ANNESS

PARTI A: METODI GĦAD-DETERMINAZZJONI TAL-PROPRJETAJIET FIŻIKO-KIMIĊI

WERREJ

A.1.

TEMPERATURA TA' TIDWIB/IFFRIŻAR

4

A.2.

TEMPERATURA TAT-TGĦOLIJA

14

A.3

DENSITÀ RELATTIVA

21

A.4.

PRESSJONI TAL-FWAR

26

A.5.

TENSJONI TAS-SUPERFIĊJE

50

A.6.

SOLUBILITÀ TA' L-ILMA

57

A.8.

KOEFFIĊJENT TAL-QSIM

67

A.9.

IL-PUNT TA' fjammabilità

80

A.10.

FJAMMABILITÀ (SOLIDI)

82

A.11.

FJAMMABILITÀ (GASSIJIET)

85

A.12.

FJAMMABILITÀ (KUNTATT MA' L-ILMA)

87

A.13.

PROPRJETAJIET PIROFORIĊI TA' SOLIDI U LIKWIDI

91

A.14.

PROPRJETAJIET ESPLOŻIVI

93

A.15.

TEMPERATURA TA' AWTO-FJAMMABILITÀ -(LIKWIDI U GASSIJIET)

104

A.16.

TEMPERATURA TA' AWTO-FJAMMABILITÀ RELATTIVA GĦAL SOLIDI

106

A.17.

PROPRJETAJIET OSSIDANTI (SOLIDI)

109

A.18.

IL-MEDJA TAL-PIŻ MOLEKULARI TAN-NUMRU U D-DISTRIBUZZJONI TAL-PIŻ MOLEKULARI TAL-POLIMERI

114

A.19.

KONTENUT TA' POLIMERI TA' PIŻ MOLEKULARI BAXX

123

A.20.

L-IMĠIBA TAS-SOLUZZJONI/TA' L-ESTRAZZJONI TA' POLIMERI FL-ILMA

131

A.21.

PROPRJETAJIET OSSIDIZZANTI (LIKWIDI)

135

A.1.   TEMPERATURA TA' TIDWIB/IFFRIŻAR

1.   METODU

Il-maġġoranza tal-metodi mfissra huma bbażati fuq il-linja gwida ta' l-OECD Test (1). Il-prinċipji fundamentali huma mogħtija fir-referenzi (2) u (3).

1.1.   DAĦLA

Il-metodi u l-apparati mfissra għandhom ikunu applikati għad-determinazzjoni tat-temperatura ta' tidwib ta' sustanzi, mingħajr ebda restrizzjoni fir-rigward tal-grad ta' purità tagħhom.

L-għażla tal-metodu hija dipendenti fuq in-natura tas-sustanza li se tiġi ttestjata. Bħala konsegwenza l-fattur ta' limitazzjoni jkun skond, jekk is-sustanza tistax tiġi mfarrka malajr jew le, b'diffikultà, jew xejn affattu.

Għal xi sustanzi, id-determinazzjoni tat-temperatura ta' l-iffriżar jew solidifikazzjoni hija aktar xierqa u l-istandards għal dawn id-determinazzjonijiet ġew inklużi wkoll f'dan il-metodu.

Fejn, minħabba il-proprjetajiet partikulari tas-sustanza, ebda wieħed mill-parametri t'hawn fuq ma jista' jkun mkejjel b'mod konvenjenti, punt ta' tferriegħ jista' jkun xieraq.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

It-temperatura tat-tidwib hija mfissra bħala t-temperatura li fiha t-transizzjoni f’fażi minn stat solidu għal dak likwidu ssir fi pressjoni atmosferika u din it-temperatura tikkorrispondi idealment mat-temperatura ta' l-iffriżar.

Peress li t-transizzjoni f’fażi ta' bosta sustanzi titwettaq fuq skala ta' temperatura, ta' spiss hija mfissra bħala l-iskala tat-tidwib.

Konverżjoni ta' unitajiet (K għal oC)

t = T - 273,15

t	:	Temperatura Celsius, grad Celsius ( oC)
T	:	temperatura termodinamika, kelvin (K)

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Sustanzi ta' referenza mhumiex meħtieġa li jintużaw fil-każijiet kollha meta tkun qed tiġi investigata sustanza ġdida. Huma għandhom iservu primarjament biex jiċċekkjaw ir-rendiment tal-metodu minn żmien għal żmien u sabiex jippermettu tqabbil ma' riżultati minn metodi oħra.

Xi sustanzi ta' kalibrazzjoni huma mniżżla fir-referenzi (4).

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU TA' TTESTJAR

It-temperatura (l-iskala tat-temperatura) tat-transizzjoni f’fażi mill-istat solidu għal dak likwidu jew mill-istat likwidu għal dak solidu hija determinata. Fil-prattika waqt it-tisħin/tkessiħ ta' kampjun tas-sustanza għall-ittestjar fi pressjoni atmosferika t-temperaturi ta' tidwib/iffriżar inizjali u l-istadju finali tat-tidwib/iffriżar jiġu determinati. Ħames tipi ta' metodi huma mfissra, jiġifieri metodu kapillari, metodi ta' uċuh ta'sħana, determinazzjonijiet ta' temperatura ta' ffriżar, metodi ta' analiżi termika, u determinazzjoni ta' punt ta' tferriegħ (kif żviluppat għaż-żjut tal-pitrolju).

F’ċerti każijiet, jista' jkun konvenjenti li titkejjel it-temperatura ta' l-iffriżar flok it-temperatura ta' tidwib.

1.4.1.   Metodu kapillari

1.4.1.1.   Apparati li jiffissaw it-temperatura tat- tidwib b'banju ta' likwidu

Ammont żgħir tas-sustanza mfarrka sewwa jitpoġġa f’tubu kapillari u jiġi ppakkjat sewwa. It-tubu jissaħħan, flimkien ma' termometru, u ż-żieda fit-temperatura tiġi aġġustata għal inqas minn madwar l K/min matul it-tidwib innifsu. It-temperaturi tat-tidwib inizjali u finali jiġu determinati.

1.4.1.2.   Apparati li jiffissaw it-temperatura tat-tidwib bi blokka tal-metall

Kif imfisser taħt 1.4.1.1., ħlief li t-tubu kapillari u t-termometru jitpoġġew fi blokka msaħħna tal-metall, u jistgħu jkunu osservati minn ġo toqob fil-blokka.

1.4.1.3.   Determinazzjoni permezz ta' fotoċellula

Il-kampjun fit-tubu kapillari huwa msaħħan awtomatikament f'ċilindru tal-metall. Raġġ ta' dawl huwa dirett minn ġos-sustanza, permezz ta' toqba fiċ-ċilindru, sa fotoċellula kalibrata b'mod preċiż. Il-proprjetajiet ottiċi ta' ħafna sustanzi jinbidlu minn opak għal trasparenti meta jkunu qed jiddewbu. L-intensità tad-dawl li tilħaq lill-fotoċellula tiżdied u tibgħat sinjal ta' waqfien lill-indikatur diġitali li jkun qed jaqra t-temperatura tat-termometru ta' reżistenza tal-platinu li jkun jinsab fil-kompartiment tat-tisħin. Dan il-metodu mhuwiex adattat għal xi sustanzi b'kuluri qawwija.

1.4.2.   Uċuh ta' Sħana

1.4.2.1.   Il-bank sħun Kofler

Il-bank sħun Kofler juża biċċtejn tal-metall ta' konduttività termika differenti, imsaħħna b'mod elettriku, bil-bank iddisinjat sabiex il-gradjent tat-temperatura huwa kwazi lineari matul it-tul tiegħu. It-temperatura tal-bank sħun tista' tinfirex minn 283 sa 573 K b'apparat speċjali li jaqra t-temperatura li jinkludi runner b'indiċi u marka ta' identifikazzjoni maħsubin għall-bank speċifiku. Bil-għan li tkun determinata temperatura tat-tidwib, is-sustanza titqiegħed, f’saff irqiq, direttament fuq il-wiċċ tal-bank sħun. Fi ftit sekondi tiżviluppa linja ta' separazzjoni netta bejn il-fażi fluwida u dik solida. It-temperatura fil-linja ta' separazzjoni tinqara bl-aġġustament ta' l-indiċi mal-bqija tal-linja.

1.4.2.2.   Mikroskopju tat-tidwib

Bosta uċuh sħan tal-mikroskopju jintużaw għad-determinazzjoni tat-temperaturi tat-tidwib bi kwantitajiet żgħar ferm ta' materjal. F'ħafna minn dawn l-uċuh sħan it-temperatura titkejjel b'termokoppja sensittiva iżda xi drabi jintużaw termometri tal-merkurju. Apparat tipiku għad-determinazzjoni tal-punt tat-tidwib fi stadju sħun għandu kompartiment ta' sħana li fiha pjanċa metallika li fuqha jitqiegħed il-kampjun fuq slide. Iċ-ċentru tal-pjanċa metallika għandu toqba li tippermetti d-dħul tad-dawl mill-mera illuminanti tal-mikroskopju. Meta tkun qed tintuża, il-kompartiment tingħalaq bi pjanċa tal-ħġieġ biex teskludi l-arja miż-żona tal-kampjun.

It-tisħin tal-kampjun huwa regolat minn reostat. Għal kejl preċiż ħafna fuq sustanzi ottikament anisotropiċi, jista' jintuża dawl polarizzat.

1.4.2.3.   Metodu tal-menisku

Dan il-metodu jintuża b'mod speċifiku għal poliamidi

It-temperatura li fiha l-ispostament tal-menisku taż-żejt tas-silikone, maqbud bejn il-wiċċ sħun u għatu tal-ħġieġ sostnut mill-kampjun tal-poliamide li jkun qed jigi ttestjat.

1.4.3.   Metodu biex tkun determinata t-temperatura ta' l-iffriżar

Il-kampjun jitpoġġa f’tubu tat-testijiet speċjali u jitpoġġa f’apparat għad-determinazzjoni tat-temperatura ta' l-iffriżar. Il-kampjun jiġi mħawwad b'ġentilezza u kontinwament matul it-tkessiħ u t-temperatura tiġi mkejla f’intervalli adattati. Hekk kif it-temperatura tibqa' kostanti għal qari din it-temperatura (korretta għall-iżball tat-termometru) tiġi reġistrata bħala t-temperatura ta' l-iffriżar.

Għandu jkun evitat is-supercooling billi jinżamm l-ekwilibriju bejn il-fażijiet solidi u likwidi.

1.4.4.   Analiżi termika

1.4.4.1   Analiżi termika differenzjali (ATD)

Din it-teknika tirreġistra d-differenza fit-temperaturi bejn is-sustanza u l-materjal ta' referenza bħala funzjoni tat-temperatura, waqt li s-sustanza u l-materjal ta' referenza huma suġġetti għall-istess programm ta' temperatura kontrollata. Meta l-kampjun jgħaddi minn transizzjoni li tinvolvi bidla ta' entalpija, dik il-bidla hija indikata b'devjazzjoni endotermika (tidwib) jew eżotermika (iffriżar) mil-linja tal-bażi tar-reġistru tat-temperatura.

1.4.4.2   Kalorimetrija differenzjali ta'l-iskennjar (KDS)

Din it-teknika tirreġistra d-differenza fl-enerġija introdotta f’sustanza u dik introdotta f'materjal ta' referenza, bħala funzjoni tat-temperatura, waqt li s-sustanza u l-materjal ta' referenza huma suġġetti għall-istess programm ta' temperatura kontrollata. Din l-enerġija hija l-enerġija meħtieġa biex tinżamm żero d-differenza tat-temperatura bejn is-sustanza u l-materjal ta' referenza. Meta l-kampjun jgħaddi minn transizzjoni li tinvolvi bidla ta' entalpija, dik il-bidla hija indikata b'devjazzjoni endotermika (tidwib) jew eżotermika (iffriżar) mil-linja ta' bażi tar-reġistru tal-fluss tas-sħana.

1.4.5.   Punt ta' tferriegħ

Dan il-metodu kien żviluppat biex jintużaw maż-żjut tal-pitrolju u huwa adattat għal użu ma' sustanzi żejtnin b'temperaturi baxxi ta' l-iffriżar.

Wara tisħin preliminari, il-kampjun jitkessaħ b'rata speċifika u eżaminat f’intervalli ta' 3 K għall-karatteristiċi tat-tferriegħ. L-inqas temperatura li fiha jiġi osservat moviment tas-sustanza tiġi reġistrata bħala l-punt ta' tferrigħ.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

L-applikabilità u l-eżattezza tal-metodi differenti użati għad-determinazzjoni tat-temperatura tat-tidwib/skala tat-tidwib huma mniżżla fit-tabella li ġejja:

TABELLA: APPLIKABILITÀ TAL-METODI

A.   Metodi kapillari

Metodu ta' kejl	Sustanzi li jistgħu jitfarrku	Sustanzi li ma jintaħnux malajr	Skala ta' temperatura	Kalkolu ta' l-eżattezza (1)	Standards eżistenti
Apparati li jiffissaw it-temperatura ta' tidwib b'banju ta' likwidu	iva	għal ftit biss	273 sa 573 K	±0,3 K	JIS K 0064
Apparati li jiffissaw it-temperatura ta' tidwib bi blokka tal-metall	iva	għal ftit biss	293 sa >573 K	±0,5 K	ISO 1218(E)
Determinazzjoni permezz ta' fotoċellula	iva	Bosta b'apparati ta' tagħmir	253 sa 573 K	±0,5 K

B.   Uċuh sħan u metodi ta' ffriżar

Metodu ta' kejl	Sustanzi li jistgħu jitfarrku	Sustanzi li ma jitfarrkux malajr	Skala ta' temperatura	Kalkolu ta' l-eżattezza (2)	Standards eżistenti
Il-bank sħun Kofler	iva	le	283 sa >573 K	± 1K	ANSI/ASTM D 3451-76
Mikroskopju tat-tidwib	iva	għal ftit biss	273 sa >573 K	±0,5 K	DIN 53736
Metodu tal-menisku	le	Speċifikament għal poliamidi	293 sa >573 K	±0,5 K	ISO 1218(E)
Temperatura ta' l-iffriżar	iva	iva	223 sa 573 K	±0,5 K	eż. BS 4695

C.   Analiżi termika

Metodu ta' kejl	Sustanzi li jistgħu jitfarrku	Sustanzi li ma jitfarrkux malajr	Skala ta' temperatura	Kalkolu ta' l-eżattezza (3)	Standards eżistenti
Analiżi termika differenzjali	iva	Iva	173 sa 1 273 K	sa 600 K ±0,5 K sa 1 273 K ±2,0 K	ASTM E 537-76
Kalorimetrija differenzjali ta' l-iskennjar	iva	iva	173 sa 1 273 K	sa 600 K ±0,5 K sa 1 273  K ±2,0 K	ASTM E 537-76

D.   Punt ta' tferrigħ

Metodu ta' kejl	Sustanzi li jistgħu jitfarrku	Sustanzi li ma jitfarrkux malajr	Skala ta' temperatura	Kalkolu ta' l-eżattezza (4)	Standards eżistenti
Punt ta' tferrigħ	għal żjut tal-pitrolju u sustanzi żejtnin	għal żjut tal-pitrolju u sustanzi żejtnin	223 sa 323 K	±0,3 K	ASTM D 97-66

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODI

Il-proċeduri għal kważi l-metodi ta' ttestjar kollha tfissru fi standards internazzjonali u nazzjonali (Ara Appendiċi 1)

1.6.1.   Metodi permezz ta' tubu kapillari

Meta jkunu suġġetti għal żieda bil-mod tat-temperatura, sustanzi mfarrka f’mod fin is-soltu juru l-istadji ta' tidwib murija fil-figura 1.

Figura 1

Matul id-determinazzjoni tat-temperatura tat-tidwib, it-temperaturi jiġu reġistrati fil-bidu ta' l-istadju tat-tidwib u b'dak finali.

1.6.1.1.   Tagħmir li jiffissa t-temperatura ta' tidwib b'apparat ta' banju ta' likwidu

Il-Figura 2 turi tip ta' apparat standardizzat tat-temperatura ta' tidwib magħmul mill-ħġieġ (JIS K 0064); l-ispeċifikazzjonijiet kollha huma b'millimetri.

Figura 2

Banju ta' likwidu:

Għandu jingħażel likwidu adattat. L-għażla tal-likwidu tiddependi fuq it-temperatura tat-tidwib li għandha tiġi determinata, eż. paraffin likwidu għal temperaturi tad-tidwib mhux ogħla minn 473 K, żejt tas-silikone għal temperaturi tat-tidwib mhux ogħla minn 573 K

Għal temperaturi tat-tidwib fuq il-523 K, tista' tintuża taħlita li tikkonsisti minn tliet partijiet aċidu sulfuriku u żewġ partijiet sulfat tal-potassju (fi proporzjon tal-piż). Għandhom jittieħdu prekawzjonijiet xierqa jekk tintuża taħlita bħal din.

Termometru:

Għandhom jintużaw biss dawk it-termometri li jissodisfaw ir-rekwiżiti ta' l-istandards li ġejjin jew l-ekwivalenti tagħhom:

ASTM E 1-71, DIN 12770, JIS K 8001.

Proċedura:

Is-sustanza niexfa titfarrak b'mod fin ħafna fi trab u titpoġġa f’tubu kapillari, magħluq f’tarf minnhom, bil-għan li l-livell tal-mili jkun approssimattivament 3 mm wara li jkun ippakkjat sewwa. Biex jinkiseb kampjun ippakkjat uniformi, it-tubu kapillari għandha jitwaqqa' minn għoli approssimattiv ta' 700 mm minn tubu tal-ħġieġ b'mod vertikali fuq watchg.

It-tubu kapillari mimli jitpoġġa fil-banju sabiex il-parti tan-nofs tal-bozza tal-merkurju tat-termometru tmiss it-tubu kapillari fil-parti fejn hemm il-kampjun. Is-soltu t-tubu kapillari jiġi introdott fl-apparat madwar 10 K taħt it-temperatura tat-tidwib.

Il-banju ta' likwidu jissaħħan sabiex it-temperatura ogħla sa approssimattivament 3 K/min. Il-likwidu għandu jitħawwad. F’madwar 10 K taħt it-temperatura tat-tidwib mistennija r-rata taż-żieda fit-temperatura tiġi aġġustata għal massimu ta' 1 K/min.

Kalkolu:

Il-kalkolu tat-temperatura tat-tidwib hija kif ġej:

T = TD+0,00016 (TD -TE) n

fejn:

T	=	it-temperatura tat-tidwib korretta f’K
TD	=	qari tat-temperatura mit-termometru D f’K
TE	=	qari tat-temperatura mit-termometru E f’K
n	=	numru ta' gradazzjonijiet tal-ħajta tal-merkurju fuq termometru D fil-parti li qiegħda fil-wiċċ ta' l-ilma

1.6.1.2   Apparati li jiffissaw it-temperatura ta' tidwib bi blokka tal-metall

Apparat:

Dan jikkonsist fi:

—	blokka ċilindrika tal-metall, li l-parti ta' fuq tagħha hija konkava u tifforma kompartiment (ara figura 3),

—	tapp tal-metall, b'żewġ toqob jew aktar, li jippermetti li tubi jiġu mmuntati fil-blokka tal-metall,

—	sistema ta' tisħin, għall-blokka tal-metall, provduta, eż., minn reżistenza elettrika inkorporata fil-blokka,

—	reostat għar-regolazzjoni tal-qawwa applikata, jekk jintuża tisħin elettriku.

—	erba' twieqi ta' ħġieġ li jiflaħ għas-sħana fuq il-ġnub laterali tal-kompartiment, imqiegħda dijametrikalment f’anglu rett ma' xulxin. Quddiem waħda minnhom tkun immuntata lenti għall-osservazzjoni tat-tubu kapillari. It-tliet twieqi l-oħra jintużaw biex jinxtegħel l-intern permezz ta' lampi,

—	tubu kapillari ta' ħġieġ li jirreżisti s-sħana magħluq minn naħa waħda (ara 1.6.1.1).

Ara l-istandards imsemmija f’ 1.6.1.1. Jistgħu jintużaw ukoll apparati tal-kejl termoelettriċi b'eżattezza komparabbli.

Figura 3

1.6.1.3.   Determinazzjoni permezz ta' fotoċellula

Apparat u proċedura:

L-apparat jikkonsisti f’ kompartiment tal-metall b'sistema awtomatizzata ta' tisħin. Tliet kapillari jimtlew skond il-1.6.1.1. u jitpoġġew fil-forn.

Huma disponibbli bosta żidiet lineari biex ikun kalibrat l-apparat u ż-żieda adattata fit-temperatura hija aġġustata bl-elettriku b'rata kostanti u lineari magħżula minn qabel. Reġistri juru t-temperatura attwali fil-forn u t-temperatura tas-sustanza fit-tubi kapillari.

1.6.2.   Uċuh sħan

1.6.2.1.   Il-bank sħun Kofler

Ara l-Appendiċi

1.6.2.2.   Mikroskopju tat-tidwib

Ara l-Appendiċi

1.6.2.3.   Metodu tal-menisku (poliamidi)

Ara l-Appendiċi

Ir-rata tat-tisħin mit-temperatura tat-tidwib għandha tkun inqas minn 1 K/min.

1.6.3.   Metodi għad-determinazzjoni tat-temperatura ta' l-iffriżar

Ara l-Appendiċi

1.6.4.   Analiżi termika

1.6.4.1.   Analiżi termika differenzjali

Ara l-Appendiċi

1.6.4.2.   Kalorimetrija differenzjali ta' l-iskennjar

Ara l-Appendiċi

1.6.5.   Determinazzjoni tal-punt tat-tferrigħ

Ara l-Appendiċi

2.   DATA

Korrezzjoni tat-termometru hija neċessarja f’ xi każijiet.

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	metodu użat

—	speċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identità u impuritajiet) u l-pass preliminari ta' purifikazzjoni, jekk ikun hemm,

—	kalkolu ta' l-eżattezza

Il-medja talanqas żewġ kejlijiet li huma fl-iskala ta' l-eżattezza kalkulata (ara t-tabelli) hija reġistrata bħala t-temperatura tat-tidwib.

Jekk id-differenza bejn it-temperatura fil-bidu u fl-istadju finali tat-tidwib hija fil-limiti ta' l-eżattezza tal-metodu, it-temperatura fl-istadju finali tat-tidwib tittieħed bħala t-temperatura tat-tidwib; inkella ż-żewġ temperaturi għandhom ikunu rapportati.

Jekk is-sustanza tiddekomponi jew tissaffa bis-sublimazzjoni qabel ma tintlaħaq it-temperatura, it-temperatura li fiha jiġi osservat l-effett għandha tkun rapportata.

L-informazzjoni u r-rimarki kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati għandhom ikunu rapportati, b'mod speċjali fir-rigward ta' l-impuritajiet u l-istat fiżiku tas-sustanza.

4.   REFERENZI

(1)

OECD, Paris, 1981, Test Guideline 102, Decision of the Council C(81) 30 final.

(2)

IUPAC, B. Le Neindre, B. Vodar, eds. Experimental thermodynamics, Butterworths, London 1975, vol. II, 803–834.

(3)

R. Weissberger ed.: Technique of organic Chemistry, Physical Methods of Organic Chemistry, 3rd ed., Interscience Publ., New York, 1959, vol. I, Part I, Chapter VII.

(4)

IUPAC, Physicochemical measurements: Catalogue of reference materials from national laboratories, Pure and applied chemistry, 1976, vol. 48, 505–515.

A.2.   TEMPERATURA TAT-TGĦOLIJA

1.   METODU

Il-maġġoranza tal-metodi mfissra huma bbażati fuq il-linjagwida tat-Test OECD (1). Il-prinċipji fundamentali huma mogħtija fir-referenzi (2) u (3).

1.1.   DAĦLA

Il-metodi u l-apparati mfissra hawnhekk jistgħu jiġu applikati għal likwidu u għal sustanzi li jiddewbu bil-mod f’ temperatura baxxa, bil-kondizzjoni li dawn ma jkollhomx xi reazzjoni kimika taħt it-temperatura tat-tgħolija (eż.: awto-ossidazzjoni, traspożizzjoni, degradazzjoni, eċċ.). Il-metodi jistgħu jiġu applikati għal sustanzi likwidi puri u impuri.

Issir enfasi fuq il-metodi li jużaw osservazzjoni permezz ta' fotoċellula u analiżi termika, għaliex dawn il-metodi jippermettu d-determinazzjoni tat-temperaturi tat-tidwib kif ukoll dawk tat-tgħolija. Barra dan, il-kejlijiet jistgħu jsiru b'mod awtomatiku.

Il-“metodu dinamiku” għandu l-vantaġġ li jista' jiġi applikat ukoll għad-determinazzjoni tal-pressjoni tal-fwar u mhuwiex neċessarju li t-temperatura tat-tgħolija tkun korretta sal-pressjoni normali (101,325 kPa) għaliex il-pressjoni normali tista' tiġi aġġustata matul il-kejl minn manostat.

Rimarki:

L-influwenza ta' impuritajiet fuq id-determinazzjoni tat-temperatura tat-tgħolija tiddependi l-aktar fuq in-natura ta' l-impurità. Meta fil-kampjun ikun hemm impuritajiet volatili, li jistgħu jaffetwaw ir-riżultati, is-sustanza tista' tiġi ppurifikata.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

It-temperatura normali tat-tgħolija hija mfissra bħala t-temperatura li fiha l-pressjoni tal-fwar tal-likwidu hija 101,325 kPa.

Jekk it-temperatura tat-tgħolija ma titkejjilx fi pressjoni atmosferika normali, id-dependenza tat-temperatura fuq il-pressjoni tal-fwar tista' tiġi deskritta bl-ekwazzjoni Clausius-Clapeyron:

fejn:

P	=	il-pressjoni tal-fwar tas-sustanza f’ pascals
ΔHv	=	is-sħana ta' evaporizzazzjoni tiegħu f’ J mol-1
R	=	il-kostanti universali molari tal-gass = 8,314 mol-1 K-1
T	=	it-temperatura termodinamika, f’ K

It-temperatura tat-tgħolija hija murija skond il-pressjoni ta' l-ambjent matul il-kejl.

Bdil

Pressjoni (unitajiet: kPa)

100 kPa	=	1 bar = 0,1 MPa (“bar” għadha permessa iżda mhux rakkomandata)
133 Pa	=	1 mm Hg = 1 Torr (l-unitajiet “mm Hg” u “Tor” mhumiex permessi).
1 atm	=	atmosfera standard = 101 325 Pa (l-unità “atm” mhix permessa).

Temperatura (unitajiet: K)

t = T - 273,15 K

t	:	temperatura Celsius, grad Celsius ( oC)
T	:	temperatura termodinamika, kelvin (K)

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

M'hemmx bżonn li jintużaw sustanzi ta' referenza fil-każijietjiet kollha kull meta tkun qed tiġi investigata sustanza ġdida. Huma primarjament qegħdin biex ikun iċċekkjat ir-rendiment tal-metodu minn żmien għal żmien u sabiex jippermettu paragun ma' riżultati minn metodi oħra.

Xi sustanzi ta' kalibrazzjoni jinsabu fil-metodi elenkati fl-Appendiċi.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU TA' L-ITTESTJAR

Ħames metodi għad-determinazzjoni tat-temperatura tat-tgħolija (skala tat-temperatura tat-tgħolija) huma bbażati fuq il-kejl tat-temperatura tat-tgħolija, tnejn oħra huma bbażati fuq analiżi termika.

1.4.1.   Determinazzjoni bl-użu ta' l-ebulliometer

L-ebulliometers kienu żviluppati oriġinarjament għad-determinazzjoni tal-piż molekulari permezz taż-żieda fit-temperatura tat-tgħolija, iżda huma adattati wkoll għal kejl eżatt tat-temperatura tat-tgħolija. Apparat sempliċi ħafna huwa mfisser fl-ASTM D 1120-72 (ara l-Appendiċi). Il-likwidu jissaħħan f’ dan l-apparat taħt kondizzjonijiet ta' ekwilibriju fi pressjoni atmosferika sakemm jiftaħ jagħli.

1.4.2.   Metodu dinamiku

Dan il-metodu jinvolvi il-kejl tat-temperatura tar-rikondensazzjoni tal-fwar permezz ta' termometru adattat fir-rifluss waqt it-tgħolija. B'dan il-metodu l-pressjoni tista' tiġi varjata.

1.4.3.   Metodu ta' distillazzjoni għat-temperatura tat-tgħolija

Dan il-metodu jinvolvi d-distillazzjoni tal-likwidu u l-kejl tat-temperatura tar-rikondensazzjoni tal-fwar u d-determinazzjoni ta' l-ammont ta' l-iddistillat.

1.4.4.   Metodu skond Siwoloboff

Kampjun jissaħħan f’ tubu għall-kampjun, li jkun mgħaddas f’ likwidu ġo banju sħun. Kapillari mgħaqqda, li fiha bużżieqa ta' l-arja fil-parti t'isfel, tiġi mgħaddsa fit-tubu bil-kampjun.

1.4.5.   Determinazzjoni permezz ta' fotoċellula

Skond il-prinċipju Siwoloboff, kejl foto-elettriku awtomatiku jsir bit-tlugħ tal-bżieżaq.

1.4.6.   Analiżi termika differenzjali

Din it-teknika tirreġistra d-differenza fit-temperaturi bejn is-sustanza u l-materjal ta' referenza bħala funzjoni tat-temperatura, waqt li s-sustanza u l-materjal ta' referenza huma suġġetti għall-istess programm kontrollat ta' temperatura. Meta l-kampjun jgħaddi minn transizzjoni li tinvolvi bidla ta' entalpija, dik il-bidla hija indikata b'devjazzjoni endotermika (tidwib) jew eżotermika (iffriżar) mil-linja ta' bażi tar-reġistru tat-temperatura.

1.4.7.   Kalorimetrija differenzjali ta' l-iskennjar

Din it-teknika tirreġistra d-differenza fl-enerġija introdotta f’ sustanza u dik introdotta f'materjal ta' referenza, bħala funzjoni tat-temperatura, waqt li s-sustanza u l-materjal ta' referenza huma suġġetti għall-istess programm kontrollat ta' temperatura. Din l-enerġija hija l-enerġija meħtieġa biex id-differenza tat-temperatura bejn is-sustanza u l-materjal ta' referenza tinżamm żero. Meta l-kampjun jgħaddi minn transizzjoni li tinvolvi bidla ta' entalpija, dik il-bidla hija indikata b'devjazzjoni endotermika (tgħolija) mil-linja ta' bażi tar-reġistru tal-fluss tas-sħana.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

L-applikabbiltà u l-eżattezza tal-metodi differenti użati għad-determinazzjoni tat-temperatura tat-tgħolija/ta' l-iskala tat-tgħolija huma mniżżla fit-tabella 1:

Tabella 1

Paragun tal-metodi

Metodu ta' kejl	Kalkolu ta' l-eżattezza	Standard eżistenti
L-ebulliometer	±1,4 K (sa 373 K) (5)  (6) ±2,5 K (sa 600 K) (5)  (6)	ASTM D 1120-72 (5)
Il-metodu dinamiku	±0,5 K (sa 600 K) (6)
Il-proċess ta' distillazzjoni (skala ta'tgħolija)	±0,5 K (sa 600 K)	ISO/R 918, DIN 53171, BS 4591/71
Il-metodu skond Siwoloboff	± 2 K (sa 600 K) (6)
Osservazzjoni permezz ta' fotoċellula	±0,3 K (sa 373 K) (6)
Il-kalorimetrija termika differenzjali	±0,5 K (sa 600 K) ±2,0 K (sa 1 273 K)	ASTM E 537-76
Il-kalorimetrija differenzjali ta' l-iskennjar	±0,5 K (sa 600 K) ±2,0 K (sa 1 273 K)	ASTM E 537-76

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODI

Kważi l-proċeduri għall-metodi ta' ttestjar kollhatfissru fi standards internazzjonali u nazzjonali (Ara l-Appendiċi).

1.6.1.   L-ebulliometer

Ara l-Appendiċi.

1.6.2.   Il-metodu dinamiku

Ara l-metodu ta' ttestjar A.4. għad-determinazzjoni tal-pressjoni tal-fwar.

It-temperatura tat-tgħolija osservata bi pressjoni applikata ta' 101,325 kPa hija reġistrata.

1.6.3.   Il-proċess ta' distillazzjoni (skala tat-tgħolija)

Ara l-Appendiċi.

1.6.4.   Il-metodu skond Siwoloboff

Il-kampjun jissaħħan f'apparat ta' temperatura tat-tidwib f'tubu għall-kampjun, b'dijametru ta' approssimattivament 5 mm (figura 1).

Il-figura 1 turi tip ta' apparat standardizzat ta' temperatura tat-tidwib u tat-tgħolija (JIS K 0064) (magħmul mill-ħġieġ, l-ispeċifikazzjonijiet kollha f’ millimetri).

