Biowetenschappen en biotechnologie

De EU bijstaan om op talrijke gebieden zoals de gezondheidszorg, de landbouw, de voeding, de industrie en het milieu ten volle gebruik te kunnen maken van de biowetenschappen en de biotechnologie zodat een duurzame, op kennis gebaseerde economie tot stand komt. Dat is de doelstelling van de verschillende besluiten die de laatste jaren door de Europese Commissie terzake werden goedgekeurd. De biowetenschappen en de biotechnologie zijn voor Europa een uitdaging, maar bieden anderzijds mogelijkheden die moeten worden benut. Om deze mogelijkheden te benutten wil de Europese Commissie een Europese strategie opzetten. Dit document bevat een samenvatting van de belangrijkste aspecten van deze strategie (definitie van het concept, uitdagingen, geplande acties, ethische aspecten, enz.).

BESLUIT

Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's - Biowetenschappen en biotechnologie - een strategie voor Europa [COM(2002) 27 def. - Publicatieblad C 55 van 2.3.2002].

SAMENVATTING

Biotechnologie is een techniek die via genetische manipulatie biologische moleculen of transgene organismen creëert met het oog op toepassingen in de industrie, landbouw, geneesmiddelensector, chemiesector, enz.

De biowetenschappen stellen belangrijke politieke en maatschappelijke vragen aan de orde en geven aanleiding tot brede publieke discussie. Er is een revolutie aan de gang in het kennisfundament van de biotechnologie, waardoor de weg openligt naar nieuwe toepassingen op het gebied van gezondheidszorg, landbouw, levensmiddelenproductie en milieubescherming.

De wetenschappelijke en technologische vooruitgang op het gebied van de biowetenschappen en de biotechnologie verloopt al jaren in een hels tempo. De Europese Commissie heeft daarom in januari 2002 een strategie (EN) (FR) aangenomen waarmee Europa een duurzaam en verantwoord beleid kan ontwikkelen met betrekking tot de volgende kwesties:

• de biowetenschappen en de biotechnologie maken het mogelijk een antwoord te bieden op een groot deel van de mondiale behoeften op het vlak van de gezondheidszorg, vergrijzing, voedselbehoefte, milieuzorg en duurzame ontwikkeling;
• er is brede steun nodig van het grote publiek en er moet grondig worden nagedacht over de ethische en maatschappelijke vraagstukken;
• de wetenschappelijke en technologische revolutie is een realiteit op wereldschaal en schept nieuwe kansen en uitdagingen in alle landen ter wereld.

Deze mededeling "Biowetenschappen en biotechnologie" bestaat uit een oriënterend document en een actieplan.

Deze strategie is ontstaan door de belangstelling van de Europese Raad voor biowetenschappen. In het kader van deze strategie wordt een gedetailleerd actieplan tot 2010 voorgesteld en wordt deze sector een belangrijke plaats toegewezen onder de avant-gardetechnologieën waarop de Europese Unie een beroep kan doen om de doelstellingen van Lissabon te verwezenlijken.

Wat biowetenschappen en biotechnologie te bieden hebben

Algemeen wordt aangenomen dat de biowetenschappen en biotechnologie bovenaan de lijst staan van de beloftevolle speerpunttechnologieën van de volgende decennia.

In de sector van de gezondheidszorg maakt biotechnologie het reeds mogelijk een steeds groter aantal geneesmiddelen en medische diensten op veiligere en ethisch meer verantwoorde manier te produceren. In die context zal het onderzoek in verband met stamcellen het mogelijk maken weefsels en organen te vervangen voor de behandeling van degeneratieve ziekten, de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, enz.

In de voedingsindustrie heeft de biotechnologie de mogelijkheid een betere kwaliteit van diervoeders en levensmiddelen te waarborgen, wat kan bijdragen tot de ziektepreventie en het terugbrengen van gezondheidsrisico's. Genoomanalyse bij planten speelt daarbij een sleutelrol. In dat verband is op wereldschaal de oppervlakte van de met genetisch gemodificeerde gewassen (GGO's) bijna verdubbeld.

