Communautaire strategie voor gezondheid en veiligheid op het werk (2002-2006)

Deze strategie beoogt de toepassing van de bestaande wetgeving inzake gezondheid en veiligheid op het werk te vereenvoudigen en nieuwe impulsen te geven voor de desbetreffende periode. Zij is gebaseerd op een stand van zaken ingevolge welke de Commissie herinnert aan de drie eisen waaraan moet worden voldaan om een veilige en gezonde arbeidsplaats te garanderen: consolidatie van de risicopreventiecultuur, een betere toepassing van het bestaande recht en een algemene benadering van het "welzijn op het werk". Om aan deze voorwaarden te kunnen voldoen, stelt de communautaire strategie drie hoofdlijnen voor: aanpassing van het juridisch kader, steun aan "vooruitgangsprocessen" (uitwerken van beste praktijken, sociale dialoog, maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen) en ten slotte integratie van de problematiek van veiligheid en gezondheid op de arbeidsplaats in andere communautaire beleidsmaatregelen.

BESLUIT

Mededeling van de Commissie van 11 maart 2002 betreffende de communautaire strategie voor gezondheid en veiligheid op het werk (2002-2006) [COM (2002)118 - niet verschenen in het Publicatieblad]

SAMENVATTING

1. De Europese Raad van Lissabon heeft benadrukt dat Europa een overgang naar de kenniseconomie doormaakt, gekenmerkt door grote veranderingen die van invloed zijn op de samenstelling van de beroepsbevolking, de vormen van arbeid en de risico's op de arbeidsplaats. Door deze verschillende ontwikkelingen in kaart te brengen kunnen de problemen worden afgebakend waarvoor de strategie "gezondheid en veiligheid op het werk" oplossingen moet aandragen.

FLANKERING VAN DE VERANDERINGEN IN HET ARBEIDSBESTEL

Ontwikkeling van de beroepsbevolking: feminisering en vergrijzing

2. De ontwikkeling van de beroepsbevolking brengt een totale benadering van de kwaliteit van arbeid met zich mee, die rekening houdt met de specifieke situatie van leeftijdscategorieën en de genderdimensie.

3. Zo brengt de constante toename van het aandeel werkende vrouwen bepaalde specifieke eisen met zich mee: vrouwen zijn niet gevoelig voor dezelfde soorten beroepsziekten als mannen, en zijn het slachtoffer van andere arbeidsongevallen. Het specifieke karakter van de sekse dient beter in de wetgeving te worden opgenomen. Daartoe dienen inspanningen te worden overeengekomen met betrekking tot de ergonomie van werkplekken en de fysiologische en psychologische verschillen in de werkorganisatie.

4. Oudere werknemers (50 jaar en ouder) zijn vaak het slachtoffer van ernstiger ongevallen met een hoger sterftecijfer, omdat zij meestal oververtegenwoordigd zijn in de manuele industriële beroepen met een hoger risico.

Veranderingen in de arbeidsvormen

5. De toename van het aantal tijdelijke arbeidscontracten en contracten met atypische werktijden (ploegendienst en nachtarbeid) is een factor die de risico's van de werknemers vergroot. Deze zijn namelijk vaak slecht opgeleid, soms weinig gemotiveerd vanwege de onzekerheid van hun contract, en ondergaan psychosomatische veranderingen door de werkritmes. Ten slotte zijn nieuwe arbeidsvormen, zoals bijvoorbeeld telewerken, de oorzaak van het verschijnen van nieuwe problemen waarmee beter rekening moet worden gehouden.

Veranderingen in de risico's

6. De veranderingen in de werkorganisatie (resultaatverplichting en toegenomen flexibiliteit) hebben een sterke weerslag op de gezondheid op het werk, en meer in het algemeen op het welzijn van werknemers. Zo stelt men een sterke opkomst vast van ziekten als stress en depressie, alsmede van geweld, sexuele intimidatie op het werk, die in 1999 al 18% van de arbeidsgerelateerde gezondheidsproblemen uitmaakten. In de strategieën ter voorkoming van deze nieuwe sociale risico's zou ook aandacht moeten worden besteed aan de invloed van verslaving, met name alcohol- en medicijngebruik, op de predispositie voor ongevallen.

DRIE ONVERMIJDELIJKE EISEN VOOR EEN KWALITATIEF HOOGWAARDIGE WERKOMGEVING

Een algemene benadering van het welzijn op het werk

7. Het communautaire beleid inzake gezondheid en veiligheid op het werk moet toezien op de bevordering van een echt "welzijn op het werk", dat zowel lichamelijk is als geestelijk en sociaal, en dat niet alleen kan worden afgemeten aan het ontbreken van ongevallen of beroepsziekten. Om die doelstelling te realiseren dienen meerdere complementaire doelstellingen te worden nagestreefd:

