 tot en met 64 jaar) in de EU25 zal tussen nu en 2050 naar verwachting met 48 miljoen dalen en de afhankelijkheidsgraad zou tegen 2050 verdubbelen tot 51%. Deze demografische verandering zal gepaard gaan met ingrijpende sociale veranderingen (sociale zekerheid, huisvesting, werkgelegenheid) in alle landen die met vergrijzing te maken hebben.

Effect van de vergrijzing

In het volgende decennium zal de beroepsbevolking krimpen als een groot aantal babyboomers met pensioen gaat. Als de huidige trends en het huidige beleid gelijk blijven, kan dit betekenen dat de economische groei daalt. Deze moeilijkheid kan worden overwonnen door de Lissabonagenda daadkrachtig uit te voeren en daarbij optimaal gebruik te maken van de capaciteiten van deze ervaren werknemers maar ook jongeren beter op te leiden.

De vergrijzing zal ook impact hebben op de sociale zekerheid en de overheidsfinanciën. Als het huidige beleid wordt voortgezet, zal de vergrijzing de overheidsfinanciën onder grote druk zetten. Dergelijke begrotingstekorten kunnen de socialezekerheidsstelstels uit balans brengen en zelfs het potentieel voor economische groei ondermijnen en het functioneren van de gemeenschappelijke munt in gevaar brengen. De regeringen van de EU-landen zijn echter al in actie gekomen, met name op het gebied van de openbare pensioenstelsels en de modernisering van de sociale zekerheid. Tot slot kunnen een beter aangepaste gezondheidszorg en een preventief beleid op het gebied van chronische ziekten de overheidsuitgaven voor gezondheidszorg en verpleegzorg halveren.

Een constructief antwoord op het demografisch probleem

De Europese Commissie stelt vijf beleidsopties vast om het demografisch probleem de komende jaren aan te pakken:

• Europa stimuleert demografische heropleving door het voor vrouwen en mannen gemakkelijker te maken werk, privéleven en gezin te combineren (ouderschapsverlof, een meer flexibele werkorganisatie, uitvoering van de toezeggingen van de Europese Raad van Barcelona over kinderopvang);
• Europa stimuleert werk door meer banen en een langer en beter werkzaam leven: de EU wil de onderwijsstelsels verbeteren en prioriteit geven aan stelsels voor "flexizekerheid" die de overgang tussen verschillende fasen van de levenscyclus moeten vergemakkelijken (meer flexibiliteit op de arbeidsmarkt gecombineerd met maatregelen voor een leven lang leren). Werkgelegenheid stimuleren betekent ook discriminerende vooroordelen over ouderen wegnemen en een daadwerkelijk gezondheidsbeleid op Europees niveau (maatregelen tegen roken, alcoholisme en overgewicht) om de verschillen in levensverwachting te verkleinen (die rechtstreeks samenhangen met de levensstandaard en het opleidingsniveau);
• een productiever en meer concurrerend Europa dankzij de Lissabonstrategie, die sinds 2005 is aangepast. Deze vernieuwde strategie biedt de verschillende economische actoren de kans optimaal in te spelen op de mogelijkheden die de demografische veranderingen bieden;
• Europa klaar voor de opvang en integratie van migranten: de EU, een aantrekkelijke regio, heeft zich ertoe verbonden met de lidstaten een gemeenschappelijk beleid voor legale immigratie te ontwikkelen. De komende twintig jaar zal Europa van buitenaf gekwalificeerde arbeidskrachten moeten aantrekken om in de behoeften van de arbeidsmarkt te voorzien. Het is ook de taak van de EU om diversiteit te bevorderen en vooroordelen weg te nemen om de economische en sociale integratie van immigranten te verbeteren;
• een Europa met gezonde overheidsfinanciën: om een goede sociale zekerheid en rechtvaardigheid voor alle generaties te garanderen is in de meeste lidstaten begrotingsdiscipline nodig, met name ten aanzien van de hervorming van het pensioenstelsel. Ook moeten het dekkingsniveau van de stelsels en het niveau van de premies worden aangepast aan de ontwikkeling van het particulier sparen en de kapitaaldekkingsstelsels.

Context

Deze mededeling is een vervolg op de mededeling die bij de Europese Raad is ingediend "Europese waarden in een geglobaliseerde wereld" en het groenboek van de Commissie "Demografische veranderingen: naar een nieuwe solidariteit tussen de generaties".

De Verenigde Naties hebben al sinds 1982 aandacht gevraagd voor de vergrijzing; in dat jaar vond de eerste conferentie over dit thema plaats, tijdens welke het internationale actieplan voor de vergrijzing is goedgekeurd.