In de sector van de gewassen voor niet-voedingsdoeleinden draagt de biotechnologie bij tot een beter gebruik van industriële grondstoffen voor de energiesector en de geneesmiddelenindustrie. Er wordt momenteel geëxperimenteerd met de genetische wijziging van koolhydraten, oliën, vetten en eiwitten en de productie van vezels. Parallel daarmee zouden zowel vloeibare als vaste biobrandstoffen (zoals biodiesel en bio-ethanol) uit biomassa kunnen bijdragen tot alternatieve energie.

Biotechnologie biedt nieuwe methoden om het milieu te beschermen en te verbeteren, bijvoorbeeld via bioremediëring van vervuilde lucht, grond, water en afval. Het onderzoek is toegespitst op de ontwikkeling van schonere producten en industriële procédés en op meer duurzame landbouwpraktijken.

In het kader van de herziene strategie van Lissabon lijkt een rol te zijn weggelegd voor biowetenschappen en biotechnologie. Zoals in het laatste voortgangsrapport is gesteld kunnen de biowetenschappen en de biotechnologie in de komende jaren:

• de positie van Europa op de wereldmarkt van de geavanceerde technologie versterken;
• een overheersende plaats innemen in de wetenschappen, in het bedrijfsleven en op het vlak van werkgelegenheid;
• de welvaart doen toenemen dankzij het scheppen van kwaliteitsvollere arbeidsplaatsen;
• aan de modernisering van de Europese industrie bijdragen.

Benutting van de geboden mogelijkheden

De bovengenoemde Europese strategie ten gunste van biowetenschappen en biotechnologie wordt gekenmerkt door verschillende strategische prioriteiten:

• een kenniseconomie in het leven roepen door meer te investeren in onderzoek en ontwikkeling en in onderwijs en opleiding;
• deze kennis omzetten in concrete wetenschappelijke en technologische toepassingen (nieuwe producten, processen en diensten);
• nog meer aansturen op goed bestuur bij de voorbereiding en uitvoering van het beleid en de acties;
• de internationale betekenis van Europa doen toenemen;
• de dialoog, coherentie en samenwerking met het oog op de verwezenlijking van onmiddellijke en toekomstige acties bevorderen.

Het concurrentievermogen van Europa moet worden versterkt dankzij drie belangrijke actiepijlers:

• de uitbouw van het bronnenpotentieel. Dit betekent in de eerste plaats dat het onderwijs in de biowetenschappen moet worden gestimuleerd (een leven lang leren voor wetenschappers, een algemene kennis voor het grote publiek, enz.). De sleutel tot vooruitgang op biotechnologiegebied is de toegang tot geactualiseerde, gedetailleerde en gemakkelijk toegankelijke biotechnologie-gegevensbanken;
• het netwerk van de biotechnologische gemeenschap in Europa. Het komt eropaan de toegang te vergemakkelijken tot beschikbare kennis, deskundigheid en goede praktijken en een hechte gemeenschap van de betrokkenen en instellingen in de biotechnologiesector tot stand te brengen;
• een proactieve rol voor de overheid. Het doel is opkomende kwesties te onderkennen en tijdig het beleid daaraan aan te passen.

Biotechnologie is gericht op de oplossing van specifieke problemen. In deze mededeling gaat veel aandacht uit naar de versterking van het concurrentievermogen van de Europese industrie door een verbetering van het potentieel voor de oprichting van kleine en middelgrote ondernemingen (KMO's) waarvan de activiteit berust op onderzoek en ondernemingszin. Deze nieuwe, op wetenschappelijke kennis gebaseerde industrieën zijn een bron van industriële concurrentiekracht, technologische innovatie, investeringsmogelijkheden en werkgelegenheid.

