MEDEDELING VAN DE COMMISSIE Samenwerking op milieugebied tussen de EU en Rusland

INHOUDSOPGAVE

Samenvatting

Inleiding

1. De voordelen van milieumaatregelen ten gunste van Rusland

2. De toestand van het milieu in Rusland

3. De economische context

4. Bestaande raamwerken voor samenwerking op milieugebied

5. Versterking van de dialoog: kerndoelstellingen

5.1. Doelstellingen

5.2. Instrumenten

6. Voorstel voor een gezamenlijke agenda

7. Voorstellen betreffende het verloop van het overleg

8. Conclusie en vervolgmaatregelen

BIJLAGE : MILIEUBIJSTAND VAN DE EU AAN RUSLAND

Samenvatting

Op de zevende Rusland-EU-top, die op 17 mei 2001 plaatsvond, hebben beide partijen nogmaals bevestigd dat zij vastbesloten zijn hun strategisch partnerschap op lange termijn te versterken teneinde op basis van gemeenschappelijke waarden een gunstig klimaat te scheppen voor economische groei en welvaart, sociale ontwikkeling, een schoon milieu en versterkte veiligheid en stabiliteit in Europa. Er werd nogmaals gewezen op het grote belang dat beide partijen hechten aan een verdieping van de samenwerking op milieugebied. Op de achtste top, op 3 oktober 2001, werden deze doelstellingen bekrachtigd.

In deze mededeling zet de Commissie haar ideeën en voorstellen met het oog op het realiseren van deze doelstelling uiteen. In de mededeling wordt rekening gehouden met de bestaande milieusamenwerking in het kader van de partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst (PSO) tussen de EU en Rusland, die in 1997 in werking is getreden, alsook andere politieke samenwerkingsverbanden. De Commissie betoogt dat de tijd rijp is voor een geïntensiveerde en beter gecoördineerde bilaterale dialoog over milieuvraagstukken in het kader van de PSO, met een gemeenschappelijke strategische agenda en geconsolideerde procedures. De mededeling bouwt voort op de ideeën die werden ontvouwd in de mededeling over milieusamenwerking tussen de EU en Rusland die in mei 2001 aan de Commissie, in college bijeen, werd voorgelegd (SEC(2001)723). Met name wordt het belang benadrukt van een koppeling tussen ecologische, economische en sociale doelstellingen bij de totstandbrenging van een duurzame gemeenschappelijke Europese economische ruimte.

Inleiding

De EU-strategie voor duurzame ontwikkeling, "Een duurzaam Europa voor een betere wereld", die door de Europese Raad van Göteborg in juni 2001 werd bekrachtigd, bevat een langetermijnvisie die gebaseerd is op het inzicht dat economische groei het fundament moet zijn voor sociale vooruitgang en respect voor het milieu, dat economische prestaties moeten stoelen op een sociaal beleid, en dat het milieubeleid kosteneffectief dient te zijn. Het document onderstreept de cruciale rol die de EU speelt bij het tot stand brengen van duurzame ontwikkeling, zowel in Europa als wereldwijd. Er wordt gewezen op factoren die een ernstige bedreiging vormen voor duurzame ontwikkeling, zoals het mondiale opwarmingsproces, risico's voor de volksgezondheid, biodiversiteitsverlies en bodemerosie, verkeerscongestie, vergrijzing van de bevolking, armoede en sociale uitsluiting. Veel van deze vraagstukken vereisen actie op internationaal niveau. In de strategie worden de geïndustrialiseerde landen opgeroepen om samen met de EU het voortouw te nemen bij het aangaan van deze uitdagingen. Benadrukt wordt dat het EU-beleid - zowel intern als extern - gericht moet zijn op actieve ondersteuning van de inspanningen van andere landen om een duurzamer ontwikkelingspatroon tot stand te brengen.

De EU-strategie voor duurzame ontwikkeling vormt een onderdeel van de voorbereidingen op de wereldtop over duurzame ontwikkeling die in 2002 te Johannesburg wordt gehouden. Ter voorbereiding van deze wereldtop heeft de EU Rusland en haar andere Europese partners uitgenodigd om de dialoog te intensiveren en zich ook metterdaad extra in te spannen om:

* de natuurlijke rijkdommen die het fundament vormen van economische en sociale ontwikkeling te beschermen;

* te zorgen voor integratie van milieubescherming en armoedebestrijding;

* het mondialiseringsproces te benutten ter bevordering van duurzame ontwikkeling;

* goede governance en participatie te bevorderen.

Met het oog op de nagestreefde duurzaamheid in Europa en wereldwijd neemt het belang van het samenwerkinge verband van de EU met Rusland alleen maar toe, en dit zowel uit milieuoogpunt als uit economisch perspectief. De noodzaak van milieusamenwerking zal nog groter worden naarmate de EU zich naar het oosten uitbreidt en de economische omschakeling in Midden- en Oost-Europa en Rusland haar beloop kent.

De EU en Rusland zien zich geconfronteerd met een hele reeks gemeenschappelijke mondiale, regionale en grensoverschrijdende milieuvraagstukken zoals:

* energieverspilling en klimaatverandering;

* risico's voor de menselijke gezondheid door water- en luchtverontreiniging;

* uitputting van de natuurlijke hulpbronnen en beheer van afvalstoffen, met inbegrip van radioactief afval;

* verlies van natuurlijke ecosystemen en biodiversiteit;

* verontreiniging van de Oostzee, de Barentszzee, de Kaspische Zee en de Zwarte Zee.

Bovendien heeft de EU zich ertoe verbonden Rusland te helpen in zijn inspanningen om de milieuproblemen die een erfenis zijn uit het verleden, te overwinnen en het enorme areaal aan ongerepte natuur waarover het land beschikt, te bewaren.

