EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 10.5.2017

COM(2017) 228 final

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

over de tussentijdse evaluatie van de uitvoering van de strategie voor de digitale interne markt

Een connectieve digitale interne markt

{SWD(2017) 155 final}

"Digitale technologieën en digitale communicatie
dringen in alle aspecten van ons leven door.
Wij moeten streven naar een Europa dat onze burgers en onze economie stimuleert.
En vandaag de dag zijn zowel de burgers als de economie gedigitaliseerd.”

Voorzitter Juncker in zijn toespraak over de Staat van de Europese Unie op 14 september 2016

1. Inleiding

Opeenvolgende technologische veranderingen hebben de menselijke samenlevingen en economieën ingrijpend veranderd, met op lange termijn voordelen voor zowel de economische groei als de kwaliteit van leven. De huidige digitale revolutie is bij machte om dat opnieuw te doen.

Twee derde van de Europeanen denkt dat de meest recente digitale technologieën een positief effect hebben op de samenleving, de economie en hun eigen leven. Ernaar gevraagd, is een meerderheid van mening dat de EU, de autoriteiten van de lidstaten en het bedrijfsleven actie moeten ondernemen om de problemen met digitalisering aan te pakken 1 .

Mensen en bedrijven in de EU beschikken over de inherente sterke punten die nodig zijn om gebruik te kunnen maken van de digitale eengemaakte markt. Een sterke maakindustrie en een snelgroeiend “ecosysteem” voor startende bedrijven kunnen, in combinatie met nieuwe, gedigitaliseerde processen en een goed opgeleide beroepsbevolking, de groei voor de komende tijd aanjagen. Om de data-economie volledig te ontplooien moet de EU tevens gebruik maken van dergelijke sterke punten om de Europese dienstensectoren, en dan met name de gezondheidszorg en de sectoren energie, vervoer en financiën maximaal te digitaliseren.

Deze sterke punten kunnen echter alleen volledig worden benut indien er aanzienlijke bijkomende investeringen in digitale infrastructuur en vaardigheden worden gedaan door de EU, de lidstaten en de particuliere sector. Om de digitale interne markt te voltooien is ook een duidelijk en stabiel rechtskader nodig om innovatie te stimuleren, de versnippering van de markt aan te pakken, en alle spelers in staat te stellen onder eerlijke en evenwichtige voorwaarden gebruik te maken van de nieuwe marktdynamiek. Dat is het fundament dat van essentieel belang is om het vertrouwen van de consument en het bedrijfsleven op te grondvesten.

Dit was het doel van de strategie voor de digitale eengemaakte markt 2 . Door een betere toegankelijkheid en billijke voorwaarden te bieden, brengt deze strategie een open markt tot stand waarin mensen en bedrijven overal in Europa even gemakkelijk uit de voeten kunnen als thuis. In de twee jaar sinds de vaststelling van de strategie heeft de Commissie voorstellen gedaan voor alle zestien als zeer belangrijk aangemerkte maatregelen. De maatregelen zijn toegespitst op gebieden waarop de EU specifieke waarde kan toevoegen, waarbij de nadruk ligt op Europese digitale projecten waarvan de draagwijdte en de schaal niet door individuele landen alleen kunnen worden gerealiseerd. Het is voor alle partijen van essentieel belang om ervoor te zorgen dat de maatregelen worden goedgekeurd, volledig worden uitgevoerd en doeltreffend worden gehandhaafd binnen een termijn die coherent is met de snelle ontwikkeling van een digitale economie. De Commissie zal het volledige scala van beleidsinstrumenten en financieringsmogelijkheden voor dit doel realiseren, maar de volledige steun van de lidstaten, het Europees Parlement, de Raad en de belanghebbenden is essentieel; anders komt er van de digitale eengemaakte markt gewoon niets terecht.

De bepalende rol die digitale technologie zal spelen in de transformatie van Europa wordt ook onderstreept in het Witboek over de toekomst van Europa “Beschouwingen en scenario's voor de EU27 tegen 2025” 3 . Digitale technologie heeft gevolgen voor elk aspect van het beleid van de Europese Unie: hoe we energie opwekken en verbruiken, hoe wij ons verplaatsen, hoe kapitaal door heel Europa stroomt. Binnenkort kunnen mensen overal in de EU reizen zonder zich zorgen te hoeven maken over roamingtoeslagen of mobiele toegang tot muziek, films, sportevenementen en series waarvoor ze reeds hebben betaald.

Het is van essentieel belang dat de bedrijven in de EU de kansen van de digitale economie aangrijpen om concurrerend te blijven op wereldniveau, dat startende bedrijven in de EU snel kunnen opschalen en daarbij volledig gebruik kunnen maken van cloudcomputing, big-dataoplossingen, robotica en hogesnelheidsbreedband, waardoor nieuwe banen worden gecreëerd, de productiviteit en de hulpbronnenefficiëntie worden verbeterd en de duurzaamheid wordt versterkt. De levering en het gebruik van e-overheidsoplossingen zou burgers, bedrijven en overheden enorme voordelen bieden, en opent de deur naar nieuwe grensoverschrijdende kansen, met name door het gebruik van elektronische handtekeningen. 

Tegelijkertijd moet de digitale infrastructuur waarvan de digitale economie afhankelijk is, robuust en veerkrachtig zijn en zich kunnen aanpassen aan steeds nieuwe bedreigingen. Anders wordt het vertrouwen van mensen en bedrijven uitgehold en wordt de totstandkoming van de digitale economie afgeremd.

In deze tussentijdse evaluatie wordt de vooruitgang van de tenuitvoerlegging van de digitale eengemaakte markt beoordeeld, wordt gekeken waar meer inspanningen nodig zijn om vast te stellen waar en wanneer het veranderende digitale landschap om nieuwe maatregelen op EU-niveau vraagt. Deze gaat vergezeld van het Europese digitale voortgangsverslag 2017 4 over de vooruitgang op zowel EU- als lidstaatniveau, en van een werkdocument van de diensten van de Commissie waarop deze evaluatie is gebaseerd 5 .

2. Een oproep tot tijdige en effectieve uitvoering

In de gezamenlijke verklaring over de wetgevingsprioriteiten van de EU is de instellingen van de EU een politieke verantwoordelijkheid gegeven om uiterlijk eind 2017 de laatste hand te leggen aan de belangrijkste wetgeving voor de digitale eengemaakte markt 6 . Bij vertraging zouden mensen minder goed beschermd zijn, niet in staat zijn om betere, snellere en goedkopere verbindingen te gebruiken, en geen toegang hebben tot meer online-inhoud.

De “triple win” voor consumenten begint concrete voordelen op te leveren

De eerste reeks voorstellen van de Commissie beginnen nu voordelen op te leveren, na de akkoorden van het Europees Parlement en de Raad. De retailroamingtoeslagen 7 worden met ingang van 15 juni 2017 afgeschaft. Mobiele gebruikers die periodiek binnen de EU reizen zullen kunnen bellen, sms-en en internetten tegen dezelfde prijs als zij in hun eigen land betalen. De nationale regelgevende instanties zullen de ontwikkelingen op de voet volgen om ervoor te zorgen dat de nieuwe voorschriften in acht worden genomen en de consumenten er voordeel van hebben.

Grensoverschrijdende portabiliteit van online-inhoudsdiensten 10 betekent dat de consument vanaf begin 2018 toegang zal kunnen krijgen tot zijn online-abonnementen op films, sportevenementen, e-books, videogames of muziekdiensten, wanneer zij in andere EU-landen reizen.

Het laatste onderdeel van dit “triple win”-pakket zou vergezeld gaan van de snelle goedkeuring van het voorstel om ongerechtvaardigde geoblocking 12 aan te pakken. Marktdeelnemers zouden consumenten uit andere lidstaten niet langer kunnen discrimineren zonder objectief gerechtvaardigde redenen.

Internetconnectiviteit voor iedereen

Om de connectiviteit en de verdere ontwikkeling van nieuwe diensten vanaf 2020 te stimuleren zullen de lidstaten gecoördineerd maatregelen nemen om de hoogwaardige 700 MHz-band vrij te maken voor draadloos breedbandgebruik. Deze grensoverschrijdende coördinatie van het spectrum is onontbeerlijk om 5G-netwerken en nieuwe diensten die daarvan afhankelijk zijn – zoals communicerende auto’s, gezondheidszorg op afstand, slimme steden of videostreaming onderweg – doeltreffend te laten werken. Om de EU volledig uit te rusten met snelle telecommunicatienetwerken van hoge kwaliteit is het van groot belang dat de lidstaten hun spectrumbeleid blijven coördineren.

Om iedereen te laten profiteren van de voordelen van de digitale revolutie, heeft Europa een regelgevend kader voor elektronische communicatie nodig dat de uitrol bevordert van infrastructuur die overal in de Europese Unie, met inbegrip van plattelandsgebieden, probleemloos functioneert 14 , terwijl doeltreffende mededinging wordt gewaarborgd. Een groot deel van de investeringen zal van de particuliere sector komen, op basis van een verbeterde regelgeving. Snelle goedkeuring van de voorstellen voor een wetboek voor elektronische communicatie 15 en de verordening tot oprichting van het Orgaan van Europese regelgevende instanties voor elektronische communicatie (BEREC) 16 is dan ook van fundamenteel belang.

Een snelle uitrol van breedbandnetwerken zal ook worden ondersteund door de in het Europese wetboek voor elektronische communicatie voorgestelde maatregelen ter versterking van de coördinatie van het spectrum, en het zal de concurrentie op de telecommunicatiemarkt bevorderen en de investeringen in telecommarkten en investeringen in netwerken met een hoge capaciteit aanmoedigen. Snelle uitvoering van Richtlijn 2014/61/EU inzake maatregelen ter verlaging van de kosten van de aanleg van elektronischecommunicatienetwerken met hoge snelheid is ook nodig 17 .

Om een extra impuls te geven aan lopende investeringen in de uitrol van hogesnelheidsbreedband, mobiliseert de EU momenteel middelen via de Europese structuur- en investeringsfondsen (ongeveer 6 miljard EUR tot 2020 om meer dan 14,5 miljoen huishoudens van hogesnelheidsbreedband te voorzien) en instrumenten als het Europees Fonds voor strategische investeringen (hierna “EFSI” genoemd) (circa 3,2 miljard EUR 19 aan publieke en private investeringen) en de financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen (Connecting Europe Facility). Een breedbandfonds voor Europese verbindingen (Connecting Europe Broadband Fund 20 ) zal particuliere investeerders helpen hun inspanningen te bundelen ter ondersteuning van de digitale netwerkinfrastructuur in gebieden met een te lage dekking, en zal tot 2021 tot 1,7 miljard EUR aan extra investeringen genereren. Deze werkzaamheden zullen een impuls krijgen door de snelle goedkeuring en uitvoering van het voorstel inzake de bevordering van de gratis internettoegang voor gebruikers in lokale gemeenschappen (het WiFi4EU-initiatief). Dit zou tot wel 8 000 lokale gemeenschappen in staat stellen te profiteren van een totale financiering van 120 miljoen EUR tot 2020. In dit verband moet erop worden gewezen dat de Commissie regelmatig nationale staatssteunregelingen voor breedband goedkeurt, hetgeen ook een belangrijke maatregel op EU-niveau is om de investeringen te stimuleren.

Alle belanghebbenden moeten samenwerken om de connectiviteitsambities van de EU voor 2025 21 te halen en om ervoor te zorgen dat Europa op het wereldtoneel een leidende rol speelt bij de uitrol van 5G diensten door de uitvoering van het 5G-actieplan 22 .