Figura 1

Tubu kapillari (kapillari tat-tgħolija) li huwa magħluq madwar 1 cm ’il fuq mill-parti t’isfel tat-tubu jitpoġġa fit-tubu għall-kampjun. Is-sustanza tat-test tiżdied sa livell tali li l-parti mgħaqqda tal-kapillari tkun taħt il-wiċċ tal-likwidu. It-tubu għall-kampjun li fih il-kapillari tat-tgħolija huwa marbut mat-termometru permezz ta' lastiku jew huwa mwaħħal b'irfid mal-ġenb (ara figura 2).

Figura 2 Il-prinċipju skond Siwoloboff	Figura 3 Il-prinċipju mmodifikat

Il-banju ta' likwidu jintgħażel skond it-temperatura tat-tgħolija. F’ temperaturi ta' 573 K, jista' jintuża żejt tas-silikone. Il-paraffina likwida tista' tintuża biss sa 473 K. Għall-bidu t-tisħin tal-banju ta'likwidu għandu jkun aġġustat sa żieda fit-temperatura ta' 3 K/min. Il-banju ta' likwidu jrid jitħawwad. F’ madwar 10 K taħt it-temperatura tat-tgħolija mistennija, it-tisħin jitnaqqas sabiex ir-rata fiż-żieda tat-temperatura tkun anqas minn 1 K/min. Meta tkun se tintlaħaq it-temperatura tat-tgħolija, jibdew jitfaċċaw b'mod rapidu bżieżaq fil-kapillari li tkun qed tagħli.

It-temperatura tat-tgħolija hija dik it-temperatura li, fil-waqt ta' tkessiħ momentarju, is-serje ta' bżieżaq tieqaf u l-fluwidu f’ daqqa waħda jerġa' jibda tiegħla fil-kapillari. Il-qari korrispondenti tat-termometru huwa t-temperatura tat-tgħolija tas-sustanza.

Fil-prinċipju mmodifikat (figura 3) t-temperatura tat-tgħolija hija ddeterminata f’kapillari ta' temperatura tat-tidwib. Hija tiġġebbed sa punt fin ta' madwar 2 cm fit-tul (a) u ammont żgħir tal-kampjun jinġibed ’il fuq. Il-parti l-miftuħa tal-kapillari fin tingħalaq billi tiddewweb, b'mod li jkun hemm buieqa ta' l-arja fit-tarf. Waqt it-tisħin fl-apparat tat-temperatura tat-tidwib (b) l-bużżieqa ta' l-arja tespandi. It-temperatura tat-tgħolija tikkorrispondi mat-temperatura li fiha t-tapp tas-sustanza jilħaq il-livell tas-superfiċje tal-banju ta' likwidu (ċ).

1.6.5.   Osservazzjoni permezz ta' fotoċellula

Il-kampjun jissaħħan f-tubu kapillari ġo blokka tal-metall imsaħħna.

Raġġ ta' dawl jiġi dirett, f’toqob adattati fil-blokka, minn ġo s-sustanza għal fuq fotoċellula kkalibrata b'mod preċiż.

Waqt iż-żieda fit-temperatura tal-kampjun, bżieżaq ta' l-arja singoli jitfaċċaw mill-kapillari li tkun qed tagħli. Meta tintlaħaq it-temperatura tat-tgħolija n-numru ta' bżieżaq jiżdied ħafna. Dan jikkawża bidla fl-intensità tad-dawl, irreġistrata minn fotoċellula, u jagħti sinjal ta' waqfien lill-indikatur li jkun qed jaqra t-temperatura tat-termometru tal-platinu ta' reżistenza li jkun fil-blokka.

Dan il-metodu huwa speċjalment utli għaliex jippermetti determinazzjonijiet taħt it-temperatura ambjentali sa 253,15 K (-20 oC) mingħajr ebda bidliet fl-apparat. Kemm jitpoġġa l-istrument f'banju li jkessaħ.

1.6.6.   Analiżi termika

1.6.6.1.   Analiżi termika differenzjali

Ara l-Appendiċi.

1.6.6.2.   Kalorimetrija differenzjali ta' l-iskennjar

Ara l-Appendiċi.

2.   DATA

B'devjazzjonijiet żgħar mill-pressjoni normali (max. ± 5 kPa) it-temperaturi tat-tgħolija huma normalizzati sa Tn permezz ta' l-ekwazzjoni numru-valur minn Sidney Young li ġejja:

Tn = T + (fT x Δp)

fejn:

Δp	=	(101,325 – p) [nnota s-sinjal]
P	=	il-kejl tal-pressjoni f’kPa
fT	=	ir-rata ta' bidla fit-temperatura tat-tgħolija bi pressjoni f’K/kPa
T	=	it-temperatura tat-tgħolija mkejla f’K
Tn	=	it-temperatura tat-tgħolija korretta sal-pressjoni normali f’K

Għal ħafna sustanzi l-fatturi tal-korrezzjoni tat-temperatura, fT, u l-ekwazzjonijiet għall-approssimazzjoni tagħhom huma inklużi fl-istandards internazzjonali u nazzjonali msemmija hawn fuq.

Eż, il-metodu tad-DIN 53171 isemmi l-korrezzjonijiet mhux bilfors eżatti li ġejjin għal solventi inklużi fiż-żebgħa:

Tabella 2

Temperatura – il-fatturi ta' korrezzjonijiet ft

Temperatura T (K)	Fattur ta' korrezzjoni fT (K/kPa)
323,15	0,26
348,15	0,28
373,15	0,31
398,15	0,33
423,15	0,35
448,15	0,37
473,15	0,39
498,15	0,41
523,15	0,4
548,15	0,45
573,15	0,47

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk possibbli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	il-metodu użat

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identità u impuritajiet) u l-istadju preliminarju ta' purifikazzjoni, jekk hemm,

—	kalkolu ta' l-eżattezza.

Il-medja ta' mill-inqas żewġ temperaturi li huma fl-iskala tal-kalkolu ta' l-eżattezza (ara t-Tabella 1) hija rrapurtata bħala t-temperatura tat-tgħolija.

It-temperaturi tat-tgħolija mkejla u l-medji tagħhom għandhom ikunu ddikjarati u l-pressjoni (jiet) li fihom saru l-kejlijiet għandhom ikunu rrapurtati f’kPa. Il-pressjoni għandha tkun preferibbilment qrib il-pressjoni atmosferika normali.

L-informazzjoni kollha u r-rimarki relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati għandhom ikunu rrapurtati, b'mod speċjali rigward l-impuritajiet u l-istat fiżiku tas-sustanza.

4.   REFERENZI

(1)

OECD, Paris, 1981, Test Guideline 103, Decision of the Council C (81) 30 final.

(2)

IUPAC, B. Le Neindre, B. Vodar, editions. Experimental thermodynamics, Butterworths, London 1975, volume II.

(3)

R. Weissberger edition: Technique of organic chemistry, Physical methods of organic chemistry, Third Edition, Interscience Publications, New York, 1959, volume I, Part I, Chapter VIII.

A.3.   DENSITÀ RELATTIVA

1.   METODU

Il-maġġoranza tal-metodi mfissra huma bbażati fuq il-linja gwida tat-Test OECD (1). Il-prinċipji fundamentali huma mogħtija fir-referenzi (2) u (3).

1.1.   DAĦLA

Il-metodi għad-determinazzjoni tad-densità relattiva mfissra hawn huma applikabbli għal sustanzi solidi u likwidi, mingħajr restrizzjoni fir-rigward tal-grad ta' purità tagħhom. Id-diversi metodi li għandhom jintużaw huma mniżżla fit-tabella 1.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

Id-densità relattiva D20 4 ta' solidi jew likwidi hija l-proporzjoni bejn il-piż ta' volum tas-sustanza li trid tiġi eżaminata, iddeterminata f’temperatura ta' 20 oC, u l-piż ta' l-istess volum ta' ilma, iddeterminata f’temperatura ta' 4 oC. Id-densità relattiva ma għandhiex dimensjoni.

Id-densità, P, ta' sustanza hija l-kwozjent tal-piż, m, u l-volum tagħha, v.

Id-densità, P, tingħata f’unitajiet SI, f’kg/m3.

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA (1) (3)

M'hemmx bżonn li jintużaw sustanzi ta' referenza kull meta tkun qed tiġi investigata sustanza ġdida. Huma primarjament qegħdin biex ikun iċċekkjat ir-rendiment tal-metodu minn żmien għal żmien u sabiex jippermettu paragun ma' riżultati minn metodi oħra.

1.4.   TQABBIL TAL-METODI

Jintużaw erba' klassijiet ta' metodi

1.4.1.   Il-metodi taż-żamma fil-wiċċ

1.4.1.1.   Idrometru (għal sustanzi likwidi)

Jistgħu jinkisbu determinazzjonijiet tad-densità rapidi u eżatti biżżejjed permezz ta' idrometri li jżommu fil-wiċċ, li jippermettu li d-densità ta' likwidu titqies mill-fond ta' l-immersjoni bil-qari ta' skala bi gradazzjoni.

1.4.1.2.   Miżien idrostatiku (għal sustanzi likwidi u solidi)

Id-differenza bejn il-piż tal-kampjun għat-test imkejjel fl-ajru u f'likwidu adattat (eż. l-ilma) tista' tintuża biex tiddetermina d-densità tiegħu.

Għal solidi, id-densità mkejla hija kkunsidrata valida biss għal kampjun partikolari li jkun qed jiġi eżaminat. Għad-determinazzjoni tad-densità tal-likwidi, oġġett ta' volum magħruf, v, jintiżen l-ewwel fl-arja u imbagħad fil-likwidu.

1.4.1.3.   Il-metodu ta' l-oġġett mgħaddas (għal sustanzi likwidi) (4)

F’dan il-metodu, id-densità ta' likwidu hija ddeterminata mid-differenza bejn ir-riżultati ta' kejl tal-likwidu qabel u wara l-immersjoni ta' oġġett ta' volum magħruf fil-likwidu tat-test.

1.4.2.   Metodi piknometriċi

Għal solidi jew likwidi, jistgħu jintużaw piknometri ta' diversi forom u ta' volumi magħrufa. Id-densità hija kkalkulata mid-differenza fil-piż bejn il-piknometru mimli u vojt u l-volum magħruf tiegħu.

1.4.3.   Piknometru għal paragun fl-arja (għal solidi)

Id-densità ta' solidu fi kwalunkwe forma tista' titkejjel f’temperatura ambjentali b'piknometru għal paragun bil-gass. Il-volum tas-sustanza jitkejjel fl-arja jew f’gass inert f’ċilindru ta' volum varjabbli ikkalibrat. Għal kalkolu tad-densità jittieħed kejl wieħed tal-piż wara li jsir il-kejl tal-volum.

1.4.4.   Densitometru li joxxilla (5) (6) (7)

Id-densità ta' likwidu tista' titkejjel f’densitometru li joxxilla. Oxxillatur mekkaniku mibni fil-forma ta' tubu-U jiġi vvibrat bil-frekwenza ta' reżonanza ta' l-oxxilatur li tiddependi fuq il-piż tiegħu. L-introduzzjoni ta' kampjun tbiddel il-frekwenza ta' reżonanza ta' l-oxxillatur. L-apparat għandu jiġi kkalibrat b'żewġ sustanzi likwidi ta' densitajiet magħrufa. Dawn is-sustanzi għandhom ikunu preferibbilment magħżula b'tali mod li d-densitajiet tagħhom ikopru l-iskala kollha li se titkejjel.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

L-applikabilità tal-metodi differenti użati għad-determinazzjoni tad-densità relattiva hija mniżżla fit-tabella.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODI

L-istandards mogħtija bħala eżempji, li għandhom ikunu kkonsultati għal dettalji tekniċi addizzjonali, huma mehmuża fl-Appendiċi.

Il-testijiet għandhom isiru f’temperatura ta' 20 oC, u għandhom isiru għall-inqas żewġ kejlijiet.

2.   DATA

Ara l-istandards.

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	il-metodu użat,

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identità u impuritajiet) u l-istadju preliminarju ta' purifikazzjoni, jekk hemm,

Id-densità relattiva, , għandha tkun irrappurtata kif imfisser f’1.2, flimkien ma' l-istat fiżiku tas-sustanza mkejla.

L-informazzjoni u r-rimarki kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati għandhom ikunu rrapportati, b'mod speċjali fir-rigward ta' l-impuritajiet u l-istat fiżiku tas-sustanza.

Tabella

Applikabilità tal-metodi

Metodu ta' kejl	Densità		Viskożità dinamika massima possibbli	Standards eżistenti
	solidu	likwidu
1.4.1.1. Idrometru		iva	5 Pa s	ISO 387, ISO 649-2, NF T 20-050
1.4.1.2. Miżien Idrostatiku
(a) solidsi	iva			ISO 1183 (A)
(b) likwidi		iva	5 Pa s	ISO 90 u 758
1.4.1.3. Il-metodu ta' l-oġġett mgħaddas		iva	20 Pa s	DIN 53217
1.4.2. Piknometru				ISO 3507
(a) solidi	iva			ISO 1183(B), NF T 20-053
(b) likwidi		iva	500 Pa s	ISO 758
1.4.3 Piknometru għal paragun fl-arja	iva			DIN 55590 Teil 3, DIN53243
1.4.4. Densitometru li joxxilla		iva	5 Pa s

M4.   REFERENZI

(1)

OECD, Paris, 1981, Test Guideline 109, Decision of the Council C(81) 30 final.

(2)

R. Weissberger ed., Technique of Organic Chemistry, Physical Methods of Organic Chemistry, 3rd ed., Chapter IV, Interscience Publ. , New York, 1959, vol. I, Part 1.

(3)

IUPAC, Recommended reference materials for realization of physico-chemical properties, Pure and applied chemistry, 1976, vol. 48, 508.

(4)

Wagenbreth, H., Die Tauchkugel zur Bestimmung der Dichte von Flüssigkeiten, Technisches Messen tm, 1979, vol.ll, 427–430.

(5)

Leopold, H., Die digitale Messung von Flüssigkeiten, Elektronik, 1970, vol. 19, 297–302.

(6)

Baumgarten, D., Füllmengenkontrolle bei vorgepackten Erzeugnissen -Verfahren zur Dichtebestimmung bei flüssigen Produkten und ihre praktische Anwendung, Die Pharmazeutische Industrie, 1975, vol. 37, 717–726.

(7)

Riemann, J., Der Einsatz der digital en Dichtemessung im Brauereilaboratorium, Brauwissenschaft, 1976, vol. 9, 253–255.

A.4.   PRESSJONI TAL-FWAR

1.   METODU

Il-maġġoranza tal-metodi mfissra huma bbażati fuq il-linja gwida tat-Test OECD (1). Il-prinċipji fundamentali huma mogħtija fir-referenzi (2) u (3).

1.1.   DAĦLA

Biex isir it-test huwa utli li jkollok informazzjoni preliminari dwar l-istruttura, it-temperatura tat-tidwib u t-temperatura tat-tgħolija tas-sustanza.

Ma hemmx proċedura waħda ta' kejl applikabbli għall-iskala kollha tal-pressjonijiet tal-fwar. Għalhekk, huma rakkomandati bosta metodi għal kejl tal-pressjoni tal-fwar minn < 10-4 sa 105 Pa.

L-impuritajiet is-soltu jaffettwaw il-pressjoni tal-fwar, u dan sa limitu li jiddependi ħafna fuq ix-xorta ta' impurità.

Fejn ikun hemm impuritajiet volatili fil-kampjun, li jistgħu jaffettwaw ir-riżultat, is-sustanza tista' tiġi ppurifikata. Jista' jkun ukoll xieraq li tkun ikkwotata l-pressjoni tal-fwar għall-materjal tekniku.

Uħud mill-metodi mfissra hawnhekk jużaw apparat b'partijiet metalliċi; għalhekk dan għandu jkunu kkunsidrat meta jsir test fuq sustanzi korrużivi.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

Il-pressjoni tal-fwar ta' sustanzi hija mfissra bħala l-pressjoni ta' saturazzjoni 'il fuq mis-sustanza solida jew likwida. Fl-ekwilibriju termodinamiku, il-pressjoni tal-fwar ta' sustanza pura hija l-funzjoni tat-temperatura biss.

L-unità tal-pressjoni SI li għandha tintuża hija l-pascal (Pa).

L-unitajiet li storikament ġew użati, flimkien mal-fatturi tal-konverżjoni tagħhom, huma:

1 Torr (≡1 mm Hg)	= 1,333 x102 Pa
1 atmosfera	= 1,013 x 105 Pa
1 bar	= 105 Pa

L-unità SI tat-temperatura hija l-kelvin (K).

Il-kostanti universali molari tal-gass R huwa 8,314 mol-1 K-1

Id-dipendenza tat-temperatura tal-pressjoni tal-fwar hija mfissra mill-ekwazzjoni Clausius-Clapeyron:

fejn:

p	=	il-pressjoni tal-fwar tas-sustanza f’pascals
ΔHv	=	is-sħana ta' evaporizzazzjoni tagħha f’J mol-1
R	=	il-kostanti universali tal-gass molari f’J mol-1 K-1
T	=	it-temperatura termodinamika f’K

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Sustanzi ta' referenza mhumiex meħtieġa li jintużaw fil-każijietjiet kollha meta tkun qed tiġi investigata sustanza ġdida. Huma għandhom iservu primarjament biex jiċċekkjaw r-rendiment tal-metodu minn żmien għal żmien u sabiex jippermettu tqabbil ma' riżultati minn metodi oħra.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODI TA' TTESTJAR

Għad-determinazzjoni tal-pressjoni tal-fwar, huma proposti seba' metodi li jistgħu jiġu applikati fi skali differenti tal-pressjoni tal-fwar. Għal kull metodu, il-pressjoni tal-fwar hija ddeterminata f’temperaturi diversi. Fi skala limitata ta' temperatura, il-logaritmu tal-pressjoni tal-fwar ta' sustanza pura huwa l-funzjoni lineari ta' l-invers tat-temperatura.

1.4.1.   Metodu dinamiku

Fil-metodu dinamiku, titkejjel it-temperatura tat-tgħolija li tirrigwarda l-pressjoni speċifikata.

Skala rakkomandata

103 sa 105 Pa.

Dan il-metodu huwa rakkomandat ukoll għad-determinazzjoni tat-temperatura tat-tgħolija normali u jintuża għal dan il-għan sa 600 K.

1.4.2.   Metodu statiku

Fil-proċess statiku, f’ekwilibriju termodinamiku, il-pressjoni tal-fwar stabbilita f’sistema magħluqa hija ddeterminata f’temperatura speċifikata. Dan il-metodu huwa adattat għall-komponent wieħed u solidi u likwidi multikomponenti.

Skala rakkomandata:

10 sa 105 Pa.

Dan il-metodu jista' jintuża wkoll fl-iskala 1 sa 10 Pa, kemm-il darba tingħata attenzjoni xierqa.

1.4.3.   Isoteniskopju

Dan il-metodu standardizzat huwa wkoll metodu statiku iżda s-soltu mhuwiex adattat għal sistemi multikomponenti. Informazzjoni addizzjonali hija disponibbli fil-metodu ASTM D-2879-86.

Skala rakkomandata:

Minn 100 sa 105 Pa.

1.4.4.   Metodu bl-effużjoni: Miżien bi pressjoni tal-fwar

Il-kwantità ta' sustanza li tħalli ċellula għal kull unità ta' ħin minn ġo fetħa ta' daqs magħruf hija ddeterminata taħt kondizzjonijiet ta' vakwu b'tali mod li r-ritorn tas-sustanza fiċ-ċellula jkun insinifikanti (eż. bil-kejl ta' tektika ġġenerata fuq miżien sensittiv minn merżuq fwar jew bil-kejl tat-telf fil-piż).

Skala rakkomandata:

10-3 sa 1 Pa.

1.4.5.   Metodu bl-effużjoni: Bit-telf fil-piż jew bil-qbid tat-tifwir

Il-metodu huwa bbażat fuq l-estimu tal-piż tas-sustanza għat-test li tkun qed toħroġ ma' kull unità ta' ċellula Knudsen (4) fil-forma ta' fwar, permezz ta' fetħa ta' daqs mikro taħt kondizzjonijiet ta' ultravakwu. Il-piż ta' fwar effuż jista' jinkiseb jew bid-determinazzjoni tat-telf ta' piż taċ-ċellula jew bl-ikkondensar tal-fwar f’temperatura baxxa u bid-determinazzjoni ta' l-ammont ta' sustanza volatilizzata bl-użu ta' analiżi kromografika. Il-pressjoni tal-fwar hija kkalkulata bl-applikazzjoni tar-relazzjoni Kertz-Knudsen.

Skala rakkomandata:

10-3 sa 1 Pa.

1.4.6.   Metodu bis-saturazzjoni tal-gass

Fluss ta' gass trasportatur inert jiġi mgħoddi fuq is-sustanza b'tali mod li hija ssir saturata bil-fwar tagħha. L-ammont ta' materjal trasportat minn ammont magħruf ta' gass trasportatur jitqies jew bil-kollezzjoni f’kumpartiment għall-ġbir adattat jew b'teknika analitika intrain. Dan imbagħad jintuża biex tkun ikkalkulata l-pressjoni f’temperatura stabbilita.

Skala rakkomandata:

10-4 sa 1 Pa.

Dan il-metodu jista' jintuża wkoll fl-iskala 1 sa 10 Pa, kemm-il darba tingħata attenzjoni xierqa.

1.4.7.   Skrun li jdur

Fil-gejġ ta' l-iskrun li jdur, l-element tal-kejl attwali huwa ballun żgħir ta' l-azzar li huwa sospiż f’kamp manjetiku u li jdur b'veloċità kbira. Il-pressjoni tal-gass tiġi dedotta mit-tnaqqis fid-dawran tal-ballun ta' l-azzar li jiddependi mill-pressjoni.

Skala rakkomandata:

10-4 sa 0,5 Pa.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Id-diversi metodi ta' determinazzjoni tal-pressjoni tal-fwar huma mqabbla ma' dak li għandu x'jaqsam ma' l-applikazzjoni, ir-ripetibilità, ir-riproduċibilità, l-iskala ta' kejl u l-istandard eżistenti. Dan isir fit-tabella li ġejja.

Metodu ta' kejl	Sustanzi		Ripetibilità stmata (7)	Riproduċibilità stmata (7)	Skala rakkomandata	Standard Eżistenti
	solidi	likwidi
1.4.1. Metodu dinamiku	Tidwib baxx	iva	Sa 25 %	sa 25 %	103 Pa sa 2x103 Pa	—
			1 sa 5 %	1 sa 5 %	2 x 103 Pa sa 105 Pa	—
1.4.2. Metodu statiku	iva	iva	5 sa 10 %	5 sa 10 %	10Pa sa 105 Pa	NFT 20-048 (S)
1.4.3. Iżoteniskopju	iva	iva	5 sa 20 %	5 sa 10 %	10-3 Pa sa 1 Pa	ASTM-D 2879-86
1.4.4. Metodu ta' efużjoni Miżien tal-pressjoni tal-fwar	iva	iva	5 sa 20 %	sa 50 %	10-3 Pa sa 1 Pa	NFT 20-047(6)
1.4.5. Metodu ta efużjoni Telf ta' piż	iva	iva	10 sa 30 %	—	10-3 Pa sa 1 Pa	—
1.4.6. Metodu ta' saturazzjoni tal-gass	iva	iva	10 sa 30 %	sa 50 %	10-4 Pa sa 1 Pa (8)	—
1.4.7. Metodu ta' skrun li jdawwar	iva	iva	10 sa 20 %	—	10-4 Pa sa 0,5 Pa	—

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODI

1.6.1.   Kejl dinamiku

1.6.1.1.   Apparat

L-apparat tal-kejl jikkonsisti tipikament f'reċipjent għat-tgħolija b'apparat li jżomm il-kesħa mqabbad miegħu li huwa magħmul mill-ħġieġ jew mill-metall (figura 1), tagħmir għall-kejl tat-temperatura, u tagħmir għar-regolazzjoni u l-kejl tal-pressjoni. Apparat tal-kejl tipiku muri fid-disinn huwa magħmul minn ħġieġ reżistenti għas-sħana u jikkonsisti minn ħames partijiet:

It-tubu l-kbir b'superfiċje parzjalment doppja jikkonsisti f’ġonta li torbot mal-qiegħ, apparat li jkessaħ, reċipjent għat-tkessiħ u fetħa għad-dħul.

Iċ-ċilindru tal-gass, b'pompa Cottrel, huwa mmuntat fit-taqsima tat-tgħolija tat-tubu u għandu superfiċje ħarxa ta' ħġieġ imfarrak biex jevita “ħbit” matul il-proċess tat-tgħolija.

It-temperatura titkejjel b' senser tat-temperatura adattat (eż. termometru ta' reżistenza jew b' jacket thermocouple) imdaħħal fl-apparat sal-punt tal-kejl (Nru 5, figura 1) permezz ta' dħul adattat (eż. ġonta male li torbot mal-qiegħ).

Il-konnessjonijiet neċessarji jsiru għar-regolazzjoni tal-pressjoni u tat-tagħmir tal-kejl.

Il-bozza, li sservi bħala volum ta' protezzjoni, hija mgħaqqda ma' l-apparat tal-kejl permezz ta' tubu kapillari.

Ir-reċipjent tat-tgħolija jissaħħan b'element tat-tisħin (eż. ħiter bil-cartridge) imdaħħal fl-apparat tal-ħġieġ minn taħt. Il-kurrent tat-tisħin meħtieġ huwa stabbilit u rregolat permezz ta' termokoppja.

Il-vakwu neċessarju ta' bejn 102 Pa u approssimattivament 105 Pa jiġi prodott b'pompa tal-vakwu.

Jintuża valv adattat biex ikejjel l-arja jew in-nitroġenu għar-regolazzjoni tal-pressjoni (skala ta' kejl approssimattivament 102 sa 105 Pa) u l-ventilazzjoni.

Il-pressjoni titkejjel permezz ta' manometru.

1.6.1.2.   Proċedura tal-kejl

Il-pressjoni tal-fwar titkejjel bid-determinazzjoni tat-temperatura tat-tgħolija tal-kampjun b'diversi pressjonijiet speċifikati bejn wieħed u ieħor bejn 103 u 105 Pa. Temperatura stabbli taħt pressjoni kostanti tindika li t-temperatura tat-tgħolija tkun intlaħqet. Sustanzi bir-ragħwa ma jistgħux jitkejlu bl-użu ta' dan il-metodu.

Is-sustanza titqiegħed f’reċipjent li jkun fih il-kampjun nadif u niexef. Jistgħu jinqalgħu problemi b'solidi mhux imfarrka iżda dawk kultant jistgħu jinħallu bit-tisħin tal-cooling jacket. Ladarba r-reċipjent jimtela’ l-apparat jiġi ssiġġillat fil-flanġ u jitneħħa l-gass mis-sustanza. L-inqas pressjoni mixtieqa imbagħad tiġi stabbilita u jinxtegħel l-apparat għat-tisħin. Fl-istess ħin, is-senser tat-temperatura jiġi kkonnettjat mar-rekorder.

L-ekwilibriju jinkiseb meta temperatura tat-tgħolija kostanti tiġi rreġistrata fi pressjoni kostanti. Għandha tingħata attenzjoni partikulari biex ikun evitat ħbit matul t-tgħolija. Barra dan, trid issir kondensazzjoni kompleta fuq l-apparat li jżomm il-kesħa. Meta tkun qed tiġi ddeterminata l-pressjoni tal-fwar ta' solidi li jinħallu bil-mod, għandu tinghata attenzjoni sabiex il-kondensatur ma jiġix imblukkat.

Wara li jkun irreġistrat dan il-punt ta' ekwilibriju, għandha tiġi stabbilita pressjoni ogħla. Il-proċess jitkompla b'dan il-mod sakemm jintlaħqu l-105 Pa (approssimattivament minn 5 sa 10 punti ta' kejl b'kollox). Bħala ċċekkjar, il-punti ta' ekwilibriju għandhom ikunu ripetuti taħt pressjonijiet dixxendentali.

1.6.2.   Kejl statiku

1.6.2.1.   Apparat

L-apparat jinkludi kontenitur għall-kampjun, sistema ta' tisħin u ta' tkessiħ biex tirregola t-temperatura tal-kampjun u tkejjel it-temperatura. L-apparat jinkludi wkoll strumenti biex jiffissaw u jkejlu l-pressjoni. Il-figura 2a u 2b jillustraw il-prinċipji bażiċi involuti.

Il-kompartiment għall-kampjun (figura 2a) hija marbuta fuq naħa waħda minn valv ta' vakwu għoli adattat. Tubu-U li jinkludi fluwidu tal-manometru adattat huwa mehmuż man-naħa l-oħra. Naħa mit-tubu-U toħroġ 'il barra mill-pompa tal-vakwu, miċ-ċilindru tan-nitroġenu jew mill-valv ta' ventilazzjoni, u minn manometru.

Gejġ tal-pressjoni b'indikatur tal-pressjoni jista' jintuża flok tubu-U (Figura 2b).

Bil-għan li tkun irregolata t-temperatura tal-kampjun, ir-reċipjent bil-kampjun flimkien mal-valv u t-tubu-U jew il-gejġ tal-pressjoni jitqiegħed f‘banju li jinżamm f’temperatura kostanti ta' 0,2 K. Il-kejl tat-temperatura jittieħed fuq in-naħa ta' barra tar-reċipjent bil-kampjun jew fir-reċipjent innifsu.

Pompa tal-vakwu b'nassa li tkessaħ il-fluss tiela' 'l fuq tintuża biex tbattal l-apparat.

Fil-metodu 2a l-pressjoni tal-fwar tas-sustanza titkejjel b'mod indirett bl-użu ta' indikatur żero. Dan jikkunsidra l-fatt li d-densità tal-fluwidu fit-tubu-U tinbidel jekk it-temperatura tinbidel ħafna.

Il-fluwidi li ġejjin huma adattati għall-użu bħala indikaturi żero għat-tubu-U, skond l-iskala tal-pressjoni u l-proprjetajiet kimiċi tas-sustanza għat-test: fluwidi tas-silikone, ftalati. Is-sustanzi għat-test m'għandhomx jinħallu b'mod notevoli jew jirreaġixxu mal-fluwidu fit-tubu-U.

Għall-manometru, jista' jintuża l-merkurju fl-iskala tal-pressjoni normali ta' l-arja sa 102 Pa, waqt li fluwidi tas-silikone u ftalati huma adattati għall-użu taħt l-102 Pa sa 10 Pa. Manometri ta' kapaċità b'membrana li jissaħħnu jistgħu jintużaw anke taħt l-10-1 Pa. Hemm ukoll gejġis tal-pressjoni oħra li jistgħu jintużaw taħt l-102 Pa.

1.6.2.2.   Proċedura tal-kejl

Qabel ma jsir il-kejl, il-komponenti kollha ta' l-apparat murija fil-figura 2 iridu jitnaddfu u jitnixxfu għal kollox.

Għall-metodu 2a, it-tubu-U għandu jimtela’ bil-likwidu magħżul, li jrid jitneħħilu l-gass f’temperatura elevata qabel ma jittieħed il-qari.

Is-sustanza għat-test titqiegħed fl-apparat, li mbagħad jingħalaq u t-temperatura titnaqqas b'mod suffiċjenti biex jitneħħa l-gass. It-temperatura trid tkun baxxa biżżejjed biex tiżgura li l-arja tinġibed 'il barra, iżda – fil-każ ta' sistema b'komponenti multipli – ma tridx tibdel il-kompożizzjoni tal-materjal. Jekk ikun meħtieġ, l-ekwilibriju jista' jiġi stabbilit aktar malajr permezz ta' tħawwid.

Il-kampjun jista' jiġi mkessaħ ħafna eż. bin-nitroġenu likwidu (trid tingħata attenzjoni biex tkun evitata l-kondensazzjoni ta' l-arja jew il-pompa fluwida) jew b'taħlita ta' etanol u silġ niexef. Għal kejl f’temperatura baxxa għandu jintuża banju rregolat bit-temperatura kkonnettjat ma' ultra-cryomat.

Bil-valv fuq ir-reċipjent tal-kampjun miftuħ, jiġi applikat ġbid għal diversi minuti biex titneħħa l-arja. Il-valv imbagħad jingħalaq u t-temperatura tal-kampjun titnaqqas għall-iktar livell baxx mixtieq. Jekk neċessarju, l-operazzjoni tat-tneħħija tal-gass trid tiġi ripetuta diversi drabi.

Meta l-kampjun jissaħħan il-pressjoni tal-fwar togħla. Dan ibiddel l-ekwilibriju tal-fluwidu fit-tubu-U. Biex ikun hemm kumpens għal dan, jiddaħħal nitroġenu jew tiddaħħal arja fl-apparat permezz ta' valv sakemm il-fluwidu ta' l-indikatur tal-pressjoni jerġa' jinżel għal żero. Il-pressjoni meħtieġa għal dan tista' tinqara permezz ta' manometru ta' preċiżjoni f’temperatura ambjentali. Din il-pressjoni tikkorrispondi għall-pressjoni tal-fwar tas-sustanza f’dik it-temperatura partikulari tal-kejl.