1. De voordelen van milieumaatregelen ten gunste van Rusland

Vooruitgang op milieugebied is op zich van groot belang, maar milieumaatregelen leveren daarnaast ook aanzienlijke economische en maatschappelijke voordelen op. Een doeltreffend milieubeleid en dito normen

* dragen bij tot economische efficiëntie en verhogen de productiviteit, bijvoorbeeld doordat schonere en modernere technologieën en beheerstechnieken worden toegepast;

* vergemakkelijken de toegang van exportproducten tot buitenlandse markten en verbeteren het klimaat voor buitenlandse investeringen;

* leveren economische voordelen op door het beperken van verspilling van energie, water en grondstoffen;

* verminderen de uitgaven voor toekomstige schoonmaakoperaties en het risico van ongevallen en met het leefmilieu samenhangende ziekten, die de oorzaak zijn van menselijke ellende, verstoringen van het omschakelingsproces en productiviteitsverliezen.

Dit kan worden geïllustreerd aan de hand van drie voorbeelden op gebieden die voor Rusland van groot belang zijn:

* Energie: er vallen enorme economische en milieuvoordelen te behalen door grotere energie-efficiëntie, energiebesparing en een efficiëntere productie en distributie van energie, met inbegrip van de bestrijding van lekkage uit pijpleidingen. Door verbetering van de energie-efficiëntie kan een besparing worden gerealiseerd die bijna overeenkomt met de totale Russische aardgasproductie. Het gaat om een enorme hoeveelheid broeikasgassen waarvan de uitstoot kan worden vermeden, hetgeen een bijdrage zou vormen tot de bestrijding van klimaatverandering. Ook bodemverontreiniging ten gevolge van lekkage van olie is een groot probleem, net als het risico van accidentele lozingen bij olietransport over zee. Inefficiënte energiedistributie heeft ook een sociale kostprijs, bijvoorbeeld door verstoringen van de energiebevoorrading in de winter.

* Water: de beschikbaarheid van water is van vitaal belang voor leven en gezondheid van de bevolking en de ecosystemen, maar is tevens een fundamentele voorwaarde voor een succesvolle economische ontwikkeling. Talloze takken van industrie, landbouw, toerisme en visserij zijn afhankelijk van een doeltreffende voorziening met schoon water. Ondoeltreffende doorberekening van de kosten van waterdiensten legt een zware last op de openbare financiën en maakt het onmogelijk om de financiële middelen te genereren die onontbeerlijk zijn voor het laten functioneren, onderhouden, moderniseren en uitbreiden van de infrastructuur. Door verontreiniging te vermijden wordt ook de behoefte aan dure afvalwaterzuivering verminderd.

* Handel en investeringen: toegang tot de wereldmarkt veronderstelt dat goederen en diensten worden geproduceerd die beantwoorden aan de mondiale normen - waaronder zeker ook milieunormen - en dat de consument de garantie wordt geboden dat die normen strikt worden gehandhaafd. In Ruslands economisch programma wordt de nadruk gelegd op het belang van het scheppen van gunstige voorwaarden voor het aantrekken van buitenlandse investeringen. Investeerders willen risico's en onzekerheden zoveel mogelijk beperken. Zij willen een doorzichtig en stabiel regelgevingskader en een doeltreffend toezicht op de toepassing daarvan, zodat er geen discussie kan bestaan over de reikwijdte van hun eigen verantwoordelijkheden op milieugebied.

2. De toestand van het milieu in Rusland

Benadrukt moet worden dat Rusland in vele opzichten een aanzienlijke positieve nettobijdrage levert tot de milieukwaliteit op Europees en wereldniveau. De economische activiteiten hebben 65 % van het Russische grondgebied ongemoeid gelaten en een enorme oppervlakte is zo goed als gespaard gebleven van verstoring door de mens. Rusland beschikt over 20 % van de mondiale waterreserves en 22 % van het mondiale bosareaal. Het behoud van deze kolossale milieutroeven is een taak van het allergrootste belang.

Rusland kampt echter ook met immense milieuproblemen. Officiële Russische bronnen beschrijven de toestand van het milieu in representatieve dichtbevolkte stedelijke en industriële gebieden (10-15 % van de oppervlakte van het land) als "verontrustend":

* In vele steden is de openbare watervoorziening onbetrouwbaar, waardoor het gevaar dreigt van waterverontreiniging en met name ernstige verontreiniging door zware metalen. Eenderde van alle waterleidingen en 17 % van de riolen moet dringend worden vervangen. De hoeveelheid afval overtreft de capaciteit van het rioleringssysteem met 60 %.

* In Moskou en andere steden zijn de systemen voor de verwerking van industrieel en huishoudelijk afval ontoereikend. Er heeft zich reeds 1,8 miljard ton giftig afval opgestapeld, en deze hoeveelheid neemt jaarlijkse nog met 108 miljoen ton toe.

* De emissies van bedrijven en voertuigen veroorzaken in vele steden ernstige lucht verontreiniging.

De volksgezondheidssituatie in Rusland baart grote zorgen. Ziekten en vergiftiging door zware metalen en andere giftige stoffen dragen in aanzienlijke mate bij tot de afname van de levensverwachting, die voor mannen momenteel slechts 58 jaar bedraagt. Als de huidige trends aanhouden, zal de bevolkingsomvang afnemen van 145 miljoen nu naar 135 miljoen in 2015 en 100 miljoen in 2050.

De toestand van het land is slecht en in bepaalde gebieden zelfs kritiek als gevolg van bodemerosie, afname van het humusgehalte, verwoestijning en overstromingen, verzilting en nitrificatie, en verontreiniging door bestrijdingsmiddelen, zware metalen en radionucliden [1].

[1] Landenprofiel van de Russische Federatie, opgesteld ten behoeve van de VN-Commissie voor duurzame ontwikkeling, 1997.