Een betere onlinemarktplaats voor consumenten en bedrijven

Bevordering van de grensoverschrijdende e-handel is een van de belangrijkste doelstellingen van de digitale eengemaakte markt. Een reeks voorstellen die nu op tafel liggen, moet snel worden goedgekeurd, zodat ze voordeel kunnen gaan opleveren. Volledig geharmoniseerde digitale contractregels 23 en strengere regels betreffende samenwerking tussen de nationale instanties voor consumentenbescherming 24 zullen leiden tot een verbetering van de consumentenbescherming en de voorwaarden voor bedrijven die over de grenzen heen producten en diensten verkopen. De volledig geharmoniseerde reeks regels inzake “digitale contracten” zal de verschillen tussen de nationale wetgevingen inzake consumentenovereenkomsten verkleinen en daardoor een van de belangrijkste redenen voor "geoblocking” door bedrijven wegnemen. In hoeverre het bedrijfsleven kansen op het gebied van elektronisch winkelen pakt, hangt ook af van de beschikbaarheid van betaalbare grensoverschrijdende pakketdiensten 25 en eenvoudiger procedures voor btw-aangifte 26 .

De totstandbrenging van een innovatievriendelijk klimaat door doeltreffende handhaving

In mei 2015 is de Commissie gestart met een sectoraal onderzoek naar e-commerce om vast te stellen welke mededingingsbezwaren kunnen voortvloeien uit de zakelijke praktijken van bedrijven. De resultaten van het sectoronderzoek 27 zullen helpen bij de handhaving van het mededingingsrecht inzake bedrijfspraktijken op het gebied van e-handel die de meest ernstige gevolgen hebben voor de concurrentie en de grensoverschrijdende handel. De Commissie heeft reeds drie onderzoeken geopend naar vermeende concurrentievervalsende praktijken in de sector consumentenelektronica, videogames en hotelaccommodatie.

De nationale autoriteiten hebben ook acties op het gebied van de handhaving van het consumentenrecht en samenwerkingsacties uitgevoerd 28 . Tezamen met de inspanningen ter vergroting van de capaciteitsopbouw voor de onlinehandhaving, dragen een goed functionerend systeem voor onlinebeslechting van consumentengeschillen 29 , en de bijgewerkte richtsnoeren inzake de Richtlijn oneerlijke handelspraktijken 30 ertoe bij dat de rechten van de consument in de praktijk daadwerkelijk worden gehandhaafd.

De eerbiediging van intellectuele-eigendomsrechten is van essentieel belang om de creativiteit en de innovatie te bevorderen en vertrouwen in de markt tot stand te brengen. De Commissie legt de laatste hand aan haar evaluatie van het huidige rechtskader voor de handhaving van alle intellectuele eigendomsrechten, waaronder het auteursrecht.

Van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en persoonsgegevens op internet een realiteit maken

De algemene verordening gegevensbescherming 31 is een essentieel hulpmiddel om het fundamentele recht van personen op bescherming van de persoonsgegevens in het digitale tijdperk te waarborgen. Zij biedt bedrijven eenvoudiger regels, creëert nieuwe kansen voor het bedrijfsleven en stimuleert innovatie. De Commissie werkt nauw samen met de lidstaten, de onafhankelijke toezichthoudende autoriteiten voor gegevensbescherming, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld om zich voor te bereiden op de toepassing van de verordening vanaf 25 mei 2018.

Het voorstel voor een herziene e-privacyverordening 32 vormt een aanvulling op de algemene verordening gegevensbescherming, terwijl er ook voor wordt gezorgd dat deze is aangepast aan de desbetreffende bepalingen van de algemene verordening gegevensbescherming. Voorts worden met deze verordening de rechtszekerheid en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de gebruikers online vergroot, en wordt ook het zakelijke gebruik van communicatiegegevens, na toestemming door de gebruikers, ruimer toegestaan. Spoedige aanneming van de e-privacyrichtlijn zal consumenten en bedrijven in staat stellen van het volledige digitale-privacykader te profiteren wanneer de algemene verordening gegevensbescherming in mei 2018 van toepassing wordt.

Het verbeteren van de voorwaarden voor het creëren en verspreiden van inhoud in het digitale tijdperk

De voorgestelde herziening van de richtlijn audiovisuele mediadiensten 33 zal een rechtskader creëren dat is aangepast aan de behoeften van het digitale tijdperk. Daarmee wordt een evenwicht tot stand gebracht tussen concurrentievermogen en consumentenbescherming, de promotie van Europese producties versterkt en de onafhankelijkheid van de reguleringsinstanties verruimd.

Ook heeft de EU moderne auteursrechtregels nodig, zodat consumenten en scheppende kunstenaars ten volle kunnen profiteren van de digitale wereld. Het voorstel van de Commissie 35 heeft tot doel te zorgen voor meer grensoverschrijdende toegang tot online-inhoud, meer mogelijkheden om van auteursrechtelijk beschermd materiaal gebruik te maken ten behoeve van onderwijs, onderzoek en cultureel erfgoed, en voor een beter functionerende en eerlijker markt voor online-inhoud.

3. Een billijke, open en veilige digitale omgeving garanderen

De digitale wereld is per definitie een snel evoluerende omgeving waarin het beleid moet worden aangepast aan veranderende omstandigheden. Naarmate nieuwe technologieën gemeengoed worden, kunnen zij in economisch opzicht en voor het dagelijks leven grote voordelen opleveren. Het is echter essentieel dat zij worden gegrondvest op regels die zorgen voor vertrouwen bij de consument en het bedrijfsleven. Dit betekent een uitbreiding van de strategie voor een digitale eengemaakte markt, zodat die gelijke tred houdt met nieuwe trends en uitdagingen, zoals die in verband met onlineplatforms, de data-economie en cyberbeveiliging.

3.1 Het bevorderen van onlineplatforms als verantwoordelijke spelers in een billijk internet-ecosysteem

Onlineplatforms zorgen voor innovatie en groei in de digitale economie. Zij spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de onlinewereld en scheppen nieuwe marktkansen, met name voor kmo’s. Tegelijkertijd zijn de platforms uitgegroeid tot belangrijke poortwachters van het internet die bemiddelen in de toegang tot informatie, inhoud en onlinehandel. Onlineplatforms organiseren het “internet-ecosysteem”, hetgeen een diepgaande omvorming van het wereldwijde web betekent, en nieuwe kansen, maar ook problemen met zich meebrengt.

In haar mededeling over onlineplatforms 39 van mei 2016 gaf de Commissie twee specifieke onderwerpen aan voor verder onderzoek: zorgen voor een eerlijk en innovatievriendelijk ondernemingsklimaat en ervoor zorgen dat illegale online-inhoud 40 tijdig en effectief maar met de nodige controles en waarborgen van onlineplatforms wordt verwijderd 41 .

Zorgen voor een eerlijke en innovatievriendelijke platformeconomie

De Commissie heeft een feitenonderzoek gedaan naar platform-to-business handelspraktijken. Uit de eerste resultaten blijkt dat sommige onlineplatforms zich bezighouden met handelspraktijken die nadelige gevolgen kunnen hebben voor hun professionele gebruikers, zoals de verwijdering van de lijst van bepaalde producten of diensten zonder behoorlijke aankondiging of enige doeltreffende mogelijkheid om het besluit van het platform aan te vechten. Alom wordt gevreesd dat sommige platforms wellicht hun eigen producten of diensten bevoordelen, op andere wijze discrimineren tussen leveranciers en verkopers en de toegang tot en het gebruik van persoonsgegevens en andere gegevens beperken, waaronder de informatie die rechtstreeks door de activiteiten van een bedrijf op die platforms worden gegenereerd. Gebrek aan transparantie, bv. over de rangschikking van zoekresultaten, of gebrek aan duidelijkheid wat betreft bepaalde toepasselijke wetgeving of bepaald beleid zijn ook als belangrijke punten aangewezen. Een aanzienlijk deel van de geschillen tussen professionele gebruikers en onlineplatforms blijven onopgelost, wat belangrijke negatieve gevolgen kan hebben voor de bedrijven die daarmee te maken krijgen 42 . Het algemene gebrek aan toegankelijke verhaalprocedures waarmee zakelijke gebruikers beginnende problemen op het moment dat zij zich voordoen snel en doeltreffend kunnen aanpakken, vormen ook een belangrijke eigenschap in het kader van platform-to-business, wat blijkt uit nieuw bewijsmateriaal.

Bij het nadenken over de wijze waarop deze mogelijke problemen moeten worden aangepakt, is het algemene beleidsdoel van de Commissie om in de online-economie een eerlijke, voorspelbare, duurzame en uiteindelijk betrouwbare zakelijke omgeving te waarborgen.

Bestrijding van illegale inhoud op internet

De bestrijding van de verspreiding van illegale inhoud online vergt een vastberaden optreden van alle betrokkenen. Tegelijkertijd moeten fundamentele rechten zoals de vrijheid van meningsuiting worden beschermd en moet innovatie worden gestimuleerd. De Commissie heeft zich ertoe verbonden voor een evenwichtige en voorspelbare aansprakelijkheidsregeling voor online platforms te blijven zorgen en een sectorale, probleemgestuurde aanpak van de bestrijding van illegale online-inhoud te volgen 43 .

De Commissie heeft zich er ook toe verbonden na te gaan of er behoefte is aan formele, EU-brede mechanismen voor markering en verwijdering van illegale inhoud (“melding en actie”), aan richtsnoeren over de aansprakelijkheidsregels en aan steun voor platforms die op proactieve wijze vrijwillige maatregelen nemen ter bestrijding van illegale inhoud. Voortbouwend op de recente vooruitgang en de succesvolle werkzaamheden van veel platformdialogen binnen de digitale eengemaakte markt, is de Commissie van mening dat er ruimte is voor een betere coördinatie van de lopende initiatieven voor meer samenhang en coördinatie van de controles, met het oog op de versterking van het effect van de dialogen. Het bespreken van de procedurele aspecten en beginselen betreffende het verwijderen van illegale inhoud is onderdeel van de toekomstige werkzaamheden van de Commissie en de platforms samen. Het betreft dan bijvoorbeeld problemen als de minimale procedurele vereisten voor online tussenpersonen om een “meldings- en actieprocedure” te starten, hetgeen bijvoorbeeld samenhangt met de kwaliteitscriteria voor dergelijke meldingen, procedures die in een kennisgeving van verweer (counter-notice) voorzien, rapportageverplichtingen, mechanismen voor de raadpleging van derden, geschillenbeslechtingssystemen en coördinatie met overheden, alsmede maatregelen tegen recidivisten en meldingen te kwader trouw waarmee misbruik wordt gemaakt van de procedure. Dit dient te gebeuren in synergie met en onverminderd de lopende dialogen en werkzaamheden op andere gebieden, bijvoorbeeld in het kader van de Europese veiligheidsagenda. Verdere activiteiten op dit gebied zouden bijvoorbeeld de bevordering van de beste praktijken in het bedrijfsleven, bijvoorbeeld op het gebied van officiële flaggerprogramma’s (voor het signaleren van illegale inhoud), kunnen zijn.

3.2 De ontwikkeling van de Europese data-economie 

De data-economie kan Europese bedrijven helpen te groeien, de overheidsdiensten helpen te moderniseren en de burgers helpen mondiger te worden. Voordat dit kan gebeuren, moeten de gegevens voortdurend toegankelijk zijn en vrij kunnen circuleren binnen de interne markt, en moet er de nodige geavanceerde computercapaciteit zijn om ze te analyseren. 