• een continue vermindering van de ongevallen en beroepsziekten (es de en fr) (zowel op communautair niveau als op het niveau van de lidstaten dienen gekwantificeerde doelstellingen te worden vastgesteld);
• preventie van sociale risico's (stress, intimidatie, depressie, angststoornissen en verslavingen);
• versterkte preventie van beroepsziekten, in het bijzonder de ziekten ten gevolge van asbest (es de en fr), gehoorverlies en aandoeningen van het bewegingsapparaat;
• meer aandacht voor de demografische ontwikkelingen in de risico's, ongevallen en beroepsziekten (ouder wordende werknemers en bescherming van jongeren op het werk (es de en fr));
• integratie van de genderdimensie in de risicobeoordeling, in de preventiemaatregelen, alsook in de vergoedingsregelingen;
• meer aandacht voor de veranderingen in de arbeidsvormen en wijze van werkorganisatie (tijdelijk werk (es de en fr) en atypisch werk);
• integratie van de specifieke problemen van het MKB, micro-ondernemingen en zelfstandigen.

Een echte preventiecultuur

8. Verbetering van de kennis van risico's door:

• onderwijs en opleiding (bewustmaking in scholingsprogramma's, onderwijs in beroepsopleidingen en in het kader van de bij- en nascholing);
• bewustmaking van de werkgevers van de uitdaging die de totstandbrenging van een beheerste werkomgeving vormt;
• de beheersing van nieuwe en in opkomst zijnde risico's, ongeacht of die verband houden met technische vernieuwingen of het gevolg zijn van sociale ontwikkelingen (oprichting van een waarnemingspost voor risico's binnen het Europees Agentschap voor de gezondheid en veiligheid op het werk).

Het Europees Agentschap voor de gezondheid en veiligheid op het werk zou in deze bewustmakings- en anticiperende acties een sturende rol moeten spelen.

Een betere toepassing van de bestaande wetgeving

9. De daadwerkelijke toepassing van het Gemeenschapsrecht is een noodzakelijke voorwaarde voor de verbetering van de kwaliteit van de werkomgeving. Om dat te bevorderen zal de Commissie in overleg met de sociale partners handleidingen opstellen voor de toepassing van de richtlijnen, rekening houdend met de diversiteit van de sectoren en ondernemingen. Voorts zal de Commissie maatregelen ontwikkelen die via nauwe samenwerking tussen de nationale overheden een correcte en gelijkwaardige tenuitvoerlegging van de communautaire richtlijnen moeten bevorderen. Zo moeten de vaststelling van gemeenschappelijke inspectiedoelstellingen en gemeenschappelijke methoden voor toetsing van nationale inspectiesystemen worden aangemoedigd. Voorts moeten de door de inspectiediensten van de lidstaten uitgevoerde controles uitmonden in homogene sancties die afschrikkend en evenredig zijn en daadwerkelijk worden opgelegd.

EEN TOTALE BENADERING DIE JURIDISCHE INSTRUMENTEN EN PARTNERSCHAPPEN COMBINEERT

10. De bevordering van een goede werkomgeving, rekening houdend met de genoemde drie dimensies, vereist een algemene aanpak die berust op alle beschikbare instrumenten.

Aanpassing van het juridische en institutionele kader:

• aanpassing van de bestaande richtlijnen aan wetenschappelijke ontwikkelingen en de technische vooruitgang;
• analyse van nationale verslagen over de praktische toepassing van de richtlijnen, om de door de verschillende betrokkenen ondervonden moeilijkheden bij de tenuitvoerlegging van de wetgeving te identificeren;
• nieuwe wetgevingsbepalingen ter uitbreiding van de werkingssfeer van de richtlijn "carcinogene agentia (es de en fr)", het creëren van een wetgevingskader inzake de ergonomie van werkplekken, een mededeling over aandoeningen van het bewegingsapparaat en nieuwe wetgeving met betrekking tot opkomende risico's (onder andere mobbing en geweld op het werk);
• rationalisatie van het juridisch kader: codificatie van de bestaande richtlijnen en de opstelling van één enkel verslag over de tenuitvoerlegging in plaats van de specifieke rapporten per richtlijn;
• fusie van het Raadgevend Comité voor de veiligheid, de hygiëne en de gezondheidsbescherming op de arbeidsplaats (es de en fr) en het Permanent Orgaan voor de veiligheid en de gezondheidsvoorwaarden in de steenkolenmijnen en andere winningsindustrieën (opgericht in 1957).

Steun aan vooruitgangsprocessen:

• Benchmarking en vaststelling van de beste praktijken zouden het volgende mogelijk moeten maken:
• bevordering van convergerende vooruitgang in de lidstaten door het vaststellen van nationale doelstellingen ter vermindering van het aantal ongevallen, beroepsziekten en ziekteverzuimdagen wegens deze ongevallen en ziekten;
• opkomende verschijnselen, zoals stressgerelateerde stoornissen en aandoeningen, en aandoeningen van het bewegingsapparaat, beter in kaart brengen;
• ontwikkeling van de kennis van en het toezicht op de economische en sociale kosten tengevolge van ongevallen en beroepsziekten.
• Door de sociale partners gesloten vrijwillige overeenkomsten

De sociale dialoog van de sociale partners op centraal of bedrijfstakniveau is een instrument bij uitstek omdat daarmee de risico's en de specifieke problemen van bedrijfstakken en beroepen kunnen worden aangepakt. Zij leidt vaak tot het vaststellen van goede praktijken, gedragscodes of zelfs kaderovereenkomsten.