De mogelijkheden om energie te besparen zijn enorm. Naar schatting kan door een verbetering van de energie-efficiëntie 400 miljoen toe worden uitgespaard (ter vergelijking: de jaarlijkse aardgasproductie bedraagt 490 miljoen toe). De olieproducenten in Rusland laten jaarlijks circa 20 miljoen ton olie weglekken (5 % van de totale geproduceerde hoeveelheid). De totale hoeveelheid ruwe olie die bij de ramp met de Exxon Valdez in 1989 in de wateren van Alaska is weggevloeid, vertegenwoordigt minder dan wat op één dag op het Russische platteland weglekt.

Veel van deze problemen hebben een grensoverschrijdende of zelfs mondiale dimensie. Rusland vertegenwoordigt 1 % van het mondiale bbp, maar 7 % van de mondiale uitstoot van kooldioxide. Ter vermindering van de verontreiniging van de Oostzee, de Kaspische Zee en de Zwarte Zee is gezamenlijke actie van de EU en Rusland vereist. Ook voor de beheersing van luchtverontreiniging, chemische stoffen en gevaarlijke afvalstoffen met inbegrip van verbruikte splijtstof en radioactief afval is nauwere samenwerking nodig; daaraan zijn trouwens voor beide partijen belangrijke voordelen verbonden. Zo worden in een recente studie de voordelen die voor niet-EU-landen (met name Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne) voortvloeien uit de maatregelen die de kandidaat-lidstaten treffen om aan de eisen van de EU-richtlijnen te voldoen, op ten minste 9,5 miljard euro per jaar geraamd [2].

[2] ECOTEC et al., "Benefits of Compliance with EU environmental acquis for the candidate countries".

3. De economische context

Na een decennium van bijna ononderbroken economisch verval is Ruslands bbp in 1999 met 3,5 % en in 2000 met meer dan 8 % toegenomen. In dezelfde periode is het industriële productiecijfer met circa 17 % gestegen. Wel laat het zich aanzien dat het groeicijfer vanaf 2001 weer zal afnemen, en voorspellen de meeste scenario's een toename van het bbp met 5 à 6 %. De economische achteruitgang heeft geleid tot een vermindering van de verontreiniging, maar men kan ervan uitgaan dat die weer zal toenemen naarmate de economie tot ontplooiing komt.

Het reëel vrij besteedbaar inkomen is in 2000 met 9 % toegenomen. Toch moet 35 % van de bevolking (50 miljoen mensen) het stellen met minder dan het bestaansminimum van 50 euro per maand. Het gemiddelde nominale maandloon bedroeg medio 2001 slechts 130 euro. Daardoor zijn de mogelijkheden om de kosten van milieudiensten op de gebruikers van die diensten te verhalen, beperkt.

De nationale begroting is weliswaar in evenwicht voor 2001 en 2002 (ontwerp-begroting) maar staat onder zware druk, met name door de aflossing van de buitenlandse schuld, die circa eenderde van de verwachte begrotingsontvangsten voor 2001 zal opslorpen. Daardoor is de bestedingsruimte voor milieubeleid, institutionele opbouw en handhaving van de milieuwetgeving beperkt. Reeds meerdere jaren wordt voor leningen ter financiering van milieuprojecten geen staatsgarantie meer verleend.

Het niveau van openbare en particuliere investeringen heeft een kritisch dieptepunt bereikt. Zowel op het stuk van de technologie als op dat van het management is grootschalige modernisering noodzakelijk, niet het minst op milieugebied - en een groot deel daarvan zal uit het buitenland moeten komen. De directe buitenlandse investeringen ("Foreign Direct Investment", FDI) in Rusland zijn echter erg gering in vergelijking met andere economieën in opkomst. Tussen 1991 en 1999 bedroegen de directe buitenlandse investeringen in Rusland circa 23 miljard euro, in vergelijking bijvoorbeeld met 36 miljard in Polen en 340 miljard in China.

De EU is veruit Ruslands belangrijkste handelspartner en neemt ongeveer eenderde van de Russische invoer en uitvoer voor haar rekening. Dat cijfer zou kunnen oplopen tot 50 % na de uitbreiding van de EU. Rusland heeft een groot handelsoverschot met de EU. De Russische energieleveranties zijn voor beide partijen buitengewoon belangrijk. 53 % van de Russische olie-export en 62 % van de aardgasexport zijn bestemd voor de EU. Dat vertegenwoordigt 16 % van het olie- en 19 % van het gasverbruik in de Unie. De uitbreiding van de handelsbetrekkingen kan voor aanspuren tot de harmonisatie van milieunormen.

De algemene conclusie is dat het economische kader waarbinnen Rusland zijn milieu prestaties moet zien te verbeteren, precair blijft. Toch zullen de kansen voor vooruitgang op milieugebied in Rusland blijven toenemen - althans indien de recente verbetering van de algemene macro- en micro-economische situatie, inclusief de momenteel doorgevoerde hervorming van natuurlijke monopolies, aanhoudt - en zulks met name op de volgende terreinen:

* investeringen van IFI's/donoren in demonstratieprojecten met betrekking tot water en andere openbare diensten, energie-efficiëntie en vermindering van de uitstoot van broeikasgassen via de tenuitvoerlegging van het Protocol van Kyoto;

* vernieuwing van de infrastructuur en verbetering van het milieubeheer, met name in sectoren die aantrekkelijk zijn voor binnenlandse en buitenlandse investeerders en die actief zijn op de internationale markt;

* economische instrumenten en verbeterde kostendekkendheid.

4. Bestaande raamwerken voor samenwerking op milieugebied

In de gemeenschappelijke strategie van de EU voor Rusland die door de staatshoofden en regeringsleiders van de EU op de top van Keulen in juni 1999 werd vastgesteld, staat onder de kop 'Gemeenschappelijke uitdagingen op het Europese continent' het volgende te lezen: 'Het milieu is het gemeenschappelijk goed van de bevolking van Rusland en de Europese Unie. Een duurzaam gebruik van de natuurlijke hulpbronnen, het beheer van nucleair afval, en de bestrijding van vooral de grensoverschrijdende water- en luchtvervuiling, zijn in dit verband prioriteiten'.