Ethische en maatschappelijke problemen

De ontwikkeling en de toepassingen van biowetenschappen en biotechnologie geven aanleiding tot fundamentele ethische vragen, zoals de definitie van de wezenlijke aard van de mens of het gebruik van en de controle op genetische informatie.

Voorts hebben biowetenschappen en biotechnologie veel bezorgdheid en belangrijke discussie opgewekt bij het grote publiek. Deze discussie moet ruim, omvattend, goed geïnformeerd en gestructureerd zijn zodat een betere voorlichting en een beter wederzijds begrip ontstaan. Het is bijgevolg zeer belangrijk de informatie en de dialoog te bevorderen en zo de bevolking en de betrokken partijen meer inzicht te geven in de complexe problemen, alsook om methoden en criteria uit te werken voor de afweging van de voordelen van nieuwe ontwikkelingen ten opzichte van de nadelen en risico's.

De overheid, de marktdeelnemers en de wetenschappelijke gemeenschap moeten zich actief inspannen voor de verspreiding van de relevante feiten en de verbetering van het inzicht in de essentiële vraagstukken. Dit moet gebeuren in het kader van internationale samenwerking.

Geplande acties: actieplan

De doelstelling van het actieplan is een samenhangend beleidskader tot stand te brengen waarbinnen gunstige voorwaarden kunnen ontstaan voor de ontwikkeling van de biotechnologie in Europa en de samenwerking tussen de lidstaten en particuliere actoren wordt bevorderd. Er zijn vier soorten acties:

• acties ter ondersteuning van het onderzoek, ter invoering van een Europees systeem voor intellectuele eigendom, enz.;
• acties ter bevordering van de dialoog over de ethische, juridische en maatschappelijke gevolgen;
• acties op het gebied van de internationale samenwerking, met name met ontwikkelingslanden;
• acties met het oog op de uitwerking van een Europees beleid voor de biotechnologiesector.

Voortgangsrapporten en richtsnoeren voor de toekomst

Om regelmatig verslag uit te brengen over de stand van de werkzaamheden in het kader van deze strategie heeft de Commissie sedert 2002 drie voortgangsrapporten goedgekeurd. In deze rapporten onderstreept de Commissie de vooruitgang die is geboekt maar ook de vertraging die op bepaalde gebieden is opgelopen. De drie rapporten bevatten de resultaten van de voorbereiding en de toepassing van het beleid terwijl nieuwe problemen die zich voordoen worden aangepakt. In de mate van het mogelijke zijn in deze rapporten ook elementen van het actieplan geïntegreerd.

Met het oog op een tussentijdse herziening van de huidige strategie (Europese Raad Lente 2007) heeft de Europese Commissie de vooruitgang die sedert 2002 is geboekt grondig geëvalueerd en is zij gestart met een ruime reflectie over de rol van biowetenschappen en biotechnologie in de Europese maatschappij. Deze beide initiatieven waren met name gebaseerd op:

• een openbare raadpleging;
• een onafhankelijk onderzoek door het Gemeenschappelijk centrum voor onderzoek (GCO);
• een verslag over het concurrentievermogen van het Europese bedrijfsleven en het Europese onderzoek op het gebied van de biotechnologie.

Context

De EU beschikt over een belangrijk potentieel voor onderzoek op biotechnologisch gebied. De maatschappij moet de kansen benutten die hier voor groei en werkgelegenheid geboden worden. Het vijfde en zesde kaderprogramma vormen in dat verband instrumenten die ter beschikking wordt gesteld van onderzoekers, ondernemers, industriëlen en financiers. De biowetenschappen en biotechnologie zijn bovendien wereldwijd een realiteit en zijn van essentieel belang om dynamische en vernieuwende, op kennis gebaseerde economische systemen in het leven te roepen. Het succes van iedere op kennis gebaseerde economie is uiteindelijk het gevolg van het ontstaan, de verspreiding en de toepassing van nieuwe vaardigheden. Bij investeringen in onderzoek en ontwikkeling loopt Europa evenwel achterop in vergelijking met de Verenigde Staten. De Commissie streeft ernaar om Europa op het gebied van biowetenschappen en biotechnologie opnieuw het voortouw te laten nemen. Het 6e kaderprogramma voor onderzoek (2002-2006) (i23012) heeft van deze doelstelling een prioriteit gemaakt en voor een stevige basis gezorgd om in samenwerking met de lidstaten een Europese onderzoeksruimte uit te bouwen.