Il-metodu 2b huwa simili iżda l-pressjoni tal-fwar tinqara direttament.

Id-dipendenza fuq it-temperatura tal-pressjoni tal-fwar hija ddeterminata b'intervalli żgħar adattati (approssimattivament minn 5 sa 10 punti ta' kejl b'kollox) sal-massimu mixtieq. Qari ta' temperatura baxxa jrid jiġi ripetut bħala kontroll.

Jekk il-valuri miksuba minn qari ripetut ma jaqblux mal-kurva miksuba għat-temperatura li tkun qed tiżdied, dan jista' jkun minħabba waħda mir-raġunijiet li ġejjin:

1.	Il-kampjun għad fih l-arja (eż. materjali b'viskożità għolja) jew sustanzi li jagħlu bil-mod, li tinħareġ/jinħarġu matul it-tisħin u jistgħu jitneħħew bil-ġbid wara aktar supercooling.

2.	It-temperatura tat-tkessiħ mhijiex baxxa biżżejjed. F’dan il-każ in-nitroġenu likwidu jintuża bħala aġent ta' tkessiħ. Jekk raġuni 1 jew raġuni 2 tapplika, il-kejl irid jiġi ripetut.

3.	Is-sustanza jkollha reazzjoni kimika fl-iskala ta' temperatura rreġistrata (eż. dekompożizzjoni, polimerizzazzjoni).

1.6.3.   Isoteniskopju

Deskrizzjoni kompluta ta' dan il-metodu tista' tinsab fir-referenza 7. Il-prinċipju ta' l-apparat tal-kejl jidher fil-figura 3. L-istess bħall-metodu statiku mfisser f'1.6.2, l-isoteniskopju huwa adattat għall-investigazzjoni ta' solidi jew likwidi.

Fil-każ ta' likwidi, is-sustanza nnifisha sservi bħala l-fluwidu fil-manometru awżiljarju. Kwantità ta' likwidu, suffiċjenti biex timtela' l-bozza jew is-sieq il-qasira tat-taqsima tal-manometru titqiegħed fl-isoteniskopju. L-isoteniskopju jitwaħħal mas-sistema tal-vakwu u jiġi evakwat, imbagħad jimtela’ bin-nitroġenu. L-evakwazzjoni u t-tindif tas-sistema huma ripetuti darbtejn biex jitneħħa l-ossiġenu residwu. L-isoteniskopju mimli jitpoġġa f’pożizzjoni orizzontali sabiex il-kampjun jinfirex fuq saff irqiq fil-bozza bil-kampjun u t-taqsima tal-manometru (parti-U). Il-pressjoni tas-sistema titnaqqas għal 133 Pa u l-kampjun jissaħħan bil-mod sakemm jiftaħ jagħli (tneħħija ta' gassijiet fissi maħlula). L-isoteniskopju mbagħad jitpoġġa b'tali mod li l-kampjun jerġa' lura fil-bozza u s-sieq l-qasira tal-manometru, sabiex it-tnejn li huma jintlew għal kollox bil-likwidu. Il-pressjoni tinżamm bħal meta jitneħħa l-gass; il-parti tal-bozza bil-kampjun miġbuda 'l barra tissaħħan bi fjamma żgħira sakemm il-fwar tal-kampjun rilaxxat jespandi b'mod suffiċjenti biex jieħu post parti mill-kampjun mill-parti ta' fuq tal-bozza u mid-driegħ tal-manometru fit-taqsima tal-manometru ta' l-isoteniskopju, u b'hekk jinħoloq spazju mimli bil-fwar mingħajr nitroġenu.

L-isoteniskopju mbagħad jitpoġġa f’banju b'temperatura kostanti, u l-pressjoni tan-nitroġenu tiġi aġġustata sakemm il-pressjoni tiegħu tkun ugwali għal dik tal-kampjun. Il-bilanċ tal-pressjoni huwa indikat mit-taqsima tal-manometru ta' l-isoteniskopju. Fl-ekwilibriju, il-pressjoni tal-fwar tan-nitroġenu tkun ugwali għall-pressjoni tal-fwar tas-sustanza.

Fil-każ ta' solidi, dipendenti fuq il-pressjoni u l-iskala tat-temperatura, jintużaw il-likwidi tal-manometru mniżżla f’1.6.2.1. Il-likwidu tal-manometru li jitneħħilu l-gass jintefa’ fin-nefħa tad-driegħ it-twil ta' l-isoteniskopju. Imbaghad is-solidu biex ikun investigat jitqiegħed fil-bozza u jitneħħilu l-gass f'temperatura elevata. Wara dan l-isoteniskopju jiġi inklinat sabiex il-likwidu tal-manometru jista' joħroġ fit-tubu-U. Il-kejl tal-pressjoni tal-fwar bħala funzjoni tat-temperatura jsir skond 1.6.2.

1.6.4.   Metodu bl-effużjoni: Miżien bi pressjoni tal-fwar

1.6.4.1.   Apparat

Verżjonijiet diversi ta' l-apparat huma mfissra fil-letteratura (1). L-apparat imfisser hawnhekk juri l-prinċipji ġenerali involuti (figura 4). Il-Figura 4 turi l-komponenti ewlenin ta' l-apparat, li jinkludu kontenitur ta' l-azzar li ma jsaddadx jew tal-ħġieġ b'vakwu għoli, tagħmir li jipproduċi u jkejjel il-vakwu u komponenti mibnija fih stess biex ikejlu l-pressjoni tal-fwar fuq il-miżien. Dawn il-komponenti mibnija fl-apparat stess li ġejjin huma inklużi fl-apparat:

—

forn evaporatur bi flanġ u dħul li jdur. Il-forn evaporatur huwa reċipjent ċilindriku, magħmul minn eż. ramm jew minn liega kimikament reżistenti b'konduttività termika tajba. Reċipjent tal-ħġieġ bil-ġnub tar-ram. Il-forn għandu dijametru ta' madwar 3 sa 5 cm u huwa minn 2 sa 5 cm għoli. Hemm minn waħda sa tliet fetħiet ta' qisien differenti għall-fluss tal-fwar. Il-forn jissaħħan bi spiral li jsaħħan mdawwar mal-forn minn barra. Biex is-sħana ma tgħaddix lejn pjanċa tal-qiegħ, il-ħiter huwa marbut mal-pjanċa tal-qiegħ b'metall ta' konduttività termika baxxa (azzar magħmul minn nikil u fidda jew kromju u nikil), eż. pajp tan-nikil u fidda mwaħħal ma' fetħa għad-dħul li ddur jekk ikun qed jintuża forn b'diversi fetħiet. Dan l-arranġament għandu l-vantaġġ li jippermetti l-introduzzjoni ta' faxxa tar-ram. Dan jippermetti tkessiħ minn barra bl-użu ta' banju tat-tkessiħ.

—

jekk l-għatu tal-forn tar-ram għandu tliet fetħiet ta' dijametri differenti f’angolu ta' 90o waħda ma' l-oħra, diversi skali tal-pressjoni tal-fwar fil-kamp tal-varjazzjoni tal-kejl kollu jistgħu jiġu koperti (fetħiet b'dijametru approssimattivament bejn 0,30 u 4,50 mm). Fetħiet kbar jintużaw għall-pressjoni tal-fwar baxxa u viċi versa. Il-fetħa mixtieqa jew il-pożizzjoni intermedjarja fil-fluss tal-fwar (il-fetħa tal-forn – it-tarka – il-platt tal-miżien), tista' tkun issettjata billi jiddawwar il-forn u l-fluss tal-molekuli jinħeles jew jitwassal mill-fetħa tal-forn għal fuq il-platt tal-miżien. Sabiex titkejjel it-temperatura tas-sustanza, termokoppja jew termometru ta' reżistenza titqiegħed/jitqiegħed f’punt adattat.

—	'il fuq mit-tarka hemm il-platt tal-miżien li jagħmel parti minn miżien mikro b'sensittività għolja (ara hawn taħt). Il-platt tal-miżien għandu dijametru ta' approssimattivament 30 mm. Aluminju maħsul bid-deheb huwa materjal adattat.

—

il-platt tal-miżien huwa mdawwar b'kaxxa ċilindrika tar-ram isfar jew b'kaxxa ta' tkessiħ tar-ram. Ikun hemm fetħiet għal ġot-travu tal-miżien u fetħa fit-tarka għall-fluss tal-molekuli, skond it-tip tal-miżien, u għandhom jiggarantixxu kondensazzjoni kompleta tal-fwar fuq il-platt tal-miżien. It-tixrid ‘il barra tas-sħana huwa żgurat eż. permezz ta' strixxa tar-ram ikkonnettjata mal-kaxxa tat-tkessiħ. L-istrixxa tgħaddi mill-pjanċa tal-qiegħ u hija iżolata minnha termikament, eż. permezz ta' tubu ta' l-azzar magħmul minn kromju u nikil. L-istrixxa hija mgħaddsa fi flixkun Dewar li fih nitroġenu likwidu taħt il-pjanċa tal-qiegħ jew nitroġenu likwidu jiġi ċċirkolat minn ġo l-istrixxa. Għalhekk, il-kaxxa tat-tkessiħ tinżamm approssimattivament f’-120 oC. Il-platt tal-miżien jitkessaħ esklussivament bir-radjazzjoni u huwa sodisfaċenti għall-skala tal-pressjoni li qed jiġi investigat (tkessiħ ta' approssimattivament siegħa qabel jibda l-kejl),

—	il-miżien jitqiegħed fuq il-kaxxa tat-tkessiħ. Imwieżen, eż miżien elettroniku mikro sensittiv b'żewġt dirgħajn (8) jew strument b'bobina li tiċċaqlaq ta' sensittività għolja ħafna (ara l-Linjagwida tat-Test OECD, l-Edizzjoni ta' 12.05.81).

—	il-pjanċa tal-qiegħ tinkorpora wkoll konnessjonijiet elettriċi għal termokoppji (jew termometri ta' reżistenza) u bobina tas-sħana,

—	fir-reċipjent jiġi prodott vakwu permezz ta' pompa ta' vakwu parzjali jew pompa ta' vakwu qawwi (il-vakwu meħtieġ huwa ta' approssimattivament minn 1 sa 1 x10-3 Pa, li jinkiseb wara ippompjar għal sagħtejn). Il-pressjoni hija rregolata b'manometru ta' jonizzazzjoni adattata.

1.6.4.2.   Proċedura tal-kejl

Ir-reċipjent jimtela’ bis-sustanza għat-test u l-għatu jingħalaq. It-tarka u l-kaxxa tat-tkessiħ tiġi mżerżqa fuq il-forn. L-apparat jingħalaq u l-pompi tal-vakwu jinxtegħlu. Il-pressjoni finali qabel il-bidu tat-teħid tal-kejl għandha tkun ta' approssimattivament 10-4 Pa. It-tkessiħ tal-kaxxa tat-kessiħ jibda f’10-2 Pa.

Ladarba jinkiseb l-vakwu meħtieġ, ibda s-sensiela ta' kalibrazzjoni fl-inqas temperatura meħtieġa. Il-fetħa korrispondenti fl-għatu tiġi ffissata, il-fluss tal-fwar jgħaddi mit-tarka direttament fuq il-fetħa u jolqot il-platt tal-miżien imkessaħ. Il-platt tal-miżien irid ikun kbir biżżejjed biex jiżgura li jintalaqt mill-fluss kollu mgħoddi minn ġot-tarka. Il-momentum tal-fluss tal-fwar jaġixxi bħala qawwa kontra l-platt tal-miżien u l-molekuli jikkondensaw fuq is-superfiċje kiesħa tiegħu.

Il-momentum u l-kondensazzjoni simultanja jipproduċu sinjal fuq ir-rekorder. VALUTAZZJONI tas-sinjali tipprovdi biċċtejn informazzjoni:

1.

Fl-apparat imfisser hawnhekk il-pressjoni tal-fwar hija ddeterminata direttament mill-momentum fuq il-platt tal-miżien (mhuwiex neċessarju li jkun magħruf il-piż molekulari għal dan (2)). Fatturi ġeometriċi bħal ma huma l-fetħa tal-forn u l-angolu tal-fluss molekulari jridu jiġu kkunsidratu meta jkun evalwat il-qari li jsir.

2.	Il-piż tal-kondensat jista' jitkejjel fl-istess ħin u r-rata ta' evaporazzjoni tista' tkun ikkalkulata minn dan. Il-pressjoni tal-fwar tista' tkun ikkalkulata wkoll mir-rata ta' evaporazzjoni u mill-piż molekulari bl-użu tal-ekwazzjoni Hertz (2).

fejn:

G	=	ir-rata ta' evaporazzjoni (kgs-l m-2)
M	=	il-piż molari (g mol-l)
T	=	it-temperatura T (K)
R	=	il-kostanti universali tal-gass molari (Jmol-1 K-1)
p	=	il-pressjoni tal-fwar (Pa)

Meta jintlaħaq il-vakwu neċessarju, is-serje ta' kejl tibda ma' l-inqas temperatura tal-kejl mixtieqa.

Għal aktar kejl, it-temperatura hija miżjuda b'intervalli żgħar sakemm jintlaħaq il-valur tat-temperatura massima mixtieqa. Il-kampjun imbagħad jitkessaħ għal darb'oħra u t-tieni kurva tal-pressjoni tal-fwar tiġi rreġistrata. Jekk it-tieni test ma jikkonfermax ir-riżultati ta' l-ewwel test, allura huwa possibli li s-sustanza qed tiddekomponi fl-iskala tat-temperatura li qed titkejjel.

1.6.5.   Metodu b'effużjoni – bit-telf ta' piż

1.6.5.1.   Apparat

L-apparat ta' effużjoni jikkonsisti mill-partijiet bażiċi li ġejjin:

—	it-tank li jista' jiġi ttermostat u evakwat u li fih hemm iċ-ċelluli ta' effużjoni,

—	il-pompa ta' vakwu għoli (eż. pompa ta' tixrid jew pompa turbomolekulari) b'gejġ ta' vakwu,

—	nassa, bl-użu ta' nitroġenu likwifikat jew silġ mnixxef.

Tank tal-vakwu ta' l-aluminju msaħħan bl-elettriku b'erba' ċelluli ta' effużjoni ta' azzar li ma jsaddadx huwa muri fil-figura 5 bħala eżempju. Folja ta' azzar li ma jsaddadx ta' madwar 0,3 mm ħxuna għandha fetħa ta' effużjoni ta' dijametru minn 0,2 sa 1,0 mm u hija mwaħħla maċ-ċellula ta' effużjoni permezz ta' għatu bil-viti.

1.6.5.2.   Proċedura tal-kejl

Is-sustanza ta' referenza u s-sustanza għat-test jiġu mimlija f’kull ċellula ta' effużjoni, id-dijaframma tal-metall bil-ftuħ hija mwaħħla permezz ta' l-għatu bil-viti, u kull ċellula tintiżen sa eżattezza ta' 0,1 mg. Iċ-ċellula titpoġġa f’apparat termostatiku, li mbagħad jitbattal sa taħt waħda mill-għaxar pressjonijiet previsti. F’intervalli ta' ħin iffissati li jvarjaw minn 5 sa 30 siegħa, l-arja tiddaħħal fl-apparat, u t-telf fil-piż taċ-ċellula ta' effużjoni jiġi ddeterminat billi tintiżen mill-ġdid.

Bil-għan li jkun żgurat li r-riżultati ma jkunux influwenzati minn impuritajiet volatili, iċ-ċellula terġa' tintiżen f’intervalli ta' ħin iffissati biex ikun ikkontrollat li r-rata ta' evaporazzjoni tkun kostanti fuq ta' l-inqas tnejn minn dawn l-intervalli ta' ħin.

Il-pressjoni tal-fwar p fiċ-ċellula ta' effużjoni tingħata minn:

fejn:

p	=	il-pressjoni tal-fwar (Pa)
m	=	il-piż tas-sustanza li toħroġ miċ-ċellula matul il-ħin t (kg)
t	=	il-ħin (s)
A	=	l-erja tat-toqba (m2)
K	=	il-fattur ta' korrezzjoni
R	=	il-kostanti universali tal-gass (Jmol-1 K-1)
T	=	it-temperatura (K)
M	=	il-piż molekulari (kg mol-l)

Il-fattur ta' korrezzjoni K jiddependi fuq il-proporzjon tat-tul mar-raġġ tat-toqba ċilindrika.

proporzjon	0,1	0,2	0,6	1,0	2,0
K	0,952	0,909	0,771	0,672	0,514

L-ekwazzjoni t’hawn taħt tista' tinkiteb:

Fejn u hija l-kostanti taċ-ċellula ta' effużjoni.

Din il-kostanti E taċ-ċellula ta' effużjoni tista' tiġi ddeterminata b'sustanzi ta' referenza (2,9), bl-użu ta' l-ekwazzjoni li ġejja:

fejn:

p(r)	=	il-pressjoni tal-fwar tas-sustanza ta' referenza (Pa)
M(r)	=	il-piż molekulari tas-sustanza ta' referenza (kg x mol-l)

1.6.6.   Metodu bis-saturazzjoni tal-gass

1.6.6.1.   Apparat

Apparat tipiku użat biex jitwettaq dan it-test jinkludi numru ta' komponenti mogħtija fil-figura 6a u mfissra taħt (1).

Gass inert:

Il-gass trasportatur ma jridx jirreaġixxi kimikament mas-sustanza tat-test. In-nitroġenu s-soltu huwa suffiċjenti għal dan il-għan iżda f’xi okkażżjonijiet gassijiet oħra jistgħu jkunu meħtieġa (10). Il-gass użat irid ikun niexef (ara figura 6a, tifsira 4: senser ta' l-umdità relattiva).

Kontroll tal-fluss:

Sistema adattata għall-kontroll tal-gass hija meħtieġa biex tiżgura fluss kostanti u magħżul mill-kolonna tas-saturatur.

Kumpartimenti li jiġbru l-fwar:

Dawn huma dipendenti fuq il-karatteristiċi partikulari tal-kampjun u l-metodu ta' analiżi magħżul. Il-fwar irid jinqabad fi kwantità u f’forma li tippermetti analiżi sussegwenti. Għal xi sustanzi għat-test, kondensaturi li fihom likwidi bħal hexane u glikol etilene huma adattati. Għall-oħrajn, jistgħu japplikaw assorbenti solidi.

Bħala alternattiva għall-kondensazzjoni tal-fwar u l-analiżi sussegwenti, jistgħu jintużaw tekniki analitiċi in-train, bħall-kromatografija, biex jiddeterminaw b'mod kwantitattiv l-ammont ta' materjal trasportat minn ammont magħruf ta' gass trasportatur. Barra dan, jista' jitkejjel it-telf tal-piż tal-kampjun.

Apparat li jibdel is-sħana:

Għal kejl f’temperaturi differenti jista' jkunu neċessarju li fl-apparat ikun inkluż apparat li jibdel is-sħana.

Kolonna ta' saturazzjoni:

Is-sustanza għat-test tiġi ddepożitata minn soluzzjoni fuq irfid inert adattat. L-irfid miksi jiġi introdott fil-kolonna ta' saturazzjoni, li d-dimensjoni u r-rata tal-fluss tagħha għandhom ikunu tali li tiġi assigurata saturazzjoni kompleta tal-gass trasportatur. Il-kolonna ta' saturazzjoni għandha tkun bit-termostat. Għal kejl ogħla mit-temperatura ambjentali, iż-żona bejn il-kolonna ta' saturazzjoni u l-kumpartimenti għall-ġbir għandha tissaħħan biex tevita l-kondensazzjoni tas-sustanza għat-test.

Bil-għan li tnaqqas it-trasport tal-piż b'diffużjoni, jista' jitqiegħed kapillari wara l-kolonna ta' saturazzjoni (figura 6b).

1.6.6.2.   Proċedura tal-kejl

Preparazzjoni tal-kolonna ta' saturazzjoni:

Soluzzjoni tas-sustanza għat-test f’solvent volatili ħafna tiżdied ma' ammont adattat ta' rfid. Kwantità suffiċjenti mis-sustanza għat-test għandha tiżdied biex tinżamm is-saturazzjoni għaż-żmien tat-test. Is-solvent jiġi evaporat totalment fl-arja jew f’evaportatur li jdur, u l-materjal imħawwad tajjeb jiġi miżjud mal-kolonna ta' saturazzjoni. Wara li jkun irregolat il-kampjun bit-termostat, nitroġenu niexef jiġi mgħoddi mill-apparat.

Kejl:

Il-kompartimenti għall-ġbir jew id-ditekters in-train jiġu kkonnettjati mal-linja effluwenti tal-kolonna u l-ħin jiġi rreġistrat. Ir-rata tal-fluss tiġi kkontrollata fil-bidu u f’intervalli regolari matul l-esperiment, bl-użu ta' miter tal-bużżieqa (jew kontinwament b'miter tal-fluss tal-piż).

Il-pressjoni fil-fetħa tal-ħruġ għandha titkejjel. Dan jista' jsir jew:

(a)	bl-inklużjoni ta' gejġ tal-pressjoni bejn is-saturatur u l-kumpartimenti għall-ġbir (dan jista' ma jkunx sodisfaċenti għax iżid l-ispazju mejjet u s-superfiċje li tassorbixxi); jew

(b)	bid-determinazzjoni ta' l-inżul tal-pressjoni f’sistema partikulari ta' kumpartimenti għall-ġbir użata bħala funzjoni tar-rata tal-fluss f’esperiment separat (dan jista' ma jkunx sodisfaċenti ħafna għall-kondensaturi tal-likwidu).

Iż-żmien meħtieġ għall-kollezzjoni ta' kwantità ta' sustanza għat-test li hija neċessarja għal metodi differenti ta' analiżi huwa ddeterminat b'testijiet preliminari jew bi stimi. Bħala alternattiva għall-ġbir tas-sustanza għal aktar analiżi, tista' tintuża teknika analitika kwantitattiva bil-fluss (eż. kromatografija). Qabel il-kalkolu tal-pressjoni tal-fwar f’temperatura mogħtija, iridu jsiru testijiet preliminari biex tkun iddeterminata r-rata ta' fluss massima li tissatura kompletament il-gass trasportatur mal-fwar tas-sustanza. Din hija garantita jekk il-gass trasportatur jiġi mgħoddi mill-kolonna ta' saturazzjoni suffiċjentement bil-mod sabiex rata baxxa ma tagħtix kalkolu tal-pressjoni tal-fwar akbar.

Il-metodu analitiku speċifiku jkun determinat min-natura tas-sustanza għat-test (eż. kromatografija tal-gass jew gravimetrija).

Il-kwantità ta' sustanza ttrasportata minn volum magħruf ta' gass trasportatur hija ddeterminata.

1.6.6.3.   Kalkolu tal-pressjoni tal-fwar

Il-pressjoni tal-fwar hija kkalkulata mid-densità tal-fwar, W/V, permezz ta' l-ekwazzjoni:

fejn:

P	=	il-pressjoni tal-fwar (Pa)
W	=	il-piż ta' sustanza għat-test evaporata (g)
V	=	il-volum ta' gass saturat (m3)
R	=	il-kostanti universali molari tal-gass (J mol-1 K-1)
T	=	it-temperatura (K)
M	=	piż molari tas-sustanza għat-test (g mol-l)

Volumi mkejla jridu jkunu korretti għad-differenzi fil-pressjoni u fit-temperatura bejn il-miter tal-fluss u s-saturatur b'termostat. Jekk il-miter tal-fluss qiegħed ‘l isfel mill-kompartiment għall-ġbir tal-fwar, jistgħu jkunu neċessarji korrezzjonijiet biex tingħata kunsiderazzjoni għal xi ingredjenti vaporizzati fil-kompartiment għall-ġbir (1).

1.6.7.   Skrun li jdur (8, 11, 13)

1.6.7.1.   Apparat

It-teknika ta' l-iskrun li jdur tista' titwettaq bl-użu ta' gejġ tal-visżkożità ta' l-iskrun li jdur kif murija fil-figura 8. Disinn skematiku ta' l-esperiment jidher fil-figura 7.

L-apparat tal-kejl jikkonsisti tipikament minn skrun li jdawwar li l-parti ta' fuq tiegħu tintuża għall-kejl, impoġġija fi spazju magħluq b'termostat (irregolat sa 0,1 oC). Il-kontenitur għall-kampjun jitpoġġa fi spazju magħluq b'termostat (irregolat sa 0,1 oC), u l-partijiet l-oħra kollha ta' l-apparat jinżammu f’temperatura ogħla biex tiġi evitata l-kondensazzjoni. Apparat ta' pompa b'vakwu għoli huwa kkonnettjat mas-sistema permezz ta' valvijiet b'vakwu għoli.

Il-parti ta' fuq ta' l-iskrun li jdur li tintuża għall-kejl tikkonsisti minn ballun ta' l-azzar (minn 4 sa 5 mm dijametru) f’tubu. Il-ballun huwa sospiż u stabbilizzat f’kamp manjetiku, ġeneralment bl-użu ta' kombinazzjoni ta' kalamiti permanenti u bobini ta' kontroll.

Il-ballun jiddawwar mill-kampijiet li jduru prodotti mill-bobini. Bobini pick-up, li jkejlu l-manjetizzazzjoni baxxa laterali dejjem preżenti tal-ballun, jippermettu li r-rata ta' dawran tkun imkejla.

1.6.7.2   Proċedura tal-kejl

Meta l-ballun ikun laħaq veloċità determinata ta' rotazzjoni v(o) (is-soltu madwar 400 revoluzzjoni kull sekonda), tieqaf il-fornitura ta' l-enerġija u titnaqqas il-veloċità, minħabba l-frizzjoni mal-gass.

It-tnaqqis fil-veloċità tar-rotazzjoni titkejjel bħala funzjoni tal-ħin. Peress li l-frizzjoni kkawżata mis-sospensjoni manjetika hija insinifikanti meta mqabbla mal-frizzjoni tal-gass, il-pressjoni tal-gass p tinsab minn:

fejn

	=	il-veloċità medja tal-molekuli tal-gass
r	=	ir-raġġ tal-ballun
ρ	=	id-densità tal-piż tal-ballun
σ	=	il-koeffiċjent tat-trasferiment tanġenzjali tal-momentum (ε = għal superfiċje sferikali ideali tal-ballun)
t	=	il-ħin
v(t)	=	il-veloċità tar-rotazzjoni wara l-ħin t
v(o)	=	il-veloċità tar-rotazzjoni inizjali

L-ekwazzjoni tista' tinkiteb ukoll:

fejn tn, tn - 1 huma l-ħinijiet meħtieġa għal numru determinat N ta' revoluzzjonijiet. Dawn l-intervalli ta' ħin tn u tn-1 jiġu wara xulxin, u tn > t n - 1.

Il-veloċità medja tal-molekula tal-gass  hija mogħtija bi:

fejn:

T	=	it-temperatura
R	=	il-kostanti molari universali tal-gass
M	=	il-piż molari

2.   DATA

Il-pressjoni tal-fwar minn kwalunkwe metodu preċedenti għandha tkun iddeterminata għal ta' l-inqas żewġ temperaturi. Tlieta jew aktar huma preferuti fl-iskala minn 0 sa 50 oC, bil-għan li tkun ikkontrollata l-linearità tal-kurva tal-pressjoni tal-fwar.

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	il-metodu użat,

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identità u impuritajiet) u l-istadju preliminarju ta' purifikazzjoni, jekk hemm,

—	ta' l-inqas żewġ valuri tal-pressjoni tal-fwar u tat-temperatura, preferibbilment fl-iskala minn 0 sa 50 oC,

—	id-DATA kollha mhux maħduma,

—	il-kurva log p versus 1/T,

—	l-istima tal-pressjoni tal-fwar f’20 jew 25 oC.

Jekk tkun osservata xi transizzjoni (bdil fl-istat, dekompożizzjoni), l-informazzjoni li ġejja għandha tkun innotata:

—	in-natura tal-bidla,

—	it-temperatura li fiha saret il-bidla fi pressjoni atmosferika,

—	il-pressjoni tal-fwar f’10 u 20 oC taħt it-temperatura ta' transizzjoni u 10 u 20 oC fuq din it-temperatura (kemm-il darba it-transizzjoni ma tkunx minn solidu għall-gass).

L-informazzjoni u r-rimarki kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati għandhom ikunu rrapportati, b'mod speċjali fir-rigward ta' l-impuritajiet u l-istat fiżiku tas-sustanza.

4.   REFERENZI

(1)

OECD, Paris, 1981, Test Guideline 104, Decision of the Council C(81) 30 final.

(2)

Ambrose, D. in B. Le Neindre, B. Vodar, (Eds.): Experimental Thermodynamics, Butterworths, London, 1975, Vol II.

(3)

R. Weissberger ed.: Technique of Organic Chemistry, Physical Methods of Organic Chemistry, 3rd ed. Chapter IX, Interscience Publ., New York, 1959, Vol. I, Part I.

(4)

Knudsen, M. Ann. Phys. Lpz., 1909, vol. 29, 1979; 1911, vol. 34, 593.

(5)

NF T 20-048 AFNOR (Sept. 85). Chemical products for industrial use -Determination of vapour pressure of solids and liquids within range from 10-1 to 105 Pa -Static method.

(6)

NF T 20-047 AFNOR (Sept. 85). Chemical products for industrial use -Determination of vapour pressure of solids and liquids within range from 10-3 to 1 Pa -Vapour pressure balance method.

(7)

ASTM D 2879-86, Standard test method for vapour pressure- temperature relationship and initial decomposition temperature of liquids by isoteniscope.

(8)

G. Messer, P. Rohl, G. Grosse and W. Jitschin. J. Vac. Sci. Technol.(A), 1987,'VoI. 5 (4),2440.

(9)

Ambrose, D.; Lawrenson, I.J.; Sprake, C.H.S. J. Chem. Thermodynamics 1975, vol. 7, 1173.

(10)

B.F. Rordorf. Thermochimica Acta, 1985, vol. 85, 435.

(11)

G. Comsa, J.K. Fremerey and B. Lindenau. J. Vac. Sci. Technol., 1980, Vol. 17 (2),642.

(12)

G. Reich. J. Vac. Sci. Technol., 1982, voI. 20 (4),1148.

(13)

J.K. Fremerey. J. Vac. Sci. Technol.(A), 1985, Vol. 3 (3),1715.

A.5.   TENSJONI TAS-SUPERFIĊJE

1.   METODU

Il-metodi mfissra huma bbażati fuq il-linja gwida tat-Test OECD (1). Il-prinċipji fundamentali huma mogħtija fir-referenzi (2).

1.1.   DAĦLA

Il-metodi mfissra għandhom jiġu applikati għall-kejl tat-tensjoni fuq is-superfiċje ta' soluzzjonijiet ta' l-ilma.

Qabel ma jsiru dawn it-testijiet huwa utli li jkollok informazzjoni preliminari dwar is-solubilità ta' l-ilma, l-istruttura, il-proprjetajiet ta' l-idrolisi u l-konċentrazzjoni għall-formazzjoni ta' micelles mis-sustanza.

Il-metodi li ġejjin japplikaw għall-parti l-kbira tas-sustanzi kimiċi, mingħajr ebda restrizzjoni fir-rigward tal-grad tal-purità tagħhom.

Il-kejl tat-tensjoni tas-superfiċje bil-metodu tat-tensiometer bil-ħolqa huwa ristrett għal soluzzjonijiet fl-ilma b’viskożità dinamika ta' inqas minn approssimattivament 200 mPa s.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

L-entalpija ħielsa tas-superfiċje għal kull unità ta' l-erja tas-superfiċje hija msejħa t-tensjoni tas-superfiċje.

It-tensjoni tas-superfiċje tingħata bħala:

N/m (unità SI) jew

mN/m (sub-unità SI)

1 N/m = 103 dini/cm

1 mN/m = 1 dina/cm fis-sistema cgs li m'għadhiex tintuża

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Sustanzi ta' referenza mhumiex meħtieġa li jintużaw fil-każijiet kollha meta tkun qed tiġi investigata sustanza ġdida. Huma għandhom iservu primarjament biex minn żmien għal żmien jiċċekkjaw ir-rendiment tal-metodu u sabiex jippermettu tqabbil ma' riżultati minn metodi oħra.

Sustanzi ta' referenza li jkopru firxa kbira ta' tensjoni tas-superfiċje jingħataw fir-referenzi 1 u 3.

1.4.   PRINĊIPJI TAL-METODI

Il-metodi huma bbażati fuq il-kejl tal-qawwa massima li hemm bżonn li tkun eżerċitata b'mod vertikali, fuq staffa jew ħolqa f’kuntatt mas-superfiċje tal-likwidu li jkun qed jiġi eżaminat imqiegħed f’reċipjent tal-kejl, bil-għan li jkun separat minn din is-superfiċje, jew fuq pjanċa, bit-tarf f’kuntatt mas-superfiċje, bil-għan li tinġibed ir-rita li tkun ffurmat.