Het milieu is als een prioritair actiegebied in het kader van de partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst (PSO) aangewezen. Het overleg terzake vindt plaats in het subcomité milieu, energie en nucleaire veiligheid van de PSO. Er is overeenstemming bereikt over een gemeenschappelijk werkprogramma voor de Russische Federatie, dat de volgende prioriteiten omvat:

* harmonisatie van milieunormen en milieuwetgeving;

* grensoverschrijdende en regionale initiatieven (bijvoorbeeld met betrekking tot de Zwarte Zee en de Oostzee);

* bevordering van milieugerichte investeringen in Rusland;

* harmonisatie van de milieueffect beoordelings procedures;

* samenwerking inzake bewaking en rapportage met betrekking tot het milieu;

* klimaatverandering - beperking van de uitstoot van broeikasgassen;

* veiligheid van nucleaire installaties en beheer van radioactief afval;

* horizontale aspecten zoals bewustmaking van het brede publiek, integratie van de milieudimensie in andere sectoren en opbouw van de institutionele capaciteit.

Op de EU-Rusland-top van mei 2001 werd afgesproken om in het kader van de PSO een gezamenlijke stuurgroep op hoog niveau in te stellen teneinde het concept van een gemeenschappelijke Europese Economische Ruimte nader uit te werken. De besprekingen over de lijst van gebieden waarop dit initiatief betrekking zou kunnen hebben, zijn nog lopend. Een eerste vergadering van de stuurgroep op hoog niveau, die door Commissaris Patten en vice-premier Khristenko gezamenlijk zal worden voorgezeten, is gepland voor eind 2001.

Milieu en energie-efficiëntie vormden één van de vier thema's die door deskundigen werden onderzocht tijdens de voorbereidende fase van de energiedialoog tussen de EU en Rusland. Deze dialoog werd op gang gebracht op de EU-Rusland-top van Parijs in oktober 2000, met de bedoeling in het kader van de PSO een energiepartnerschap tussen de EU en Rusland tot stand te helpen brengen. Om een snelle concretisering van dit initiatief mogelijk te maken heeft de Russische president Putin vice-premier Khristenko als woordvoerder namens Rusland aangewezen, en Commissievoorzitter Prodi insgelijks de heer Lamoureux, directeur-generaal van het DG Energie en Vervoer.

Deze dialoog biedt een kader waarbinnen alle vraagstukken van gemeenschappelijk belang in de energiesector gezamenlijk kunnen worden onderzocht en bediscussieerd. Daaronder vallen bijvoorbeeld samenwerking op het stuk van energiebesparing, rationalisatie van de productie- en transportinfrastructuur, de mogelijkheden voor Europese investeringen en de relaties tussen energieproducerende en energieafnemende landen. De algemene doelstelling is een verbetering van de energierelaties, waarbij tegelijk wordt gegarandeerd dat het op openstelling en integratie van de energiemarkten gericht beleid wordt voortgezet. In dit proces speelt de Commissie hoofdzakelijk een bemiddelende rol: het gaat erom, betere kansen te bieden voor investeringen in de Russische energiesector teneinde de infrastructuur in Rusland te moderniseren, energie-efficiënte en milieuvriendelijke technologieën te bevorderen en energiebesparingen te stimuleren.

In haar mededeling over de energiedialoog tussen de EU en Rusland (SEC(2001) 712/5), die op 15 mei 2001 werd gepresenteerd, geeft de Commissie een overzicht van de tot dusver geboekte vooruitgang.

Op basis van de vier rapporten die in juni 2001 door de deskundigen werden ingediend, werd door de twee woordvoerders een gemeenschappelijk syntheserapport opgesteld, dat aan de EU-Rusland-top van Brussel (oktober 2001) werd voorgelegd. In dit rapport wordt enerzijds een reeks gebieden opgesomd waar op korte termijn vooruitgang kan worden geboekt, en wordt anderzijds een aantal belangrijke vraagstukken aan de orde gesteld die nadere verkennende contacten en technisch voorbereidingswerk vereisen alvorens verdere vooruitgang mogelijk is.

De EU-bijstand aan Rusland vindt vooral plaats via het Tacis-programma. Momenteel is "milieu" niet een van de drie officiële prioriteiten van het nationale Tacis-programma voor Rusland. Niettemin worden diverse projecten gesteund die ook voordelen hebben voor het milieu (zo wordt bijvoorbeeld in het nationaal indicatief programma voor Rusland voor 2002-2003 de medefinanciering overwogen van investeringen in gemeentelijke nutsvoorzieningen, met name afvalwaterzuivering in Sint-Petersburg). Voorts worden in het kader van andere Tacis-programma's, met name de regionale en grensoverschrijdende programma's, milieuprojecten gesteund waarbij ook Rusland betrokken is (zie de bijlage, waar een overzicht wordt geboden van de milieubijstand die de EU Rusland via Tacis en andere programma's biedt).

De Commissie werkt ook samen met de EIB, de IFI's en donoren om milieugerichte investeringen in Rusland te bevorderen. Conform de conclusies van de Europese Raad van Stockholm van maart 2001 zal de Gemeenschap zich garant stellen voor leningen die de Europese Investeringbank (EIB) zal verlenen voor specifieke milieuprojecten in het Russische deel van het Oostzeegebied, met name in Sint-Petersburg en Kaliningrad. Deze leningen zullen door de EIB per geval worden geëvalueerd; zij moeten voor de EU van aanzienlijke interesse zijn; er zal een indicatieve bovengrens van 100 miljoen euro gelden; en Rusland dient zijn internationale financiële verplichtingen na te komen, met inbegrip van die ten aanzien van de Club van Parijs. De EIB zal met andere IFI's samenwerken en voor gezamenlijke financiering zorgen via het milieupartnerschap voor de noordelijke dimensie (NDEP), dat een kader vormt voor het vaststellen van prioriteiten door de Commissie, de bilaterale en multilaterale donoren, de IFI's en Rusland.

