Interne markt en overheidssteun — Openbaar personenvervoer per spoor en over de weg

KERNPUNTEN

In de ODV-verordening wordt het volgende uiteengezet:

• een verplichting voor overheden om openbaredienstcontracten te sluiten wanneer ze
  • exclusieve rechten verlenen die een openbaarvervoersexploitant het recht geven om bepaald openbaar personenvervoer aan te bieden op een specifieke route of een specifiek netwerk of in een specifiek gebied, waarbij alle andere exploitanten worden uitgesloten, en/of
  • compensatie verlenen aan openbaarvervoersexploitanten om de kosten te dekken die voortvloeien uit de vervulling van de openbaredienstverplichtingen;
• regels voor de wijze waarop openbaredienstcontracten moeten worden gegund;
• regels voor de berekening van het compensatiebedrag.

Toepassingsgebied

De verordening is van toepassing op openbaar personenvervoer per bus en trein. EU-landen kunnen de verordening echter ook toepassen op het openbare personenvervoer over binnenwateren en nationale zeewateren.

Openbaredienstcontracten en algemene regels

• De voor een bepaald gebied bevoegde instantie moet een openbaredienstcontract sluiten waarbij aan een exploitant een exclusief recht en/of een compensatie wordt verleend in ruil voor het verstrekken van ODV’s.
• Ook kunnen door middel van algemene regels, die zonder discriminatie van toepassing zijn op alle exploitanten, verplichtingen worden opgelegd om maximumtarieven toe te passen voor alle of bepaalde categorieën passagiers.
• De overheid verleent een compensatie om de gevolgen van de openbaredienstverplichtingen voor de kosten en inkomsten van de exploitant te neutraliseren.
• In de openbaredienstcontracten (en algemene regels) wordt het volgende gedefinieerd:
  • de te vervullen openbaredienstverplichtingen;
  • de regels voor de berekening van de compensatie en de aard en de reikwijdte van eventuele exclusieve rechten;
  • hoe overcompensatie moet worden voorkomen;
  • hoe de kosten in verband met de dienstverlening (personeelskosten, energie, infrastructuur, rollend materieel, onderhoud, enz.) moeten worden verdeeld;
  • hoe de inkomsten uit de verkoop van vervoersbewijzen moeten worden verdeeld (of deze worden gehouden door de exploitant, worden doorgestort aan de instantie of worden verdeeld).
• De looptijd van openbaredienstcontracten is beperkt tot maximaal 10 jaar voor busdiensten en 15 jaar voor personenvervoersdiensten per spoor of andere vormen van spoorvervoer.

Gunning van openbaredienstcontracten

• Openbaredienstcontracten moeten worden gegund in overeenstemming met de regels uit deze verordening. Voor de gunning van bepaalde personenvervoersdiensten per bus of tram zijn echter de procedures voor overheidsopdrachten van toepassing uit Richtlijn 2014/25/EG (zie samenvatting Overheidsaankopen — Regels voor de sectoren water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten) en 2014/24/EG (zie samenvatting Overheidsopdrachten — Overzicht van duidelijke spelregels).
• In de regel moeten bevoegde instanties bij de gunning van openbaredienstcontracten transparante en niet-discriminerende concurrerende procedures toepassen.
• De verplichting om contracten te gunnen via een concurrerende procedure is echter niet van toepassing:
  • wanneer een lokale overheid zelf openbaarvervoersdiensten verleent of deze toewijst aan een interne vervoersexploitant (een afzonderlijke instantie die op dezelfde wijze door de lokale overheid wordt gecontroleerd als een van haar eigen diensten);
  • wanneer de omvang van het contract bescheiden is
    • een geschatte gemiddelde jaarlijkse waarde van minder dan 1 miljoen EUR, of
    • een jaarlijks aantal kilometers aan openbaar personenvervoer dat lager ligt dan 300 000;
  • wanneer noodmaatregelen worden genomen of wanneer contracten worden opgelegd in reactie op feitelijke of mogelijke dienstonderbrekingen.

Openbaredienstcontracten in de spoorwegsector

Deze verordening is gewijzigd met Verordening (EU) nr. 2016/2338, door het beginsel van gunning op basis van concurrentie ook in te voeren voor openbaredienstcontracten in de spoorwegsector, die voorheen was uitgesloten. Er werden lange overgangsperioden toegestaan om de autoriteiten en exploitanten in staat te stellen zich aan te passen aan de nieuwe regels.

Onderhandse gunning van spoorwegcontracten blijft onder uitzonderlijke en welomschreven omstandigheden mogelijk, met name wanneer:

• dit wordt gerechtvaardigd door de structurele en geografische kenmerken van de markt en het netwerk (omvang, vraagkenmerken, complexiteit van het netwerk, technische en geografische isolatie, type diensten), en
• dit zou leiden tot een verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening of van de kostenefficiëntie, of beide, in vergelijking met het vorige contract;
• de omvang van het contract bescheiden is
  • geschatte gemiddelde jaarlijkse waarde van minder dan 7,5 miljoen EUR per jaar, of
  • een aantal kilometers dat lager ligt dan 500 000.

Overgangsperiode

Met ingang van 25 december 2023 zal onderhandse gunning van openbaredienstcontracten in de spoorwegsector zonder voorwaarden niet meer mogelijk zijn.