Sustanzi li jinħallu fl-ilma f’millinqas konċentrazzjoni ta' 1 mg/l jiġu ttestjati f’soluzzjoni fl-ilma f’konċentrazzjoni waħda.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Dawn il-metodi kapaċi jagħtu preċiżjoni akbar milli mistennija li tkun meħtieġa għall-valutazzjoni ambjentali.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODI

Soluzzjoni tas-sustanza titħejja f’ilma distillat. Il-konċentrazzjoni ta' din is-soluzzjoni għandha tkun 90 % tas-solubilità tas-saturazzjoni tas-sustanza fl-ilma, meta din il-konċentrazzjoni taqbeż 1 g/l, konċentrazzjoni ta' 1 g/l tiġi użata għat-test. Mhux meħtieġ li jkunu ttestjati sustanzi b'solubilità fl-ilma ta' inqas minn 1 mg/l.

1.6.1.   Il-metodu tal-pjanċa

Ara ISO 304 u NF T 73-060 (Aġenti attivi fis-superfiċje – determinazzjoni tat-tensjoni tas-superfiċje bil-ġbid tar-rita tal-likwidu).

1.6.2.   Metodu ta' l-istaffa

Ara ISO 304 u NF T 73-060 (Aġenti attivi fis-superfiċje – determinazzjoni tat-tensjoni tas-superfiċje bil-ġbid tar-rita tal-likwidu).

1.6.3.   Metodu tal-ħolqa

Ara ISO 304 u NF T 73-060 (Aġenti attivi fis-superfiċje – determinazzjoni tat-tensjoni tas-superfiċje bil-ġbid tar-rita tal-likwidu).

1.6.4.   Il-metodu armonizzat tal-ħolqa ta' l-OECD

1.6.4.1.   Apparat

Tensiometers disponibbli kummerċjalment huma adegwati għal dan il-kejl. Huma jikkonsistu minn dawn l-elementi:

—	il-mejda mobbli għall-kampjun,

—	is-sistema ta' kejl tal-qawwa,

—	korp tal-kejl,

—	reċipjent tal-kejl.

1.6.4.1.1.   Mejda mobbli għall-kampjun

Il-mejda mobbli għall-kampjun tintuża bħala rfid għar-reċipjent ta' kejl kontrollat tat-temperatura li jżomm il-likwidu għat-test. Flimkien mas-sistema ta' kejl tal-qawwa, hija mmuntata fuq struttura wieqfa.

1.6.4.1.2.   Sistema ta' kejl tal-qawwa

Is-sistema ta' kejl tal-qawwa (ara l-figura) tinsab fuq il-mejda li żżomm il-kampjun. L-iżball ta' kejl tal-qawwa m'għandux jaqbeż ± 10-6 N, li jikkorrispondi mal-limitu ta' żball ta' ±0,1 mg f’kejl ta' piż. F’bosta każijietjiet, l-iskala tal-kejl ta' tensiometers disponibbli kummerċjalment hija kkalibrata fi mN/m sabiex it-tensjoni tas-superfiċje tista' tinqara direttament f’mN/m b'eżattezza ta' 0,1 mN/m.

1.6.4.1.3.   Korp ta' kejl (ħolqa)

Il-ħolqa hija magħmula normalment minn wajer ta' platinu-iridju ta' madwar 0,4 mm ħxuna u ċirkumferenza medja ta' 60 mm. Il-ħolqa tal-wajer hija sospiża orizzontalment minn pinn tal-metall u brazz tal-wajer għall-immuntar biex tkun stabbilita l-konnessjoni mas-sistema tal-kejl tal-forza (ara l-figura).

Figura

Korp tal-kejl

(Id-dimensjonijiet kollha f’millimetri)

1.6.4.1.4.   Reċipjent tal-kejl

Ir-reċipjent tal-kejl li fih is-sustanza tat-test li se tiġi mkejla għandu jkun tal-ħġieġ b'temperatura kkontrollata. Huwa għandu jkun iddisinjat b'tali mod li matul il-kejl it-temperatura tal-likwidu tas-soluzzjoni għat-test u l-fażi tal-gass “il fuq mis-superfiċje tibqa” kostanti u li l-kampjun ma jistax jevapora. Huma aċċettabbli reċipjenti ċilindriċi tal-ħġieġ li jkollhom dijametru intern ta' mhux inqas minn 45 mm.

1.6.4.2.   Preparazzjoni ta' l-apparat

1.6.4.2.1.   Tindif

Reċipjenti tal-ħġieġ għandhom jitnaddfu bl-attenzjoni. Jekk neċessarju huma għandhom jinħaslu b'aċidu kromo-sulfuriku, imbagħad b'aċidu fosforiku bħall-ġulepp (minn 83 % sa 98 % mill-piż H3PO4), imlaħlaħ sewwa fl-ilma tal-vit u fl-aħħar maħsul b'ilma distillat għal darbtejn sakemm tinkiseb reazzjoni newtrali u sussegwentement imnixffa jew imlaħalħa b'parti mil-likwidu tal-kampjun li se jitkejjel.

Il-ħolqa trid l-ewwel titlaħlaħ sewwa fl-ilma biex jitneħħew xi sustanzi li jinħallu fl-ilma, titgħaddaa għal ftit fl-aċidu kromo-sulfuriku, tinħasel f’ilma distillat għal darbtejn sakemm tinkiseb reazzjoni newtrali u finalment tissaħħan ftit fuq fjamma tal-metanol.

Nota:

Il-kontaminazzjoni minn sustanzi li ma jinħallux jew li jinqerdu minn aċidu kromo-sulfuriku jew aċidu fosforiku, bħas-silikone, għandha titneħħa permezz ta' solvent organiku adattat.

1.6.4.2.2.   Kalibrazzjoni ta' l-apparat

Il-validazzjoni ta' l-apparat tikkonsisti mill-verifika tal-punt żero u minn aġġustament sabiex l-indikazzjoni ta' l-istrument tippermetti determinazzjonali affidabbli f’mN/m.

Immuntar:

L-apparat għandu jkun invellat, eżempju permezz ta' livell ta' l-ispirtu fuq il-bażi tat-tensiometer, billi jiġu aġġustati l-viti fil-bażi.

Aġġustament tal-punt żero:

Wara l-immuntar tal-ħolqa fuq l-apparat u qabel ma tkun mgħaddsa fil-likwidu, l-indikazzjoni tat-tensiometer għandha tkun aġġustata għal żero u l-ħolqa ċċekkjata għall-parallelliżmu mal-likwidu tas-superfiċje. Għal dan il-għan, il-likwidu tas-superfiċje jista' jintuża bħala mera.

Kalibrazzjonijiet:

Il-kalibrazzjoni tat-test attwali tista' ssir permezz ta' waħda minn dawn iż-żewġ proċeduri:

(a)

Bl-użu ta' piż: proċedura bl-użu ta' rikkieba ta' piż magħruf bejn 0,1 u 1,0 g mqiegħdin fuq il-ħolqa. Il-fattur ta' kalibrazzjoni, Φa li miegħu jrid jiġi mmultiplikat il-qari kollu ta' l-istrumenti, għandu jkun ddeterminat skond l-ekwazzjoni (1). (1) fejn: (mN/m) m = il-piż tar-rikkieb (g) g = l-aċċellerazzjoni tal-gravità (981 cm s-2 fil-livell tal-baħar) b = iċ-ċirkumferenza medja tal-ħolqa (cm) σa = il-qari tat-tensiometer wara li jitpoġġa r-rikkieb fuq il-ħolqa (mN/m).

(b)

Bl-użu ta' l-ilma: proċedura li tuża ilma pur li t-tensjoni tas-superfiċje tiegħu f’eżempju 23 oC hija ugwali għal 72,3 mN/m. Din il-proċedura titwettaq b'aktar ħeffa mill-kalibrazzjoni tal-piż iżda dejjem hemm il-periklu li t-tensjoni tas-superfiċje ta' l-ilma tkun iffalsifikata minn traċċi ta' kontaminazzjoni mis-surfattanti. Il-fattur ta' kalibrazzjoni, Φa li miegħu jrid jiġi mmultiplikat il-qari kollu ta' l-istrument, għandu jkunu ddeterminat skond l-ekwazzjoni (2). (2) fejn: σo = il-valur ċitat fil-letteratura għat-tensjoni tas-superfiċje ta' l-ilma (mN/m) σg = il-valur mkejjel tat-tensjoni tas-superfiċje ta' l-ilma (mN/m) it-tnejn fl-istess temperatura.

1.6.4.3.   Preparazzjoni tal-kampjuni

Soluzzjonijiet fl-ilma għandhom jitħejjew mis-sustanzi li se jkunu ttestjati, bl-użu tal-konċentrazzjonijiet meħtieġa fl-ilma, u m'għandhomx jinkludu xi sustanzi li ma nħallux.

Is-soluzzjoni trid tinżamm f’temperatura kostanti (±0,5 oC). Ladarba t-tensjoni tas-superficje tas-soluzzjoni fir-reċipjent tal-kejl tinbidel fuq perjodu ta' żmien, diversi kejlijiet għandhom isiru f’ħinijiet differenti u ssir kurva li turi t-tensjoni tas-superfiċje bħala funzjoni taż-żmien. Meta ma ssir ebda bidla oħra, ikun intlaħaq stat ta' ekwilibriju.

Kontaminazzjoni ta' trab jew ta' gassijiet minn sustanzi oħra tinterferixxi mal-kejl. Ix-xogħol għalhekk għandu jitwettaq taħt għata ta' protezzjoni.

1.6.5.   Kondizzjonijiet tat-test

Il-kejl għandu jsir f’approssimattivament 20 oC u għandu jkun ikkontrollat sa ±0,5 oC,

1.6.6.   L-eżekuzzjoni tat-test

Is-soluzzjonijiet biex jiġu mkejla għandhom ikunu trasferiti fir-reċipjent tal-kejl imnaddaf sewwa, bl-attenzjoni biex ma jkunx hemm ragħwa, u sussegwentement ir-reċipjent tal-kejl għandu jitpoġġa fuq il-mejda ta' l-apparat tat-test. Il-wiċċ tal-mejda bir-reċipjent tal-kejl għandu jittella’ sakemm il-ħolqa titgħaddas taħt il-wiċċ tas-soluzzjoni li se titkejjel. Sussegwentement, il-wiċċ tal-mejda jitbaxxa gradwalment u b'mod ibbalanċjat b'rata ta' approssimattivament 0,5 cm/min) biex tinqala’ l-ħolqa mill-wiċċ sakemm tintlaħaq il-forza massima. Is-saff likwidu mwaħħal mal-ħolqa ma jridx jissepara mill-ħolqa. Wara li jintemmu l-kejlijiet, il-ħolqa għandha titbaxxa għal darb'oħra taħt il-wiċċ u l-kejl jiġi ripetut sakemm jintlaħaq valur ta' tensjoni tas-superfiċje kostanti. Il-ħin tat-trasferiment tas-soluzzjoni għar-reċipjent tal-kejl għandu jkun irreġistrat għal kull determinazzjoni. Il-qari għandu jittieħed fil-forza massima meħtieġa biex il-ħolqa tinqala’ mill-wiċċ tal-likwidu.

2.   DATA

Bil-għan li tkun ikkalkulata t-tensjoni tas-superfiċje, il-valur moqri f’mN/m fuq l-apparat għandu l-ewwel jiġi mmultiplikat bil-fattur tal-kalibrazzjoni Φa u Φb (jiddependi fuq il-proċedura ta' kalibrazzjoni użata). Dan jagħti valur li japplika biss approssimattivament u għalhekk jeħtieġ korrezzjoni.

Harkins u Jordan (4) iddeterminaw b'mod empiriku fatturi ta' korrezzjoni għall-valuri tat-tensjoni tas-superfiċje mkejla bil-metodu tal-ħolqa li huma dipendenti fuq id-dimensjonijiet tal-ħolqa, id-densità tal-likwidu u t-tensjoni tas-superfiċje tiegħu.

Peress li d-determinazzjoni tal-fattur ta' korrezzjoni għal kull kejl individwali mit-tabelli Harkins and Jordan teħtieġ ħafna xogħol, sabiex tkun ikkalkulata t-tensjoni tas-superfiċje għal soluzzjonijiet fl-ilma tista’ tintuża l-proċedura simplifikata tal-qari tal-valuri kkorreġuti tat-tensjoni tas-superfiċje direttament mit-tabella. (Għandha tintuża l-interpolazzjoni għall-qari fl-iskala bejn il-valuri tabulari).

Tabella

Korrezzjoni tat-tensjoni tas-superfiċje mkejla

Għal soluzzjonijiet fl-ilma biss, ρ = 1 g/cm3

r	= 9,55  mm (raġġ medju tal-ħolqa)
r	= 0,185  mm (raġġ medju tal-ħolqa)

Valur Sperimentali (mN/m)	Valur Ikkoreġut (mN/m)
	Kalibrazzjoni tal-piż (ara 1.6.4.2.2(a))	Kalibrazzjoni ta' l-ilma (ara 1.6.4.2.2(b))
20	16,9	18,1
22	18,7	20,1
24	20,6	22,1
26	22,4	24,1
28	24,3	26,1
30	26,2	28,1
32	28,1	30,1
34	29,9	32,1
36	31,8	34,1
38	33,7	36,1
40	35,6	38,2
42	37,6	40,3
44	39,5	42,3
46	41,4	44,4
48	43,4	46,5
50	45,3	48,6
52	47,3	50,7
54	49,3	52,8
56	51,2	54,9
58	53,2	57,0
60	55,2	59,1
62	57,2	61,3
64	59,2	63,4
66	61,2	65,5
68	63,2	67,7
70	65,2	69,9
72	67,2	72,0
74	69,2	—
76	71,2	—
78	73,2	—

Din it-tabella ġiet kompilata abbażi tal-korrezzjoni Harkins-Jordan. Hija simili għal dik fid-DIN Standard (DIN 53914) għall-ilma u soluzzjonijiet fl-ilma(densità ρ = 1 g/cm3) u hija għall-ħolqa disponibbli kummerċjalment li għandha d-dimensjonijiet R = 9,55 mm (raġġ medju tal-ħolqa) u r = 0,185 mm (raġġ tal-wajer tal-ħolqa). It-tabella tipprovdi valuri kkorreġuti għall-kejl tat-tensjoni tas-superfiċje meħuda wara l-kalibrazzjoni bil-piżijiet jew il-kalibrazzjoni bl-ilma.

Alternattivament, mingħajr il-kalibrazzjoni preċedenti, it-tensjoni tas-superfiċje tista' tkun ikkalkulata skond il-formula li ġejja:

fejn:

F	=	il-forza mkejla fuq id-dinamometru fil-punt tal-ksur tar-rita
R	=	ir-raġġ tal-ħolqa
f	=	il-fattur ta' korrezzjoni (1)

3.   RAPPURTAR

3.1.   RAPPORT TAT-TEST

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	il-metodu użat,

—	it-tip ta' ilma jew is-soluzzjoni użat/a.

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identità u impuritajiet),

—	ir-riżultati tal-kejl: it-tensjoni tas-superfiċje (qari) li juri kemm il-qari individwali u l-medja aritmetika tagħhom kif ukoll il-medja kkorreġuta (jikkunsidraw il-fattur tat-tagħmir u t-tabella ta' korezzjoni),

—	il-konċentrazzjoni tas-soluzzjoni,

—	it-temperatura tat-test,

—	l-età tas-soluzzjoni użata; b'mod partikulari l-ħin bejn it-Preparazzjoni u l-kejl tas-soluzzjoni,

—	id-deskrizzjoni tad-dipendenza fuq il-ħin tat-tensjoni tas-superfiċje wara t-trasferiment tas-soluzzjoni fir-reċipjent tal-kejl.

—	l-informazzjoni u r-rimarki kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati għandhom ikunu rrapportati, b'mod speċjali fir-rigward ta' l-impuritajiet u l-istat fiżiku tas-sustanza.

3.2.   INTERPRETAZZJONI TAR-RIŻULTATI

Meta jkun ikkunsidrat il-fatt li l-ilma distillat għandu tensjoni tas-superfiċje ta' 72,75 mN/m f’20 C, sustanzi li juru tensjoni tas-superfiċje inqas minn 60 mN/m taħt il-kondizzjonijiet ta' dan il-metodu għandhom jitqiesu bħala materjali attivi fis-superfiċje.

4.   REFERENZI

(1)

OECD, Paris, 1981, Test Guideline 115, Decision of the Council C(81) 30 final.

(2)

R. Weissberger ed.: Technique of Organic Chemistry, Physical Methods of Organic Chemistry, 3rd ed., Interscience Publ., New York, 1959, Vol. I, Part I, Chapter XIV

(3)

Pure Appl. Chem., 1976, vol. 48, 511.

(4)

Harkins, W.D., Jordan, H.F., J. Amer. Chem. Soc., 1930, vol. 52, 1751.

A.6.   SOLUBILITÀ TA' L-ILMA

1.   METODU

Il-metodi mfissra huma bbażati fuq il-linja gwida tat-Test OECD (1).

1.1   DAĦLA

Biex isir it-test huwa utli li jkollok informazzjoni preliminari dwar il-formula strutturali, il-pressjoni tal-fwar, il-kostanti ta' dissoċjazzjoni u l-idrolisi (bħala funzjoni ta' pH) tas-sustanza.

Ebda metodu singolu m'huwa disponibbli biex ikopri l-firxa kollha ta' solubilitajiet fl-ilma.

Iż-żewġ metodi ta' test mfissra hawn taħt ikopru l-firxa kollha tas-solubilitajiet iżda m'humiex applikabbli għal sustanzi volatili:

—	wieħed japplika għal sustanzi essenzjalment puri b'solubilitajiet baxxi, (< 10-2 grammi kull litru), u li huma stabbli fl-ilma, imfisser bħala “l-metodu ta' elużjoni tal-kolonna”,

—	l-ieħor japplika għal sustanzi essenzjalment puri b'solubilitajiet ogħla, (< 10-2 grammi kull litru), u li huma stabbli fl-ilma, imfisser bħala “l-metodu tal-flixkun”.

Is-solubiltà ta' l-ilma tas-sustanza għat-test tista’ tkun affettwata b’mod konsiderevoli bil-preżenza ta' impuritajiet.

1.2.   TIFSIRA U UNITAJIET

Is-solubiltà fl-ilma tas-sustanza hija speċifikata bis-saturazzjoni tal-piż ta' konċentrazzjoni tas-sustanza fl-ilma f’temperatura mogħtija. Is-solubilità fl-ilma hija speċifikata f’unitajiet ta' piż għal kull volum ta' soluzzjoni. L-unità SI hija kg/m3 (grammi għal kull litru tista' tintuża wkoll).

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Sustanzi ta' referenza mhumiex meħtieġa li jintużaw fil-każijiet kollha meta tkun qed tiġi investigata sustanza ġdida. Huma għandhom iservu primarjament biex jiċċekkjaw r-rendiment tal-metodu minn żmien għal żmien u sabiex jippermettu tqabbil ma' riżultati minn metodi oħra.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU TAT-TEST

L-ammont approssimattiv tal-kampjun u l-ħin neċessarju biex tintlaħaq il-konċentrazzjoni tas-saturazzjoni tal-piż għandu jkun ddeterminat f’test preliminari sempliċi.

1.4.1.   Il-metodu ta' elużjoni tal-kolonna

Dan il-metodu huwa bbażat fuq l-elużjoni tas-sustanza għat-test bl-ilma minn mikro-kolonna li hija mimlija b'materjal ta' appoġġ inert, bħal boċċi tal-ħġieġ jew ramel, miksija b'eċċess ta' sustanza għat-test. Is-solubiltà ta' l-ilma tigi ddeterminata meta l-konċentazzjoni tal-piż tas-sustanza li titneħħa bl-elużjoni tkun kostanti. Din tintwera bil-konċentrazzjoni bħala funzjoni tal-ħin.

1.4.2.   Il-metodu tal-flixkun

F’dan il-metodu, is-sustanza (is-solidi jridu jitfarrku) tinħall fl-ilma f’temperatura ftit ogħla mit-temperatura tat-test. Meta tinkiseb is-saturazzjoni t-taħlita titkessaħ u tinżamm fit-temperatura tat-test, bi tħawwid sakemm neċessarju biex jintlaħaq l-ekwilibriju. Alternattivament, il-kejl jista' jitwettaq direttament fit-temperatura tat-test, jekk ikun assigurat bit-teħid adattat ta' kampjuni li ntlaħaq l-ekwilibriju tas-saturazzjoni. Sussegwentement, il-konċentrazzjoni tal-piż tas-sustanza fis-soluzzjoni fl-ilma, li ma tridx tinkludi xi partikoli mhux maħlula, hija determinata b'metodu analitiku adattat.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

1.5.1.   Ripetibiltà

Għall-metodu ta' elużjoni tal-kolonna, jista' jinkiseb < 30 % ; għall-metodu tal-flixkun, għandu jkun osservat < 15 %.

1.5.2.   Sensittività

Din tiddependi fuq il-metodu ta' analiżi, iżda determinazzjonijiet tal-konċentrazzjoni tal-piż sa 10-6 grammi għal kull litru jistgħu jkunu determinati.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Kondizzjonijiet tat-test

It-test isir preferibbilment f’20 ±0,5 oC. Jekk ikun hemm suspett ta' dipendenza fuq it-temperatura fis-solubiltà (> 3 % għal kull oC), għandhom jintużaw żewġ temperaturi oħra ta' mill-inqas 10 oC fuq u taħt it-temperatura magħżula inizjalment. F’dan il-każ, il-kontroll tat-temperatura għandu jkun ±0,1 oC. It-temperatura magħżula għandha tinżamm kostanti fil-parti relevanti kollha tat-tagħmir.

1.6.2.   Test preliminari

Ma' approssimattivament 0,1 g ta' kampjun (is-sustanzi solidi għandhom jintaħnu) f’ċilindru bi gradazzjoni ta' 10ml magħluq b'tapp tal-ħġieġ, volumi ta' ilma distillat għandhom jiżdiedu f’temperatura ambjentali skond l-indikazzjonijiet murija fit-tabella hawn taħt:

0,1  g solubbli f’ “x” ml ta' ilma	0,1	0,5	1	2	10	100	>100
Solubilità approssimattiva (grammi għal kull litru)	>1 000	1 000 sa 200	200 sa 1 000	100 sa 50	50 sa 10	10 sa 1	<1

Wara kull żieda ta' l-ammont indikat ta' ilma, it-taħlita titħawwad bis-saħħa għal 10 minuti u hija kkontrollata viżwalment għal xi partijiet tal-kampjun mhux maħlula. Jekk, wara ż-żieda ta' 10 ml ta' ilma, il-kampjun jew partijiet minnu jibqgħu mhux maħlula, l-esperiment għandu jiġi ripetut b'ċilindru tal-kejl ta' 100 ml b'volumi akbar ta' ilma. F’solubilitajiet aktar baxxi l-ħin meħtieġ biex tinħall sustanza jista' jkun iktar b'mod konsiderevoli (ta’ l-inqas għandhom jingħataw 24 siegħa). Is-solubiltà approssimattiva hija mogħtija fit-tabella taħt dak il-volum ta' ilma miżjud li fih iseħħ it-taħlil komplet tal-kampjun. Jekk is-sustanza apparentement tkun għadha mhux maħlula, għandhom jingħataw aktar minn 24 siegħa (massimu ta' 96 siegħa), jew għandha ssir aktar dilwazzjoni biex ikun aċċertat jekk għandhiex tintuża l-elużjoni tal-kolonna jew il-solubilità fil-flixkun.

1.6.3.   Il-metodu ta' elużjoni tal-kolonna

1.6.3.1.   Materjal ta' appoġġ, solvent u fluwidu li jintuża għall-elużjoni

Il-materjal ta' appoġġ għall-metodu ta' elużjoni tal-kolonna għandu jkun inert. Boċċi tal-ħġieġ u ramel huma materjali li jistgħu possibbilment jintużaw. Solvent volatili adattat ta' kwalità ta' reaġenti analitiku għandu jintuża biex tkun applikata s-sustanza għat-test mal-materjal ta' appoġġ. Ilma li kien distillat għal darbtejn f’apparat tal-ħġieġ jew kwarz għandu jintuża bħala l-eluwent.

Nota:

M'għandux jintuża ilma direttament minn apparat li jbiddel jone organiku.

1.6.3.2.   Preparazzjoni ta' l-appoġġ

Madwar 600 mg ta' materjal ta' appoġġ jintiżen u jiġi trasferit fi flixkun ta' 50 ml b'qiegħ tond.

Ammont adattat miżun ta' sustanza għat-test jiġi maħlul fis-solvent magħżul. Ammont adattat ta' din is-soluzzjoni tiġi miżjuda mal-materjal ta' appoġġ. Is-solvent irid ikun evaporat kompletament, eż. f’evaporatur li jdur, inkella s-saturazzjoni ta' l-ilma ta' l-appoġġ ma tinkisibx minħabba l-effetti ta' partizzjoni fuq is-superfiċje tal-materjal ta' appoġġ.

It-Preparazzjoni tal-materjal ta' appoġġ jista' jikkawża problemi (riżultati żbaljati) jekk is-sustanza għat-test tiddepożita bħala żejt jew bħala fażi kristallina differenti. Il-problema għandha tiġi eżaminata b'mod sperimentali u d-dettalji rrapurtati.

Huwa permess li l-materjal ta' appoġġ imħejji jixxarrab għal madwar sagħtejn f’approssimattivament 5 ml ta' ilma, u imbagħad is-sospensjoni tiġi miżjuda mal-mikrokolonna. Alternattivament, materjal ta' appoġġ niexef imħejji jista' jitferra' fil-mikrokolonna, li imtliet bl-ilma, u mbagħad ekwilibrata għal madwar sagħtejn.

Proċedura tat-test:

L-elużjoni tas-sustanza mill-materjal ta' appoġġ tista' titwettaq b'wieħed minn żewġ modi differenti:

—	il-pompa ta' ċirkolazzjoni mill-ġdid (ara l-figura 1),

—	ir-reċipjent ta' livellar (ara l-figura 4).

1.6.3.3.   Metodu ta' elużjoni tal-kolonna bil-pompa li tiċ ċirkola mill-ġdid

Apparat

Arranġament skematiku ta' sistema tipika huwa rrappreżentat fil-figura 1. Mikrokolonna adattata hija murija fil-figura 2, għalkemm kwalunkwe qies huwa aċċettabbli, bil-kondizzjoni li jissodisfa l-kriterji ta' riproduċibilità u sensittività. Il-kolonna għandha tipprovdi għal spazju ta' fuq li jesa' ta' l-inqas ħames volumi ta' ilma tal-qiegħ u tkun kapaċi żżomm minimu ta' ħames kampjuni. Alternattivament, id-daqs jista' jitnaqqas jekk is-solvent għall-mili jintuża biex jieħu post il-ħames volumi tal-qiegħ inizjali mneħħija ma' l-impuritajiet.

Il-kolonna għandha tiġi kkonnettjata ma' pompa li tiċċirkola mill-ġdid kapaċi tikkontrolla flussi ta' madwar 25 ml/h. Il-pompa hija kkonnettjata b'politetetrafluworoetilene (P.T.F.E.) u/jew konnessjonijiet tal-ħġieġ. Il-kolonna u l-pompa, meta mmuntati, għandu jkollhom provvediment għat-teħid tal-kampjuni mill-effluwent u għall-ekwilibrazzjoni ta' l-ispazju ta' fuq fi pressjoni atmosferika. Il-materjal tal-kolonna huwa appoġġat minn tapp żgħir (5 mm) glass wool, li jservi wkoll biex jiffiltra l-partikoli. Il-pompa li tiċċirkola mill-ġdid tista' tkun, eż. pompa peristaltika jew pompa bil-membrana (għandha tingħata attenzjoni sabiex ma jsir ebda kontaminazzjoni ma' u/jew assorbiment fil-materjal tat-tubu).

Proċedura tal-kejl

Jibda l-fluss mill-kolonna. Huwa rrakkomandat li tintuża r-rata tal-fluss ta' madwar 25 ml/hr (din tikkorrispondi għal 10 volumi tal-qiegħ/siegħa għal kolonna msemmija). L-ewwel ħames volumi tal-qiegħ (minimu) jkunu skartati sabiex jitneħħew impuritajiet li jinħallu fl-ilma. Wara dan, il-pompa li tiċċirkola mill-ġdid titħalla taħdem sakemm jiġi stabbilit ekwilibriju, kif definit minn ħames kampjuni suċċessivi li l-konċentrazzjonijiet tagħhom ma jiddifferenzjawx b'aktar minn ± 30 % b'għażla bbażata bl-inzertaturi. Dawn il-kampjuni għandhom ikunu separati wieħed mill-ieħor b'intervalli ta' ħin li jikkorrispondu għall-passaġġ ta' mill-inqas 10 volumi tal-qiegħ ta' l-eluwent.

1.6.3.4.   Metodu ta' elużjoni b'reċipjent ta' livellar

Apparat (ara figuri 4 u 3)

Reċipjent ta' livellar: Il-konnessjoni mar-reċipjent ta' livellar ssir bl-użu ta' ġonta tal-qiegħ tal-ħġieġ li hija kkonnettjata b'tubu PTFE. Huwa rakkomandat li tkun użata rata ta' fluss ta' approssimattivament 25 ml/hr. Frazzjonijiet suċċessivi ta' materjal ta' elużjoni għandhom jinġabru u jiġu analizzati bil-metodu magħżul.

Proċedura tal-kejl

Dawk il-frazzjonijiet mill-iskala tan-nofs ta' materjal ta' elużjoni fejn il-konċentrazzjonijiet huma kostanti (± 30 %) f’mill-inqas ħames frazzjonijiet konsekuttivi jintużaw biex tkun iddeterminata s-solubiltà fl-ilma.

Fiż-żewġ każijiet (l-użu ta' pompa li tiċċirkola mill-ġdid jew reċipjent ta' livellar), it-tieni test għandu jitwettaq b'nofs ir-rata ta' fluss ta' l-ewwel. Jekk ir-riżultati taż-żewġ testijiet jaqblu, it-test huwa sodisfaċenti; jekk hemm solubilità ogħla apparenti mar-rata ta' fluss aktar baxxa, imbagħad it-tnaqqis tar-rata ta' fluss bin-nofs għandu jkompli sakemm żewġ testijiet konsekuttivi jagħtu l-istess solubiltà.

Fiż-żewġ każijiet (bl-użu tal-pompa li tiċċirkola mill-ġdid jew b'reċipjent ta' livellar) il-frazzjonijiet għandhom jiġu kkontrollati għall-preżenza ta' materja li twaħħal permezz ta' eżami bl-effett Tyndall (diffużjoni tad-dawl). Preżenza ta' partikoli bħal dawn tinvalida r-riżultati, u t-test għandu jkun ripetut b'titjib fl-azzjoni filtranti tal-kolonna.

Il-pH ta' kull kampjun għandu jkun reġistrat. Għandu jitwettaq test ieħor bl-istess temperatura.

1.6.4.   Metodu tal-flixkun

1.6.4.1.   Apparat

Għall-metodu tal-flixkun hemm bżonn il-materjal li ġej:

—	l-apparat tal-ħġieġ u strumentazzjoni normali ta' laboratorju,

—	l-apparat adattat għall-aġitazzjoni tas-soluzzjonijiet ta' temperaturi kostanti kontrollati,

—	il-magna ċentifruga (preferibbilment bit-termostat), jekk ikun meħtieġ b'emulsjonijiet, u

—	t-tagħmir għal determinazzjoni analitika.

1.6.4.2.   Proċedura tal-kejl

Il-kwantità ta' materjal neċessarju biex jiġi saturat il-volum mixtieq ta' ilma hija stmata mit-test preliminari. Il-volum ta' l-ilma meħtieġ ikun jiddependi fuq l-metodu analitiku u l-iskala ta' solubilità. Jintiżen madwar ħames darbiet il-kwantità ta' materjal ddeterminat hawn fuq f’kull wieħed mit-tliet reċipjenti tal-ħġieġ mgħammra b'tappijiet tal-ħġieġ (eż. tubi ċentrifugi, fliexken). Il-volum magħżul ta' ilma jiżdied f’kull reċipjent, u r-reċipjenti jingħalqu sewwa. Ir-reċipjenti magħluqa imbagħad jiġu mċaqalqa fi 30 oC. (Għandu jintuża apparat li jċaqlaq jew iħawwad kapaċi li jaħdem f’temperatura kostanti, eż. taħwid manjetiku b'banju ta' l-ilma kkontrollat termostatikament). Wara ġurnata, wieħed mir-reċipjenti jitneħħa u jiġi ekwilibrat mill-ġdid għal 24 siegħa fit-temperatura tat-test b'ċaqliq okkażjonali. Il-kontenuti tar-reċipjent imbagħad jiġu ċċentrifugati fit-temperatura tat-test, u l-konċentrazzjoni tas-sustanza għat-test f’fażi ċara fl-ilma hija ddeterminata b'metodu analitiku adattat. Iż-żewġt iflixken l-oħra jiġu ttrattati bl-istess mod wara ekwilibrazzjoni inizjali f’30 oC għal jumejn u tlitt ijiem, rispettivament. Jekk ir-riżultati tal-konċentrazzjoni f’mill-anqas l-aħħar żewġ reċipjenti jaqblu mar-riproduċibbiltà, it-test huwa sodisfaċenti. It-test kollu għandu jkun ripetut, bl-użu ta' ħinijiet ta' ekwilibrazzjoni itwal, jekk ir-riżultati mir-reċipjenti 1, 2 u 3 juru tendenza ta' valuri li jiżdiedu.