De EU-wetgeving 46  verbiedt beperkingen van het vrije verkeer van persoonsgegevens binnen de Europese Unie om redenen die verband houden met de bescherming van persoonsgegevens. Niettemin zijn andersoortige beperkingen niet gedekt door de algemene verordening gegevensbescherming. Bovendien vallen niet-persoonsgebonden 47 gegevens buiten de werkingssfeer van de huidige voorschriften.

Met het oog op het doelmatige en betrouwbare grensoverschrijdende vrije verkeer van niet-persoonsgebonden gegevens moeten de lidstaten en de industrie zich laten leiden door het beginsel van het vrije verkeer van gegevens binnen de EU. Vereisten inzake de locatie van gegevens, waaronder de opslag en de verwerking van gegevens in specifieke gebieden, zouden slechts in een beperkt aantal gevallen gerechtvaardigd zijn, bijvoorbeeld om redenen van nationale veiligheid.

Om de gezamenlijke aanpak te bevorderen heeft de Commissie een openbare raadpleging gehouden 48 , alsmede een gedetailleerde gegevensuitwisseling met de lidstaten inzake een EU-samenwerkingskader betreffende het vrije verkeer van gegevens binnen de digitale eengemaakte markt. Dit kader zou behalve het beginsel van vrij verkeer van gegevens binnen de EU ook de legitieme belangen van de lidstaten op het gebied van veilige opslag aan de orde kunnen stellen, terwijl de grensoverschrijdende beschikbaarheid van gegevens voor regelgevende doeleinden, bijvoorbeeld op het gebied van belastingcontrole, wordt gegarandeerd, en de economische en andere voordelen die uit dit vrije verkeer van niet-persoonsgebonden gegevens voortvloeien, worden beschermd. De Commissie overweegt verdere aanvullende actie om cloudcontracten voor zakelijke gebruikers en het overstappen tussen clouddienstverleners te reguleren, in het verlengde van het Europese cloudinitiatief 49 .

De Commissie zou ook inbreukprocedures kunnen inleiden indien zij bewijzen vindt dat de huidige voorschriften inzake het vrije verkeer van diensten niet naar behoren ten uitvoer worden gelegd. Bovendien zal de Commissie nauwlettend volgen hoe de lidstaten de specificatieclausules in de algemene verordening gegevensbescherming, bijvoorbeeld met betrekking tot genetische, biometrische en gezondheidsgegevens 50 toepassen, om ervoor te zorgen dat het vrije verkeer van persoonsgegevens in de Unie niet wordt beperkt.

Terwijl er voor persoonsgegevens geharmoniseerde voorschriften bestaan, wordt de toegang tot en het hergebruik van niet-persoonsgebonden gegevens van geval tot geval en op contractuele basis tussen bedrijven afgehandeld. De Commissie onderzoekt momenteel of het gebrek aan een duidelijk kader voor de toegang tot niet-persoonsgebonden gegevens de innovatie en de groei, met name van kmo’s, ernstig belemmert en of er initiatieven nodig zijn om de eerlijke en uitgebalanceerde toegang tot en het gebruik van gegevens te bevorderen, en baseert zich daarbij op de openbare raadpleging naar aanleiding van de mededeling Bouwen aan een Europese data-economie 51 . De werkzaamheden van de Commissie op het gebied van de toegang tot en het gebruik van gegevens zullen onder meer betrekking hebben op het vrijmaken van openbare 52 en door de overheid gefinancierde gegevens, aangezien dat een belangrijke bron van gegevens voor innovatieve diensten en wetenschappelijk onderzoek is 53 . Daarbij zal ook aandacht worden besteed aan de beschikbaarheid, onder duidelijk omschreven voorwaarden, van particuliere gegevens voor overheidsdiensten voor de uitvoering van hun taken van openbaar belang.

De invoering van het internet van de dingen brengt belangrijke nieuwe uitdagingen met zich mee wat betreft de veiligheid van aangesloten systemen, producten en diensten, alsook de aansprakelijkheid van bedrijven. Gebrekkige sensoren, kwetsbare software of instabiele connectiviteit kunnen het moeilijk maken om te bepalen wie technisch en juridisch aansprakelijk is voor eventuele schade. De Commissie zal nagaan of het nodig is het huidige rechtskader aan te passen om rekening te houden met nieuwe technologische ontwikkelingen (met inbegrip van robotica, kunstmatige intelligentie en 3D-printen), met name vanuit het gezichtspunt van de civielrechtelijke aansprakelijkheid en rekening houdend met de resultaten van de lopende evaluatie van de richtlijn betreffende aansprakelijkheid voor producten met gebreken en de machinerichtlijn. Voorspelbaarheid inzake de toegang tot door een octrooi beschermde technologie die in normen wordt vastgelegd (essentiële standaardoctrooien) is essentieel voor de invoering van het internet van de dingen waartoe een breed scala van sectoren normen op het gebied van mobiele connectiviteit zal invoeren. De Commissie beoordeelt momenteel effectieve middelen om te zorgen voor een evenwichtig kader voor de verlening van vergunningen van dit intellectuele eigendom waarbij rekening wordt gehouden met de belangen van zowel ontwikkelaars als gebruikers van technologie.

3.3 Het stimuleren van een betrouwbaar cyber-ecosysteem: Cyberbeveiligingsuitdagingen samen aanpakken

De maatschappelijke aandacht verschuift van specifieke connectieve apparaten (computers, smartphones of wearables) naar universele connectiviteit (huishoudelijke producten, industriële goederen, enz.). Tegen 2020 zullen alleen al in de EU naar schatting 6 miljard huishoudelijke apparaten (televisies, koelkasten, wasmachines enz.) zijn aangesloten op het internet 54 . Een onderling verbonden economie en samenleving is kwetsbaarder voor cyberdreigingen en -aanvallen en maakt betere bescherming noodzakelijk. Deze grotere afhankelijkheid van netwerken betekent dat onze verbonden omgeving slechts zo sterk is als de zwakste schakel en dat iedere eventuele breuk aanzienlijke schade kan toebrengen. Elke kwetsbaarheid, zoals een onveilige verbinding of product, kan worden uitgebuit met gevolgen die uiteenlopen van overlast en kleine verliezen tot grootschalige inbreuken op gevoelige persoonsgegevens, terrorisme en ondermijning van democratische processen.

Cyberaanvallen komen steeds vaker voor; wanneer je ze wilt aanpakken, loop je echter tegen het probleem aan dat de cyberaanvallen grensoverschrijdend zijn, maar dat de bevoegdheden van de wetshandhavers strikt nationaal zijn. In 2016 vonden er elke dag meer dan 4 000 ransomware-aanvallen plaats, een stijging van 300 % ten opzichte van 2015 55 . Deze aanvallen schaden bedrijven van allerlei omvang en ondermijnen het vertrouwen in de digitale economie, alsmede het vertrouwen in onze democratische instellingen. Grootschalige cyberaanvallen kunnen de dienstverlening binnen de EU ontwrichten, en zouden kunnen worden gebruikt door de plegers van hybride aanvallen 56 . Dit vereist een doeltreffende reactie en crisisbeheer op EU-niveau, gebaseerd op specifiek cyberbeleid en bredere instrumenten voor Europese solidariteit en wederzijdse bijstand 57 .

Europa heeft belangrijke maatregelen genomen om voor cyberbeveiliging te zorgen en om het vertrouwen in digitale technologieën te vergroten. In 2013 werd een EU-strategie inzake cyberbeveiliging vastgesteld 58 . De eerste wetgevingshandeling van de Unie inzake cyberbeveiliging, de richtlijn netwerk- en informatiebeveiliging 59 , werd in juli 2016 goedgekeurd. Hierbij is voorzien in de nodige structuren voor de strategische en operationele samenwerking tussen de lidstaten om netwerken en informatiesystemen binnen de EU weerbaarder maken.

Aangezien het scala aan dreigingen sinds 2013 zo sterk is veranderd, moet de cyberbeveiligingsstrategie van de EU worden herzien. Op dit moment loopt een evaluatie om de doeltreffendheid ervan te beoordelen en om de lacunes in de maatregelen van de EU vast te stellen. Het resultaat zal worden meegenomen in een geïntegreerde en toekomstgerichte evaluatie teneinde vast te stellen hoe de EU een meerwaarde kan bieden in termen van preventie en veerkracht, respons, afschrikking, crisisbeheersing en de rol van de EU op wereldniveau bij het bevorderen van cyberbeveiliging.

Naar aanleiding van de recente openbare raadpleging en de lopende evaluatie van de prestaties 60 is er ook behoefte aan een herziening van het mandaat en de taken van het Agentschap van de Europese Unie voor netwerk- en informatiebeveiliging (Enisa), waarbij in het bijzonder rekening wordt gehouden met zijn nieuwe rol ingevolge de richtlijn netwerk- en informatiebeveiliging.

Met het internet verbonden producten en systemen moeten veilig zijn vanaf het moment dat ze op de markt komen. De uitrol van big data en cloudtoepassingen moet ook voldoen aan de cyberbeveiligingseisen en de Europese wetgeving inzake gegevensbescherming. De oprichting van een Europees ICT-veiligheidskader waarin voorschriften worden vastgesteld over de manier waarop ICT-veiligheidscertificering in de EU het vertrouwen in internet zou kunnen bestendigen en de bestaande fragmentering van de cyberbeveiligingsmarkt zou kunnen verminderen. 

Ook moeten er in de EU in de cyberbeveiligingssector essentiële capaciteiten worden vastgehouden en verder worden ontwikkeld. Voortbouwend op het publiek-private partnerschap op het gebied van cyberbeveiliging dat in 2016 werd opgericht, waarmee tot 2020 tot maar liefst 1,8 miljard EUR aan investeringen zal worden gegenereerd, zal verder worden nagedacht over de manier waarop de Unie en haar lidstaten samen meer middelen zouden kunnen investeren om gezamenlijk de weerbaarheid op het gebied van cyberbeveiliging te versterken, onderzoek te bevorderen en te zorgen voor een robuuste cyberbeveiligingscapaciteit in verschillende sectoren (bv. energie, vervoer, financiële diensten, gezondheid) die worden geconfronteerd met gemeenschappelijke knelpunten op het gebied van cyberbeveiliging 61 .

4. De digitale transformatie van onze samenleving en economie beheren

Er worden momenteel verschillende beleidsacties ondernomen in het kader van de strategie voor de digitale eengemaakte markt, waartoe meer inspanningen moeten worden gedaan om in te spelen op de kansen van de digitalisering en de ermee samenhangende problemen op te lossen. Digitale technologieën zijn van bijzonder belang voor de economie van de EU, omdat zij bedrijven productiever maken. Behoud van werkgelegenheid in Europa die anders naar lagelonenlanden zou vertrekken. Ondersteuning van snelgroeiende starters en opschalende ondernemingen levert innovatie en werkgelegenheid op, aangezien juist deze bedrijven nieuwe banen creëren 62 . Digitale transformatie helpt de traditionele industrieën nieuwe goederen te produceren met een efficiënter gebruik van hulpbronnen en stelt overheden in staat om betere, snellere en goedkopere diensten te leveren. Zo zijn geheel nieuwe bedrijfstakken ontstaan, zoals de app-economie. De digitale transformatie kan echter ook economische en sociale problemen of ontwrichting tot gevolg hebben 63 . 