GERELATEERDE BESLUITEN

Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's over de tussentijdse evaluatie van de strategie inzake biowetenschappen en biotechnologie [COM(2007) 175 def. - Niet verschenen in het Publicatieblad]. In dit document wijst de Commissie op de doeltreffendheid van de strategie inzake biowetenschappen en biotechnologie die zij tot 2011 beoogt voort te zetten.

De belangrijkste resultaten van de afgelopen periode (2002-2006) zijn:

• de regionale integratie van clusters;
• de gegeven impulsen voor de totstandkoming van nationale actieplannen,
• de vaststelling van het nieuwe rechtskader voor GGO's.

Met betrekking tot de bevordering en de ontwikkeling van innovatie op het gebied van de biotechnologie is de balans echter minder gunstig. Op dit gebied worden de kleine en middelgrote ondernemingen (KMO's) nog gehinderd door het gebrek aan een communautair kader (octrooien), geringe investeringen en onvoldoende samenwerking tussen de wetenschappelijke wereld en het bedrijfsleven.

De Commissie identificeert vijf prioritaire thema's voor een vernieuwde afstemming van de strategie:

• onderzoek en marktgerichte ontwikkeling van toepassingen van de biowetenschappen en de biotechnologie bevorderen;
• concurrentiekracht, kennisoverdracht en innovatie vanuit het fundamenteel wetenschappelijk onderzoek naar het bedrijfsleven bevorderen;
• het debat over de voordelen en risico's van biowetenschappen en biotechnologie stimuleren;
• de uitvoering van de wetgeving verbeteren en het effect daarvan op de concurrentiekracht optimaliseren;
• zorgen voor een duurzame bijdrage van de moderne biotechnologie aan de landbouw.

Verder beschrijft het document een reeks toepassingen van de moderne biowetenschappen en biotechnologie en verschaft het informatie over de impact ervan in sectoren als de industrie, de economie, het milieu en de gezondheid.

Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Comité van de Regio's en het Europees Economisch en Sociaal Comité van 29 juni 2005, "Biowetenschappen en biotechnologie: een strategie voor Europa" - Derde voortgangsverslag en richtsnoeren voor de toekomst [COM(2005) 286 def. - Niet verschenen in het Publicatieblad].

Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal Comité van 7 april 2004, "Biowetenschappen en biotechnologie: een strategie voor Europa" - Tweede voortgangsverslag en richtsnoeren voor de toekomst [COM(2004) 250 def. - Niet verschenen in het Publicatieblad].

Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Economisch en Sociaal Comité van 5 maart 2003, "Biowetenschappen en biotechnologie: een strategie voor Europa" - Voortgangsverslag en richtsnoeren voor de toekomst [COM(2003) 96 def. - Niet verschenen in het Publicatieblad].

Mededeling van de Commissie aan de Raad, aan het Europees Parlement, aan het Economisch en Sociaal Comité en aan het Comité van de Regio's van 4 december 2001, "Actieplan Wetenschap en samenleving" [COM(2001) 714 def. - Niet verschenen in het Publicatieblad].

Mededeling van de Commissie van 4 september 2001, "Naar een strategische visie op biowetenschappen en biotechnologie. Consultatiedocument" [COM(2001) 454 def. - Niet verschenen in het Publicatieblad].

Laatste wijziging: 04.03.2008