Il-proċedura ta' kejl tista' titwettaq ukoll mingħajr pre-inkubazzjoni fi 30 oC. Bil-għan li tkun stmata r-rata li biha jkun stabbilit l-ekwilibriju tas-saturazzjoni, jittieħdu kampjuni sakemm il-ħin tat-tħawwid ma jinfluwenzax aktar il-konċentrazzjoni tas-soluzzjoni għat-test.

Il-pH ta' kull kampjun għandu jkun reġistrat.

1.6.5.   Analiżi

Metodu analitiku speċifiku għas-sustanza huwa preferut għal dawn id-determinazzjonijiet, ladarba ammont żgħar ta' impuritajiet li jinħallu jistgħu jikkawżaw żbalji kbar fis-solubiltà mkejla. Eżempji ta' metodi bħal dawn huma: Kromatografija tal-gass jew likwidu, metodi ta' titrazzjoni, metodi fotometriċi, metodi voltametriċi.

2.   DATA

2.1.   IL-METODU TA' ELUŻJONI TAL-KOLONNA

Il-valur medju ta' mill-inqas ħames kampjuni konsekuttivi meħuda mill-fażi ta' saturazzjoni kostanti għandu jkun ikkalkulat għal kull test, kif ukoll id-devjazzjoni standard. Ir-riżultati għandhom jingħataw f’unitajiet ta' piż għal kull volum ta' soluzzjoni.

Il-medji kkalkulati fuq żewġ testijiet bl-użu ta' flussi differenti jiġu mqabbla u għandhom jkollhom ripetibilità ta' anqas minn 30 %.

2.2.   METODU TAL-FLIXKUN

Ir-riżultati individwali għandhom jingħataw għal kull wieħed mit-tlitt iflixken u dawk ir-riżultati meqjusa kostanti (ripetibilità ta' anqas minn 15 %) għandha titteħdilhom il-medja u jingħataw f’unitajiet ta' piż għal kull volum ta' soluzzjoni. Dan jista' jeħtieġ il-konverżjoni mill-ġdid ta' l-unitajiet ta' piż għall-unitajiet ta' volum, bl-użu tad-densità meta s-solubilità hija għolja ħafna (> 100 gramma għal kull litru).

3.   RAPPURTAR

3.1.   IL-METODU TA' ELUŻJONI TAL-KOLONNA

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	ir-riżultati tat-test preliminari,

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identità u impuritajiet),

—	il-konċentrazzjonijiet individwali, rati ta' fluss u l-pH ta' kull kampjun,

—	id-devjazzjonijiet medji u standard ta' mill-anqas ħames kampjuni mil-livell kostanti ta' saturazzjoni ta' kull test,

—	il-medja ta' żewġ testijiet aċċettabbli, suċċessivi,

—	it-temperatura ta' l-ilma matul il-proċess ta' saturazzjoni,

—	il-metodu ta' analiżi użat,

—	in-natura ta' materjal ta' appoġġ użat,

—	il-preparazzjoni tal-materjal ta' appoġġ.

—	is-solventi użati,

—	ix-xhieda ta' kwalunkwe instabbiltà kimika tas-sustanza matul it-test u l-metodu użat,

—	l-informazzjoni kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati, b'mod speċjali fir-rigward ta' l-impuritajiet u l-istat fiżiku tas-sustanza.

3.2.   METODU TAL-FLIXKUN

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	ir-riżultati tat-test preliminari,

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identità u impuritajiet),

—	id-determinazzjonijiet analitiċi individwali u l-medja fejn aktar minn valur wieħed kien determinat għal kull flixkun.

—	il-pH ta' kull kampjun,

—	il-medja tal-valur għall-fliexken differenti li kienu jaqblu,

—	it-temperatura tat-test,

—	il-metodu analitiku użat,

—	ix-xhieda ta' kwalunkwe instabbiltà kimika tas-sustanza matul it-test u l-metodu użat,

—	l-informazzjoni kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati, b'mod speċjali fir- rigward ta' l-impuritajiet u l-istat fiżiku tas-sustanza.

4.   REFERENZI

(1)

OECD, Paris, 1981, Test Guideline 105, Decision of the Council C(81) 30 final.

(2)

NF T 20-045 (AFNOR) (Sept. 85). Chemical products for industrial use -Determination of water solubility of solids and liquids with low solubility -Column elution method

(3)

NF T 20-046 (AFNOR) (Sept. 85). Chemical products for industrial use -Determination of water solubility of solids and liquids with high solubility -Flask method

A.8.   KOEFFIĊJENT TAL-QSIM

1.   METODU

Il-metodu “taċ-ċaqliq tal-flixkun” imfisser huwa bbażat fuq il-linja gwida tat-Test OECD (1).

1.1.   DAĦLA

Biex isir it-test huwa utli li jkollok informazzjoni preliminari dwar il-formula strutturali, il-kostanti ta' dissoċjazzjoni, is-solubiltà ta' l-ilma, l-idrolisi, is-solubiltà ta' l-n-oktanol, it-tensjoni tas-superfiċje tas-sustanza.

Il-kejlijiet għandhom jittieħdu fuq sustanzi jonizzabbli biss fil-forma mhux jonizzata tagħhom (aċidu ħieles jew bażi ħielsa) prodotti bl-użu ta' sustanza adattata b'pH ta' mill-anqas unità pH taħt (aċidu ħieles) jew fuq (bazi ħielsa) il-pK.

Dan il-metodu tat-test jinkludi żewġ proċeduri separati: il-metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun u l-kromatografija likwida ta' rendiment għoli (HPLC). Ta' l-ewwel hija applikabbli meta l-valur tal-log Pow (ara isfel għad-definizzjonijiet) jaqa' fl-iskala minn - 2 sa 4 u ta' l-aħħar fl-iskala minn 0 sa 6. Qabel ma titwettaq xi waħda mill-proċeduri sperimentali għandha l-ewwel tinkiseb stima preliminari tal-koeffiċjent tal-qsim.

Il-metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun japplika biss għal sustanzi essenzjalment puri li jinħallu fl-ilma u fl-n-oktanol. Ma japplikax għall-materjali attivi fuq is-superfiċje (li għalihom għandu jkun provdut valur ikkalkulat jew stima bbażata fuq is-solubilitajiet individwali fl-n-oktanol u l-ilma).

Il-metodu HPLC ma japplikax għall-aċidi u l-bażijiet qawwija, komplessi metalliċi, materjali attivi fuq is-superficje jew sustanzi li jirreaġġixxu ma' l-eluwent. Għal dawn il-materjali, għandu jkun provdut valur ikkalkulat jew stima bbażata fuq is-solubilitajiet individwali fl-n-oktanol u l-ilma.

Il-metodu HPLC huwa inqas sensittiv għall-preżenza ta' impuritajiet fil-kompost għat-test milli huwa l-metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun. Madankollu, f’xi każijietjiet impuritajiet jistgħu jagħmlu l-interpretazzjoni tar-riżultati diffiċli minħabba li l-assenjazzjoni tal-quċċata ssir inċerta. Għal taħlitiet li jagħtu faxxa mhux riżolta, għandhom ikunu ddikjarati l-ogħla u l-inqas limiti tal-log P.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

Il-koeffiċjent tal-qsim (P) huwa mfisser bħala l-proporzjon tal-konċentrazzjonijiet ta' l-ekwilibriju (ci) tas-sustanza maħlula f’sistema ta' żewġ fażijiet li tikkonsisti f’żewġ solventi li ma jistgħux jitħalltu. Fil-każ ta' l-n-oktanol u l-ilma:

Il-koeffiċjent tal-qsim (P) għalhekk huwa l-kwozjent taż-żewġ konċentrazzjonijiet u normalment jingħata fil-forma tal-logaritmu tiegħu sa bażi 10 (log P).

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun

Sustanzi ta' referenza mhumiex meħtieġa li jintużaw fil-każijiet kollha meta tkun qed tiġi investigata sustanza ġdida. Huma għandhom iservu primarjament biex jiċċekkjaw r-rendiment tal-metodu minn żmien għal żmien u sabiex jippermettu tqabbil ma' riżultati minn metodi oħra.

Metodu HPLC

Bil-għan li d-DATA mkejla għall-HPLC tal-kompost tkun relatata mal-valur P tiegħu, għandu jkun stabbilit graff tal-log P vs DATA kromatografika bl-użu ta' mill-inqas 6 punti ta' referenza. Huwa f’idejn dak li qed juża l-apparat li jagħżel is-sustanzi ta' referenza adattati. Fejn huwa possibli, ta' l-inqas żewġ komposti ta' referenza għandu jkollhom Pow akbar minn dak tas-sustanza għat-test, u Pow ieħor taħt dak tas-sustanza għat-test. Għall-valuri ta' log P inqas minn 4, il-kalibrazzjoni tista' tkun ibbażata fuq DATA miksuba bil-metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun. Għall-valuri ta' log P inqas minn 4, il-kalibrazzjoni tista' tkun ibbażata fuq il-valuri validati tal-letteratura jekk dawn jaqblu mal-valuri kkalkulati. Għal aktar eżattezza, huwa preferibbli li jintgħażlu komposti ta' referenza li huma strutturalment relatati mas-sustanza għat-test.

Listi estensivi ta' log Pow għal bosta gruppi ta' kimiċi huma disponibbli (2)(3). Jekk m'hemmx disponibbli DATA dwar il-koeffiċjenti tal-qsim ta' komposti relatati strutturalment, imbagħad tista' tintuża kalibrazzjoni aktar ġenerali, stabbilita ma' komposti ta' referenza oħra.

Lista ta' sustanzi ta' referenza rakkomandati u l-valuri Pow huma mogħtija fl-Appendiċi 2.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODI

1.4.1.   Metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun

Biex ikun iddeterminat il-koeffiċjent tal-qsim, irid jinkiseb ekwilibriju bejn il-komponenti kollha li jagħmlu interazzjoni fis-sistema, u l-konċentrazzjonijiet tas-sustanzi maħlula fiż-żewġ fażijiet jridu jkunu ddeterminati. Studju tal-letteratura fuq dan is-suġġett jindika li jistgħu jintużaw bosta tekniki differenti biex tiġi solvuta din il-problema, i.e. it-taħlit sewwa taż-żewġ fażijiet segwit bis-separazzoni tagħhom bil-għan li tkun iddeterminata l-konċentrazzjoni ta' l-ekwilibriju għas-sustanza li tkun qed tiġi eżaminata.

1.4.2.   Metodu HPLC

L-HPLC jitwettaq fuq kolonni analitiċi ppakkjati b'fażi solida disponibbli kummerċjalment li fihom idrokarburi b'katina twila (eż. C8, C18) kimikament mgħaqqda fuq is-silika. Kimiċi injettati f’kolonna bħal din jimxu magħha b'rati differenti minħabba l-gradi differenti tal-qsim bejn il-fażi mobbli u l-fażi stazzjonarja idrokarbonika. Taħlitiet ta' kimiċi jitneħħewlhom is-sustanzi fl-ordni ta' l-idrofobiċità tagħhom, l-ewwel il-kimiċi li jinħallu fl-ilma u t-tieni l-kimiċi li jinħallu fiż-żejt, fi proporzjon mal-koeffiċjent tal-qsim idrokarburi-ilma tagħhom. Dan jippermetti li tkun stabbilita r-relazzjoni bejn il-ħin ta' retenzjoni fuq kolonna bħal din (fażi bil-kontra) u l-koeffiċjent ta' l-n-oktanol/ilma. Il-koeffiċjent tal-qsim jiġi dedott mill-fattur ta' kapaċità k, mogħti bl-espressjoni:

li fiha, tr = huwa l-ħin ta' retenzjoni tas-sustanza għat-test, u to = il-ħin medju li teħtieġ molekula solventi biex tgħaddi mill-kolonna (ħin mejjet).

Mhumiex meħtieġa metodi analitiċi kwantitattivi u hija neċessarja biss id-determinazzjoni tal-ħin ta' elużjoni.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

1.5.1.   Ripetibilità

Metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun

Bil-għan li tkun assigurata l-eżattezza tal-koeffiċjent tal-qsim, determinazzjonijiet duplikati jridu jsiru taħt tliet kondizzjonijiet ta' test differenti, fejn il-kwantità tas-sustanza speċifikata kif ukoll il-proporzjon tal-volumi tas-solvent jistgħu jvarjaw. Il-valuri ddeterminati tal-koeffiċjent tal-qsim espressi bħala l-logaritmi komuni tagħhom għandhom jidħlu fil-kamp ta' varjabbiltà ta' ±0,3 unitajiet logaritmiċi.

Metodu HPLC

Bil-għan li tikber il-fiduċja fil-kejl, jridu jsiru determinazzjonijiet duplikati. Il-valuri ta' log P meħuda minn kejl individwali għandhom jaqgħu fil-kamp ta' varjabbiltà ta' ±0,1 unitajiet logaritmiċi.

1.5.2.   Sensittività

Metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun

L-iskala ta' kejl tal-metodu hija ddeterminata bil-limitu ta' tfittxija tal-proċedura analitika. Dan għandu jippermetti l-valutazzjoni tal-valuri ta' log Pow fil-kamp ta' varjabbiltà ta' - 2 sa 4 (f’okkażżjonijiet meta kondizzjonijiet japplikaw, dan il-kamp ta' varjabbiltà jista' jitkabbar għall-log Pow sa 5) meta l-konċentrazzjoni ta' sustanza maħlula f’xi waħda mill-fażijiet mhijiex aktar minn 0,01 mol għal kull litru.

Metodu HPLC

Il-metodu HPLC jippermetti koeffiċjenti tal-qsim li jkun stmat fil-log Pow fil-kamp ta' varjabbiltà minn 0 sa 6.

Normalment, il-koeffiċjent tal-qsim ta' kompost jista' jkun stmat sa ± 1 unità logaritmika tal-valur taċ-ċaqliq tal-flixkun. Korrelazzjonijiet tipiċi jistgħu jinstabu fil-letteratura (4)(5)(6)(7)(8). Eżattezza ogħla s-soltu tista' tinkiseb meta grafiċi ta' korrelazzjoni huma bbażati fuq komposti ta' referenza ta' struttura simili (9).

1.5.3.   Speċifiċità

Metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun

Il-Liġi tal-Qsim ta' Nernst tapplika biss għal soluzzjonijiet dilwiti f’temperatura, pressjoni u pH kostanti. Hija tapplika strettament għal sustanza pura mxerrda bejn żewġ solventi puri. Jekk bosta sustanzi differenti maħlula jseħħu f’fażi waħda miż-żewġ fażijiet jew fiż-żewġ fażijiet fl-istess ħin, ir-riżultati jistgħu jiġu affettwati.

Dissoċjazzjoni jew assoċjazzjoni tal-molekuli maħlula tirriżulta f’devjazzjonijiet mill-Liġi tal-Qsim ta' Nernst. Devjazzjonijiet bħal dawn huma indikati mill-fatt li l-koeffiċjent tal-qsim isir dipendenti fuq il-konċentrazzjoni tas-soluzzjoni.

Minħabba l-ekwilibriji multipli li huma mdaħħla, dan il-metodu ta' test m'għandux ikun applikat għal komposti jonizzati mingħajr ma tkun applikata korrezzjoni. L-użu ta' sustanza ta' protezzjoni flok l-ilma għandu jkun ikkunsidrat għal komposti bħal dawn; il-pH ta' protezzjoni għandu jkun ta' l-inqas unità ta' 1 pH mill-pKa tas-sustanza u tingħata attenzjoni għar-relevanza ta' dan il-pH għall-ambjent.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Stima preliminari tal-koeffiċjent tal-qsim

Il-koeffiċjent tal-qsim jiġi stmat preferibbilment bl-użu ta' metodu ta' kalkolu (ara Appendiċi 1), jew fejn adattat, mill-proporzjon tas-solubilitajiet tas-sustanza għat-test fis-solventi puri (10).

1.6.2.   Metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun

1.6.2.1.   Preparazzjoni

n-Oktanol: Id-determinazzjoni tal-koeffiċjent tal-qsim għandha ssir b'rijaġent ta' analiżi ta' purità għolja.

Ilma: ilma distillat jew li kien distillat għal darbtejn f’apparat tal-ħġieġ jew kwarz għandu jintuża. Għal komposti jonizzati, soluzzjonijiet ta' protezzjoni flok l-ilma għandhom jintużaw jekk possibbli.

Nota:

M'għandux jintuża ilma direttament minn apparat li jbiddel il-jone.

1.6.2.1.1.   Pre-saturazzjoni tas-solventi

Qabel ma koeffiċjent tal-qsim jiġi ddeterminat, il-fażijiet tas-sistema tas-solvent jiġu reċiprokament saturati biċ-ċaqliq fit-temperatura ta' l-esperiment. Biex isir dan, hija ħaġa prattika li ċċaqlaq żewġt ifliexken kbar bl-n-oktanol jew bl-ilma t-tnejn ta' purezza għolja bi kwantità suffiċjenti tas-solvent l-ieħor fuq xejker mekkaniku għal 24 siegħa u mbagħad jitħallew joqgħodu għal ħin twil biżżejjed li jippermetti li l-fażijiet jisseparaw u jiksbu stat ta' saturazzjoni.

1.6.2.1.2.   Preparazzjoni għat-test

Il-volum sħiħ tas-sistema b'żewġ fażijiet kważi jimla' r-reċipjent tat-test. Dan jgħin biex jevita telf ta' materjali minħabba volatilizzazzjoni. Il-proporzjon tal-volum u l-kwantitajiet tas-sustanza li għandha tintuża huma stabbiliti f’dawn li ġejjin:

—	il-valutazzjoni preliminari tal-koeffiċjent tal-qsim (ara hawn fuq),

—	il-kwantità minima tas-sustanza għat-test meħtieġa għall-proċedura analitika, u

—	l-limitazzjoni tal-konċentrazzjoni massima għal kull fażi ta' 0,01 mol għal kull litru.

Isiru t-tliet testijiet. F’ ta’ l-ewwel, tintuża l-proporzjon ta' volum ikkalkulata ta' n-oktanol għall-ilma; fit-tieni, din il-proporzjon tinqasam fi tnejn; u fit-tielet, din il-proporzjon tiġi mmultiplikat bi tnejn (eż. 1:1, 1:2, 2:1).

1.6.2.1.3.   Is-sustanza għat-test

Titħejja soluzzjoni ta' riżerva f’n-oktanol pre-saturat fl-ilma. Il-konċentrazzjoni tas-soluzzjoni ta' riżerva għandha tkun iddeterminata bi preċiżjoni qabel ma tintuża fid-determinazzjoni tal-koeffiċjent tal-qsim. Is-soluzzjoni għandha tinħażen taħt kondizzjonijiet li jiżguraw l-istabbiltà tagħha.

1.6.2.2.   Kondizzjonijiet tat-test

It-temperatura tat-test għandha tinżamm kostanti (± 1 oC) u fil-kamp ta' varjabbiltà ta' 20 sa 25 oC.

1.6.2.3.   Proċedura tal-kejl

1.6.2.3.1.   Kisba ta' l-ekwilibriju tal-qsim

Għal kull kondizzjoni tat-test għandhom jitħejjew reċipjenti tat-test doppji li jkun fihom l-ammonti meħtieġa, taż-żewġ solventi flimkien imkejla b'eżattezza bil-kwantità neċessarja ta' soluzzjoni ta' riżerva.

Il-fażijiet ta' l-n-oktanol għandhom jitkejlu bil-volum. Ir-reċipjenti tat-test għandhom jew jitpoġġew f’xejker adattat jew jiċċaqalqu manwalment. Fejn jintuża tubu ċentrifugu, metodu rakkomandat huwa li t-tubu jiddawwar malajr 180o madwar l-assi trasversali tiegħu sabiex kwalunkwe arja maqbuda titla’ miż-żewġ fażijiet. L-esperjenza wriet li 50 dawra bħal din is-soltu huma suffiċjenti għall-kisba ta' l-ekwilibriju tal-qsim. Għaċ-ċertezza, huma rakkomandati 100 dawra f'ħames minuti.

1.6.2.3.2.   Separazzjoni tal-fażi

Meta huwa neċessarju, bil-għan li jkunu separati l-fażijiet, għandha titwettaq ċentrifugazzjoni tat-taħlita. Dan għandu jsir fiċ-ċentrifugu tal-laboratorju miżmum f'temperatura ambjentali, jew, jekk jintuża ċentrifugu mhux kontrollat permezz tat-temperatura, it-tubi taċ-ċentrifugu għandhom jinżammu għall-ekwilibrazzjoni fit-temperatura tat-test għall-millanqas siegħa qabel l-analiżi.

1.6.2.4.   Analiżi

Għad-determinazzjon tal-koeffiċjent tal-qsim, huwa neċessarju li jkunu determinati l-konċentrazzjonijiet tas-sustanza għat-test fiż-żewġ fażijiet. Dan jista' jsir billi tittieħed alikwota ta' kull wieħed miż-żewġ fażijiet minn kull tubu għal kull kondizzjoni ta' test u tiġi analizzata bil-proċedura magħżula. Il-kwantità totali ta' sustanza preżenti fiż-żewġ fażijiet għandha tkun ikkalkulata u mqabbla mal-kwantità tas-sustanza introdotta oriġinarjament.

Għandu jittieħed kampjun tal-fażi fl-ilma bi proċedura li timminimizza r-riskju li jkunu introdotti traċċi ta' n-oktanol. Tista' tintuża siringa tal-ħġieġ b'labbra li tista' tintrema biex jittieħed kampjun tal-fażi ta' l-ilma. Inizjalment is-siringa għandha tkun parzjalment mimlija bl-arja. L-ajra għandha titneħħa bil-mod waqt li tkun qed tiddaħħal is-siringa fis-saff ta' l-n-oktanol. Volum adattat tal-fażi fl-ilma jinġibed fis-siringa. Is-siringa titneħħa malajr mis-soluzzjoni u l-labbra maqlugħa. Il-kontenut tas-siringa jista' mbagħad jintuża bħala kampjun fl-ilma. Il-konċentrazzjoni fiż-żewġ fażijiet separati għandha preferibbilment tkun iddeterminata minn metodu speċifiku għas-sustanza. Eżempji ta' metodi analitiċi li jistgħu jkunu adattati huma:

—	il-metodi fotometriċi,

—	il-kromatografija tal-gass,

—	il-kromatogrfija likwida ta' rendiment għoli.

1.6.3.   Metodu HPLC

1.6.3.1.   Preparazzjoni

Apparat

Huwa meħtieġ kromatografu likwidu, mgħammar b'pompa mingħajr vibrazzjoni u apparat ta' osservazzjoni adattat. Huwa rakkomandat li jintuża valv ta' injezzjoni b'ċirku ta' injezzjoni. Il-preżenza ta' gruppi polari fil-fażi stazzjonarja tista' tfixkel serjament il-prestazzjoni tal-kolonna HPLC. Għalhekk, fażijiet stazzjonarji għandhom ikollhom il-perċentwali minima tal-gruppi polari (11). Jista' jintuża ppakkjar kummerċjali ta' mikropartikulati b'fażi b'lura jew kolonni diġà ppakkjati. Kolonna ta' protezzjoni tista' titpoġġa bejn is-sistema ta' injezzjoni u l-kolonna analitika.

Fażi mobbli

Biex jitħejja s-solvent ta' elużjoni jintużaw metanol iggradat għall-HPLC jew ilma ggradat għall-HPLC u s-solvent jitneħħilu l-gass qabel l-użu. Għandha tintuża elużjoni isokratika. Għandhom jintużaw proporzjonijiet ta' metanol/ilma b'kontenut minimu ta' ilma ta' 25 %. Tipikament taħlita ta' 3:1 (v/v) metanol-ilma hija sodisfaċenti għall-elużjoni ta' komposti ta' log P 6 fi żmien siegħa, b'rata ta' fluss ta' 1 ml/min. Għal komposti ta' log P għoli jista' jkun neċessarju li jitqassrilhom iż-żmien ta' l-elużjoni (u dak tal-komposti ta' referenza) billi titnaqqas il-polarità tal-fażi mobbli jew it-tul tal-kolonna.

Sustanzi b'solubiltà baxxa ħafna f’n-oktanol għandhom tendenza li jagħtu valuri ta' log Pow baxxi u mhux normali bil-metodu HPLC; il-quċċata ta' komposti bħal dawn xi drabi takkumpanja l-front tas-solvent. Dan probabbilment huwa minħabba l-fatt li l-proċess tal-qsim huwa bilmod wisq biex jintlaħaq ekwilibriju fiż–żmien normalment meħtieġ għal separazzjoni HPLC. It-tnaqqis tar-rata tal-fluss u/jew it-tbaxxija tal-proporzjon metanol/ilma tista’/jistgħu mbagħad tkun/ikunu effettivi biex jinkiseb valur affidabbli.

Il-komposti għat-test u ta' referenza għandhom ikunu solubbli fil-fażi mobbli f’konċentrazzjonijiet suffiċjenti li jippermettu l-osservazzjoni tagħhom. F’każijiet eċċezzjonali biss jistgħu jintużaw additivi mat-taħlita metanol/ilma, għaliex l-additivi jibdlu l-proprjetajiet tal-kolonna. Għal kromatogrammi b'additivi huwa obbligatorju li tintuża kolonna separata ta' l-istess tip. Jekk il-metanol/ilma mhuwiex adattat, taħlitiet oħra ta' solvent organiku-ilma jistgħu jintużaw, eż. etanol-ilma jew acetonitrile-ilma.

Il-pH ta' l-eluwent huwa kritiku għal komposti jonizzabbli. Huwa għandu jkun fl-iskala operattiva tal-pH tal-kolonna, li s-soltu hija bejn 2 u 8. Hija rakkomandata protezzjoni. Għandha tingħata attenzjoni biex ikun evitat il-preċipitazzjoni tal-melħ u t-taħsir tal-kolonna li jseħħu b'xi taħlitiet ta' fażi organika/ta, protezzjoni. Kejl HPLC b'fażijiet stazzjonarji bbażati fuq is-silika 'l fuq minn pH8 mhuwiex rakkomandat għaliex l-użu ta' fażi alkalina, mobbli tista' tikkawża nuqqas rapidu ta' prestazzjoni tal-kolonna.

Sustanzi maħlula

Il-komposti ta' referenza għandhom ikunu fil-forma l-aktar pura disponibbli. Komposti li se jiġu użati għal skopijiet ta' test jew ta' kalibrazzjoni jiġu maħlula jekk huwa possibli fil-fażi mobbli.

Kondizzjonijiet tat-test

It-temperatura matul il-kejl m‘għandhiex tvarja b’aktar minn ± 2 K.

1.6.3.2.   Kejl

Kalkolu tal-ħin mejjet to

Il-ħin mejjet to jista' jkun iddeterminat bl-użu jew ta' serje omologa (eż. n-alkyl methyl ketones) jew mill-komposti organiċi mhux miżmuma (eż. thiourea jew formamide). Għal kalkolu tal-ħin mejjet to bl-użu tas-serje omologa, sett ta' mill-anqas seba' membri tas-serje omologa jiġi injettat u ż-żmien ta' retenzjoni rispettivament jiġi ddeterminat. Il-ħinijiet ta' retenzjoni mhux analizzati tr (n c + 1) jiġu pplottjati bħala funzjoni ta' tr(n c) u l-linja bejn żewġ punti ta' interċezzjoni a u l-anglu b ta' l-ekwazzjoni ta' regressjoni:

tr(nc + 1) = a + b tr(nc)

jiġu ddeterminati (nc = n-numru ta' l-atomi tal-karbonju). Il-ħin mejjet to mbagħad huwa mogħti bi:

to = a/(1-b)

Graff ta' kalibrazzjoni

Il-pass li jmiss huwa li tinbena plott ta' korrelazzjoni tal-valuri log k kontra log p għall-komposti ta' referenza adattati. Fil-prattika, sett ta' bejn 5 u 10 komposti ta' referenza standard li l-log p tagħhom hija madwar l-iskala mistennija jiġu injettati flimkien u jiġu ddeterminati l-ħinijiet ta' retenzjoni, preferibbilment fuq integratur ta' l-irrekordjar mgħaqqad mas-sistema tat-tiftix. Il-logaritmi korrispondenti tal-fatturi ta' kapaċità, log k, huma kkalkulati u pplottjati bħala funzjoni tal-log p ddeterminat bil-metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun. Il-kalibrazzjoni titwettaq f’intervalli regolari, għall-inqas darba kuljum, sabiex ikunu jistgħu jiġu kkunsidrati l-bidliet possibbli fil-prestazzjoni tal-kolonna.

Determinazzjoni tal-fattur tal-kapaċità tas-sustanza għat-test

Is-sustanza għat-test tiġi injettata fi kwantità żgħira kemm jista' jkun ta' fażi mobbli. Il-ħin ta' retenzjoni jiġi ddeterminat (għal darbtejn), u b'hekk jippermetti l-kalkolu tal-fattur ta' kapaċità k. Mill-graff tal-korrelazzjoni tal-komposti ta' referenza, il-koeffiċjent tas-sustanza għat-test jista' jiġi interpolat. Għal koeffiċjenti baxxi ħafna u għolja ħafna, hija neċessarja l-estrapolazzjoni. F’dawk il-każijiet trid tingħata attenzjoni partikulari għal-limiti ta' validità tal-linja ta' rigressjoni.

2.   DATA

Metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun

L-affidabbiltà tal-valuri ddeterminati ta' P jistgħu jkunu ppruvati bi tqabbil mal-mezzi tad-determinazzjonijiet dupplikati mal-medja globali.

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identità u impuritajiet),

—	meta l-metodi ma japplikawx (eż. materjal attiv fuq is-superfiċje), għandhom ikun pprovdut valur ikkalkulat jew stima bbażat/a fuq is-solubilitajiet individwali fl-n-oktanol u fl-ilma,

—	l-informazzjoni u r-rimarki kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati għandhom ikunu rrapportati, b'mod speċjali fir-rigward ta' l-impuritajiet u l-istat fiżiku tas-sustanza.

Għall-metodu taċ-ċaqliq tal-flixkun:

—	ir-riżultat ta' l-istima preliminari, jekk ikun hemm,

—	it-temperatura tad-determinazzjoni,

—	id-DATA dwar il-proċeduri analitiċi użati fid-determinazzjoni tal-konċentrazzjonijiet,

—	il-ħin u l-veloċità taċ-ċentrifugazzjoni, jekk użata,

—	il-konċentrazzjonijiet imkejla biż-żewġ fażijiet għal kull determinazzjoni (dan ifisser li total ta' 12-il konċentrazzjoni jiġu rrappurtati),

—	il-piż tas-sustanza għat-test, il-volum ta' kull fażi użata f’kull reċipjent tat-test u l-ammont totali kkalkulat ta' sustanza għat-test preżenti f’kull fażi wara l-ekwilibrazzjoni,

—

il-valuri kkalkulati tal-koeffiċjent tal-qsim (P) u l-medja għandhom ikunu rrapurtati għal kull sett ta' kondizzjonijiet tat-test kif għandu jsir ukoll għall-medja tad-determinazzjonijiet kollha. Jekk hemm suspett ta' dipendenza tal-konċentrazzjoni fuq il-koeffiċjent tal-qsim, dan għandu jkun imniżżel fir-rapport,

—	id-devjazzjoni standard tal-valuri individwali P madwar il-medja tagħhom għandha tkun rrapurtata,

—	il-valur medju P tad-determinazzjonijiet kollha għandu jkun espress ukoll bħala logartimu tiegħu stess (bażi 10),

—	il-Pow teoretiku kkalkulat meta dan il-valur ġie ddeterminat jew meta l-valur imkejjel huwa > 104,

—	il-pH ta' l-ilma użat u tal-fażi fl-ilma matul l-esperiment,

—	jekk jintużaw protezzjonijiet, ġustifikazzjoni għall-użu tal-protezzjonijiet flok l-ilma, il-kompożizzjoni, il-konċentrazzjoni u l-pH tal-protezzjonijiet, il-pH tal-fażi fl-ilma qabel u wara l-esperiment.