In dit verband moeten we ervoor zorgen dat burgers en ondernemingen van deze technologieën en nieuwe diensten profiteren, en een bijzondere inspanning leveren om te voorkomen dat bepaalde mensen of regio’s achterblijven. De EU moet helpen zorgen voor de juiste mix van beleidsmaatregelen voor het beheer van het digitale transformatieproces.

4.1 Digitale vaardigheden en kansen voor iedereen

Digitalisering zal, net als technologische vooruitgang in het verleden, gevolgen hebben voor de arbeidsmarkten: sommige banen zullen verdwijnen, er zullen een aantal nieuwe banen worden gecreëerd, en veel banen zullen van karakter veranderen. Ook al is het momenteel onmogelijk om de werkelijke effecten in te schatten, toch is duidelijk dat een digitale transformatie moet worden versoepeld door en vergezeld moet gaan van overheidsbeleid.

Reeds 90 % van alle banen vereist ten minste een bepaald niveau van digitale vaardigheden, en deze vaardigheden worden steeds belangrijker, ook voor diegenen die willen deelnemen aan sociale en gemeenschapsactiviteiten 66 . Europa moet zijn digitale vaardigheden verbeteren, maar de vooruitgang verloopt traag en er zijn aanzienlijke variaties 67 . In 2016 had 44 % van de EU-bevolking en 37 % van de beroepsbevolking een ontoereikend niveau van digitale vaardigheden 68 . Het is zorgwekkend dat bijna de helft van de Europese ondernemingen nog steeds geen strategieën uitvoeren om hun arbeidskrachten om te scholen 69 .

Werknemers hebben nieuwe vaardigheden nodig zodat ze ten volle profijt kunnen trekken van de invoering van nieuwe technologieën. Dit vergt een gigantische investering. In juni 2016 is in de Nieuwe agenda voor vaardigheden voor Europa 70 bepaald dat digitale vaardigheden moeten worden gezien als onderdeel van de essentiële vaardigheden voor de toekomst, hetgeen nog verder werd onderstreept in de Europese pijler van sociale rechten 71 .  Dit omvat een actie om de basisvaardigheden van volwassenen, met inbegrip van digitale vaardigheden, te vergroten door de goedkeuring door de Raad van een aanbeveling in december 2016 die voorziet in nationale actieplannen tegen medio 2018 72 . De coalitie voor digitale vaardigheden en banen 73 mobiliseert ondernemingen, sociale partners en overheden om digitale vaardigheden te verbeteren en kan bijdragen tot optimalisatie van het gebruik van EU-middelen om de vaardigheidsniveaus en de inzetbaarheid te verhogen. De aldus tot stand gebrachte partnerschappen kunnen de Commissie ook helpen met de lancering en uitvoering van het initiatief “Digital Opportunity” in 2018, die tot doel heeft afgestudeerden ervaring te laten opdoen via grensoverschrijdende stages in het digitale domein.

Ondanks een groot aantal hervormingen in de hele Unie, is de Commissie bezorgd en is zij van mening dat er duidelijk behoefte bestaat aan meer actie en vooruitgang op het gebied van de vaardigheden op nationaal niveau. Terwijl onze economie en maatschappij snel veranderen, is de manier waarop we mensen lesgeven slechts marginaal veranderd. Bij het huidige tempo neemt de kloof tussen de vaardigheden van mensen en de vaardigheden die ze nodig hebben snel toe. De lidstaten moeten handelen en de Commissie is bereid te helpen door hun beleidsondersteuning, onderzoek en praktische instrumenten ter modernisering van hun onderwijs- en opleidingsstelsels te bieden 74 .

De snelle tenuitvoerlegging door de lidstaten van de agenda en de initiatieven voor vaardigheden moet een prioriteit zijn bij de digitale transformatie.

4.2 Starters en digitalisering van de industrie en de dienstensector

Het tempo van de technologische verandering betekent dat ondernemingen die er niet in slagen mee te gaan in de transitie, achterop zullen raken. Het bevorderen van digitale vaardigheden moet hand in hand gaan met de invoering van digitale technologieën door bedrijven en industrieën van alle soorten en maten. Dit is een kans, met name voor startende bedrijven en voor kleine en middelgrote ondernemingen, om nieuwe en betere producten en diensten te maken tegen lagere kosten en met minder middelen; momenteel krijgt EU-beleid concreet gestalte dat bedrijven gaat helpen hiervan optimaal te profiteren.

Om Europese ondernemingen te helpen de voordelen van digitale technologie ten volle te benutten, heeft de Commissie in april 2016 een alomvattende strategie voor de digitalisering van het Europese bedrijfsleven 75 goedgekeurd, inclusief maatregelen ter bevordering van nationale initiatieven op het gebied van de digitalisering van de industrie om samen te werken en van elkaar te leren. Daartoe is op 23 maart 2017 het “European Platform of National Initiatives” (Europees platform van nationale initiatieven) gelanceerd tijdens de Digital Day in Rome.

Gedurende de komende drie jaar is in het kader van Horizon 2020 een extra bedrag van 300 miljoen EUR uitgetrokken voor activiteiten in verband met digitale-innovatiehubs, die essentieel zijn voor de ondersteuning van lokale start-ups en innovatie. Ook zijn er plannen voor een voortgezette investering van bijna 3,2 miljard EUR in sleuteltechnologieën, waaronder nano-elektronica, fotonica, robotica, 5G, krachtige computers, big data, cloudcomputing, kunstmatige intelligentie en hun integratie in de alle waardeketens met proefprojecten en kweekvijvers. Van deze investeringen is 300 miljoen EUR specifiek bestemd voor de ontwikkeling van de volgende generatie digitale industriële platforms, met name via nieuwe referentiearchitectuurmodellen die moeten leiden tot slimme fabrieken en diensten. Een belangrijke succesfactor bij de digitalisering van de industrie in de EU is dat een kritische massa van investeringen wordt gemobiliseerd door de totale Europese investeringen in O&O via verdere particuliere en nationale publieke investeringen, met name via publiek-private partnerschappen, als hefboom te laten fungeren om het effect van de middelen van de EU op alle sectoren van de economie te vergroten. Dit brengt het totaal van de Europese investeringen in O&O op ongeveer 5,5 miljard EUR, die verder wordt versterkt door particuliere investeringen en investeringen door de nationale overheden, met name via publiek-private partnerschappen om het effect op alle sectoren van de economie te vergroten.

De energiesector ondergaat momenteel een ingrijpende verandering. De voorstellen van het pakket “Schone energie voor alle Europeanen” 76 zullen de bestaande bepalingen betreffende de vrije toegang van consumenten tot hun verbruiksgegevens consolideren. Dit kan onder andere worden gebruikt om energiearmoede op te sporen en te bestrijden, of om de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren. Door de voorgestelde maatregelen zal ook de toegang tot meetgegevens worden verbeterd. Dat is belangrijk omdat de consumenten onder meer daardoor hun energieverbruik kunnen optimaliseren en energiebedrijven en dienstverleners hun aanbod kunnen afstemmen op specifieke consumenten. Bovendien dragen digitale technologieën bij tot een efficiënter hulpmiddelengebruik in de hele levenscyclus van producten, hetgeen centraal staat in het EU-plan voor de circulaire economie 77 . Volledige integratie van digitale technologie (automatisering en robotisering) in productieprocessen kan de recycling van producten verbeteren, alsmede de ontwikkeling van hoogkwalitatieve geautomatiseerde sorterings- en terugwinningssystemen.

In de vervoersector kan de overgang naar coöperatieve, communicerende en geautomatiseerde mobiliteit het aantal ongelukken, de luchtvervuiling en de congestie verminderen, en het verkeers- en capaciteitsbeheer, alsook de energie-efficiëntie verbeteren. Tevens wordt daardoor het concurrentievermogen van de vervoerssector en de digitale sector versterkt en wordt de integratie van verschillende vervoerswijzen in één mobiliteitssysteem dat is afgestemd zijn op de behoeften van de gebruikers ervan gemakkelijker gemaakt, of het nu goederenlogistiek betreft of personenvervoer, waaronder ook van mensen die bijzondere ondersteuning nodig hebben. In dit verband zijn normen voor interoperabiliteit in de gehele vervoersinfrastructuur, van gegevens, toepassingen, diensten en netwerken van cruciaal belang. Via een in maart ondertekende intentieverklaring hebben 27 lidstaten van de Europese Unie, Zwitserland en Noorwegen 78 zich bereid verklaard om samen te werken op het gebied van grensoverschrijdende proeven op het gebied van verkeersveiligheid, de toegang tot, de kwaliteit van en de aansprakelijkheid voor gegevens, connectiviteit en digitale technologieën. De uitrol van geautomatiseerde en onderling verbonden voertuigen is een van de belangrijkste uitdagingen voor de automobielindustrie in de EU om op internationaal niveau concurrerend te kunnen blijven. De Commissie werkt voorts aan een alomvattend pakket van mobiliteitsmaatregelen die in twee fasen later in 2017 zijn gepland.

Nieuwe benaderingen in de financiële sector die mogelijk zijn gemaakt door digitale technologieën (“FinTech”) kunnen bedrijven betere toegang tot financiering verschaffen, het concurrentievermogen versterken, voordelen voor de consument met zich meebrengen en de groei van startende bedrijven stimuleren. Er is een openbare raadpleging 79 gestart om de basis te leggen voor maatregelen op EU-niveau in het kader van de kapitaalmarktenunie. Blockchain 80 is ook een van de baanbrekende technologieën die enorme gevolgen kan hebben in de financiële sector, maar ook ver daarbuiten. Er is een Europese waarnemingspost voor blockchaintechnologieën gepland, bedoeld om de ontwikkelingen in kaart te brengen en te monitoren, de deskundigheid op te bouwen en het gebruik ervan te bevorderen.

In alle industriële en dienstensectoren spelen ICT-normen, en met name open normen, een belangrijke rol bij de digitalisering, door te zorgen voor interoperabiliteit, het verlagen van de marktbarrières en het bevorderen van de innovatie 81 . Het wereldwijd bevorderen van deze normen draagt ertoe bij dat Europa ook buiten de interne markt invloed houdt in de geglobaliseerde economie.

4.3 Digitale innovatie voor de modernisering van de overheidsdiensten

Modernisering van het overheidsapparaat

Digitale technologieën bieden overheden de mogelijkheid om diensten sneller, nauwkeuriger en efficiënter te leveren. Veel lidstaten hebben reeds belangrijke moderniseringsprogramma’s die ruime voordelen opleveren voor hun burgers. Op EU-niveau wordt via het Europese actieplan inzake e-overheid 2016-2020 82 geprobeerd de digitalisering te versnellen en het toepassingsgebied ervan te verbreden, om de efficiëntie van het openbaar bestuur te verbeteren en het vrije verkeer van burgers en bedrijven te vergemakkelijken. Besparingen kunnen voortvloeien uit een vereenvoudiging van de administratieve procedures voor particulieren en bedrijven, zoals het beginsel “alles-in-principe-digitaal” 83 en het “eenmaligheidsbeginsel 84 ”. Bijvoorbeeld zouden bedrijven die deelnemen aan procedures voor elektronische aanbestedingen slechts één document 85 hoeven over te leggen. 