Rusland is voor de EU ook een cruciale partner in multilaterale milieuovereenkomsten en internationale fora en initiatieven die in het leven zijn geroepen om het hoofd te bieden aan gemeenschappelijke uitdagingen op milieugebied. Het gaat onder meer om:

* het VN-Raamverdrag inzake klimaatverandering en het Protocol van Kyoto;

* het Verdrag inzake biologische diversiteit;

* het "Environment for Europe"-proces en de regionale VN/ECE-overeenkomsten;

* de "noordelijke dimensie", met inbegrip van het NDEP;

* het multilateraal nucleair en milieuprogramma voor Rusland (MNEPR)

* de verdragen betreffende regionale zeeën: de Oostzee (Verdrag van Helsinki), de Zwarte Zee (Verdrag van Boekarest) en de Atlantische Oceaan (OSPAR-verdrag), alsook regionale visserijorganisaties in de Oostzee en het noordoostelijke deel van de Atlantische Oceaan.

5. Versterking van de dialoog: kerndoelstellingen

5.1. Doelstellingen

Er is nog heel wat ruimte voor verbetering van de milieudialoog met Rusland. Hoewel talrijke waardevolle initiatieven met betrekking tot specifieke aspecten het licht hebben gezien, heeft dit nog niet geresulteerd in een diepgaande, strategische dialoog. De bestaande structuren bieden weliswaar voldoende gelegenheid om een dergelijke dialoog te ontwikkelen, maar er is duidelijk behoefte aan een politiek engagement om de mogelijkheden daarvan ten volle te benutten. Het is van cruciaal belang om de belangrijkste medespelers aan beide kanten bij deze dialoog te betrekken, aangezien de bevoegdheid voor kwesties die relevant zijn voor het milieu zowel bij de Russische overheid als bij de Europese Commissie over een groot aantal diensten is verspreid.

Het allereerste doel dient daarom te zijn, tussen de EU en Rusland een allesomvattende en beter gestroomlijnde dialoog over vraagstukken op het stuk van milieu en duurzame ontwikkeling tot stand te brengen. Daarbij dienen de inspanningen te worden geconcentreerd op een gemeenschappelijke agenda die de gebieden omvat waar milieumaatregelen de grootste bijdrage tot de economische hervormingen in Rusland kunnen leveren, en vice versa.

5.2. Instrumenten

De bestaande structuren moeten worden aangepast om een versterking van de dialoog te vergemakkelijken. Zij moeten:

* een plaats krijgen binnen de PSO-structuur;

* een permanent karakter hebben, zodat de continuïteit tussen de jaarlijkse of halfjaarlijkse vergaderingen van het PSO-subcomité wordt verzekerd;

* soepel zijn en in staat om in te spelen op actuele ontwikkelingen, teneinde een discussie ten gronde over het hele spectrum van kwesties die momenteel voor beide partijen van belang zijn, mogelijk te maken;

* doelmatig worden gecoördineerd, op zodanige wijze dat alle betrokken ministeries en instanties aan Russische kant en alle betrokken directoraten-generaal aan de kant van de Commissie erbij worden betrokken. Dit is namelijk een vereiste om te garanderen dat het milieuaspect daadwerkelijk in de andere sectoren van het beleid wordt geïntegreerd. Gezien de nadruk die komt te liggen op de raakpunten met economische kwesties, is het voorts van essentieel belang dat de Russische ministeries die bevoegd zijn voor economische hervormingen als volwaardige partners bij de dialoog worden betrokken;

* van beide kanten voldoende personele en financiële middelen ter beschikking krijgen om doeltreffend te kunnen functioneren.

6. Voorstel voor een gezamenlijke agenda

Het afgesproken gezamenlijk werkprogramma in het kader van de PSO blijft geldig en de tenuitvoerlegging ervan moet via de versterkte dialoog worden voortgezet. Wel is het zo dat dit gezamenlijk werkprogramma in 1999 werd uitgewerkt tussen DG Milieu en het voormalige Staatscomité voor milieubescherming; sedertdien hebben zowel in Rusland als in de EU belangrijke organisatorische en beleidsmatige ontwikkelingen plaatsgevonden. Daarom moeten afspraken worden gemaakt over een bredere strategische agenda die met deze wijzigingen rekening houdt.

Een belangrijk vertrekpunt vormen Ruslands doelstellingen inzake milieubeleid en beheer van hulpbronnen, zoals die worden uiteengezet in het Economisch ontwikkelingsprogramma voor de Russische Federatie op middellange termijn (2002-2004):

* behoud van de stabiliteit en instandhouding van een duurzaam evenwicht in ecosystemen met een regionale en landelijke verspreiding, als bijdrage tot het mondiaal ecologisch evenwicht;

* totstandbrenging van gunstige ecologische voorwaarden ter verbetering van het menselijk leefmilieu;

* vestiging van een milieuvriendelijke economie teneinde negatieve effecten op het milieu te beperken en te garanderen dat energie en natuurlijke hulpbronnen efficiënt worden gebruikt;

* handhaving van de algemene duurzaamheid van de biosfeer.

Prioritaire actiepunten voor de middellange termijn zijn onder meer:

* grondstoffen- en energiesparende technologieën, processen en producten;

* economische instrumenten, milieunormen, betere milieumonitoring en -inspecties, milieu effectbeoordelingen;

* bouw en modernisering van waterzuiveringsinstallaties, vermindering van de atmosferische uitstoot;

* toepassing van het beginsel dat de vervuiler betaalt, met inbegrip van internalisering van de milieukosten door belastingen op verontreiniging;

* nieuwe financiële mechanismen om investeringen te bevorderen; begrotingsaspecten; verbetering van het milieubeleid om buitenlandse investeringen aan te trekken;

* structurele aanpassingen in de meest vervuilende sectoren van de industrie;

* een actieve rol in internationale processen.