Metodu HPLC:

—	ir-riżultat ta' l-istima preliminari, jekk ikun hemm,

—	is-sustanza għat-test u ta' referenza u l-purità tagħhom,

—	l-iskala tat-temperatura tad-determinazzjonijiet,

—	il-pH li fih isiru d-determinazzjonijiet,

—	id-dettalji tal-kolonna analitika u ta' protezzjoni, tal-fażi mobbli u tal-mezzi tat-tiftix,

—	id-DATA ta' retenzjoni u l-valuri tal-log P fil-letteratura għall-komposti ta' referenza użati fil-kalibrazzjoni,

—	id-dettalji tal-linja ta' rigressjoni riżultanti (log K kontra log P),

—	id-DATA ta' retenzjoni medja u l-valur interpolat ta' log P għall-kompost għat-test,

—	id-deskrizzjoni tat-tagħmir u l-kondizzjonijiet operattivi,

—	il-profili ta' l-elużjoni,

—	il-kwantitajiet ta' sustanzi għat-test u ta' referenza mdaħħla fil-kolonna,

—	il-ħin mejjet u kif tkejjel.

4.   REFERENZI

(1)

OECD, Paris, 1981, Test Guideline 107, Decision of the Council C(81) 30 final.

(2)

C. Hansch and A.J. Leo, Substituent Constants for Correlation Analysis in Chemistry and Biology, John Wiley, New York 1979.

(3)

Log P and Parameter Database, A tool for the quantitative prediction of bioactivity (C. Hansch, chairman, A.J. Leo, dir.) -Available from Pomona College Medical Chemistry Project 1982, Pomona College, Claremont, California 91711.

(4)

L. Renberg, G. Sundström and K. Sundh-Nygärd, Chemosphere, 1980, vol. 80, 683.

(5)

H. Ellgehausen, C. D'Hondt and R. Fuerer, Pestic. Sci., 1981, vol. 12, 219 (1981).

(6)

B. McDuffie, Chemosphere, 1981, vol. 10, 73.

(7)

W.E. Hammers et al., J. Chromatogr., 1982, vol. 247, 1.

(8)

J.E. Haky and A.M. Young, J. Liq. Chromat., 1984, vol. 7, 675

(9)

S. Fujisawa and E. Masuhara, J. Biomed. Mat. Res., 1981, vol. 15, 787

(10)

O. Jubermann, Verteilen und Extrahieren, in Methoden der Organischen Chemie (Houben Weyl), Allgemeine Laboratoriumpraxis (edited by E.Muller), Georg Thieme Verlag, Stuttgart, 1958, Band I/1, 223–339.

(11)

R.F. Rekker and H.M. de Kort, Euro. J. Med. Chem., 1979, vol. 14, 479

(12)

A. Leo, C. Hansch and D. Elkins, Partition coefficients and their uses. Chem. Rev., 1971, vol. 71, 525.

(13)

R.F. Rekker, The Hydrophobic Fragmental Constant, Elsevier, Amsterdam, 1977.

(14)

NF T 20-043 AFNOR (1985). Chemical prqducts for industrial use -Determination of partition coefficient -Flask shaking method.

(15)

C.V. Eadsforth and P. Moser, Chemosphere, 1983, vol. 12, 1459

(16)

A. Leo, C. Hansch and D. Elkins, Chem. Rev., 1971, vol. 71, 525

(17)

C. Hansch, A. Leo, S.H. Unger, K.H. Kim, D. Nikaitani and E.J. Lien, J. Med. Chem., 1973, vol. 16, 1207.

(18)

W.B. Neely, D.R. Branson and G.E. Blau, Environ. Sci. Technol., 1974, vol. 8, 1113.

(19)

D.S. Brown and E.W. Flagg, J. Environ. Qual., 1981, vol. 10 ,382

(20)

J.K. Seydel and K.J. Schaper, Chemische Struktur und biologische Aktivität von Wirkstoffen, Verlag Chemie, Weinheim, New York 1979.

(21)

R. Franke, Theoretical Drug Design Methods, Elsevier, Amsterdam 1984,

(22)

Y.C. Martin, Quantitative Drug Design, Marcel Dekker, New York, Base11978.

(23)

N.S. Nirrlees, S.J. Noulton, C.T. Murphy, P.J. Taylor; J. Med. Chem., 1976, vol. 19, 615.

A.9.   IL-PUNT TA' FJAMMABILITÀ

1.   METODU

1.1.   DAĦLA

Huwa utli li jkun hemm informazzjoni preliminari dwar il-fjammabilità tas-sustanza qabel jitwettaq dan it-test. Il-proċedura tat-test hija applikabbli għas-sustanzi likwidi fejn il-fwar jista' jitqabbad permezz ta' għejun ta' fjammabilità tan-nar. Il-metodi tat-test mniżżla f’dan it-test huma biss affidabbli għall-iskala ta' punti ta' fjammabilità li huma speċifikati fil-metodi individwali.

Il-possibiltà ta' reazzjonijiet kimiċi bejn is-sustanza u fejn jinżamm il-kampjun għandha tkun ikkunsidrata meta jintgħażel il-metodu li se jintuża.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

Il-punt ta' infjammabilità huwa l-inqas temperatura, korretta għal pressjoni ta' 101,325 kPa, li fiha likwidu jevolvi l-fwar, taħt kondizzjonijiet imfissra fil-metodu tat-test, f’dak l-ammont li l-fwar fjammabbli/t-taħlita ta' arja huwa/hija prodott/a fir-reċipjent tat-test.

Unitajiet: °C

t = T - 273,15

(t f’ oC u T f’K)

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Sustanzi ta' referenza mhumiex meħtieġa li jintużaw fil-każijiet kollha meta tkun qed tiġi investigata sustanza ġdida. Huma għandhom iservu primarjament biex jiċċekkjaw ir-rendiment tal-metodu minn żmien għal żmien u sabiex jippermettu tqabbil ma' riżultati minn metodi oħra.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODI

Is-sustanza titpoġġa fir-reċipjent tat-test u tissaħħan jew titkessaħ sat-temperatura tat-test skond il-proċedura mfissra fil-metodu tat-test individwali. Testijiet dwar il-fjammabilità jitwettqu bil-għan li jkun aċċertat jekk il-kampjun qabadx jew le fit-temperatura tat-test.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

1.5.1.   Ripetibbilità

Ir-ripetibbilità tvarja skond l-iskala tal-fjammabilità u l-metodu tat-test użat; sa massimu ta' 2 oC.

1.5.2.   Sensittività

Is-sensittività tiddependi fuq il-metodu tat-test użat.

1.5.3.   Speċifiċità

L-ispeċifiċità ta' wħud mill-metodi tat-test hija limitata għal ċerti skali ta' punti ta' fjammabilità u suġġetti għal DATA relatata mas-sustanza (eż. viskożità għolja).

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Preparazzjonijiet

Kampjun tas-sustanza għat-test jitpoġġa f’apparat għat-test skond 1.6.3.1 u/jew 1.6.3.2.

Għas-sikurezza, huwa rakkomandat li metodu li jutilizza daqs żgħir ta' kampjun, circa 2 cm3, jintuża għal sustanzi enerġetiċi jew tossiċi.

1.6.2.   Kondizzjonijiet tat-test

L-apparat, għandu, sakemm ikun konsistenti mas-sikurezza, jitpoġġa f’pożizzjoni 'l-bogħod mill-kurrent ta' l-arja.

1.6.3.   L-eżekuzzjoni tat-test

1.6.3.1.   Metodu ta' l-ekwilibriju

Ara ISO 1516, ISO 3680, ISO 1523, ISO 3679.

1.6.3.2.   Metodu ta' non-ekwilibriju

Apparat Abel:

Ara BS 2000 parti 170, NF M07-011, NF T66-009.

Apparat Abel-Pensky:

Ara EN 57, DIN 51755 parti 1 (għal temperaturi minn 5 sa 65 oC), DIN 51755 parti 2 (għal temperaturi taħt il-5 C), NF M07-036.

Apparat Tag:

Ara ASTM D 56.

Apparat Pensky-Martens:

Ara ISO 2719, EN 11, DIN 51758, ASTM D 93, BS 2000-34, NF M07-019.

Rimarki:

Meta l-punt ta' fjammabilità, iddeterminat permezz ta' metodu ta' non-ekwlibriju f’1.6.3.2., jinstab li huwa 0 ± 2 oC, 21 ± 2 oC jew 55 ± 2 oC, għandu jkun ikkonfermat b'metodu ta' ekwilibriju bl-użu ta' l-istess apparat.

Il-metodi li jagħtu t-temperatura tal-punt ta' fjammabilità biss jistgħu jintużaw għal notifikazzjoni.

Biex ikun iddeterminat il-punt ta' fjammabilità ta' likwidi viskożi (żebgħa, gomom u simili) li fihom solventi, jista' jintuża biss apparat u jintużaw biss metodi tat-test adattati għad-determinazzjoni tal-punt ta' fjammabilità ta' likwidi viskożi.

Ara ISO 3679, ISO 3680, ISO 1523, DIN 53213 parti 1.

2.

DATA

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identità u impuritajiet),

—	il-metodu użat għandu jkun dikjarat kif ukoll xi devjazzjonijiet possibbli,

—	ir-riżultati u xi rimarki addizzjonali relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati.

4.   REFERENZI

Xejn.

A.10.   FJAMMABILITÀ (SOLIDI)

1.   METODU

1.1.   DAĦLA

Huwa utli li jkun hemm informazzjoni preliminari dwar proprjetajiet splussivi potenzjali tas-sustanza qabel jitwettaq dan it-test.

Dan it-test għandu jkun applikat biss għal sustanzi tat-trab, mrammla jew qishom kolla.

Bil-għan li ma jiġux inklużi s-sustanzi kollha li jistgħu jinxtegħlu imma dawk biss li jinħarqu malajr jew dawk li l-imġiba tal-ħruq tagħhom hija fi kwalunkwe mod speċjalment perikoluża, sustanzi li l-veloċità tal-ħruq tagħhom taqbeż ċertu valur ta' limitu biss huma kkunsidrati bħala fjammabbli ħafna.

B'mod speċjali jista' jkun perikoluż li inkandexxenza timxi permezz ta' trab metalliku minħabba d-diffikultajiet fit-tifi ta' nar. Trabijiet metalliċi għandhom ikunu kkunsidrati bħala fjammabli ħafna jekk huma jgħinu t-tixrid ta' l-inkandexxenza fil-piż fi żmien speċifikat.

1.2.   TIFSIRA U UNITAJIET

Il-ħin tal-ħruq huwa muri f’sekondi.

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Mhux speċifikati

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METOD

Is-sustanza tiġi ffurmata fi strixxa mhix maqtugħa jew miċċa tat-trab ta' madwar 250 mm tul u test preliminari ta' orjentazzjoni jiġi esegwit biex ikun iddeterminat jekk, mal-fjammabilità ta' fjamma tal-gass, issirx propagazzjoni bil-ħruq tal-fjamma jew bi ħruq bati mingħajr fjamma. Jekk isseħħ propagazzjoni fuq 200 mm tal-miċċa f’ħin speċifikat allura jitwettaq programm ta' test sħiħ biex tkun iddeterminata r-rata ta' ħruq.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Mhux definiti.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Test preliminari ta' orjentazzjoni

Is-sustanza tiġi ffurmata fi strixxa mhux miksura jew miċċa tat-trab madwar 250 mm tul u 20 mm wiesa’ b’10 mm għoli fuq pjanċa tal-bażi mhux kombustibbli, mhux poruża u b'konduċibilità ta' sħana baxxa. Fjamma b’temperatura għolja minn berner tal-gass (dijametru minimu ta' 5 mm) tiġi applikata fuq tarf tal-miċċa tat-trab sakemm it-trab jaqbad jew għal massimu ta' 2 minuti (5 minuti għal trab tal-metall jew għal liegi metalliċi). Għandu jkun innotat jekk il-kombustjoni timxix matul 200 mm tal-miċċa fil-perjodu ta' test ta' 4 minuti (jew 40 minuta għal trabijiet tal-metall). Jekk is-sustanza ma taqbadx u ma tmexxix il-kombustjoni permezz tal-fjammabilità bil-fjamma jew bin-nati bati bla fjamma matul 200 mm tal-miċċa tat-trab fil-perjodu ta' test ta’4 minuti (jew 40 minuta), allura s-sustanza m'għandhiex titqies bħala fjammabbli ħafna u mhuwa meħtieġ ebda test ieħor. Jekk is-sustanza tmexxi l-fjammabilità fuq 200 mm tal-miċċa tat-trab f’inqas minn 4 minuti, jew inqas minn 40 minuta għal trabijiet metalliċi, għandha titwettaq il-proċedura mfissra hawn taħt (punt 1.6.2 u ta' wara).

1.6.2.   It-test tar-rata ta' fjammabilità

1.6.2.1.   Preparazzjoni

Sustanzi f'forma ta' trab jew mrammla jiġu mimlija sfużi f’forma ta' 250 mm tul b'taqsima trasversali trijangulari ta' għoli intern ta' 10 mm u wisa' ta' 20 mm. Żewġ pjanċi tal-metall jiġu mmuntati fuq iż-żewġ naħat tal-forma bħala limitazzjonijiet laterali li joħorġu 2 mm ’il barra mit-tarf l-għoli tat-taqsima trasversali trijangulari (figura). Il-forma mbagħad titwaddab tliet darbiet minn għoli ta' 2 cm fuq superfiċje solida. Jekk ikun neċessarju l-forma terġa’ tiġi mimlija. Il-limitazzjonijiet laterali mbagħad jitneħħew u s-sustanza żejda titneħħa. Pjanċa tal-bażi mhux kombustibbli, mhux poruża u b’konduċibilità ta' sħana baxxa titpoġġa fuq il-forma, l-apparat jinqaleb u l-forma titneħħa.

Sustanzi bħall-pejst jiġu mdellka fuq pjanċa tal-bażi mhux kombustibbli, mhux poruża u b’konduċibilità ta' sħana baxxa fil-forma ta' ħabel 250 mm fit-tul b'sezzjoni trasversali ta' madwar 1 cm2.

1.6.2.2.   Kondizzjonijiet tat-test

Fil-każ ta' sustanza sensittiva għall-umdità, it-test għandu jitwettaq malajr kemm jista' jkun wara li jitneħħa mill-kontenitur.

1.6.2.3.   L-eżekuzzjoni tat-test

Irranġa l-gozz f’kurrent ta' arja f’armarju li jiġbed id-duħħan.

Il-veloċità ta' l-arja trid tkun suffiċjenti biex tevita li d-duħħan joħroġ fil-laboratorju u m'għandhiex tkun varjata matul it-test. L-apparat irid ikun protett mill-kurrent ta' l-arja.

Fjamma taħraq minn berner tal-gass (dijametru minimu ta' 5mm) jintuża biex ikun mixgħul il-gozz minn naħa waħda. Meta l-gozz ikun inħaraq sa distanza ta' 80 mm, titkejjel ir-rata ta' ħruq fuq il-100 mm li jmiss.

It-test jitwettaq sitt darbiet, bl-użu ta' pjanċa nadifa u kiesħa kull darba, kemm-il darba ma jkunx osservat riżultat pożittiv qabel.

2.   DATA

Il-ħin tal-ħruq mit-test ta' orjentazzjoni preliminari (1.6.1.) u l-inqas ħin ta' ħruq sa sitt testijiet (1.6.2.3.) huma relevanti għall-valutazzjoni.

3.   RAPPURTAR

3.1.   RAPPORT TAT-TEST

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identifikazzjoni u impuritajiet),

—	id-deskrizzjoni tas-sustanza għat-test, l-istat fiżiku tagħha inkluż il-kontenut ta' l-umdità,

—	ir-riżultati mit-testijiet ta' orjentazzjoni preliminari u mit-test tar-rata ta' ħruq jekk ikunu saru,

—	ir-rimarki addizzjonali kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati.

3.2.   INTERPRETAZZJONI TAR-RIŻULTATI

Sustanzi f'forma ta' trab, imrammla jew bħall-pejst għandhom jiġu kkunsidrati bħala fjammabbli ħafna meta l-ħin tal-ħruq fi kwalunkwe test skond il-proċedura tat-test mfisser f'1.6.2 huwa inqas minn 45 sekonda. Trabijiet tal-metall u liegi tal-metall huma kkunsidrati bħala fjammabbli ħafna meta huma jistgħu jitqabbdu u l-fjamma jew iż-żona ta' reazzjoni tinfirex fuq il-kampjun kollu f’10 minuti jew inqas.

4.   REFERENZI

NF T 20-042 (SEPT 85). Chemical products for industrial use. Determination of the flammability of solids.

A.11.   FJAMMABILITÀ (GASSIJIET)

1.   METODU

1.1.   DAĦLA

Dan il-metodu jippermetti d-determinazzjoni ta' jekk gassijiet imħallta ma' l-arja f’temperatura ambjentali (circa 20 oC) u l-pressjoni atmosferika humiex fjammabbli u, jekk huma hekk, fuq liema skala ta' konċentrazzjonijiet. Taħlitiet ta' konċentrazzjonijiet li jiżdiedu tal-gass għat-test ma' l-arja jiġu esposti għal spark elettriku u jiġi osservat jekk jaqbdux.

1.2.   TIFSIRA U UNITAJIET

L-iskala ta' fjammabilità hija l-iskala ta' konċentrazzjoni bejn l-inqas u l-ogħla limiti ta' splużjoni. L-inqas u l-ogħla limiti ta' splużjoni huma dawk il-limiti ta' konċentrazzjoni ta' gass fjammabbli mħallat ma' l-arja li fih ma sseħħx propagazzjoni tal-fjamma.

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Mhux speċifikati

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU

Il-konċentrazzjoni tal-gass fl-arja tiżdied pass pass u t-taħlita hija esposta f’kull stadju għal spark elettriku.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Mhux definiti.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Apparat

Ir-reċipjent għat-test huwa ċilindru tal-ħġieġ vertikali li għandu dijametru intern ta' 50 mm u għoli minimu ta' 300 mm. L-elettrodi għall-fjammabilità huma separati b'distanza ta' 3 sa 5 mm u huma mpoġġija 600 mm fuq il-qiegħ taċ-ċilindru. Iċ-ċilindru huwa mgħammar bi ftuħ għar-rilaxx tal-pressjoni. L-apparat għandu jkollu protezzjoni biex inaqqas kwalunkwe ħsara minn splużjoni.

Bħala sors ta' fjammabilità jintuża spark ta' induzzjoni permanenti ta' dewmien ta' 0,5 s, li huwa ġġenerat minn transformer ta' vultaġġ għoli b'vultaġġ ta' ħruġ minn 10 sa 15 kV (massimu ta' enerġija ta' dħul 300 W). Eżempju ta' apparat adattat huwa mfisser fir-referenza (2).

1.6.2.   Kondizzjonijiet tat-test

It-test irid isir f’temperatura ambjentali (circa 20 oC).

1.6.3.   L-eżekuzzjoni tat-test

Konċentrazzjoni magħrufa ta' gass fl-arja tiġi mdaħħla fiċ-ċilindru tal-gass, permezz ta' pompi li jippompjaw proporzjon tad-doża. Spark jiġi mgħoddi mit-taħlita u jiġi osservat jekk il-fjamma tinqatax waħedha jew mill-għajn tal-fjammabilità u tinfirix b'mod indipendenti. Il-konċentrazzjoni tal-gass tvarja fi stadji ta' 1 % vol. sakemm isseħħ il-fjammabilità kif imfisser hawn fuq.

Jekk l-istruttura kimika tal-gass tindika li ma tkunx fjammabbli u tista' tiġi kkalkulata l-kompożizzjoni tat-taħlita stojkjometrika bl-arja, imbagħad taħlitiet fl-iskala minn 10 % anqas mill-kompożizzjoni stojkjometrika sa 10 % aktar minn din il-kompożizzjoni biss jeħtieġ li jkunu ttestjati fi stadji ta' 1 %.

2.   DATA

L-okkorrenza tat-tixrid tal-fjamma hija l-unika DATA ta' informazzjoni relevanti għad-determinazzjoni ta' din il-proprjetà.

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identifikazzjoni u impuritajiet),

—	deskrizzjoni, bid-dimensjonijiet, ta' l-apparat użat,

—	it-temperatura li fiha twettaq it-test ,

—	il-konċentrazzjonijiet ippruvati u r-riżultati miksuba,

—	ir-riżultat tat-test: gass mhux fjammabbli jew gass fjammabbli ħafna,

—	jekk ikun konkluż li l-gass mhuwiex fjammabbli allura l-iskala ta' konċentrazzjoni li fuqha kien ippruvat fi stadji ta' 1 % għandha tkun iddikjarata,

—	ir-rimarki addizzjonali kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati għandhom ikunu rrapurtati.

4.   REFERENZI

(1)

NF T 20-041 (SEPT 85). Chemical products for industrial use. Determination of the flammability of gases.

(2)

W.Berthold, D.Conrad, T.Grewer, H.Grosse- einer Standard-Apparatur zur Messung von Explosionsgrenzen'. Chem.-Ing.- Tech. 1984, vo156, 2, 126-127.Wortmann, T.Redeker und H.Schacke. 'Entwicklung

A.12.   FJAMMABILITÀ (KUNTATT MA' L-ILMA)

1.   METODU

1.1.   DAĦLA

Dan il-metodu ta' test jista' jintuża biex ikun iddeterminat jekk ir-reazzjoni ta' sustanza ma' l-ilma jew l-arja umda twassalx għall-iżvilupp ta' ammonti perikolużi ta' gass jew gassijiet li jistgħu jkunu fjammabbli ħafna.

Il-metodu jista' jiġi applikat għal sustanzi likwidi kif ukoll solidi. Dan il-metodu mhux applikabbli għal sustanzi li jitqabbdu spontanjament meta jiġu f’kuntatt ma' l-arja.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

Fjammabbli ħafna: sustanzi li, f’kuntatt ma' l-ilma jew l-arja umda, jevolvu gassijiet fjammabbli ħafna fi kwantitajiet perikolużi b'rata minima ta' 1 litru/kg għal kull siegħa.

1.3.   PRINĊIPJU TAL-METODU

Is-sustanza hija ttestjata skond is-sekwenza pass wara pass imfissra hawn taħt; jekk il-fjammabilità isseħħ fi kwalunkwe pass, ebda test ieħor mhuwa meħtieġ. Jekk ikun magħruf li s-sustanza ma tirreaġixxix b'mod vjolenti ma' l-ilma allura jsir pass 4 (1.3.4).

1.3.1.   Pass 1

Is-sustanza għat-test titpoġġa f’reċipjent bl-ilma distillat f’20 oC u jiġi nnotat jekk il-gass li evolva jaqbadx jew le.

1.3.2.   Pass 2

Is-sustanza għat-test titpoġġa fuq karta filtru fuq il-wiċċ ta' dixx li fih ilma distillat f’20 oC u jiġi nnotat jekk il-gass li evolva jaqbadx jew le. Il-karta filtru tintuża biss biex iżżomm lis-sustanza f’post wieħed biex jikbru ċ-ċansijiet tal-fjammabilità.

1.3.2.   Pass 3

Is-sustanza għat-test hija magħmula f’gozz approssimattivament 2 cm għoli u 3 cm dijametru. Ftit qtar ta' ilma jiżdiedu mal-gozz u jiġi nnotat jekk il-gass evolut jaqbadx jew le.

1.3.4.   Pass 4

Is-sustanza għat-test tiġi miżjuda ma' ilma distillat f’20 C u r-rata ta' evoluzzjoni tal-gass titkejjel fuq perjodu ta' seba' sigħat, f’intervalli ta' siegħa. Jekk ir-rata ta' evoluzzjoni mhijiex kostanti, jew qed tiżdied wara seba’ sigħat, il-ħin tal-kejl għandu jittawwal għal massimu ta' ħamest ijiem. It-test jista' jitwaqqaf jekk ir-rata fi kwalunkwe ħin taqbeż il-1 litru/kg għal kull siegħa.

1.4.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Mhux speċifikati

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Mhux definiti.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Pass 1

1.6.1.1.   Kondizzjonijiet tat-test

It-test irid isir f’temperatura ambjentali (circa 20 C).

1.6.1.2.   L-eżekuzzjoni tat-test

Kwantità żgħira (approssimattivament 2 mm dijametru) tas-sustanza għat-test għandha titpoġġa f'reċipjent li fih ilma distillat. Għandu jkun innotat jekk (i) evolviex xi gass u (ii) jekk seħħitx il-fjammabbiltà tal-gass. Jekk isseħħ il-fjammabbiltà tal-gass mhuwa meħtieġ l-ebda test ieħor tas-sustanza għaliex is-sustanza hija meqjusa bħala perikoluża.

1.6.2.   Pass 2

1.6.2.1.   Apparat

Karta filtru titpoġġa tgħum fil-wiċċ ta' l-ilma distillat fi kwalunkwe reċipjent adattat, eż. dixx għall-evaporazzjoni b'dijametru ta' 100 mm.

1.6.2.2.   Kondizzjonijiet tat-test

It-test irid isir f’temperatura ambjentali (circa 20 oC).

1.6.2.3.   L-eżekuzzjoni tat-test

Kwantità żgħira tas-sustanza għat-test (approssimattivament 2 mm dijametru) għandha titpoġġa fin-nofs tal-karta filtru. Għandu jkun innotat jekk (i) evolviex xi gass u (ii) jekk seħħitx il-fjammabilità tal-gass. Jekk isseħħ it-tqabbid tal-gass mhuwa meħtieġ l-ebda test ieħor tas-sustanza għaliex is-sustanza hija meqjusa bħala perikoluża.

1.6.3.   Pass 3

1.6.3.1.   Kondizzjonijiet tat-test

It-test irid isir f’temperatura ambjentali (circa 20 oC).

1.6.3.2.   L-eżekuzzjoni tat-test

Is-sustanza għat-test hija magħmula f’gozz approssimattivament 2 cm għoli u 3 cm dijametru bi ftit fond fil-quċċata. Jiżdiedu ftit qtar ta' ilma fil-post fond u għandu jkun innotat jekk (i) evolviex xi gass u (ii) jekk seħħitx il-fjammabilità tal-gass. Jekk isseħħ il-fjammabbiltà tal-gass mhuwa meħtieġ l-ebda test ieħor tas-sustanza għaliex is-sustanza hija meqjusa bħala perikoluża.

1.6.4.   Pass 4

1.6.4.1.   Apparat

L-apparat jiġi mmuntat kif jidher fil-figura.

1.6.4.2.   Kondizzjonijiet tat-test

Spezzjona l-kontenitur tas-sustanza għat-test għal xi trab < 500 μm (daqs tal-partikula). Jekk it-trab jikkostitwixxi aktar minn 1 % w/w tat-total, jew jekk il-kampjun jista' jitfarrak malajr, allura l-ammont kollu tas-sustanza għandu jitfarrak fi trab qabel it-test sabiex jippermetti tnaqqis fid-daqs tal-partikula matul il-ħażna u l-immaniġġar; inkella s-sustanza għandha tkun ittestjata kif tkun irċevuta. It-test irid isir f’temperatura ambjentali (circa 20 oC) u pressjoni atmosferika.

1.6.4.3.   L-eżekuzzjoni tat-test

Minn 10 sa 20 ml ta' ilma jitpoġġew fil-lembut tal-qtar ta' l-apparat u 10 g tas-sustanza jitpoġġew fi flixkun koniku. Il-volum tal-gass li jevolvi jista' jitkejjel bi kwalunkwe mezz adattat. It-tapp tal-lembut tal-qtar jiġi miftuħ biex iħalli l-ilma jidħol fil-flixkun koniku u l-arloġġ tal-ħin jibda jitħaddem. L-evoluzjoni tal-gass titkejjel kull siegħa matul perjodu ta' seba’ sigħat. Jekk, matul dan il-perjodu, l-evoluzzjoni tal-gass hija irregolari, jew jekk, fi tmiem dan il-perjodu, ir-rata ta' l-evoluzzjoni tal-gass qed tiżdied, allura l-kejl għandu jitkompla sa ħamest ijiem. Jekk, fi kwalunkwe ħin tal-kejl ir-rata tal-gass taqbeż il-1 litru/kg għal kull siegħa, it-test għandu jieqaf. It-test għandu jsir għal tliet darbiet.

Jekk l-identità kimika tal-gass ma tkunx magħrufa, il-gass għandu jkun analizzat. Meta l-gass jinkludi komponenti fjammabbli ħafna u mhux magħruf jekk it-taħlita kollha hijiex fjammabbli ħafna, taħlita ta' l-istess kompożizzjoni għandha titħejja u tkun ppruvata skond il-metodu A.11.

2.   DATA

Is-sustanza titqies li hija perikoluża jekk:

—	isseħħ fjammabilità spontanja f’kull stadju tal-proċedura tat-test, jew

—	hemm evoluzzjoni ta' gass fjammabbli b'rata akbar minn 1 litru/kg tas-sustanza għal kull siegħa.

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibbli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identifikazzjoni u impuritajiet),

—	dettalji ta' kwalunkwe Preparazzjoni inizjali tas-sustanza għat-test,

—	ir-riżultati tat-testijiet (passi 1, 2, 3 u 4),

—	l-identità kimika tal-gass evolut,

—	ir-rata ta' evoluzzjoni ta' gass jekk pass 4 (1.6.4) jitwettaq,

—	kwalunkwe rimarki relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati.

4.   REFERENZI

(1)

Recommendations on the transport of dangerous goods, test and criteria, 1990, United Nations, New York.

(2)

NF T 20-040 (SEPT 85). Chemical products for industrial use. Determination of the flammability of gases formed by the hydrolysis of solid and liquid products.

A.13.   PROPRJETAJIET PIROFORIĊI TA' SOLIDI U LIKWIDI

1.   METODU

1.1.   DAĦLA

Il-proċedura tat-test hija applikabbli għal sustanzi solidi jew likwidi, li, f’ammonti żgħar, jaqbdu spontanjament f’ħin qasir wara li jagħmlu kuntatt ma' l-arja f’temperatura ambjentali (circa 20 oC).

Sustanzi li jeħtieġ li jkunu esposti għall-arja għal sigħat jew ġranet f’temperatura ambjentali jew f’temperaturi elevati qabel ma sseħħ il-fjammabilità mhumiex koperti b'dan il-metodu ta' test.

1.2   TIFSIRIET U UNITAJIET

Sustanzi huma kkunsidrati li għandhom proprjetajiet piroforiċi jekk huma jaqbdu jew jikkawżaw ħruq sakemm l-oġġett isir faħam skond il-kondizzjonijiet mfissra f’1.6.

L-awto-fjammabilità ta' likwidi tista' tkun ittestjata bl-użu tal-metodu A.15 Temperatura ta' awto-fjammabilità (likwidi u gassijiet).

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Mhux speċifikati.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU

Is-sustanza, kemm jekk solida kif ukoll likwida, tiżdied ma' carrier inert u titqiegħed f’kuntatt ma' l-arja f’temperatura ambjentali għal perjodu ta' ħames minuti. Jekk is-sustanzi likwidi ma jaqbdux allura huma assorbiti f’karta filtru u esposti għall-arja f’temperatura ambjentali (circa 20 oC) għal ħames minuti. Jekk solidu jew likwidu jaqbad, jew likwidu jaqbad jew jagħmel ifaħħam karta filtru, allura s-sustanza hija meqjusa bħala piroforika.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Ripetibbilità: minħabba l-importanza fir-rigward tas-ikurezza, riżultat pożittiv wieħed huwa suffiċjenti biex is-sustanza tiġi kkunsidrata bħala piroforika.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU TA' TEST

1.6.1.   Apparat

Kapsula tal-porċellana ta' dijametru circa 10 cm tiġi mimlija bi trab diatomaceous sa għoli ta' madwar 5 mm f’temperatura ambjentali (circa 20 oC).

Nota:

It-trab diatomaceous jew kwalunkwe sustanza inerta komparabbli oħra li hija disponibbli b'mod ġenerali għandha titqies bħala rappreżentattiva ta' ħamrija li fiha s-sustanza għat-test tista' tintefa' f'każ ta' inċident.

Karta filtru niexfa hija meħtieġa biex ikunu ttestjati likwidi li ma jaqbdux f'kuntatt ma' l-arja meta jkunu f'kuntatt ma' carrier inert.

1.6.2.   L-eżekuzzjoni tat-test

a)   Solidi trab

Minn 1 sa 2 cm3 mis-sustanza għat-test jitferraw minn għoli ta' circa 1 m fuq superfiċje mhux kombustibbli u jiġi osservat jekk is-sustanza taqbadx matul it-tferrigħ jew fi żmien ħames minuti wara li toqgħod.

It-test jitwettaq sitt darbiet kemm-il darba ma sseħħx il-fjammabilità.

b)   Likwidi

Madwar 5 cm3 mil-likwidu għat-test jitferra’ f’kapsula tal-porċellana mħejjija u jiġi osservat jekk is-sustanza taqbadx fi żmien ħames minuti.