Het voorstel voor één digitale toegangspoort, dat op 2 mei 2017 87 is goedgekeurd, zal ervoor zorgen dat burgers en ondernemingen bij grensoverschrijdende verhuizing en/of handel in de eengemaakte markt met minder administratieve lasten te maken krijgen. Met dat voorstel wordt gemakkelijk toegang geboden tot relevante informatiediensten en ondersteunende diensten, worden gebruikers in staat gesteld om bepaalde belangrijke administratieve procedures online af te handelen en wordt een niet-discriminerende toegang tot de nationale elektronische procedures voor gebruikers uit andere landen gegarandeerd. Dat voorstel is ook de eerste stap op weg naar de uitvoering van het eenmaligheidsbeginsel in grensoverschrijdende situaties.

Het geplande initiatief op het gebied van digitale oplossingen gedurende de hele levenscyclus van een onderneming zal ondernemingen in staat stellen hun de administratieve verplichtingen (het registreren, archiveren en bijwerken van documenten van de onderneming) online en grensoverschrijdend te vervullen, zodat de voordelen van digitalisering onderdeel worden van het proces van het opzetten en in stand houden van een bedrijf.

De overheidssector kan de interoperabiliteit van zijn grensoverschrijdende diensten vergroten door de onlangs geactualiseerde aanbevelingen van het Europees interoperabiliteitskader 88 te volgen en door gegevens en diensten te delen in overeenstemming met de Inspire-richtlijn 89 . Het gebruik van de ICT-normen die in een Europese catalogus 90 staan vermeld, zou de markt voor digitale producten en diensten vergroten.

Gezien de dynamische aard van het actieplan zal de Commissie de lijst constant bijwerken om de omschakeling van overheidsdiensten te versterken en ervoor te zorgen dat burgers gemakkelijk, betrouwbaar en naadloos toegang krijgen tot de openbare diensten die zij willen en verwachten, ongeacht waar en wanneer zij die nodig hebben. De Commissie voegt een reeks nieuwe acties toe aan het actieplan om de doeltreffendheid ervan te vergroten 91 .

Digitale transformatie van de gezondheidszorg

Digitale technologieën kunnen bijdragen tot de verbetering van de volksgezondheid en kunnen de systemische uitdagingen voor de gezondheidszorgsystemen aanpakken. Zij kunnen kosteneffectieve instrumenten aanbieden om de overgang van een op ziekenhuizen gebaseerd zorgmodel naar een patiëntgericht en geïntegreerd zorgmodel te steunen, de toegang tot gezondheidszorg te verbeteren, en bij te dragen aan de duurzaamheid en de veerkracht van de gezondheidszorgstelsels. Het is van essentieel belang dat dergelijke hulpmiddelen worden ontwikkeld met volledige eerbiediging van regels voor gegevensbescherming.

De Commissie werkt samen met de lidstaten om ervoor te zorgen dat burgers hun medische basisinformatie elektronisch kunnen doorsturen wanneer zij een behandeling ondergaan in een andere lidstaat en e-recepten kunnen gebruiken om hun medicatie verstrekt te krijgen. Dit zou in de meeste lidstaten in 2020 operationeel moeten zijn. Er moet echter nog meer worden gedaan om ervoor te zorgen dat alle burgers bij behandeling in het buitenland in volledige privacy en vertrouwen toegang kunnen krijgen tot hun volledige elektronische medische dossier en het kunnen doorsturen.

High performance computing kan het potentieel van big data voor de gezondheidszorg ontsluiten door middel van geavanceerde data-infrastructuur en gegevensanalyse. De Europese referentienetwerken die dit jaar zijn tot stand zijn gebracht, zijn een frappant voorbeeld van wat Europa kan bereiken door medische expertise en gegevens te bundelen ten behoeve van een snellere diagnose en behandeling van zeldzame en complexe aandoeningen. Verdere actie door de EU op dit gebied kan zorgen voor veel toegevoegde waarde en een kritische massa. Gegevens over gezondheid die in de EU worden gegenereerd en die met de uitdrukkelijke toestemming van de patiënten of op andere door de algemene verordening gegevensbescherming toegestane wettelijke gronden worden verwerkt 92 , en waarop de nodige waarborgen van toepassing zijn, kunnen zorgen voor ongekende wetenschappelijke vooruitgang. Zij kunnen ook zorgen voor de vroegtijdige opsporing van uitbraken van infectieziekten, de ontwikkeling van geneesmiddelen en medische apparatuur versnellen en innovatieve oplossingen in de gezondheidszorg, zoals telegeneeskunde en mobiele gezondheidstoepassingen versnellen.

In april 2017 zijn twee nieuwe verordeningen betreffende medische hulpmiddelen 93 vastgesteld die de komende vijf jaar geleidelijk van toepassing zullen worden. Daarin is voorzien in de oprichting van een nieuwe alomvattende EU-brede gegevensbank over medische hulpmiddelen (Eudamed), waarvan de “big data”-uitrol zal bijdragen aan de ontwikkeling van innovatieve digitale diagnostische en therapeutische oplossingen en de vroegtijdige detectie van veiligheidsrisico’s.

De Commissie zal in 2017 een mededeling goedkeuren waarin de behoefte aan en de ruimte voor verdere maatregelen op het gebied van digitale gezondheid en zorg aan bod komt, in overeenstemming met de wetgeving inzake de bescherming van persoonsgegevens, patiëntenrechten en elektronische identificatie, met name wat betreft: ·de veilige toegang van burgers tot elektronische medische dossiers en de mogelijkheid om die grensoverschrijdend te delen, en het gebruik van e-recepten; ·de ondersteunende gegevens, om het onderzoek vooruit te helpen, ziektepreventie en gepersonaliseerde gezondheidszorg op essentiële terreinen zoals zeldzame, besmettelijke en complexe ziekten; ·het faciliteren van feedback en interactie tussen verstrekkers van gezondheidszorg en patiënten, om preventie te ondersteunen en de burgers mondiger te maken, alsmede om de kwaliteit en de patiëntgerichte zorg te ondersteunen, met nadruk op chronische ziekten en een beter inzicht in de resultaten van de gezondheidsstelsels.

4.4 Meer investeren in digitale technologie en infrastructuur

Een succesvolle digitale eengemaakte markt vereist uitstekende infrastructuur 94 . De EU trekt reeds publieke en private investeringen aan in de ordegrootte van 50 miljard EUR voor de digitalisering van de industrie, uitgaande van een streefbedrag van 5,5 miljard EUR aan EU-investeringen in onderzoek en innovatie voor de periode 2016-2020. Daarnaast heeft de EU voor de digitalisering en de uitbouw van breedband 21,4 miljard EUR vrijgemaakt uit de Europese structuur- en investeringsfondsen. Deze middelen zullen beschikbaar worden gesteld zodra de nationale en regionale digitale-groeistrategieën en breedbandstrategieën voorhanden zijn, zodat de samenhang tussen beleid en financieringsdoelstellingen op alle niveaus wordt versterkt.

Er moet echter nog veel meer in de digitale sector worden geïnvesteerd, met name op gebieden die een investeringsvolume vergen dat de mogelijkheden van de afzonderlijke lidstaten ruimschoots overschrijdt. Er is ruimte om de EU-financieringsprogramma’s 96 doeltreffender te combineren en aan te vullen met andere bronnen van publieke en particuliere financiering, onder meer in het kader van het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI). In april 2017 waren de EFSI-gerelateerde investeringen in de digitale sector goed voor ongeveer 17,8 miljard EUR, inclusief publieke en particuliere financiering (10 % van het totale investeringsbedrag was op dat moment vrijgemaakt) 97 .

Ontwikkeling van een Europese open wetenschapscloud, high performance computing en Europese data-infrastructuur

De ontwikkeling van een Europese cloud van wereldklasse voor wetenschappers, de openbare sector en bedrijven, zoals aangekondigd in de mededeling over een Europees cloudinitiatief 98 , zal het voor ondernemingen, en vooral de kleine en middelgrote ondernemingen en de niet-technologische industrie, gemakkelijker maken om te innoveren en hoogwaardigere digitale producten te ontwikkelen. Tegen 2020 zal de Europese open wetenschapscloud een virtuele omgeving bieden waarin data kunnen worden opgeslagen, gedeeld en hergebruikt over grenzen en vakgebieden heen 99 . Deze cloud zal ook links bevatten naar andere initiatieven, zoals de DIAS-diensten (Data and Information Access Services) voor het Europees programma voor aardobservatie (Copernicus).

High Performance Computing (HPC) is van cruciaal belang voor de digitalisering van het bedrijfsleven en de dataeconomie. Het maakt de overgang naar hoogwaardigere producten en diensten mogelijk. Bepaalde Europese sectoren, zoals de verwerkingsindustrie, de olie- en gassector, energiesector en vervoerssector, zijn met succes overgeschakeld op HPC-aangedreven toepassingen. Toch scoort Europa globaal gezien stilaan minder goed wat betreft infrastructurele HPC-capaciteit en is het ingehaald door China, de VS en Japan. Zonder HPC-faciliteiten van wereldklasse zal Europa zijn ambitie om een bloeiende data-economie te worden, niet kunnen waarmaken.

Europa mag het risico niet nemen dat door een gebrek aan HPC-capaciteit de data van onderzoeksinstellingen en bedrijven in de EU elders worden verwerkt. Dit zou ons afhankelijker maken van faciliteiten in derde landen en zou ertoe kunnen leiden dat innoverende spelers Europa de rug toekeren.

De ontwikkeling, aankoop en exploitatie van geavanceerde machines vergen forse investeringen en geen enkel afzonderlijk Europees land beschikt over de middelen om dit alleen te doen. Daarom moeten de Europese Commissie en de lidstaten hun inspanningen en middelen bundelen met het oog op het welslagen van dit Europese prestigeproject. Het doel om van de EU opnieuw een koploper te maken door ernaar te streven uiterlijk in 2022-2023 in de top drie van HPC-faciliteiten te staan en een sterke HPC-industrie in de EU uit te bouwen, krijgt krachtige politieke steun van het Europees Parlement en de Raad.

Op de Digitale dag op 23 maart 2017 in Rome hebben zeven lidstaten 101 een verklaring ondertekend waarin zij hun steun uitspreken voor de volgende generatie computer- en datainfrastructuur. Er is om en bij 5 miljard EUR aan extra middelen nodig om het vermogen van de Europese computer- en datainfrastructuur naar exaschaal 102 te tillen. De huidige financieringsinstrumenten bereiken echter hun grenzen wanneer het om grote taakgerichte initiatieven gaat. De Commissie zal daarom nagaan hoe een kader kan worden opgezet ter ondersteuning van de ontwikkeling van een pan-Europese HPC- en datainfrastructuur. Investeringen zouden het best kunnen worden gestimuleerd door verschillende financieringsbronnen van de EU te combineren met nationale en particuliere financiering.

Verwacht wordt dat we op lange termijn met kwantumcomputers problemen zullen oplossen die de huidige supercomputers niet aankunnen. Daarom voert de Commissie ook de inspanningen op om het potentieel van kwantumtechnologie volledig te benutten.

Capaciteitsopbouw op het gebied van kunstmatige intelligentie

Kunstmatige intelligentie (ki) kan onze samenleving grote voordelen opleveren en zal een belangrijke factor zijn voor toekomstige economische en productiviteitsgroei. Toestellen en diensten kunnen responsiever en autonomer worden wanneer ze over een vorm van intelligent gedrag beschikken.