Deze doelstellingen en prioriteiten zullen de krachtlijnen vormen van Ruslands strategie inzake duurzame ontwikkeling, die momenteel wordt voorbereid.

De gemeenschappelijke strategische agenda dient eveneens een afspiegeling te zijn van de prioriteiten en doelstellingen van de EU zoals die werden omschreven in de EU-strategie "Een duurzaam Europa voor een betere wereld", met name:

* bestrijding van klimaatverandering en toenemend gebruik van schone energie;

* een kordate aanpak van bedreigingen voor de volksgezondheid;

* een meer verantwoord beheer van de natuurlijke rijkdommen;

* verbetering van vervoersystemen en ruimtelijke ordening;

* bestrijding van armoede en sociale uitsluiting;

* maatregelen om het hoofd te bieden aan de economische en sociale gevolgen van de vergrijzing.

Het zesde milieuactieprogramma van de EU, "Milieu 2010: onze toekomst, onze keuze", noemt vier prioritaire gebieden: klimaatverandering, natuur en biodiversiteit, milieu en gezondheid, en natuurlijke hulpbronnen en water, alsook vijf belangrijke krachtlijnen van het beleid die ook in dit verband van toepassing zijn:

* garanderen dat de bestaande milieuwetgeving wordt toegepast;

* de zorg voor het milieu integreren in alle relevante takken van het beleid;

* intensief samenwerken met het bedrijfsleven en de consumenten om oplossingen uit te werken;

* zorgen voor betere en beter toegankelijke milieu-informatie voor de burger;

* een milieubewustere attitude ten aanzien van het gebruik van het land stimuleren.

In het licht van de door beide partijen naar voren gebrachte prioriteiten wordt voorgesteld om de versterkte dialoog toe te spitsen op de volgende gebieden:

Doeltreffend energiegebruik en bestrijding van klimaatverandering: meer efficiëntie bij de opwekking, distributie en toepassing van energie vormt de sleutel tot een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen; bovendien zijn hieraan belangrijke economische voordelen verbonden. Op de slotzitting van de in november 2001 te Marrakesh gehouden 7e Conferentie der Partijen (COP7) bij het VN-Raamverdrag inzake klimaatverandering (UNFCCC) heeft de Russische Federatie beklemtoond dat de geboekte resultaten de weg hebben vrijgemaakt voor de bekrachtiging van het Protocol van Kyoto door alle landen, met inbegrip van Rusland. De EU en Rusland hebben een gemeenschappelijk belang bij de uitvoering van het UNFCCC en het Protocol van Kyoto. Verdere samenwerking inzake klimaatverandering in het kader van de partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst moet gericht zijn op het maximaliseren van de synergieën met de energiedialoog tussen de EU en Rusland, die het aantrekken van investeringen in de Russische energiesector alsook een verbeterde energie-efficiëntie beoogt. In dit verband moet de energiedialoog tussen de EU en Rusland ook de totstandkoming van "Joint Implementation"-projecten in Rusland vergemakkelijken. In het kader van de versterkte dialoog moet ook worden onderzocht of concrete gezamenlijke acties kunnen worden ondernomen om de in het kader van het UNFCCC en het Protocol van Kyoto aangegane verplichtingen na te komen. Dit kan onder meer capaciteitsopbouw inzake monitoring van broeikasgassen en rapportage omvatten. Een en ander moet een snelle bekrachtiging van het Protocol van Kyoto door Rusland en de EU mogelijk maken en de EU en Rusland in staat stellen zich van de Kyoto-mechanismen, en met name de handel in emissierechten en "Joint Implementation", te bedienen. Te dien einde moeten de bestaande financierings instrumenten en mechanismen voor technische bijstand van de EU worden versterkt, zulks in samenwerking met de IFI's.

Verbetering van de volksgezondheid: via maatregelen op milieugebied kan heel veel worden gedaan om gezondheidsrisico's, met name voor kwetsbare bevolkingsgroepen zoals kinderen en armen, te verminderen. Een buitengewoon urgente prioriteit vormt bijvoorbeeld het waterbevoorradingssysteem, waarvan de situatie in vele delen van Rusland kritiek is. Maatregelen om beheer en onderhoud van het systeem te verbeteren, de financiering ervan op een nieuwe leest te schoeien en de risico's voor de volksgezondheid te beperken, zijn onontbeerlijk. Bij het overleg hierover moet worden uitgegaan van bestaande initiatieven (bijvoorbeeld de conferentie van Almaty van ministers van Milieu en Economische Zaken in 2000) en projecten (afvalwaterzuivering in Sint-Petersburg), maar daarnaast moet een nieuwe gemeenschappelijk agenda worden uitgewerkt, inzonderheid op het gebied van luchtkwaliteit.

Verbetering van de efficiëntie van het hulpbronnengebruik: handel, investeringen, vernieuwing van de industriële infrastructuur en afvalbeheer: ook dit is een gebied waar economische en milieubelangen samenvallen. De samenwerking moet worden toegespitst op de bevordering van het internaliseren van de milieukosten door verminderde subsidiëring, verbetering van de kostendekkendheid en intensievere toepassing van economische instrumenten, en voorts bevordering van de toepassing van het beginsel dat de vervuiler betaalt. De hieraan verbonden voordelen zijn: een doeltreffender gebruik van infrastructuur, energie en natuurlijke hulpbronnen, het genereren van inkomsten ter verbetering van diensten en investeringen, en een meer efficiënte en krachtdadige handhaving van het milieubeleid.