De Europese Raden van Stockholm (2001) en Barcelona (2002) hebben het belang van het demografisch probleem in de EU onderstreept. De hervormingen die de EU heeft voorgesteld, sluiten aan op de vernieuwde Lissabonstrategie en beantwoorden aan een gemeenschappelijk perspectief: dat van het hervonden vertrouwen. Het hervormings- en uitvoeringsproces zal het onderwerp zijn van het volgende tweejaarlijkse Europees demografieforum, dat in oktober 2006 voor het eerst heeft plaatsgevonden. Aan dat hervormings- en uitvoeringsproces zal ook een hoofdstuk worden gewijd in het jaarlijks voortgangsverslag dat in het kader van de Lissabonstrategie wordt opgesteld.

GERELATEERDE BESLUITEN

Werkdocument van de Commissie – verslag 2008 over de demografie: beantwoorden aan de sociale kwesties in een vergrijzende samenleving [SEC(2008) 2911 - niet verschenen in het Publicatieblad]. In 2008 bereikt de demografische ontwikkeling van de Europese Unie een keerpunt met betrekking tot de snelle vergrijzing van de Europese bevolking. Vanaf dat jaar namelijk, en gedurende de vijfentwintig jaar daarna, zal de bevolkingsgroep van 60 jaar en ouder met gemiddeld 2 miljoen per jaar toenemen. Dit terwijl de beroepsbevolking jaarlijks met 1 tot 1,5 miljoen per jaar in aantal zal afnemen vanaf 2014.

Deze demografische evolutie zal belangrijke gevolgen hebben op het vlak van economische groei en op de levensvatbaarheid van de openbare financiën van de Europese lidstaten. Ze draagt ook bij tot de verandering van de Europese gezinsstructuur. Gebruik van statistische gegevens over de demografie moet het mogelijk maken om de sociale en gezinspolitiek te sturen.

De lidstaten moeten de tewerkstelling van ouderen blijven stimuleren. In 2007 behoorden 50% van de mannen en 40% van de vrouwen van 60 jaar nog tot de beroepsbevolking. Deze cijfers laten een toename zien van de beroepsactiviteit sinds het jaar 2000, in overeenstemming met de doelstellingen van de strategie van Lissabon ter bevordering van het actief ouder worden.

Bovendien wordt de vrouwelijke beroepsbevolking in alle lidstaten groter, zonder dat dit evenwel invloed heeft op de geboortecijfers. Gepaste nationale en Europese beleidslijnen moeten toelaten om de beroepsbevolking te doen toenemen, dankzij maatregelen ten gunste van de gezinnen, de strijd tegen de armoede en het vinden van een evenwicht tussen beroepsleven en gezinsleven.

Besluit 2007/397/EG van de Commissie van 8 juni 2007 tot oprichting van een deskundigengroep voor demografische kwesties [Publicatieblad L 150 van 12.6.2007].

Volgens deze mededeling en op verzoek van de lidstaten heeft de Commissie een deskundigengroep voor demografische kwesties opgericht. Deze groep heeft tot taak de Commissie bij te staan en van advies te dienen bij de ontwikkeling van beleid tot aanpassing aan de nieuwe demografische situatie van de EU, maar ook bij de monitoring van de ontwikkelingen van de Europese bevolking en beroepsbevolking wat de vergrijzing betreft. De groep dient tevens als platform voor het delen van ervaringen en uitwisselen van goede praktijken tussen de lidstaten, of het nu gaat om actief ouder worden, gezinsbeleid, de zorg voor hulpbehoevende ouderen of immigratie.

De groep bestaat uit vertegenwoordigers van alle lidstaten, bijgestaan door onafhankelijke deskundigen, en wordt voorgezeten door Mevr. Eleonora Hostasch, voormalig minister van werkgelegenheid, volksgezondheid en sociale zaken van Oostenrijk.

Verslag van de Commissie over de sociale situatie in de Europese Unie. 2004 Overzicht [Niet in het Publicatieblad verschenen].

Mededeling van de Commissie van 3 maart 2004 "Langere deelname aan en latere uittreding uit het arbeidsproces van oudere werknemers" [COM(2004) 146 definitief- Niet in het Publicatieblad verschenen].

Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's van 3 juni 2003 over immigratie, integratie en werkgelegenheid [COM(2003) 336 definitief - Niet in het Publicatieblad verschenen].

Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's van 30 december 2003 "Meer en betere banen door de modernisering van de sociale bescherming, een omvattende strategie om werk lonend te maken" [COM(2003) 842 definitief – Niet in het Publicatieblad verschenen].

Verslag van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's - Door de Europese Raad van Stockholm verlangd verslag: "Vergroting van de arbeidsparticipatie en bevordering van beroepsactiviteit op oudere leeftijd" [COM(2002) 9 definitief – Niet in het Publicatieblad verschenen].

See also

Meer weten over het demografisch probleem in de EU? Kijk op de site van DG Werkgelegenheid en sociale zaken (EN).

Laatste wijziging: 10.12.2008