Het gebruik van kunstmatige intelligentie in verschillende technologische oplossingen kan bijvoorbeeld tot gevolg hebben dat er minder dodelijke verkeersslachtoffers vallen, dat hulpbronnen als energie en water slimmer worden gebruikt, dat landbouwbedrijven minder pesticiden gebruiken en dat het concurrentievermogen van de be- en verwerkende industrie toeneemt. In de gezondheidszorg worden robots onder meer al gebruikt voor chirurgische ingrepen die een grotere nauwkeurigheid vergen. Ook worden ze ingezet in gevaarlijke situaties, bijvoorbeeld bij reddingsoperaties na aardbevingen of nucleaire rampen.

De Europese Unie moet voortbouwen op haar wetenschappelijke en industriële troeven en op haar innovatieve start-ups om een leidende positie te verwerven wat betreft de ontwikkeling van ki-technologieën, -platformen en -toepassingen. In dit verband financiert de Europese Unie projecten die ervoor moeten zorgen dat mensen zo veilig en zo goed mogelijk kunnen werken en omgaan met robots 105 en zal de Commissie de kansen en uitdagingen op het gebied van kunstmatige intelligentie blijven volgen.

5. De digitale eengemaakte markt: de belangrijkste troef van Europa in de wereldwijde digitale economie en samenleving

Een sterke Europese Unie berust op een volledig geïntegreerde interne markt en een open mondiaal economisch systeem. In de digitale wereld behoren daartoe het vrije verkeer van informatie en mondiale waardeketens. Een vrij, open en veilig internet biedt de mogelijkheden daartoe. De overgang naar een digitale eengemaakte EU-markt op basis van ondersteuning voor eerlijke mededinging, verankerd in onze kernwaarden, grondrechten en vrijheden, kan Europa helpen de vele mondiale economische uitdagingen in de toekomst het hoofd te bieden.

Het Europese regelgevingsmodel dat onder meer bestaat uit de verordening betreffende elektronische identificatie en vertrouwensdiensten voor elektronische transacties 108 , de voorschriften inzake netneutraliteit en het telecomkader, is een waardevol referentiepunt voor velen buiten Europa die de noodzaak inzien van een stabiel en voorspelbaar juridisch kader dat rekening houdt met het complexe karakter van de digitale economie en samenleving.

Privacy is geen handelswaar 109 . Dat de privacy wordt gerespecteerd en de bescherming van persoonsgegevens wordt gewaarborgd, is een voorwaarde voor stabiele, veilig en concurrerende commerciële stromen. De Commissie streeft ernaar dergelijke grensoverschrijdende datastromen te vergemakkelijken en tegelijkertijd een hoog niveau van bescherming te waarborgen, zowel op het gebied van de samenwerking betreffende wetshandhaving als in de commerciële sector. Binnen de commerciële sector bestaat er een enorm potentieel wat betreft de handel in data en wat betreft verbindingen voor de handel in goederen en diensten. Hiervoor is het van belang dat de betrokken partners zorgen voor overeenstemming met de EU-normen inzake gegevensbescherming. De Commissie zal voorrang geven aan besprekingen over mogelijke adequaatheidsbesluiten met belangrijke handelspartners in Oost- en Zuidoost-Azië, te beginnen met Japan en Korea in 2017, maar zij zal ook andere strategische partners in overweging nemen, zoals India, landen in Latijns-Amerika en met name Mercosur, en de Europese buurlanden 110 . On 20 maart 2017 is de Commissie van start gegaan met een dialoog met Japan over een mogelijke vaststelling van adequaatheid. De Commissie zal ook onderzoek doen naar andere mogelijke instrumenten voor grensoverschrijdende datatransfers, bijvoorbeeld de toepassing van standaardcontractvoorwaarden, in overeenstemming met het nieuwe EU-gegevensbeschermingskader, die kunnen worden aangepast aan specifieke zakelijke of verwerkingsactiviteiten, zodat er een hoge mate van flexibiliteit wordt geboden.

De dialogen die de EU met partners over de hele wereld voert, de steun voor modellen met meerdere belanghebbenden en actieve participatie in internationale netwerken zullen bijdragen tot aanhoudende ondersteuning voor een open internet, de basis vormen voor de consistente handhaving van intellectuele-eigendomsrechten en de vooraanstaande rol consolideren die de EU speelt wat betreft het bevorderen van de gemeenschappelijke normen die nodig zijn voor de uitrol van technologieën voor 5G en het internet der dingen.

De Commissie zal blijven streven naar toegang tot markten in derde landen en tegelijkertijd nagaan welke middelen kunnen worden ingezet om de strategische belangen en fundamentele waarden van de EU te beschermen. Economische diplomatie kan op dit gebied een belangrijke rol spelen. In het bijzonder moet er verder aandacht worden besteed aan de aanpak van gevallen waarin strategische investeringen in Europese bedrijven door actoren die profiteren van overheidssubsidies en die zijn gevestigd in landen die zelf beperkingen opleggen aan investeringen door Europese bedrijven. Deze zorgen moeten zorgvuldig worden geanalyseerd en er moeten passende maatregelen worden getroffen.

Vrijhandelsovereenkomsten zullen ervoor zorgen dat de markttoegang wordt gewaarborgd, doordat ongerechtvaardigde belemmeringen worden weggewerkt die handelsstromen en investeringen verstoren. De Commissie zal ernaar streven EU-handelsovereenkomsten te gebruiken om regels vast te stellen voor e-handel en grensoverschrijdende datastromen en om nieuwe vormen van digitaal protectionisme te bestrijden, waarbij de EU-gegevensbeschermingsvoorschriften volledig worden nageleefde en deze onverlet worden gelaten 111 . 

Een robuust beleid inzake cyberveiligheid is ook van essentieel belang om ervoor te zorgen dat Europa in staat is te reageren op cyberbedreigingen en dat een open, vrije en veilige safe cyberspace in stand wordt gehouden 112 . Het is ook van belang dat de dialogen met de belangrijkste handelspartners van de EU over maatregelen inzake normen, certificering en etikettering betreffende cyberbeveiliging worden voortgezet, teneinde de schokbestendigheid en beveiliging van verbonden objecten wereldwijd te verbeteren.

In het kader van haar ondersteuning van de doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling is de Commissie van plan het gebruik van digitale technologieën en diensten te integreren teneinde het bereik van het ontwikkelingsbeleid van de EU te vergroten. In het kader van de aanpak "Digital4Development" 113 worden digitale oplossingen bevorderd als onderdeel van de bestrijding van armoede, ongelijkheid en hulpbronnenschaarste. Daarbij ligt het accent in eerste instantie op Afrika, waar is gebleken dat acties zoals mobiele betalingen de grootste impact hebben. De EU zal van start gaan met vlaggenschipprojecten op gebieden als e-landbouw, digitale vaardigheden, e-governance en samenwerking inzake start-ups.

De Commissie zal zich blijven inzetten voor de EU-doelstellingen door middel van toetredingsonderhandelingen en selectieve toenadering tot de aangrenzende landen in het zuiden en oosten. Verder maken netwerken van EU-landen en oostelijke partnerlanden er werk van de wetgeving te harmoniseren en beste praktijken uit te wisselen.

6. Conclusie

Er is niets onvermijdelijks aan de impact van digitale technologieën. Deze zullen onze samenleving en economie blijven veranderen, maar hoe dat gebeurt hangt grotendeels af van de manier waarop Europese burgers, bedrijven en overheden besluiten deze te gebruiken en de manier waarop we vorm geven aan het desbetreffende regelgevingskader.

In de strategie voor de digitale eengemaakte markt is het traject uitgestippeld dat de EU dient te volgen om de juiste digitale omgeving tot stand te brengen. Daarbij wordt een hoog niveau van privacy alsmede van bescherming van persoonsgegevens en consumentenrechten gewaarborgd, kunnen bedrijven innoveren en de concurrentie aangaan en wordt ervoor gezorgd dat het weefsel dat onze samenlevingen verbindt door middel van cyberveiligheid wordt versterkt.

Uit deze tussentijdse evaluatie blijkt dat er geen uitstel meer geduld kan worden: de politieke toezeggingen moeten in de praktijk worden gebracht. Het accent moet blijven liggen op de grote kwesties die een gemeenschappelijke reactie vergen en op aanzienlijke investeringen in infrastructuur en vaardigheden, zodat de voorwaarden tot stand worden gebracht die de lidstaten, bedrijven en burgers de mogelijkheid bieden om te innoveren en de vruchten van de digitalisering te plukken. Deze voordelen reiken veel verder dan de ICT-markten en hebben betrekking op elk aspect van onze economie en onze samenleving.

De Commissie is vastberaden om samen met de lidstaten, de belanghebbenden en de sociale partners vooruitgang te boeken. De eerste stap is dat de medewetgevers spoedig overeenstemming bereiken over de voorstellen in het kader van de strategie voor de digitale eengemaakte markt die momenteel bij hen op tafel liggen. De Europese Raad speelt daarbij een cruciale rol en kan de nodige politieke impuls geven voor de tijdige goedkeuring en uitvoering van de voorstellen. Slechts als alle betrokkenen vastbesloten inzet tonen, kan de EU een functionele digitale eengemaakte markt verwezenlijken.

(1) Europese Commissie, Speciale Eurobarometer “Citizens' Attitudes Towards the Impact of Digitisation and Automation on Our Daily Lives” (De houding van de burger ten aanzien van de gevolgen van digitalisering en automatisering voor ons dagelijks leven), 2017 [in maart 2017 uitgevoerde Eurobarometer-enquête – nog niet gepubliceerd].

(2) COM(2015) 192.

(3)  COM(2017) 2025 final.

(4)  European Digital Progress Report (EDPR) 2017, SWD (2017) 160 final.

(5) SWD(2017) 155 final.

(6) https://ec.europa.eu/priorities/sites/beta-political/files/joint-declaration-legislative-priorities-2017-jan2017_en.pdf .

(7) COM(2016) 399 final.

(8)  Speciaal nummer van de Eurobarometer, nr. 414 (2014).

(9)  Ibid.

(10)  COM(2015) 627 final.

(11)  Flash Eurobarometer 411 (2015).

(12)  COM(2016) 289 final.

(13) GfK Belgium, Mystery Shopping Survey on Territorial Restrictions and Geo-Blocking in the European Digital Single Market, mei 2016.

(14) IHS en Point Topic: De totale dekkingsgraad van toegangsnetwerken van de volgende generatie in Europa bedraagt 76 %, terwijl die in plattelandsgebieden slechts 40 % bedraagt.

(15) COM(2016) 590 final.

(16) COM(2016) 591 final.

(17)  Eind februari 2017 hadden slechts 15 lidstaten kennisgegeven van volledige omzetting van Richtlijn 2014/61/EU inzake maatregelen ter verlaging van de kosten van de aanleg van elektronischecommunicatienetwerken met hoge snelheid; European Digital Progress Report (EDPR) 2017, SWD(2017) 160. De richtlijn omvat maatregelen inzake het delen en hergebruiken van bestaande fysieke infrastructuur, de coördinatie van civieltechnische werkzaamheden en verbeterde vergunningsverleningsprocedures.

(18)  COM(2016) 587 final, blz. 8.

(19)  De financiering van ongeveer 1 miljard EUR is in het kader van EFSI goedgekeurd voor projecten in verband met breedband en had in april 2017 reeds 3,2 miljard EUR aan totale EFSI-gerelateerde investeringen voor deze breedbandprojecten gegenereerd. De lijst van projecten is te vinden op http://www.eib.org/efsi/efsi-projects/index.htm?c=&se=4 .

(20)   http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-4351_en.htm .

(21) COM(2016) 587 final en SWD(2016) 300 final.