• Maatschappelijke verantwoordelijkheid van de ondernemingen en concurrentie

Tal van ondernemingen maken van een veilige en gezonde werkomgeving een belangrijk criterium bij de keuze van hun onderaannemers en toeleveranciers, en de marketing van hun producten. Zo worden gezondheid en veiligheid op het werk steeds vaker opgenomen in vrijwillige initiatieven inzake certificering en labeling. Een gezonde werkomgeving valt onder een totale aanpak van "kwaliteitszorg", die ten goede komt aan de prestaties en het concurrentievermogen. De relatie tussen gezondheid en veiligheid op het werk en het concurrentievermogen ligt veel complexer dan enkel de kwestie van de kosten die de naleving van normen met zich meebrengt. Het ontbreken van beleid vertaalt zich namelijk in een verlies van productiecapaciteit dat in termen van kosten veel nadeliger is.

• Economische prikkels

De vaststelling van verzekeringspremies voor ondernemingen op grond van het ongevallencijfer vormt een wezenlijke economische prikkel. Deze praktijk zou stelselmatiger moeten worden toegepast.

Integratie van de gezondheid en veiligheid op het werk in andere communautaire beleidsonderdelen

11. De bevordering van het welzijn op het werk kan niet uitsluitend door het gezondheids- en veiligheidsbeleid worden gerealiseerd. Zij houdt nauw verband met andere communautaire beleidsonderdelen zoals de Europese werkgelegenheidsstrategie, de volksgezondheid, het op de markt brengen van arbeidsmiddelen en chemische producten, maar ook andere beleidsonderdelen die streven naar op preventieve maatregelen gebaseerde beschermingsdoelstellingen (vervoer, visserij, milieu).

DE INTERNATIONALE DIMENSIE VAN VEILIGHEID EN GEZONDHEID OP DE ARBEIDSPLAATS

Voorbereiding van de uitbreiding

12. Teneinde een daadwerkelijke toepassing van het communautair acquis te waarborgen, zouden de volgende maatregelen moeten worden toegepast:

• versterking van de programma's voor technische bijstand en de uitwisseling van ervaringen via partnerschapsformules en jumelages;
• intensivering van de sociale daloog;
• bevordering van het verzamelen en analyseren van gegevens inzake arbeidsongevallen en beroepsziekten.

Ontwikkeling van de internationale samenwerking

13. De afstemming van de door de Commissie geleide acties op die van de internationale organisaties (de Wereldgezondheidsorganisatie WHO en de Internationale Arbeidsorganisatie ILO) is onontbeerlijk, in het bijzonder ten aanzien van onderwerpen als de strijd tegen kinderarbeid en de effecten van alcohol- en medicijnverslaving op de gezondheid en veiligheid op het werk.

In het kader van het werk van de Raad heeft deze coördinatie de vaststelling mogelijk gemaakt, in het kader van de Internationale Arbeidsconferenties, van een conventie en aanbeveling over "de veiligheid en gezondheid van werknemers in mijnen en in de landbouw", van een protocol en aanbeveling over "registratie en aangifte van arbeidsongevallen en beroepsziekten met inbegrip van de actualisering van de lijst van beroepsziekten" en ten slotte van een "resolutie betreffende de veiligheid en gezondheid op het werk".

De samenwerking met derde landen, met name die in het Middellandse-Zeegebied, van de ASEAN (Associatie van Zuidoost-Aziatische Staten), de NAFTA (Noord-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst) en de Mercosur (Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay) is van wezenlijk belang om ervoor te zorgen dat minimale normen in acht worden genomen.

Ten slotte zouden de betrekkingen op het gebied van samenwerking en uitwisseling van ervaringen inzake gezondheid en veiligheid op het werk die zijn aangeknoopt in het kader van het Transatlantische Pact met de Verenigde Staten moeten worden verdiept.

CONTEXT

14. Deze strategie sluit aan op de mededeling van de Commissie van 1995 inzake een actieprogramma van de Gemeenschap op het gebied van veiligheid, hygiëne en gezondheidsbescherming op het werk (1996-2000) (es de en fr).

Toentertijd werd de nadruk gelegd op de volgende hoofdpunten:

• de oprichting en inwerkingtreding van het Europees Agentschap voor de veiligheid en gezondheid op het werk in Bilbao;
• correcte omzetting van de verschillende richtlijnen en de praktische toepassing daarvan (evaluatieverslagen, controle van de arbeidsinspectie);
• de invoering van een veiligheidscultuur in bedrijven;
• versterking van de band met de inzetbaarheid (de kwaliteit van de arbeid van werknemers wordt in belangrijke mate bepaald door de arbeidsomstandigheden).

Laatste wijziging: 18.01.2007