Jekk ma sseħħ l-ebda fjammabilità f’sitt testijiet, għandhom jitwettqu dawn it-testijiet:

Kampjun ta' 0,5 mm jintefa' permezz ta' siringa fuq karta filtru bit-tarf f’forma ta' serrieq u jiġi osservat jekk isseħħx fjammabilità jew ħruq sakemm titfaħħam il-karta filtru fi żmien ħames minuti li jiżdied il-likwidu. It-test jitwettaq tliet darbiet kemm-il darba ma sseħħx il-fjammabbiltà u t-tfaħħim.

2.   DATA

2.1.   INTERPRETAZZJONI TAR-RIŻULTATI

It-test jista' jitwaqqaf hekk kif iseħħ riżultat pożittiv f’xi wieħed mit-testijiet.

2.2.   VALUTAZZJONI

Jekk is-sustanza taqbad fi żmien ħames minuti meta tiżdied ma' courier inert u tkun esposta għall-arja, jew jekk sustanza likwida tinħaraq sakemm issir faħam jew tqabbad karta filtru fi żmien ħames minuti meta miżjuda jew esposta għall-arja, hija kkkunsidrata bħala piroforika.

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identifikazzjoni u impuritajiet),

—	ir-riżultat tat-test,

—	kwalunkwe rimarka relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati.

4.   REFERENZI

(1)

NF T 20-039 (SEPT 85). Chemical products for industrial use. Determination of the spontaneous flammability of solids and liquids.

(2)

Recommendations on the Transport of Dangerous Goods, Test and criteria, 1990, United Nations, New York.

A.14.   PROPRJETAJIET ESPLOŻIVI

1.   METODU

1.1.   DAĦLA

Il-metodu jipprovdi skema ta' testijiet biex jiġi ddeterminat jekk sustanza solida jew f’forma ta' pejst tippreżentax perikolu ta' splużjoni meta tkun sottomessa għall-effett ta' fjamma (sensittività termika), jew għal xokk jew frizzjoni (sensittività għal stimuli mekkaniċi), u jekk sustanza likwida tippreżentax periklu ta' splużjoni meta sottomessa għall-effett ta' fjamma jew xokk.

Il-metodu fih tliet partijiet:

(a)	test ta' sensittività termika (1);

(b)	test ta' sensittività mekkanika fir-rigward ta' xokk (1);

(ċ)	test ta' sensittività mekkanika fir-rigward ta' frizzjoni (1).

Il-metodu jforni DATA biex tkun evalwata l-probabbiltà li tinbeda splużjoni permezz ta' ċerti stimuli komuni. Il-metodu mhuwiex maħsub biex jaċċerta jekk sustanza hijiex kapaċi li tesplodi taħt kwalunkwe kondizzjonijiet.

Il-metodu huwa adattat biex ikun iddeterminat jekk sustanza tippreżentax periklu ta' splużjoni (termika jew sensittività mekkanika) taħt kondizzjonijiet partikulari speċifikati fid-Direttiva. Huwa bbażat fuq numru ta' tipi ta'apparati li huma użati ħafna internazzjonalment (1) u li s-soltu jagħtu riżultati sinifikattivi. Huwa rikonoxxut li l-metodu mhuwiex definittiv. Apparat alternattiv għal dak speċifikat jista' jintuża kemm-il darba huwa rikonoxxut internazzjonalment u li r-riżultati jistgħu jkunu korrelatati adegwatament ma' dawk minn apparat speċifikat.

M'hemmx għalfejn jitwettqu t-testijiet meta informazzjoni termodinamika hija disponibbli (eż. is-sħana tal-formazzjoni, is-sħana tad-dekompożizzjoni) u/jew l-assenza ta' ċerti gruppi reattivi (2) fil-formula strutturali tistabbilixxi mingħajr dubju raġjonevoli li s-sustanza mhijiex kapaċi li tiddekomponi malajr bl-evoluzzjoni tal-gassijiet jew bir-rilaxx ta' sħana (i.e. il-materjal ma jippreżenta l-ebda riskju ta' splużjoni). Test ta' sensittività mekkanika fir-rigward ta' frizzjoni mhuwiex meħtieġ għal-likwidi.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

Esplożiv:

Sustanzi li jistgħu jisplodu taħt l-effett ta' fjamma jew li huma sensittivi għal xokk jew frizzjoni fl-apparat speċifikat (jew li huma sensittivi mekkanikament aktar minn 1,3 dinitrobenzene f’apparat alternattiv).

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

1,3-dinitrobenzene, prodott ta' kristallina teknika mgħarbul biex jgħaddi minn 0,5 mm, għall-metodi ta' frizzjoni u ta' xokk.

Perhydro-1.3.5-trinitro-1.3.5-triazine (RDX, hexogen, ċiklonite-CAS 121-82-4), rikristallizzat minn cyclohexogen fl-ilma, mgħarbel fl-ilma minn 250 μm u miżmum fuq għarbiel ta' 150 μm u mnixxef f’103 ± 2 oC (għal erba' sigħat) għat-tieni serje ta' frizzjoni u testijiet ta' xokk.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU

Testijiet preliminari huma neċessarji biex ikunu stabbiliti kondizzjonijiet bla periklu għall-eżekuzzjoni tat-tliet testijiet ta' sensittività.

1.4.1.   Testijiet ta' sikurezza fl-immaniġġjar (3)

Għal raġunijiet ta' sikurezza, qabel jitwettqu t-testijiet ewlenin, kampjuni żgħar ħafna (madwar 10 mg) tas-sustanza jiġu soġġetti għas-sħana mingħajr għeluq fi fjamma tal-gass, għal xokk fi kwalunkwe forma konvenjenti ta' apparat u għal frizzjoni bl-użu ta' martell b'ras ta' l-injam kontra inkwina jew kwalunkwe forma ta' magna għall-frizzjoni. L-għan huwa li jkun assigurat jekk is-sustanza hijiex daqshekk sensittiva u esplożiva li t-testijiet ta' sensittività preskritti, b'mod partikolari dak tas-sensittività termika, għandhomx jitwettqu bi prekawzjonijiet speċjali sabiex jiġi evitat korriment ta' l-operatur.

1.4.2.   Sensittività termika

Il-metodu jinvolvi t-tisħin tas-sustanza f’tubu ta' l-azzar, magħluq bi pjanċi miftuħa b'dijametri ta' toqob differenti, biex ikun iddeterminat jekk is-sustanza għandhiex tendenza li tisplodi taħt kondizzjonijiet ta' sħana intensa u għeluq definit.

1.4.3.   Sensittività mekkanika (xokk)

Il-metodu jinvolvi li s-sustanza tkun soġġetta għal xokk minn piż speċifikat mwaqqa’ minn għoli speċifikat.

1.4.4.   Sensittività mekkanika (frizzjoni)

Il-metodu jinvoli li sustanza solida jew f’forma ta' pejst tkun soġġetta għal frizzjoni bejn spuperfiċje standard taħt kondizzjonijiet speċifiċi ta' tagħbija u moviment relattiv.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Mhux definiti.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Sensittività termika (effett ta' fjamma)

1.6.1.1.   Apparat

L-apparat jikkonsisti f’tubu ta' l-azzar li ma jerġax jintuża bi strument li jagħlaq u li jerġa' jintuża (figura 1) installat fi strument ta' sħana u ta' protezzjoni. Kull tubu huwa miġbud minn pjanċa ta' l-azzar (ara l-Appendiċi) u li għandu dijametru intern ta' 24 mm, tul ta' 75 mm u ħxuna tal-qoxra ta' 0,5 mm. It-tubu għandu flanġ fil-ġenb tal-ftuħ biex ikun jista' jingħalaq bl-immuntar tal-pjanċa miftuħa. Dan jikkonsisti fi pjanċa miftuħa li tirreżisti l-pressjoni, b'toqba ċentrali, marbuta sewwa ma' tubu bl-użu ta' vit f’żewġ partijiet (vit u skorfina bil-kamin). Il-vit u l-iskorfina bil-kamin huma magħmulin minn azzar tal-kromju-manganiż (ara l-Appendiċi) li ma jisparkjax sa 800 oC. Il-pjanċi miftuħin huma 6 mm ħoxnin, magħmula minn azzar reżistenti għas-sħana, u huma disponibbli b'firxa ta' dijametri fil-ftuħ.

1.6.1.2.   Kondizzjonijiet tat-test

Normalment is-sustanza tiġi ttestjata kif tkun riċevuta għalkemm f’ċerti każijiet, eż. jekk ippressata, magħmula f’forma jew ikkondensata b'xi mod ieħor, ikun neċessarju li s-sustanza tiġi ttestjata wara it-tifrik.

Għal solidi, il-piż tal-materjal għall-użu f’kull test huwa ddeterminata bl-użu ta' testijiet f’żewġ stadji f’forma niexfa. Tubu miksi bil-qatran jimtela b“9 cm3 ta' sustanza u s-sustanza tiġi kompatta b'forza ta' 80 N applikata fuq it-trasversali totali tat-tubu. Għal raġunijiet ta' sikurezza jew f’każijiet fejn il-forma fiżika tal-kampjun tista' tinbidel b'kompressjoni jistgħu jintużaw proċeduri ta' mili oħrajn, eż. jekk is-sustanza hija sensittiva ħafna għal frizzjoni allura l-ikkompattjar mhuwiex adattat. Jekk il-materjal huwa kompressibbli jiżdied aktar materjal u jiġi kkompattjat sakemm it-tubu jimtela” sa 55 mm minn fuq. Il-piż totali użat biex jimtela’ t-tubu sal-livell ta' 55 mm huwa ddeterminat u jsiru żewġ żidiet oħra, kull waħda kkompattjata b'forza ta' 80N. Imbagħad jiżdied il-materjal jew bl-ikkompattjar, jew billi jinħareġ barra, kif ikun meħtieġ, sabiex it-tubu jitħalla mimli sa livell ta' 15 mm minn fuq. Jitwettaq test ieħor niexef, fil-bidu bi kwantità kkompattjata ta' terz mill-piż totali misjuba fl-ewwel test niexef. Żewġ żidiet oħra minn dawn isiru flimkien ma' ikkompattjar ta' 80 N u l-livell tas-sustanza fit-tubu jiġi aġġustat sa 15 mm minn fuq biż-żieda jew bit-tnaqqis tal-materjal kif meħtieġ. L-ammont ta' solidu ddeterminat fit-tieni test niexef jintuża f’kull test; billi l-mili jitwettaq fi tliet ammonti ugwali, kull wieħed kompressat sa 9 cm3 b'kull mod ta' forza neċessarju. (Dan jista' jkun iffaċilitat bl-użu ta' ħoloq li joħolqu spazju).

Likwidi u ġels jintefgħu fit-tubu sa għoli ta' 60 mm b'attenzjoni partikulari fejn jidħlu l-ġels biex tkun evitata l-formazzjoni ta' spazju vojt. L-iskorfina bil-kamin tiddaħħal madwar it-tubu mill-qiegħ, tiddaħħal il-pjanċa mtaqqba u l-vit jiġi ssikkat wara l-applikazzjoni ta' ftit lubrikant bbażat fuq disulphide tal-molibdenu. Huwa essenzjali li jiġi ċċekkjat li xejn mis-sustanza ma jinqabad bejn il-flanġ u l-pjanċa, jew fil-ħjut.

Is-sħana tiġi pprovduta mill-propan meħud minn ċilindru industrijali, mgħammar b'regolatur tal-pressjoni (60 sa 70 mbar), permezz ta' arloġġ u distribwit ugwalment (kif indikat b'osservazzjoni viżwali tal-fjammi mill-berners) minn manifold għal erba' berners. Il-berners huma lokalizzati madwar il-kompartiment tat-test kif jidher f’figura 1. L-erba' berners flimkien għandhom konsum ta' madwar 3,2 litri ta' propan għal kull minuta. Jistgħu jintuża gassijiet kombustibbli u berners alternattivi iżda r-rata tat-tisħin trid tkun kif speċifikata fil-figura 3. Għall-apparati kollha, ir-rata tat-tisħin trid tkun iċċekkjata perjodikament bl-użu ta' tubi mimlija b’ dibutyl phthalate kif indikat fil-figura 3.

1.6.1.3.   L-eżekuzzjoni tat-testijiet

Kull test jitwettaq sakemm jew it-tubu jitfarrak jew it-tubu jkun issaħħan għal ħames minuti. Test li jirriżulta fil-frammentazzjoni tat-tubu fi tliet biċċiet jew aktar, li f’xi każijiet jistgħu jkunu kkonnettjati ma' xulxin bi strixxi dojoq tal-metall kif muri fil-figura 2, huwa evalwat bħala wieħed li jagħti splużjoni. Test li jirriżulta f’biċċiet inqas jew ebda frammentazzjoni jiġi meqjus bħala wieħed li ma tax splużjoni.

L-ewwel titwettaq serje ta' tliet testijiet bi pjanċa mtaqqba b'dijametru ta' 6,0 mm u, jekk ma tinkiseb ebda splużjoni, titwettaq serje oħra ta' tliet testijiet bi pjanċa mtaqqba b'dijametru ta' 2,0 mm. Jekk isseħħ splużjoni matul xi waħda mis-serje ta' testijiet allura mhumiex meħtieġa aktar testijiet.

1.6.1.4.   Valutazzjoni

Ir-riżultat tat-test jiġi kkunsidrat bħala pożittiv jekk isseħħ splużjoni f’xi waħda mis-serje ta' testijiet t'hawn fuq.

1.6.2.   Sensittività mekkanika (xokk)

1.6.2.1.   Apparat (figura 4)

Il-partijiet essenzjali ta' apparat bil-martell li jaqa' tipiku huma blokka ta' l-azzar fondut bil-bażi, inkwina, kolonna, gwidi, piżijiet li jaqgħu, apparat għar-rilaxx u reċipjent għall-kampjun. L-inkwina ta' l-azzar 100 mm (dijametru) x 70 mm (għoli) tiġi invitata mal-wiċċ tal-blokka ta' l-azzar 230 mm (twila) x 250 mm (wiesa’) x 200 mm (għolja) b'bażi fonduta 450 mm (twila) x 450 mm (wiesa’) x 60 mm (għolja). Kolonna magħmula minn tubu ta' l-azzar mingħajr saldatura, tintrabat mar-reċipjent invitat ma' wara tal-blokka ta' l-azzar. Erba' viti jorbtu lill-apparat ma' blokka tal-konkrit solida 60 x 60 x 60 cm b'tali mod li l-gwidi huma assolutament vertikali u l-piżijiet li jaqgħu jistgħu jaqgħu liberament. Piżijiet ta' 5 u 10 kg, magħmula minn azzar solidu, huma disponibbli għall-użu. Il-parti ta' fuq li tagħmel impatt għal kull piż hija ta' azzar imwebbes, HRC 60 sa 63, u għandha dijametru minimu ta' 25 mm.

Il-kampjun għat-test jingħalaq f’apparat għax-xokk li jikkonsistit f’żewġ ċilindri ta' l-azzar solidu koassjali, wieħed fuq l-ieħor, f'ħolqa gwida ċilindrika mħaffra. Iċ-ċilindri ta' l-azzar solidu għandhom ikunu ta' 10 (-0,003, -0,005) mm dijamtru u 10 mm għoli u jkollhom uċuħ ippolixxjati, ġnub fit-tond (raġġ tal-kurvatura ta' 0,5 mm) u l-għebusija ta' HRC minn 58 sa 65. Iċ-ċilindru mħaffer irid ikollu dijametru estern ta' 16 mm, toqba ppolixxjata ta' 10 (+0,005, +0,010) mm u għoli ta' 13 mm. L-apparat għax-xokk jiġi mmuntat fuq inkwina intermedjarja (26 mm dijametru u 26 mm għoli) magħmula minn azzar u ċċentrata b'ħolqa b'perforazzjonijiet biex tippermetti l-ħruġ ta' dħaħen.

1.6.2.2.   Kondizzjonijiet tat-test

Il-volum tal-kampjun irid ikun 40 mm3, jew volum li huwa adattat ma' kwalunkwe apparat alternattiv. Sustanzi solidi għandhom ikunu ppruvati fi stat niexef u mħejjija kif ġej:

(a)	sustanzi mfarrka jiġu mgħarbula (daqs tat-toqba ta' l-għarbiel 0,5 mm); dak kollu li jgħaddi mill-għarbiel jintuża għat-test;

(b)	sustanzi ppressati, fonduti jew altrimenti kondensati jiġu mkissra fi bċejjeċ żgħar u mgħarbula; il-frazzjoni mgħarbula minn 0,5 sa 1 mm dijametru tintuża għat-test u għandha tkun rappreżentattiva tas-sustanza oriġinali.

Sustanzi pprovduti normalment bħala pejst għandhom ikunu ppruvati fi stat niexef fejn possibbli jew, wara t-tneħħija ta' l-ammont massimu possibbli ta' dilwent. Sustanzi likwidi jiġu ppruvati bi spazju ta' 1 mm bejn iċ-ċilindri ta' l-azzar ta' fuq u t’isfel.

1.6.2.3.   L-eżekuzzjoni tat-testijiet

Jitwettqu serje ta' sitt testijiet bit-twaqqigħ tal-piż ta' 10 kg minn 0,40 m (40 J). Jekk tinkiseb splużjoni matul is-sitt testijiet f’40 J, trid titwettaq serje oħra ta' sitt testijiet, bit-twaqqigħ ta' piż ta' 5 kg minn 0,15 m (7,5 J). F’apparati oħrajn, il-kampjun jitqabbel mas-sustanza ta' referenza magħżula bl-użu ta' proċedura stabbilita (eż. bit-teknika ta' 'l fuq u 'l isfel eċċ.).

1.6.2.4.   Valutazzjoni

Ir-riżultat tat-test jiġi kkunsidrat pożittiv jekk splużjoni (il-bidu ta' fjamma u/jew ta' rapport huma ekwivalenti għal splużjoni) isseħħ ta' l-inqas darba f'xi wieħed mit-testijiet bl-apparat għax-xokk speċifikat jew il-kampjun huwa aktar sensittiv minn 1, 3–dinitrobenzene jew RDX f’test tax-xokk alternattiv.

1.6.3.   Sensittività mekkanika (frizzjoni)

1.6.3.1.   Apparat (figura 5)

L-apparat tal-frizzjoni jikkonsisti fi pjanċa tal-bażi magħmula minn azzar fondut li fuqha jiġi mmuntat l-apparat ta' frizzjoni. Dan jikkonsisti f’ċilindru fiss tal-porċellana u pjanċa mobbli tal-porċellana. Il-pjanċa tal-porċellana tinżamm fuq keriġ li tiġri fuq żewġ gwidi. Il-keriġ tiġi kkonnettjata ma' mutur ta' l-elettriku permezz ta' virga li tikkonnettja, kamm eċċentriku u apparat ta' trażmissjoni adattat biex il-pjanċa tal-porċellana titmexxa, darba waħda, lura u'l quddiem taħt iċ-ċilindru tal-porċellana għal distanza ta' 10 mm. Iċ-ċilindru jista' jitgħabba b'eż. 120 jew 360 newtons.

Il-pjanċi ċatti tal-porċellana huma magħmula minn porċellana teknika bajda (ħruxija minn 9 sa 32 μm) u għandhom dimensjonijiet 25 mm (tul) x 25 mm (wisa') × 5 mm (għoli). Iċ-ċilindru tal-porċellana huwa magħmul ukoll minn porċellana teknika bajda u huwa twil 15 m, għandu dijametru ta' 10 mm u wċuħ tal-ġnub sferikali ħorox b'raġġ ta' kurvatura ta' 10 mm.

1.6.3.2.   Kondizzjonijiet tat-test

Il-volum tal-kampjun irid ikun ta' 10 mm3, jew volum li huwa adattat għal kwalunkwe apparat alternattiv.

Sustanzi solidi għandhom ikunu ttestjati fi stat niexef u mħejjija kif ġej:

(a)	sustanzi mfarrka jiġu mgħarbula (daqs tat-toqba ta' l-għarbiel 0,5 mm); dak kollu li jgħaddi mill-għarbiel jintuża għat-test;

(b)	sustanzi ppressati, fonduti jew altrimenti kkondensati jiġu mkissra fi bċejjeċ żgħar u mgħarbula; il-frazzjoni mgħarbula ta' < 0,5 mm dijametru tintuża għat-test.

Sustanzi forniti normalment bħala pejsts għandhom ikunu ppruvati fi stat niexef fejn huwa possibbli. Jekk is-sustanza ma tistax titħejja fi stat niexef, il-pejst (wara t-tneħħija ta' l-ammont massimu possibbli ta' dilwent) jiġi ppruvat bħala liega 0,5 mm ħoxna, 2 mm wiesa’, 10 mm twila, ippreparata ma' ta' qabel.

1.6.3.3.   L-eżekuzzjoni tat-testijiet

Iċ-ċilindru tal-porċellana jiddaħħal fil-kampjun għat-test u tiġi applikata l-forza. Meta jkun qed jitwettaq it-test, il-marki ta' l-isponża tal-pjanċa tal-porċellana jridu jkunu b'mod trasversali mad-direzzjoni tal-moviment. Trid tingħata attenzjoni li ċ-ċilindru jistrieħ fuq il-kampjun, li jkun hemm materjal tat-test suffiċjenti taħt iċ-ċilindru u anke li l-pjanċa timxi b'mod korrett taħt iċ-ċilindru. Għal sustanzi f’forma ta' pejst, gejġ bi ħxuna ta' 0,5 mm b'xaqq ta' 2 x 10 mm jintuża biex tkun applikata s-sustanza mal-pjanċa. Il-pjanċa tal-porċellana trid timxi 10 mm “il quddiem u lura taħt iċ-ċilindru tal-porċellana f’ħin ta' 0,44 sekondi. Kull parti tas-superfiċje tal-pjanċa trid tintuża darba biss; iż-żewġt itruf ta' kull ċilindru jservu għal żewġ provi u kull waħda miż-żewġ superfiċji tal-pjanċa sservi għal tliet provi.

Jitwettqu serje ta'sitt testijiet b'tagħbija ta' 360 N. Jekk riżultat pożittiv jinkiseb matul dawn is-sitt testijiet, serje oħra ta' sitt testijiet trid titwettaq b'tagħbija ta' 120 N. F’apparati oħra, il-kampjun huwa mqabbel ma' sustanza ta' referenza magħżula bl-użu ta' proċedura stabbilita (eż. teknika ta' ‘l fuq u ‘l isfel, eċċ.).

1.6.3.4.   Valutazzjoni

Ir-riżultat tat-test jiġi kkunsidrat pożittiv jekk splużjoni (tifqigħ u/jew rapport jew kombustibilità fi fjamma huma ekwivalenti għal splużjoni) titwettaq għall-inqas darba f'xi wieħed mit-testijiet bl-apparat speċifiku ta' frizzjoni jew il-kriterji ekwivalenti f'test ta' frizzjoni alternattiv ikunu ssodisfati.

2.   DATA

Fil-prinċipju, sustanza hija kkunsidrata li tippreżenta periklu ta' splużjoni fis-sens tad-Direttiva jekk riżultat pożittiv jinkiseb fit-test termiku, bix-xokk jew bis-sensittività tal-frizzjoni.

3.   RAPPURTAR

3.1.   RAPPORT TAT-TEST

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	identità, kompożizzjoni, purità, kontenut ta' umdità eċċ. tas-sustanza ttestjata.

—	il-forma fiżika tal-kampjun u jekk kienx imfarrak, miksur u/jew mgħarbul,

—	l-osservjazzjonijiet matul it-testijiet għas-sensittività termika (eż. piż b'kampjun, numru ta' frammenti eċċ.),

—	l-osservjazzjonijiet matul it-testijiet għas-sensittività mekkanika (eż. il-formazzjoni ta' ammonti konsiderevoli ta' duħħan jew dekompożizzjoni kompleta mingħajr rapport, fjammi, sparks, rapport, tifqigħ eċċ.),

—	ir-riżultati ta' kull test,

—	jekk intuża apparat alternattiv, trid tingħata ġustifikazzjoni alternattiva kif ukoll xhieda ta' korelazzjoni bejn riżultati miksuba b'apparat speċifiku u dawk miksuba b'apparat ekwivalenti,

—	kwalunkwe kummenti utli bħal referenza għal testijiet bi prodotti simili li jistgħu jkunu relevanti għall-interpretazzjoni proprja tar-riżultati,

—	ir-rimarki addizzjonali kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati.

3.2.   INTERPRETAZZJONI U VALUTAZZJONI TA' RIŻULTATI

Ir-rapport tat-test irid isemmi kwalunkwe riżultati li huma kkunsidrati foloz, anomali jew mhux rappreżentattivi. Jekk xi wieħed mir-riżultati għandu jitwarrab, għandha tingħata spjegazzjoni u r-riżultati ta' l-ittestjar supplimentari. Sakemm riżultat anomalu ma jkunx spjegat, irid ikun aċċettat skond l-apparenza u użat biex tkun ikklassifikata s-sustanza skond il-każ.

4.   REFERENZI

(1)

Recommendations on the Transport of Dangerous Goods: Tests and criteria, 1990, United Nations, New York.

(2)

Bretherick, L., Handbook of Reactive Chemical Hazards, 4th edition, Butterworths, London, ISBN 0-750-60103-5, 1990.

(3)

Koenen, H., Ide, K.H. and Swart, K.H., Explosivstoffe, 1961, vol.3, 6-13 and 30-42.

(4)

NF T 20-038 (Sept. 85). Chemical products for industrial use -Determination of explosion risk.

A.15.   TEMPERATURA TA' AWTO-FJAMMABILITÀ (LIKWIDI U GASSIJIET)

1.   METODU

1.1.   DAĦLA

Sustanzi esplożivi u sustanzi li jaqbdu spontanjament f’kuntatt ma' l-arja f’temperatura ambjentali m‘għandhomx ikunu sottomessi għal dan it-test. Il-proċedura tat-test hija applikabbli għal gassijiet, likwidi u fwawar li, fil-preżenza ta' l-arja, jistgħu jitqabbdu b'superfiċje sħuna.

It-temperatura ta' l-awto-fjammabilità tista' titqies imnaqqsa b'mod konsiderevoli bil-preżenza ta' impuritajiet katalitiċi, b'materjal tas-superfiċje u b'volum akbar tar-reċipjent tat-test.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

Il-grad ta' l-awto-fjammabilità huwa espress f’termini ta' temperatura ta' awto-fjammabilità. It-temperatura ta' l-awto-fjammabilità hija l-inqas temperatura li fiha s-sustanza għat-test taqbad meta mħallta ma' l-arja taħt kondizzjonijiet imfissra fil-metodu tat-test.

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Sustanzi ta' referenza huma ċitati fl-istandards (ara 1.6.3.). Huma għandhom iservu primarjament biex jiċċekkjaw ir-rendiment tal-metodu minn żmien għal żmien u sabiex jippermettu tqabbil ma' riżultati minn metodi oħra.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU

Il-metodu jiddetermina t-temperatura minima tal-qoxra ta' ġewwa ta' reċipjent magħluq li tirriżulta fil-fjammabilità ta' gass, fwar jew likwidu injettat fir-reċipjent.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Ir-ripetibbilità tvarja skond l-iskala ta' l-awto-fjammabilità u l-metodu tat-test użat.

Is-sensittività u l-ispeċifiċità jiddependu fuq il-metodu tat-test użat.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Apparat

L-apparat huwa mfisser fil-metodu riferut f’1.6.3.

1.6.2.   Kondizzjonijiet tat-test

Kampjun tas-sustanza tat-test jiġi ttestjat skond il-metodu msemmi f’1.6.3.

1.6.3.   L-eżekuzzjoni tat-test

Ara IEC 79-4, DIN 51794, ASTM-E 659-78, BS 4056, NF T 20-037.

2.   DATA

Irreġistra t-temperatura tat-test, il-pressjoni atmosferika, il-kwantità użata mill-kampjun u l-intervall ta' ħin sakemm issir il-fjammabilità.

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	l-ispeċifikazzjoni preċiża tas-sustanza (identifikazzjoni u impuritajiet),

—	il-kwantità ta' kampjun użata, il-pressjoni atmosferika,

—	l-apparat użat,

—	ir-riżultat tal-kejl (temperaturi tat-test, riżultati li jirrigwardaw il-fjammabilità, u l-intervalli ta' ħin korrispondenti),

—	ir-rimarki addizzjonali kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati.

4.   REFERENZI

Xejn.

A.16.   TEMPERATURA TA' AWTO-FJAMMABILITÀ RELATTIVA GĦAL SOLIDI

1.   METODU

1.1   DAĦLA

Sustanzi esplożivi u sustanzi li jaqbdu spontanjament f’kuntatt ma' l-arja f’temperatura ambjentali m'għandhomx ikunu sottomessi għal dan it-test.

L-għan ta' dan it-test huwa li jipprovdi informazzjoni preliminari dwar l-awto-fjammabilità ta' sustanzi solidi f’temperaturi elevati.

Jekk is-sħana li tiżviluppa jew b'reazzjoni tas-sustanza ma' l-ossiġenu jew b’dekompożizzjoni eżotermika ma tintilifx malajr biżżejjed fil-madwar, iseħħ awto-tisħin li jwassal għall-awto-fjammabilità. Awto-fjammabilità għalhekk isseħħ meta r-rata ta' produzzjoni tas-sħana taqbeż ir-rata tat-telf tas-sħana.

Il-proċedura tat-test hija utli bħala test ta' skrinjar preliminari għal sustanzi solidi. Minħabba n-natura komplessa tal-fjammabilità u l-kombustjoni ta' solidi, it-temperatura ta' l-awto-fjammabilità ddeterminata skond dan il-metodu ta' test għandha tintuża għal għanijiet ta' tqabbil biss.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

It-temperatura ta' awto-fjammabilità kif miksuba b'dan il-metodu hija t-temperatura ambjentali minima espressa f’ oC li fiha ċertu volum ta' sustanza jaqbad taħt kondizzjonijiet definiti.

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Xejn.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU

Ċertu volum tas-sustanza għat-test jitpoġġa f’forn f’temperatura ambjentali; il-kurva tat-temperatura/ħin relatata mal-kondizzjonijiet f’nofs il-kampjun tiġi rreġistrata waqt li t-temperatura tal-forn tiżdied sa 400 oC, jew sal-punt tat-tidwib jekk dan huwa iżgħar, b'rata ta' 0,5 oC/min. Għall-għan ta' dan it-test, it-temperatura tal-forn li fiha t-temperatura tal-kampjun tilħaq 400 C b'awto-tisħin tissejjaħ it-temperatura ta' l-awto-fjammabilità.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Xejn.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Apparat

1.6.1.1.   Forn

Forn tal-laboratorju pprogrammat b'temperatura (volum ta' madwar 2 litri) mgħammar b'ċirkolazzjoni ta' l-arja naturali u bi sfog għal splużjoni. Bil-għan li jkun evitat ir-riskju ta' splużjoni potenzjali, kwalunkwe gassijiet ta' dekompożizzjoni m‘għandhomx jitħallew jagħmlu kuntatt ma' l-elementi elettriċi tat-tisħin.

1.6.1.2.   Kubu b'xibka tal-wajer irqiq

Biċċa xibka tal-wajer irqiqa ta' l-azzar li ma jissaddadx b'fetħiet ta' 0,045 mm għandha tinqata' skond id-disinn f'figura 1. Ix-xibka għandha tintewa u tintrabat b'wajer f'forma ta' kubu bil-parti ta' fuq miftuħa.

1.6.1.3.   Termokoppji

Termokoppji adattati.

1.6.1.4.   Rekorder

Kwalunkwe rekorder b'żewġ kanali kkalibrati minn 0 sa 600 oC jew vultaġġ korrispondenti.

1.6.2.   Kondizzjonijiet tat-test

Is-sustanzi jiġu ttestjati kif riċevuti.

1.6.3.   L-eżekuzzjoni tat-test

Il-kubu jimtela bis-sustanza għat-test u jittaptap bil-mod, u tiżdied aktar sustanza sakemm il-kubu jkun mimli kompletament. Il-kubu mbagħad jiġi sospiż fiċ-ċentru tal-forn f’temperatura ambjentali. Termokoppja titpoġġa fiċ-ċentru tal-kubu u oħra bejn il-kubu u l-ġenb tal-forn biex tirreġistra t-temperatura tal-forn.

It-temperaturi tal-forn u tal-kampjun jiġu rreġistrati kontinwament waqt li t-temperatura tal-forn tiġi miżjuda għal 400 C, jew għat-temperatura tat-tidwib jekk din tkun iżgħar, bir-rata ta' 0,5 oC/min.

Meta s-sustanza tqabbad it-termokoppja kampjun turi żieda qawwija fit-temperatura ogħla mit-temperatura tal-forn.

2.   DATA

It-temperatura tal-forn li fiha t-temperatura kampjun tilħaq l-400 oC b'awto-tisħin hija relevanti għal valutazzjoni (ara figura 2).