(22)  COM(2016) 588 final.

(23) COM(2015) 634 final en COM(2015) 635 final.

(24) COM(2016) 283 final.

(25) COM(2016) 285 final.

(26) COM(2016) 757 final.

(27) COM(2017) 229 final.

(28) Persbericht van 17 maart 2017 over de acties op sociale media inzake samenwerking op het gebied van consumentenbescherming: http://europa.eu/rapid/press-release_IP-17-631_nl.htm .Persbericht van 23 maart 2017 inzake samenwerking tussen gegevens- en consumentenbeschermingsautoriteiten: http://europa.eu/rapid/press-release_MEX-17-741_en.htm .

(29) Persmededeling van 24 maart 2017 ( http://europa.eu/rapid/press-release_IP-17-727_nl.htm?locale=en ): tijdens het eerste jaar waarin het Europees platform voor onlinegeschillenbeslechting actief was, kreeg het meer dan 24 000 consumentenklachten te verwerken.

(30) SWD(2016) 163 final.

(31) Verordening (EU) 2016/679 van het Europees Parlement en de Raad van 27 april 2016, die op 24 mei 2016 in werking is getreden en die met ingang van 25 mei 2018 van toepassing is. In dit verband wordt de Commissie in artikel 3, lid 3, onder e), van de radioapparatuurrichtlijn, Richtlijn 2014/53/EU, de bevoegdheid verleend om gedelegeerde handelingen vast te stellen, onder meer op het gebied van beveiligingen in radioapparatuur om de persoonsgegevens en de privacy van de gebruikers te beschermen.

(32) COM(2017) 10 final.

(33) COM(2016) 287 final.

(34) Eurostat cultuurstatistieken 2016, blz. 138.

(35) COM(2016) 593 final en 594 final.

(36) Flash Eurobarometer 439 “The use of online marketplaces and search engines by SMEs” (Het gebruik van onlinemarktplaatsen en zoekmachines door kmo’s) van juni 2016.

(37) Ecorys/Kantar TNS “European SMEs dealing with digital platforms” (Europese kmo’s die zich bezighouden met digitale platforms), januari 2017.

(38)

   Speciale Eurobarometer 452, oktober 2016.

(39) COM(2016) 288 final.

(40) bv. het publiekelijk aanzetten tot geweld en haat (d.w.z. illegale haatzaaiende uitlatingen), het aanzetten tot terrorisme, of materiaal dat seksueel misbruik van kinderen bevat (kinderporno).

(41)  Vergelijkbare beschouwingen zijn in sommige lidstaten uitgevoerd, het meest recent in het Duitse Witboek over onlineplatforms, waarin de maatregelen op EU-niveau op de belangrijkste gebieden worden ondersteund. (Duits Federaal Ministerie voor Economische Zaken en Energie: White Paper on Digital Platforms, maart 2017).

(42) SWD(2017) 155 final.

(43) Relevante wettelijke maatregelen omvatten het auteursrechtenpakket van 2016 en de voorgestelde herziening van de richtlijn inzake audiovisuele mediadiensten.

(44) European Data Market Study SMART 2013/0063, verkrijgbaar op: http://datalandscape.eu/ .

(45)  Het scenario met hoge groeicijfers wordt gekenmerkt door een grotere aansturende rol van digitale innovatie en een stijging van het totaal aan investeringen in ICT als percentage van het bbp.

(46) Artikel 1, lid 2, van Richtlijn 95/46/EG. Artikel 1, lid 3, van de algemene verordening gegevensbescherming.

(47)  Op grond van artikel 4, punt 1, van de algemene verordening gegevensbescherming wordt onder “persoonsgegevens verstaan: alle informatie over een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon”.

(48)   https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/public-consultation-building-european-data-economy  

(49)  COM(2016) 178 final.

(50) Volgens artikel 9, lid 4, van de algemene verordening gegevensbescherming kunnen de lidstaten bijvoorbeeld “bijkomende voorwaarden, waaronder beperkingen, met betrekking tot de verwerking van genetische gegevens, biometrische gegevens of gegevens over gezondheid handhaven of invoeren”.

(51) https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/public-consultation-building-european-data-economy .

(52) Bijvoorbeeld ruimtelijke en aardobservatiegegevens, die voortbouwen op Richtlijn 2007/2/EG (Inspire).

(53) Op basis van Richtlijn 2007/2/EG tot oprichting van een infrastructuur voor ruimtelijke informatie in de Europese Unie (Inspire) en van de evaluatie van verdere stappen op weg naar de richtlijn inzake overheidsinformatie (Richtlijn 2003/98/EG, zoals gewijzigd bij Richtlijn 2013/37/EU).

(54) IDC and TXT Solutions (2014), SMART 2013/0037 Cloud and IoT combination, studie in opdracht van de Europese Commissie.

(55) How to protect your networks from ransomware, CCIPS, 2016 https://www.justice.gov/criminal-ccips/file/872771/download .

(56)  JOIN (2016) 18 final.

(57)  Zoals de computer security incident response teams die zijn opgezet in het kader van Richtlijn 2016/1148 van het Europees Parlement en de Raad van 6 juli 2016 houdende maatregelen voor een hoog gemeenschappelijk niveau van beveiliging van netwerk- en informatiesystemen in de Unie, CERT-EU of de solidariteitsclausule (artikel 222 VWEU).

(58) Strategie inzake cyberbeveiliging van de Europese Unie: Een open, veilige en beveiligde cyberspace; JOIN (2013) 1 final.

(59)  Richtlijn (EU) 2016/1148 houdende maatregelen voor een hoog gemeenschappelijk niveau van beveiliging van netwerk- en informatiesystemen in de Unie.

(60) http://ec.europa.eu/smart-regulation/roadmaps/docs/2017_cnect_002_evaluation_enisa_en.pdf  

(61)   https://ec.europa.eu/research/sam/pdf/sam_cybersecurity_report.pdf#view=fit&pagemode=none .

(62)  COM(2016) 733 final.

(63)  Wat betreft de problemen van digitalisering en het effect ervan op de arbeidsmarkt en in de economie, zie de Employment and Social Developments (ESDE) Review 2016, SWD(2016) 477 final (over werkgelegenheid en sociale ontwikkelingen), deel 6/8.

(64) Eurostat, 2016. Cijfers voor de periode 2006-2015.

(65) Eurostat — Statistieken over ICT-specialisten – statistieken over moeilijk te in te vullen vacatures bij ondernemingen, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/ICT_specialists_-_statistics_on_hard-to-fill_vacancies_in_enterprises .

(66) European Digital Progress Report (EDPR) 2017, SWD (2017) 160 final.

(67) Meer dan 70 % van de bevolking heeft basale of geavanceerde digitale vaardigheden in Finland, Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk, tegenover minder dan 40 % in Italië, Cyprus, Griekenland, Bulgarije en Roemenië, European Digital Progress Report 2017.

(68) European Digital Progress Report 2017.

(69) Digital Transformation Scoreboard, Europese Commissie, januari 2017.

(70) COM(2016) 381 final.

(71)  COM(2017) 250 final, C(2017) 2600 final en SWD (2017) 201 final, blz. 6-7.

(72)  Aanbeveling van de Raad van 19 december 2016 tot invoering van bijscholingstrajecten: nieuwe mogelijkheden voor volwassenen (2016/C484/01)

(73) https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/digital-skills-jobs-coalition .

(74)  Met name in de context van het strategisch kader „Onderwijs en opleiding 2020” waarin een speciale werkgroep digitaal onderwijs en digitale vaardigheden bespreekt, http://ec.europa.eu/education/policy/strategic-framework/expert-groups/digital-skills-competences_en .

(75) COM(2016) 180 final.

(76) https://ec.europa.eu/energy/en/news/commission-proposes-new-rules-consumer-centred-clean-energy-transition .

(77) COM(2015) 614 final, "Maak de cirkel rond - Een EU-actieplan voor de circulaire economie".

(78)   http://ec.europa.eu/newsroom/dae/document.cfm?doc_id=43821 .

(79) https://ec.europa.eu/info/finance-consultations-2017-fintech_en .

(80) “Blockchain technologie” verwijst naar een openbaar register dat alle transacties bevat die in een peer-to-peer netwerk hebben plaatsgevonden.  Het is een gedecentraliseerde technologie waarmee deelnemers van “peer-to-peer”-netwerken transacties kunnen uitvoeren, zoals onlinebetalingen, zonder dat via een centrale autoriteit (een “tussenpersoon”), te hoeven doen. https://www.enisa.europa.eu/topics/national-csirt-network/glossary/blockchain .

(81) https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/communication-ict-standardisation-priorities-digital-single-market .

(82) https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/communication-eu-egovernment-action-plan-2016-2020-accelerating-digital-transformation . 

(83)  Het bieden van overheidsdiensten via digitale middelen als de voorkeursoptie. Dit kan worden vergemakkelijkt door gebruik te maken van elektronische-identificatie-, elektronische-facturatie- en elektronische-aanbestedingsdiensten, en van de bijbehorende technische bouwstenen die zijn ontwikkeld in het kader van de Connecting Europe Facility.

(84) Dit voorkomt dat burgers en bedrijven herhaaldelijk dezelfde informatie aan overheden moeten verstrekken. In januari 2017 is een grootschalig proefproject begonnen (gefinancierd in het kader van Horizon 2020) om de toepassing van het eenmaligheidsbeginsel voor het bedrijfsleven in de EU te testen. Daaraan namen 21 landen (20 lidstaten) en meer dan 50 organisaties deel (TOOP, “The Once-Only-Principle”, http://www.toop.eu/ ). Een coördinatie- en ondersteuningsactie (gefinancierd in het kader van Horizon 2020) is in november 2016 van start gegaan met de bespreking van de mogelijke toepassing van het eenmaligheidsbeginsel voor burgers in de EU (SCOOP4C, https://scoop4c.eu/home ).

(85) Via het Uniform Europees Aanbestedingsdocument kan een bedrijf de autoriteiten die de aanbesteding hebben bekendgemaakt, toestemming geven de nodige documenten op te vragen, ook van andere autoriteiten. Soortgelijke beginselen gelden voor de Europese e-kaart voor diensten.

(86) Studie over e-overheid en de vermindering van de administratieve lasten (SMART 2012/0061).

(87) COM(2017) 256 final.

(88) COM(2017) 134 final.

(89) Richtlijn 2007/2/EG tot oprichting van een infrastructuur voor ruimtelijke informatie in de Gemeenschap (Inspire).

(90) https://joinup.ec.europa.eu/community/european_catalogue/home .

(91) Deze acties worden toegelicht in het bijgaande werkdocument van de diensten van de Commissie en omvatten het volgende: “IT-platform voor de uitwisseling van elektronisch bewijsmateriaal tussen de justitiële autoriteiten”; “Officiële elektronische controle van levensmiddelen en plantaardige producten”; “Handhaving van de levensmiddelenwetgeving van de Unie bij de verkoop via internet”; de acties “digitale overheid voor het handvest van de Burger” en „stedelijke digitalisering”.

(92)  Artikel 9 van de algemene verordening gegevensbescherming (verwerking van bijzondere categorieën van persoonsgegevens) verbiedt de verwerking van persoonsgegevens over gezondheid, tenzij aan een van de voorwaarden van artikel 9, lid 2, is voldaan.