De samenwerking moet voorts worden toegespitst op aspecten die samenhangen met de vervanging van verouderde industriële technologieën en processen en de verbetering van het milieubeheer in de bedrijven. Dit is met name van belang ten aanzien van het beheer van gevaarlijke afvalstoffen. Rusland ziet zich de komende jaren geconfronteerd met de ontzaglijke taak, de infrastructuur en installaties in alle sectoren van zijn economie te moderniseren. De vervanging van de oude, sterk verontreinigende technologieën zal echter niet alleen economische, maar ook belangrijke milieuvoordelen opleveren. Ook via verbeteringen van het milieubeheer in de bedrijven, waaraan weinig kosten zijn verbonden, kunnen de economische prestaties worden verbeterd.

Een zeer belangrijk vraagstuk in dit verband vormt het beheer van verbruikte splijtstof afkomstig van kerncentrales en kernonderzeeërs en radioactief afval. De ecologische bedreiging die de in het verleden in Noordwest-Rusland opgestapelde afvalstoffen vormen voor de Noordelijke IJszee is goed gedocumenteerd, maar er zijn andere gebieden waar zich niet minder ernstige problemen voordoen, bijvoorbeeld in de omgeving van de splijtstof opwerkingsfabriek te Mayak en de installaties van Krasnoyarsk en Tomsk.

Bij het overleg moet ook aandacht worden besteed aan de rol van verbeterde en geharmoniseerde milieunormen en het toezicht op de naleving daarvan, waardoor gunstigere voorwaarden voor handel en buitenlandse investeringen worden geschapen. Het lijkt wenselijk, de behandeling van deze kwesties te koppelen aan de groeiende samenwerking in het kader van de gemeenschappelijke Europese Economische Ruimte.

Andere kwesties: in het kader van de versterkte dialoog dienen ook diverse andere belangrijke samenwerkingsgebieden aan bod te komen:

* milieumonitoring: Rusland heeft het voortouw genomen in een gezamenlijk initiatief met het Europees milieuagentschap, dat gericht is op versterkte milieumonitoring en -rapportage op pan-Europees niveau. Bovendien is recentelijk overeengekomen om het Europese EG/ESA-initiatief inzake mondiale bewaking van de milieuveiligheid (GMES) aan een grondige analyse te onderwerpen teneinde de bestaande mogelijkheden tot samenwerking tussen de Russische Federatie, de Europese Unie en de Europese Ruimtevaartorganisatie te inventariseren;

* bewustmaking van het publiek en verstrekking van milieu-informatie;

* internationale samenwerking en uitvoering van multilaterale milieuovereenkomsten: hier dient aandacht te worden besteed aan de taakverdeling tussen de Russische federale en regionale autoriteiten, en moet werk worden gemaakt van een snelle vaststelling van het multilateraal nucleair en milieuprogramma voor Rusland (MNEPR);

* noordelijke dimensie en samenwerking met betrekking tot de Donau en de Zwarte Zee en de Kaspische Zee;

* duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen die voor beide partijen van belang zijn.

7. Voorstellen betreffende het verloop van het overleg

Het PSO-subcomité dient, als toezichtsinstantie van de versterkte dialoog, ten minste een keer per jaar bijeen te blijven komen. Deze vergaderingen moeten van Russische kant door een minister of onderminister en van de kant van de EU door een directeur-generaal of adjunct-directeur-generaal worden voorgezeten.

Overeenkomstig een Russisch voorstel wordt gesuggereerd een informele werkgroep in te stellen die op geregelde tijdstippen (2 of 3 keer per jaar) bijeenkomt om de gedachtewisseling voort te zetten tussen twee vergaderingen van het subcomité in. De voor het PSO-subcomité afgesproken procedures dienen ook te gelden voor deze werkgroep. Er kunnen op tijdelijke of semi-permanente basis vergaderingen van deskundigen worden georganiseerd voor de analyse van specifieke kwesties zoals klimaatverandering of de noordelijke dimensie. Dergelijke werkgroepen dienen bijeen te komen onder het gezamenlijk voorzitterschap van DG Milieu en het ministerie van Economische Ontwikkeling en Handel.

Van essentieel belang is dat op de vergaderingen een gecoördineerde input kan worden gegarandeerd van alle betrokken Russische ministeries/instanties en alle DG's. In het bijzonder moet worden gezorgd voor een betere koppeling met de andere beleidstakken waarover in het subcomité wordt gehandeld (energie en nucleaire veiligheid). Aan Russische kant dienen het ministerie van Economische Ontwikkeling en Handel, het ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen, RosGydroMet en het ministerie van Energie nauw bij het overleg te worden betrokken. Tot de belangrijkste gesprekspartners van de kant van de Unie behoren DG Milieu, DG Buitenlandse Betrekkingen (met inbegrip van de EC-delegatie in Moskou), DG Energie en Vervoer, DG Onderzoek, DG Regionaal Beleid en EuropeAid.

Willen deze fora doeltreffend kunnen functioneren, dan moet door beide partijen worden gezorgd voor de nodige middelen en voor een vertegenwoordiging op hoog bestuurlijk niveau.

Een van de eerste taken van de informele werkgroep zou erin kunnen bestaan, het gemeenschappelijk werkprogramma voor de Russische federatie dat door het PSO-subcomité voor milieu, energie en nucleaire veiligheid werd opgesteld, te actualiseren.

Naast de versterking van de bilaterale dialoog tussen de EU en Rusland moet aandacht worden besteed aan nieuwe benaderingen die de multilaterale samenwerking op milieugebied kunnen versterken.

Het Russische regionale milieucentrum, dat door de Europese Commissie en de Russische overheid wordt gesteund en waaraan ook andere belanghebbenden (NGO's, academische wereld en bedrijfsleven) participeren, kan in dit verband een belangrijke positieve rol spelen.

8. Conclusie en vervolgmaatregelen

De versterkte dialoog over vraagstukken betreffende het milieu en duurzame ontwikkeling vormt een essentieel onderdeel van het op gemeenschappelijke waarden gebaseerde strategisch partnerschap op lange termijn dat Rusland en de EU zijn aangegaan - een verbintenis die zij op een zevende topbijeenkomst in mei 2001 nogmaals hebben bekrachtigd.