(93) Verordening betreffende medische hulpmiddelen en tot wijziging van Richtlijn 2001/83/EG, Verordening (EG) nr. 178/2002 en Verordening (EG) nr. 1223/2009 en tot intrekking van de Richtlijnen 90/385/EEG en 93/42/EEG van de Raad; Verordening betreffende medische hulpmiddelen voor in-vitrodiagnostiek en tot intrekking van Richtlijn 98/79/EG en Besluit 2010/227/EU van de Commissie.

(94) Connectiviteit op basis van fysieke infrastructuren en diensteninfrastructuren, en efficiënte en intelligente gegevensverwerkingscapaciteiten.

(95) Speciale Eurobarometer 460. "Attitudes towards the impact of digitisation and automation on daily life". Mei 2017.

(96) De Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF); de Financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen (CEF); het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI); Horizon 2020 (met inbegrip van het Europees Instituut voor innovatie en technologie); het programma voor het concurrentievermogen van ondernemingen en kleine en middelgrote ondernemingen (COSME) enz.

(97)  In het kader van het EFSI is een financieringsbedrag van ongeveer 3,2 miljard EUR goedgekeurd en hieruit was in april 2017 reeds 17,8 miljard EUR aan totale EFSI-gerelateerde investeringen in de digitale sector voortgekomen. De lijst van projecten is beschikbaar op http://www.eib.org/efsi/efsi-projects/index.htm?c=&se=4 . Het EFSI moet in drie jaar leiden tot een totale investering van 315 miljard EUR in de economie van de EU.

(98)  COM (2016) 178 final.

(99) https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/%20european-cloud-initiative .

(100) "High Performance Computing in the EU: Progress on the Implementation of the European High Performance Computing Strategy" (2015) beschikbaar op: https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/study-high-performance-computing-eu-progress-implementation-european-hpc-strategy-final-report .

(101) Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland, Portugal en Spanje.

(102)  Computersystemen op exaschaal zijn 1 000 keer sneller dan de huidige computers.

(103)  Bank of America, Robot Revolution – Global Robot & AI Primer, 16 december 2015.

(104)  Disruptive technologies: Advances that will transform life, business, and the global economy; McKinsey Global Institute, 2013.

(105)  Zie SEC(2017) 155 final.

(106) OESO, Going Digital, 6 maart 2017.

(107) EPSC, "Enter the Data Economy: EU Policies for a Thriving Data Ecosystem", EPSC Strategic Notes, uitgave 21, 11 januari 2017.

(108)  Verordening (EU) nr. 910/2014 betreffende elektronische identificatie en vertrouwensdiensten voor elektronische transacties in de interne markt.

(109) COM(2017) 7 final.

(110) COM(2017) 7 final.

(111) COM (2015) 497 final, blz. 7.

(112) Een integrale strategie voor het buitenlands en veiligheidsbeleid van de Europese Unie, juni 2016.

(113) SWD (2017) 157.

EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 10.5.2017

COM(2017) 228 final

BIJLAGE

Uitvoering van de strategie voor de digitale interne markt

bij de

Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's

over de tussentijdse evaluatie van de uitvoering van de strategie voor de digitale interne markt

Een connectieve digitale interme markt

{SWD(2017) 155 final}

Acties	Stand van zaken
I. In heel Europa betere toegang tot digitale goederen en diensten voor consumenten en bedrijven
Wetgevingsvoorstellen voor eenvoudige en doeltreffende regels inzake grensoverschrijdende overeenkomsten voor consumenten en bedrijven ·Voorstel voor een richtlijn betreffende bepaalde aspecten van overeenkomsten voor de levering van digitale inhoud ·Voorstel voor een richtlijn betreffende bepaalde aspecten van overeenkomsten voor de onlineverkoop en andere verkoop op afstand van goederen	2015 ·Goedgekeurd door COM op 9 december 2015 ·Goedgekeurd door COM op 9 december 2015
Herziening van de verordening samenwerking consumentenbescherming ·Voorstel tot herziening van de verordening samenwerking consumentenbescherming	2016 ·Goedgekeurd door COM op 25 mei 2016
Maatregelen op het gebied van pakketbezorging ·Wetsvoorstel inzake pakketbezorging	2016 ·Goedgekeurd door COM op 25 mei 2016
Brede evaluatie ter voorbereiding van wetgevingsvoorstellen om ongefundeerde geoblocking aan te pakken ·Wetgevende maatregelen ter voorkoming van geoblocking en andere vormen van discriminatie van consumenten op grond van nationaliteit of verblijfplaats ·Richtsnoeren voor de toepassing van de richtlijn oneerlijke handelspraktijken SWD (2016)	2015 ·Goedgekeurd door COM op 25 mei 2016 Prioritair initiatief inzake de gezamenlijke verklaring van de drie instellingen over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017 ·Werkdocument van de diensten van de Commissie, gepubliceerd op 25 mei 2016
Sectoraal mededingingsonderzoek naar elektronische handel, wat betreft de onlinehandel in consumentengoederen en de onlinelevering van digitale inhoud ·Van start gegaan op 6 mei 2015 ·Voorlopig verslag over het onderzoek naar de sector elektronische handel (15 september 2016) ·Openbare raadpleging over het voorlopige verslag tot november 2016	2017 ·Bekendmaking van het voorlopig verslag over het onderzoek naar de sector elektronische handel op 10 mei 2017
Wetgevingsvoorstel voor een hervorming van het auteursrechtenstelsel ·Voorstel voor een verordening betreffende de totstandbrenging van grensoverschrijdende portabiliteit van online-inhoudsdiensten in de interne markt ·Mededeling – "Naar een modern, meer Europees kader voor auteursrechten” - Auteursrechten I ·Wetgevende voorstellen (een verordening en een richtlijn) betreffende in het kader van het auteursrecht toegestane gebruikswijzen ten behoeve van personen met een leeshandicap en houdende uitvoering van het Verdrag van Marrakesh ·Richtlijn betreffende auteursrecht in de digitale eengemaakte markt ·Mededeling - “Het bevorderen van een eerlijke, efficiënte, en competitieve Europese, op het auteursrecht gebaseerde economie in de digitale eengemaakte markt” - Auteursrechten II	2015 ·Goedgekeurd door COM op 9 december 2015 ·Goedgekeurd door COM op 9 december 2015 ·Goedgekeurd door COM op 14 september 2016 Prioritair initiatief inzake de gezamenlijke verklaring van de drie instellingen over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017 ·Goedgekeurd door COM op 14 september 2016 Prioritair initiatief inzake de gezamenlijke verklaring van de drie instellingen over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017 ·Goedgekeurd door COM op 14 september 2016
Herziening van de satelliet- en kabelrichtlijn ·Voorstel betreffende de uitoefening van het auteursrecht en de naburige rechten in bepaalde onlinediensten van omroeporganisaties (verordening)	2015/2016 ·Goedgekeurd door COM op 14 september 2016 Prioritair initiatief inzake de gezamenlijke verklaring van de drie instellingen over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017
Wetgevingsvoorstellen ter vermindering van de administratieve lasten die voor bedrijven voortvloeien uit het bestaan van verschillende btw-regelingen ·Btw op elektronische handel — pakket voorstellen tot wijziging van de Richtlijnen 2006/112/EG en 2009/132/EG van de Raad (grensoverschrijdende e-handel en elektronische publicaties)	2016 ·Goedgekeurd door COM op 1 december 2016
II. Voorwaarden creëren die bevorderlijk zijn voor digitale netwerken en diensten
Wetgevingsvoorstellen tot hervorming van de huidige telecommunicatieregels ·Voorstel voor een besluit over het gebruik van de 470-790 MHz-frequentieband in de Unie ·Toetsing van de wholesaleroamingmarkten ·Europees telecomwetboek - herschikking; · BEREC-verordening ·Wetgevingsvoorstel ter bevordering van internettoegang in lokale gemeenschappen (Wi-Fi4EU) ·Mededeling over een actieplan voor 5G ·Mededeling Connectiviteit voor een competitieve digitale eengemaakte markt	2016 ·Goedgekeurd door de medewetgevers op 25 april 2017 treedt in 2017 in werking. ·Goedgekeurd door COM op 15 juni 2016 Het interinstitutionele proces wordt afgerond tijdens het voorzitterschap van Malta ·Goedgekeurd door COM op 14 september 2016 Prioritair initiatief inzake de gezamenlijke verklaring van de drie instellingen over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017 ·Goedgekeurd door COM op 14 september 2016 Prioritair initiatief inzake de gezamenlijke verklaring van de drie instellingen over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017 ·Goedgekeurd door COM op 14 september 2016 ·Goedgekeurd door COM op 14 september 2016 ·Goedgekeurd door COM op 14 september 2016
Herziening van de richtlijn audiovisuele mediadiensten ·Herziening van de richtlijn audiovisuele mediadiensten	2016 ·Goedgekeurd door COM op 25 mei 2016 Prioritair initiatief inzake de gezamenlijke verklaring van de drie instellingen over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017
Brede analyse van de rol van platforms op de markt, met inbegrip van illegale inhoud op internet ·Analyse door de Commissie van de rol van platforms op de markt, met inbegrip van illegale inhoud op internet	2015 ·Goedgekeurd door COM op 25 mei 2016
Herziening van de e-privacyrichtlijn ·Voorstel voor een e-privacyverordening	2016 ·Goedgekeurd door COM op 10 januari 2017 Prioritair initiatief inzake de gezamenlijke verklaring van de drie instellingen over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017
Instelling van een contractueel publiek-privaat partnerschap inzake cyberveiligheid ·Besluit van de Commissie (C 2016/4400) betreffende de ondertekening van een overeenkomst inzake een publiek-privaat partnerschap voor cyberveiligheid tussen de EU en de organisaties van belanghebbenden ·Mededeling over de versterking van het Europese cyberweerbaarheidssysteem en bevordering van een concurrerende en innovatieve cyberbeveiligingssector	2016 ·Goedgekeurd door COM op 5 juli 2016 ·Goedgekeurd door COM op 5 juli 2016
III. Maximaal groeipotentieel voor de digitale economie
Initiatieven inzake eigendom van gegevens, het vrije verkeer van gegevens (bv. tussen cloudaanbieders) en een Europese cloud ·Mededeling over een Europees cloudinitiatief ·Mededeling “Bouwen aan een Europese data-economie”	2016 ·Goedgekeurd door COM op 19 april 2016 ·Goedgekeurd door COM op 10 januari 2017
Plan voor prioritaire ICT-normen en uitbreiding van het Europese interoperabiliteitskader voor overheidsdienstverlening ·Mededeling - "De digitalisering van het Europese bedrijfsleven - De voordelen van een digitale eengemaakte markt ten volle benutten" ·Prioriteiten op het gebied van ICT-normalisatie voor de digitale eengemaakte markt ·Herziening van het Europees interoperabiliteitskader	2015 ·Goedgekeurd door COM op 19 april 2016 ·Goedgekeurd door COM op 19 april 2016 ·Goedgekeurd door COM op 23 maart 2017
Nieuw actieplan voor e-overheid, met een initiatief voor het beginsel dat informatie slechts eenmaal moet worden verstrekt en een initiatief voor de koppeling van handelsregisters ·EU-actieplan inzake e-overheid 2016-2020 - Voor een snellere digitalisering van overheidsdiensten ·Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot oprichting van één digitale toegangspoort voor het verstrekken van informatie, procedures, hulp- en probleemoplossingsdiensten en tot wijziging van Verordening (EU) nr. 1024/2012	2016 ·Goedgekeurd door COM op 19 april 2016 2017 ·Goedgekeurd door COM op 2 mei 2017