Voorgesteld wordt, de in deze mededeling naar voren gebrachte ideeën en suggesties met de Russische partners nader uit te werken teneinde zo snel mogelijk een gemeenschappelijke agenda en procedures vast te stellen.

BIJLAGE : MILIEUBIJSTAND VAN DE EU AAN RUSLAND

Nationaal Tacis-programma - Russische Federatie

2000

* Harmonisatie van milieunormen (2 miljoen EUR)

1999

* Milieubewakingssystemen in Rusland (2,5 miljoen EUR)

* Ondersteuning van afvalbeheer in Rusland (2,4 miljoen EUR)

* Omschakeling van voormalige fabrieken van chemische wapens (3 miljoen EUR)

1998

* Steun aan het ministerie van Noodsituaties inzake preventie van ongevallen in industriële installaties (3 miljoen EUR)

* Advies aan het ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen inzake waterbeheer (2,5 miljoen EUR)

* Chemische wapens II (3,9 miljoen EUR)

1997

* Opleiding milieubeheer voor het Wolga-bekken - Ondersteuning van een programma van de Wereldbank (2,9 miljoen EUR)

* Verbetering van het systeem voor interventies bij bosbranden (1,95 miljoen EUR)

* Chemische wapens I (3,9 miljoen EUR)

1996

* Institutionele ondersteuning van het Staatscomité voor milieubescherming (2 miljoen EUR)

1995

* Baikal-meer - Ecologische informatie en bewustmaking van het publiek (0,5 miljoen EUR)

Energie- en milieuprojecten in het kader van Tacis - Rusland

* Milieugedragscode voor de aardolie-industrie (tot september 2000)

* Gereguleerde ontwikkeling van energiebronnen en milieubescherming in het Timan-Pechora-gebied (nog lopend)

Bijzondere actie Oostzeegebied 2000

* Kaliningrad - Afvalbeheer (2 miljoen EUR)

* Chudskoe-meer - Milieubeheer (2 miljoen EUR)

Grensoverschrijdend Tacis-programma

2000

* Renovatie van de afvalwaterzuiveringsinstallatie van Sortavala (4,5 miljoen EUR)

1998

* Waterkwaliteitsbeheer in Kaliningrad (2,4 miljoen EUR)

* Milieukwaliteitsbeheer voor de Patsojoki-rivier (1,4 miljoen EUR)

1997

* Beheer van beschermde gebieden in Karelië (3,5 miljoen EUR)

* Herstel van de zalmpopulatie in de Tuloma-rivier (1 miljoen EUR)

1996

* Watervoorziening en afvalwaterbeheer in Karelië (1,5 miljoen EUR)

Regionaal Tacis-programma (voor alle NOS)

2000

* Zwarte Zee - technische bijstand (3 miljoen EUR)

* Milieumonitoring-initiatief (1,5 miljoen EUR)

* Milieu-informatie, educatie en bewustmaking van het publiek (3 miljoen EUR)

1999

* Tenuitvoerlegging van milieubeleid en nationale milieuactieplannen, met de nadruk op water (3 miljoen EUR)

* Gezamenlijk beheer van rivieren - capaciteitsopbouw, grensoverschrijdende stroom gebieden (4 miljoen EUR)

1998

* Gezamenlijk milieuprogramma - voorbereiding van het project samen met de Wereldbank (5 miljoen EUR)

* Nieuwe regionale milieucentra - fase 3 - met inbegrip van een regionaal milieucentrum Rusland (3,1 miljoen EUR)

Sedert 1994 heeft Tacis via het Internationale Wetenschaps- en Technologiecentrum 19,5 miljoen EUR ter beschikking gesteld voor O&O-projecten op milieugebied.

Tacis-programma Kleine Projecten

2000

* Programma ter ondersteuning van gemeentelijke investeringen: institutionele en projectgerichte voorbereiding van IFI-projecten inzake water/riolering, stadsverwarming en afvalbeheer (4,5 miljoen EUR)

* Programma beleidsadviezen: advies op korte termijn over juridische en beleidskwesties ten behoeve van hoge besluitvormingsinstanties, met inbegrip van de tenuitvoerlegging van de PSO en milieubeleid (6,2 miljoen EUR)

Tacis Bistro

1999

* Tver-rivier - economisch instrument (97.000 EUR)

* Astrakhan - onderzoek gericht op de kweek van steuren (75.000 EUR)

* Chuvashia - recycling van gevaarlijke stoffen (98.000 EUR)

* Regio Moskou - vermindering en preventie van olieverontreiniging (99.000 EUR)

* Staatsdienst milieu-inspecties - opleiding (97.000 EUR)

* Regio Moskou - verbetering van het milieu op voormalige militaire terreinen (96.000 EUR)

* Noordelijke Kaukasus - verbetering van het milieu in een kuuroord (95.000 EUR)

Tacis-programma Nucleaire Veiligheid voor Rusland

Tacis verleent via dit programma ook steun voor de verbetering van de veiligheid van op het grondgebied van de Russische Federatie gelegen kerncentrales en andere civiele nucleaire installaties, met inbegrip van de infrastructuur voor het beheer van de brandstofcyclus en het kernafval.

DG Milieu heeft een aantal studies inzake radioactief afval in Noordwest-Rusland en in de omgeving van Mayak, Krasnoyarsk en Tomsk gefinancierd.

Life-programma derde landen (Sint-Petersburg, Kaliningrad)

1999

* Actieprogramma biodiversiteit (220.000 EUR)

* Lozingsbeperkingen uit hoofde van het Helcom-verdrag (141.000 EUR)

* Behoud van de wilde fauna en habitats, Leningrad (173.000 EUR)

* Milieu-audit Sint-Petersburg (220.000 EUR)

1998

* Inventarisatie- en monitoringsysteem voor bossen (210.000 EUR)

* Verontreiniging van de Oostzee door percolatiewater, Sint-Petersburg (201.000 EUR)