3.   RAPPURTAR

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	deskrizzjoni tas-sustanza għat-test,

—	ir-riżultati tal-kejl inkluża l-kurva tat-temperatura/ħin,

—	ir-rimarki addizzjonali kollha relevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati.

4.   REFERENZI

NF T 20-036 (September 85). Chemical products for industrial use. Determination of the relative temperature of the spontaneous flammability of solids.

Figura 1

Disinn ta' kubu tat-test ta' 20 mm

Figura 2

Kurva tipika tat-temperatura/ħin

A.17.   PROPRJETAJIET OSSIDANTI (SOLIDI)

1.   METODU

1.1.   DAĦLA

Huwa utli li jkun hemm informazzjoni preliminari dwar proprjetajiet esplożivi potenzjali tas-sustanza qabel jitwettaq dan it-test.

Dan it-test mhuwiex applikabbli għal likwidi, gassijiet, sustanza fjammabbli jew esplożivi ħafna, jew perrossidi organiċi.

Dan it-test jista' ma jsirx meta eżami tal-formula strutturali jistabbilixxi mingħajr ebda dubju raġjonevoli li s-sustanza mhijiex kapaċi li tirreaġixxi eżotermikament ma' materjal kombustibbli.

Bil-għan li jkun żgurat jekk it-test għandux jitwettaq bi prekawzjonijiet speċjali, għandu jitwettaq test preliminari.

1.2.   TIFSIRIET U UNITAJIET

Ħin tal-kombustjoni: żmien ta' reazzjoni, f’sekondi, meħud għaż-żona ta' reazzjoni biex timxi mal-gozz, wara l-proċedura mfissra f’1.6.

Rata ta' kombustjoni: espressa f’millimetri għal kull sekonda.

Rata massima ta' kombustjoni: l-ogħla valur ta' rati ta' kombustjoni miksuba b'taħlitiet li jinkludu minn 10 sa 90 % bil-piż ta' ossidant.

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Nitrat tal-barju (grad analitiku) huwa użat bħala sustanza ta' referenza għat-test u t-test preliminari.

It-taħlita ta' referenza hija dik it-taħlita ta' nitrat tal-barju b'ċelluloża f’forma ta' trab, ippreparat skond 1.6, li għandu rata ta' kombustjoni massima (is-soltu taħlita b’60 % nitrat tal-barju bil-piż).

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU

Test preliminari jitwettaq fl-interess tas-sikurezza. Ma jkunx meħtieġ aktar ittestjar meta t-test preliminari jindika b'mod ċar li s-sustanza għat-test għandha proprjetajiet ossidanti. Meta dan mhuwiex il-każ, is-sustanza mbagħad għandha tkun soġġetta għat-test sħiħ.

Fit-test sħiħ, is-sustanza għat-test u sustanza kombustibbli definita tiġi mħallta fi proporzjonijiet diversi. Kull taħlita mbagħad tiġi ffurmata f’gozz u l-gozz jitqabbad f’tarf minnu. Ir-rata ta' kombustjoni massima ddeterminata titqabbel mar-rata ta' kombustjoni massima tat-taħlita ta' referenza.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Jekk ikun meħtieġ, kwalunkwe metodu ta' tħin u taħlit huwa validu bil-kondizzjoni li d-differenza fir-rata ta' kombustjoni massima fis-sitt testijiet separati tarja mill-valur medju aritmetiku b'mhux aktar minn 10 %.

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1.   Preparazzjoni

1.6.1.1.   Is-sustanza għat-test

Naqqas il-kampjun għat-test għal daqs ta' partikula < 0,125 mm bl-użu tal-proċedura li ġejja: għarbel is-sustanza għat-test, itħan il-frazzjoni li jkun baqa', irrepeti l-proċedura sakemm il-porzjon kollha għat-test tkun għaddiet mill-għarbiel.

Jista' jintuża kwalunkwe metodu ta' tħin jew ta' tgħarbil li jissodisfa l-kriterji ta' kwalità.

Qabel titħejja t-taħlita s-sustanza titnixxef f’105 oC, sakemm jinkiseb il-piż kostanti. Jekk it-temperatura ta' dekompożizzjoni tas-sustanza għat-test hija taħt il-105 oC, is-sustanza għandha titnixxef b'temperatura adattata iktar baxxa.

1.6.1.2.   Sustanza kombustibbli

Ċelluloża f’forma ta' trab hija użata bħala sustanza kombustibbli. Iċ-ċelluloża għandha tkun tat-tip użata għal kromatografija ta' saff irqiq jew għal kromatograija tal-kolonna. Waħda tat-tip b'fibri ta' tul ta' aktar minn 85 % bejn 0,020 u 0,075 mm instabu li kienu adattati. It-trab taċ-ċelluloża jiġi mgħoddi minn għarbiel b'toqob ta' daqs ta' 0,125 mm. L-istess lott ta' ċelluloża għandu jintuża matul it-test.

Qabel titħejja t-taħlita, iċ-ċelluloża f’forma ta' trab titnixxef f’105 oC, sakemm jinkiseb piż kostanti.

Jekk tintuża ċ-ċana ta' l-injam fit-test preliminari, allura pprepara ċ-ċana ta' l-injam artab billi tiġbor il-porzjon li tgħaddi minn għarbiel b'toqob ta' 1,6 mm, ħallat sewwa, imbagħad nixxef f’105 oC għal erba' sigħat f’saff ta' mhux oħxon aktar minn 25 mm. Kessaħ u aħżen f’kontenitur li fih ma jidħolx arja mimli kemm sa kemm huwa prattiku u sakemm ikun meħtieġ, preferibbilment fi żmien 24 siegħa mit-tnixxif.

1.6.1.3.   Għajn ta' fjammabiltà

Fjamma taħraq minn berner tal-gass (dijametru minimu ta' 5 mm) għandha tintuża bħala l-għajn ta' fjammabilità. Jekk tintuża għajn ta' fjammabbiltà oħra (eż. meta jsir it-test f’atmosfera inerta), id-deskrizzjoni u l-ġustifikazzjoni għandhom ikunu rrapurtati.

1.6.2.   L-eżekuzzjoni tat-test

Nota:

Taħlitiet ta' ossidaturi ma' ċelluloża jew ċana ta' l-injam iridu jkunu ttrattati bħala potenzjalment splussivi u mmaniġġjati b'attenzjoni xierqa.

1.6.2.1.   Test preliminari

Is-sustanza mnixxfa hija mħallta sewwa ma' ċelluloża mnixxfa jew ċana ta' l-injam fil-proporzjonijiet ta' 2 ta' sustanza għat-test għal 1 ta' ċelluloża jew ċana ta' l-injam bil-piż u t-taħlita tiġi ffurmata f’gozz żgħir forma ta' kon ta' dimensjonijiet 3,5 cm (dijametru tal-bażi) x 2,5 cm (għoli) pemezz tal-mili, mingħajr rass, ta' oġġett li jifforma kon (eż. lembut tal-ħġieġ tal-laboratorju biż-żennuna magħluqa).

Il-gozz jitpoġġa fuq pjanċa tal-bażi li mhijiex kombustibbli, mhux poruża u b'konduttività baxxa ta' sħana. It-test għandu jitwettaq f’armarju tad-duħħan bħal f’1.6.2.2.

L-għajn tal-fjammabbiltà jitressaq f’kuntatt mal-kon. Is-saħħa u d-dewmien tar-reazzjoni riżultanti għandhom ikunu osservati u rreġistrati.

Is-sustanza għandha tkun ikkunsidrata bħala ossidanti jekk ir-reazzjoni hija qawwija.

Fi kwalunkwe każ fejn ir-riżultat huwa dubjuż, imbagħad ikun neċessarju li jsir it-test kollu mfisser hawn taħt.

1.6.2.2.   It-test tas-serje

Ipprepara taħlitiet ta' ossidatur ċelluloża li jkun fihom minn 10 sa 90 % piż ta' ossidatur f’żidiet ta' 10 %. F'każijiet li kważi qegħdin fl-istess limiti, taħlitiet ta' ossidatur ċelluloża intermedji għandhom jintużaw biex tinkiseb ir-rata ta' fjammabbiltà massima b'aktar preċiżjoni.

Il-gozz ikun iffurmat permezz ta' forma. Din il-forma magħmula mill-metall, għandha tul ta' 250 mm b'taqsima trasversali trijangulari ta' għoli intern ta' 10 mm u wisa' interna ta' 20 mm. Żewġ pjanċi tal-metall jiġu mmuntati fuq iż-żewġ naħat tal-forma f’direzzjoni lonġitudinali bħala limitazzjonijiet laterali li joħorġu 2 mm ‘il barra mit-tarf l-għoli tat-taqsima trasversali trijangulari (figura). Dan l-arranġament jimtela liberament bi ftit taħlita żejda. Wara li l-forma tintefa’ għal darba waħda minn għoli ta' 2 cm fuq superfiċje solida, is-sustanza żejda li tibqa’ titneħħa b’karta milwija. Il-limitazzjonijiet laterali jitneħħew u t-trab li jibqa' jiħi ċċattjat, permezz ta' romblu. Pjanċa ta' bażi mhux kombustibbli, mhux poruża u b’konduttività ta' sħana baxxa mbagħad titpoġġa fuq il-forma, l-apparat jinqaleb u l-forma titneħħa.

Irranġa l-gozz fil-kurrent ta' l-arja f’armarju li jiġbed id-duħħan.

Il-veloċità ta' l-arja trid tkun suffiċjenti biex tevita li d-duħħan joħroġ fil-laboratorju u m'għandhiex tkun varjata matul it-test. L-apparat irid ikun protett mill-kurrent ta' l-arja.

Minħabba l-igroskopiċità taċ-ċelluloża u ta' wħud mis-sustanzi għat-test, it-test għandu jitwettaq malajr kemm jista' jkun.

Qabbad ġenb wieħed tal-gozz billi tressqu mal-fjamma.

Kejjel il-ħin tar-reazzjoni fuq distanza ta' 200 mm wara li ż-żona ta' reazzjoni tinfirex sa distanza inizjali ta' 30 mm.

It-test jitwettaq bis-sustanza ta' referenza u ta' l-inqas darba b'kull waħda mill-firxa ta' taħlitiet tas-sustanza għat-test maċ-ċelluloża.

Jekk ir-rata ta' fjammabilità massima tinsab li hija akbar b'mod sinifikanti minn dik tat-taħlita ta' referenza, it-test jista' jitwaqqaf; inkella t-test għandu jkun ripetut għal ħames darbiet għal kull waħda mit-tliet taħlitiet li jagħtu l-aktar rata veloċi ta' fjammabilità.

Jekk hemm suspett li r-riżultat huwa pożittiv falz, allura t-test għandu jkun ripetut bl-użu ta' sustanza inerta bl-istess daqs ta' partikula, bħall-kieselguhr, flok iċ-ċelluloża. Alternattivament, it-taħlita tas-sustanza għat-test maċ-ċelluloża, li għandha l-aktar rata veloċi ta' fjammabilità, għandha tkun ittestjata mill-ġdid f’atmosfera inerta (< 2 % v/v kontenut ta' ossiġnu).

2.   DATA

Għal raġunijiet ta' sikurezza r-rata ta' fjammabilità massima – mhux il-valur medju – għandha tkun ikkunsidrata bħala l-proprjetà ossidanti karatteristika tas-sustanza għat-test.

L-ogħla valur tar-rata tal-fjammabilità f’serje ta' sitt testijiet ta' taħlita definita huwa relevanti għall-valutazzjoni.

Pinġi graff ta' l-ogħla valur tar-rata tal-fjammabilità għal kull taħlita kontra l-konċentrazzjoni ta' l-ossidatur. Mill-graff ħu r-rata tal-fjammabilità massima.

Is-sitt valuri mkejla tar-rata tal-fjammabilità f’serje miksuba mit-taħlita mar-rata ta' fjammabilità massima ma tridx tiddiferenzja mill-valur medju aritmetiku b'aktar minn 10 %; inkella l-metodi tat-tħin u t-taħlit jridu jittejbu.

Qabbel ir-rata ta' fjammabilità massima miksuba mar-rata ta' fjammabilità massima tat-taħlita ta' referenza (ara 1.3).

Jekk it-testijiet jitwettqu f’atmosfera inerta, ir-rata ta' reazzjoni massima titqabbel ma' dik tat-taħlita ta' referenza f’atmosfera inerta.

3.   RAPPURTAR

3.1.   RAPPORT TAT-TEST

Ir-rapport tat-test għandu, jekk huwa possibli, jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	l-identità, il-kompożizzjoni, il-purità, il-kontenut ta' umdità eċċ. tas-sustanza ttestjata;

—	kwalunkwe trattament tal-kampjun għat-test (eż. tħin, tnixxif);

—	l-għajn tal-fjammabbiltà użata fit-testijiet;

—	ir-riżultati tal-kejl;

—	il-mod ta' reazzjoni (eż. fjammabilità lelliexa fuq is-superfiċje, fjammabilità tul il-massa kollha, kwalunkwe informazzjoni li tirrgwarda l-prodotti ta' kombustjoni, ...);

—

ir-rimarki rilevanti kollha għall-interpretazzjoni tar-riżultati, inkluża deskrizzjoni ta' l-enerġija fiżika (fjamma, spark, duħħan, ħruq bil-mod sakemm isir faħam, eċċ.) u t-tul ta' żmien approssimattiv prodott fit-test preliminari tas-sikurezza/skrinjar kemm għas-sustanza għat-test kif ukoll għal dik ta' referenza;

—	ir-riżultati minn testijiet b'sustanza inerta, jekk hemm;

—	ir-riżultati minn testijiet f’atmosfera inerta, jekk hemm.

3.2.   INTERPRETAZZJONI TAR-RIŻULTATI

Sustanza titqies li hija sustanza ossidanti meta:

(a)	fit-test preliminari, hemm reazzjoni vigoruża;

(b)	fit-test sħiħ, ir-rata ta' fjammabilità massima tat-taħlitiet ittestjati hija ogħla minn jew ugwali għar-rata ta' fjammabilità massima tat-taħlita ta' referenza taċ-ċelluloża u n-nitrat tal-barju.

Bil-għan li jkun evitat pożittiv falz, ir-riżultati miksuba meta s-sustanza għat-test titħallat ma' materjal inert u/jew meta jsir l-ittestjar taħt atmosfera inerta, għandhom jiġu kkunsidrati wkoll fl-interpretazzjoni tar-riżultati.

4.   REFERENZI

NF T 20-035 (SEPT 85). Chemical products for industrial use. Determination of the oxidizing properties of solids.

A.18.   IL-MEDJA TAL-PIŻ MOLEKULARI TAN-NUMRU U D-DISTRIBUZZJONI TAL-PIŻ MOLEKULARI TAL-POLIMERI

1.   METODU

Dan il-metodu Kromotografiku bil-Permeazzjoni tal-Ġel huwa replika tal-OECD TG 118 (1996). Il-prinċipji fundamentali u aktar informazzjoni teknika jinsabu fir-referenza 1.

1.1.   DAĦLA

Ladarba l-proprjetajiet tal-polimeri huma daqshekk differenti, huwa impossibbli li jiġi deskritt metodu wieħed li jagħti l-kondizzjonijiet preċiżi għas-separazzjoni u l-valutazzjoni li japplikaw għal kull sitwazzjoni u għal kull ħaġa li tiġri waqt is-separazzjoni tal-polimeri. Partikolarment u ta' spiss, sistemi ta' polimeri komplessi mhumiex soġġetti għall-kromatografija bil-permeazzjoni tal-ġel (GPC). Meta l-GPC mhuwiex prattikabbli, l-piż molekulari jista' jiġi deċiż b'metodi oħrajn (ara l-Anness). F'dawn il-każijiet, għandhom jingħataw id-dettalji u l-ġustifikazzjonijiet kollha għall-metodu użat.

Il-metodu deskritt huwa bbażat fuq l-istandard DIN 55671 (1). F'dan l-istandard DIN tinsab informazzjoni dettaljata fuq kif għandhom jitmexxew dawn l-esperimenti u kif għandha tiġi vvalutata d-DATA. F'każ illi hemm bżonn li l-kondizzjonijiet ta' l-esperiment jinbidlu, dawn il-bidliet iridu jiġu ġustifikati. Jistgħu jintużaw standards oħrajn jekk ikun hemm ir-referenzi kollha. Il-metodu deskritt juża kampjuni tal-polisterin ta' politixrid magħruf għall-kalibrazzjoni, u jista' jagħti l-każ li jrid jiġi modifikat biex jaqbel ma' ċerti polimeri, eż. polimeri li jinħallu fl-ilma u polimeri long-chain branched.

1.2.   DEFINIZZJONIJIET U UNITAJIET

Il-medja tal-piż molekulari tan-numru Mn u l-medja tal-piż molekulari tal-piż Mw huma ddeterminati skond l-ekwazzjonijiet li ġejjin:

fejn,

Hi huwa l-livell tas-sinjal ta' osservazzjoni mil-linja ta' bażi għall-volum ta' retenzjoni Vi,

Mi huwa l-piż molekulari tal-frazzjoni tal-polimeri fil-volum ta' retenzjoni Vi, u

n huwa n-numru tal-punti ta' DATA.

Il-wisa' tad-distribuzzjoni tal-piż molekulari, li hija miżura tat-tixrid tas-sistema, tingħata bil-proporzjon Mw/Mn.

1.3.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Ladarba l-GPC huwa metodu relattiv, hemm bżonn ta' kalibrazzjoni. Normalment jintużaw standards tal-polistiren b'distribuzzjoni limitata u mibnija linearment u li għandhom piż molekulari medju Mn u Mw u distribuzzjoni ta' piż molekolari magħrufa. Il-kurva tal-kalibrazzjoni tista' tintuża biss fid-determinazzjoni tal-piż molekulari tal-kampjun mhux magħruf jekk il-kondizzjonijiet għas-separazzjoni tal-kampjun u l-istandards intgħażlu b'mod preċiżament l-istess.

Ir-relazzjoni ddeterminata bejn il-piż molekulari u l-volum ta' elużjoni huwa validu biss taħt il-kondizzjonijiet speċifiċi ta' l-esperiment partikolari. Il-kondizzjonijiet fuq kollox jinkludu t-temperatura, s-solvent (jew taħlita tas-solventi), il-kondizzjonijiet tal-kromatografija u l-kolonna tas-separazzjoni jew is-sistemi tal-kolonni.

Il-piż molekulari tal-kampjuni ddeterminati b'dan il-mod huma valuri relattivi u huma deskritti bħala ‘piżijiet molekulari ekwivalenti għall-polistiren’. Dan ifisser illi skond id-differenzi strutturali u kimiċi bejn il-kampjun u l-istandards, il-piżijiet molekulari jistgħu jiddevjaw mill-valuri assoluti sa grad iktar jew inqas. Jekk jintużaw standards oħrajn, eż. il-glikol tal-polietilin, l-ossidu tal-politin, il-metakrilat tal-polimetil, aċidu poliakriliku, għandha titniżżel ir-raġuni.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU TA' L-EŻAMI

Kemm id-distribuzzjoni tal-piż molekulari tal-kampjun kif ukoll il-piżijiet molekulari medji (Mn, Mw) jistgħu jiġu ddeterminati billi jintuża l-GPC. Il-GPC huwa metodu speċjali ta' kromatografija likwida fejn il-kampjun jiġi separat skond il-valuri idrodinamiċi tal-kostitwenti individwali (2).

Is-separazzjoni ssir kif il-kampjun jgħaddi minn ġo kolonna mimlija b'materjal poruż, tipikament ġel organiku. Molekoli żgħar jistgħu jippenetraw il-pori filwaqt li l-molekoli kbar ma jistgħux. Il-passaġġ tal-molekoli kbar huwa, għalhekk, iqsar u għalhekk huma jippenetraw l-ewwel. Il-molekoli ta'daqs medju jippenetraw minn uħud mill-pori u jgħaddu iktar tard. L-iżgħar molekoli, b'raġġ idrodinamiku medju iżghar mill-pori tal-ġel jistgħu jippenetraw il-pori kollha. Dawn ikun elużi l-aħħar.

Idealment, is-separazzjoni hija ddeterminata biss skond id-daqs ta' l-ispeċi tal-molekoli, imma fil-prattika huwa diffiċli li wieħed jevita xi interferenza mill-assorbiment L-ippakkjar mhux ugwali tal-kolonni u volumi mejtin jistgħu jaggravaw is-sitwazzjoni (2).

L-osservazzjoni hija effetwata minn, eż. l-indiċi refrattiv jew l-assorbiment tal-UV u tagħti kurva tad-distribuzzjoni sempliċi. Madankollu, biex il-kurva tingħata valuri attwali tal-piż molekulari, huwa neċessarju li l-kolonna tiġi kkalibrata billi polimeri ta' piż molekulari magħruf u, idealment, ta' struttura simili ħafna, jitniżżlu ‘l isfel, eż. standards tal-polistiren varji. B'mod tipiku, għandha tirriżulta kurva Gaussian, xi drabi mgħawwġa minħabba denb fuq in-naħa baxxa tal-piż molekulari, fejn il-fus vertikali jindika l-kwantità, skond il-piż, ta' l-ispeċi tal-piż molekulari varji, u l-fus orizzontali l-piż molekulari rreġistrat.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Ir-ripetibilità (Devjazzjoni ta' Livell Stabbilit: RSD) tal-volum ta' l-elużjoni għandha tkun aħjar minn 0,3 %. Ir-ripetibilità mixtieqa ta' l-analiżi għandha tiġi żgurata permezz ta' korrezzjoni skond standard intern jekk kromatogram huwa evalwat b'mod li huwa dipendenti fuq il-ħin u ma jaqbilx mal-kriterju msemmi hawn fuq (1). Il-politixrid jiddependi fuq il-piżijiet molekulari ta' l-istandards. Fil-każ ta' standards tal-polistirene, valuri tipiċi huma:

Mp < 2 000	Mw/Mn < 1,20
2 000 ≤ Mp ≤ 106	Mw/Mn < 1,05
Mp > 106	Mw/Mn < 1,20

(Mp huwa l-piż molekulari ta' l-istandard fil-quċċata tal-massimu)

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU TA' L-EŻAMI

1.6.1.   Preparazzjoni tas-soluzzjonijiet standard tal-polistiren

L-istandards tal-polistiren għandhom jinħallu billi jitħalltu b'attenzjoni fl-eluwent magħżul. Ir-rakkomandazzjonijiet tal-fabbrikant għandhom jiġu kkunsidrati waqt il-preparazzjoni tas-soluzzjonijiet.

Il-konċentrazzjonijiet ta' l-istandards magħżula jiddependu fuq diversi fatturi: eż. il-volum ta' l-injezjoni, il-viskożità tas-soluzzjoni u s-sensittività tad-ditekter analitiku. Il-volum massimu ta' l-injezzjoni għandu jiġi adattat għat-tul tal-kolonna biex tiġi evitata tagħbija żejda. Volumi ta' injezzjoni tipiċi għas-separazzjonijiet analitiċi bl-użu tal-GPC b'kolonna ta' 30 cm × 7,8 mm huma normalment bejn 40 u 100 μl. Volumi ogħla huma possibbli, imma m'għandhomx jaqbu 250 μl. L-aħjar proporzjon ta' bejn il-volum ta' l-injezzjoni u l-konċentrazzjoni għandha tiġi ddeterminata qabel ma tiġi kkalibrata l-kolonna.

1.6.2.   Preparazzjoni tal-kampjun tas-soluzzjoni

Fil-prinċipju, l-istess ħtiġijiet japplikaw għall-preparazzjoni tal-kampjuni tas-soluzzjonijiet. Il-kampjun għandu jinħall f’solvent xieraq, eż. it-tetraidrofuran (THF), billi jitħawwad bil-galbu. Taħt l-ebda ċirkostanza m'għandu jinħall permezz ta' banju ultrasoniku. Fejn huwa neċessarju, il-kampjun tas-soluzzjoni għandu jiġi ppurifikat permezz ta' filtru tal-membrana b'pori ta' daqs bejn 0,2 u 2 μm.

Il-preżenza ta' partikoli li ma nħallux għanda titniżżel fir-rapport finali għar-raġuni li dawn jistgħu jirriżultaw minn speċi ta' piż molekulari għoli. Għandu jintuza metodu xieraq biex jiġi ddeterminat il-perċentaġġ skond il-piż tal-partikoli li nħallu. Is-soluzzjonijiet għandhom jintużaw fi-żmien 24 siegħa.

1.6.3.   L-apparat

—	ġibjuni tas-solventi:

—	degasser (fejn xieraq),

—

pompa

—	apparat biex inaqqas l-impuls (fejn hemm bżonn)

—	sistema ta' injezzjoni,

—	kolonni tal-kromatografija,

—

ditekter

—	flowmeter (fejn hemm bżonn),

—	proċessur li jirrekordja d-DATA,

—	kontenitur għall-iskart

Għandu jiġi żgurat li s-sistema GPC hija inerta fir-rigward tas-solventi użati (eż. bl-użu ta' kapillari ta' l-azzar għas-solvent THF).

1.6.4.   L-injezzjoni u s-sistema li twassal s-solventi

Volum definit tal-kampjun tas-soluzzjoni jitgħabba fuq il-kolonna bl-użu ta' auto-sampler jew manwalment f'żona definita preċiżament. L-irtirar jew l-għafis tal-plunger tas-siringa b'mod mgħaġġel, jekk isir manwalment, jista' jikkawża bidliet fid-distribuzzjoni tal-piż molekulari osservata. Is-sistema tat-twassil tas-solvent għandha, safejn huwa possibbli, tkun ħielsa mill-impulsi u idealment għandha tinkludi apparat li jnaqqas l-impulsi. Il-flowrate tkun madwar 1 ml/min.

1.6.5.   Il-kolonna

Skond il-kampjun, il-polimer ikun karatterizzat mill-użu ta' kolonna sempliċi jew minn numru ta' kolonni konnessi f’sekwenza. Għadd ta' materjali porużi tal-kolonni bi proprjetajiet definiti (eż. daqs tal-pori, limiti ta' esklużjoni) huma disponibbli kummerċjalment. L-għażla tal-ġel ta' separazzjoni jew tat-tul tal-kolonna jiddependi fuq il-proprjetajiet tal-kampjun (volumi idrodinamiċi, distribuzzjoni tal-piż molekulari) u l-kondizzjonijiet speċifiċi għas-separazzjoni bħas-solventi, t-temperatura u l-flowrate (1) (2) (3).

1.6.6.   Il-pjanċi teoretiċi

Il-kolonna jew il-kombinazzjoni tal-kolonni użati għas-separazzjoni għandhom jiġu karatterizzati skond in-numru ta' pjanċi teoretiċi. Dan jinvolvi, f’każ meta t-THF huwa s- solvent eluwent, it-tagħbija ta' soluzzjoni ta' etile benżin jew ta' sustanza maħlula mhux b'polarità xierqa fuq kolonna ta' tul magħruf. In-numru ta' pjanċi teoretiċi huwa mogħti skond l-ekwazzjoni li ġejja:

or

fejn,

N	=	in-numru tal-pjanċi teoretiċi
Ve	=	il-volum ta' elużjoni fil-quċċata tal-massimu
W	=	il-quċċata tal-wisa' tal-linja bażi
W1/2	=	il-quċċata tal-wisa' fin-nofs ta' l-għoli

1.6.7.   L-effiċjenza tas-separazzjoni

Flimkien ma' l-ammont tal-pjanċi teoretiċi, li hija kwantità li tistabbilixxi il-bandwidth, l-effiċjenza tas-separazzjoni għandha sehem ukoll, u din hija stabbilita skond kemm hi wieqfa l-kurva tal-kalibrazzjoni. L-effiċjenza tas-separazzjoni ta' kolonna tinkisebskond ir-relazzjoni li ġejja:

fejn,

Ve, Mx	=	il-volum ta' elużjoni għall-polistiren b'piż molekulari Mx
Ve,(10.Mx)	=	il-volum ta' elużjoni għall-polistiren b'piż molekulari ta' għaxar darbiet iktar

Ir-riżoluzzjoni tas-sistema hija normalment definita kif ġej:

fejn,

Ve1, Ve2	=	il-volumi ta' elużjoni taż-żewġ standards tal-polistiren fil-quċċata tal-massimu
W1, W2	=	il-quċċata tal-wisat tal-linji ta' bażi
M1, M2	=	il-piżijiet molekulari fil-quċċata tal-massimu (għandu jkun hemm differenza b' fattur ta' 10)

Il-valur R għas-sistema tal-kolonni għandu jkun ikbar minn 1.7 (4).

1.6.8.   Solventi

Is-solventi kollha għandhom ikollhom purità għolja (għat-THF tintuża purità ta' 99,5 %). Id-depożitu tas-solventi (f'atmosfera ta' gass inert, jekk huwa neċessarju) għandu jkun kbir biżżejjed għall-kalibrazzjoni tal-kolonna u għal diversi analiżijiet tal-kampjuni. Il-gass għandu jitneħħa mis-solvent qabel ma jgħaddi għall-kolonna minn ġo pompa.

1.6.9.   Kontroll tat-temperatura

It-temperatura tal-komponenti kruċjali interni (iċ-ċirku ta' injezzjoni (injection loop), il-kolonni, id-ditekter, u t-tubi) għandha tkun kostanti u konsistenti skond l-għażla tas-solvent.

1.6.10.   Ditekter

Il-funzjoni tad-ditekter hija li jirreġistra b'mod kwantitattiv il-konċentrazzjoni tal-kampjun li ġie elwat mill-kolonna. Biex jiġi evitat li l-quċċati jitwessgħu, il-volum tal-cuvette taċ-ċellula tad-ditekter għandu jinżamm żgħir kemm jista' jkun. M'għandux ikun akbar minn 10 μl ħlief għal ditekters li jxerrdu d-dawl u għal ditekters tal-viskożità. Normalment tintuża rifrattometrija differenzjali għall-osservazzjoni. Madankollu, jekk meħtieġ mill-proprjetajiet speċifiċi tal-kampjun jew tas-solvent ta' elużjoni, jistgħu jintużaw ditekters oħrajn, eż. UV/VIS, IR, ditekters tal-viskożità, eċċ.

2.   DATA U RAPPURTAR

2.1.   DATA

L-istandard DIN (1) għandu jiġi kkonsultat għall-kriterji ta' valutazzjoni dettaljata kif ukoll għall-kondizzjonijiet għall-ġbir u għall-proċessar ta' DATA.

Għal kull kampjun għandhom isiru żewġ esperimenti indipendenti. Għandhom jiġu analizzati individwalment.

Mn, Mw, Mw/Mn u Mp għandhom jiġu pprovduti għal kull kejl. Huwa neċessarju li jiġi espliċitament indikat li l-valuri mkejla huma valuri relattivi ekwivalenti għall-piżijiet molekulari ta' l-istandard użat.

Wara li jiġu ddeterminati il-volumi ta' ritenzjoni jew il-ħinijiet ta' ritenzjoni (possibbilment irranġati permezz ta' standard intern), valuri log Mp (fejn Mp huwa l-massimu tal-quċċata ta' l-istandard tal-kalibrazzjoni) għandhom jitniżżlu ma' wieħed minn dawk il-kwantitajiet. Mill-inqas żewġ punti ta' kalibrazzjoni huma neċessarji għal kull sett ta' għaxar piżijiet molekulari, u mill-inqas ħames punti ta' kejl huma meħtieġa għall-kurva totali, u dan għandu jkopri l-piż molekulari stmat tal-kampjun. It-tarf baxx tal-kurva tal-kalibrazzjoni tal-piż molekulari huwa definit permezz ta' benżin n-hexyl jew sustanza maħlula mhux polari oħra.xierqa Il-medja tan-numru u l-medja tal-piż molekulari huma ġeneralment iddeterminati permezz ta' proċessar tad-DATA elettronika bbażata fuq il-formuli tas-sezzjoni 1.2. F'każ li tintuża d-diġitazzjoni manwali, ASTM D 3536-91 jista' jiġi kkonsultat (3).

Il-kurva tad-distribuzzjoni għandha tiġi pprovduta f'forma ta' tabella jew figura (frekwenza differenzjali jew persentaġġi tas-somom ma' log M). Fir-rappreżentazzjoni grafika, sett wieħed ta' għaxar piżijiet molekulari huwa normalment wiesa’ 4 cm u l-massimu tal-quċċata għandu jkun twil xi 8 cm. F'każ ta' kurvi tad-distribuzzjoni integrali, d-differenza fil-koordinat bejn 0 u 100 % għandha tkun ta' xi 10 cm.

2.2.   IR-RAPPORT TAT-TEST

Ir-rapport tat-test għandu jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

2.2.1.   Sustanza tat-test

—	informazzjoni disponibbli dwar is-sustanza tat-test (identità, addittivi, impuritajiet),

—	deskrizzjoni tat-trattament tal-kampjun, osservazzjonijiet, problemi.

2.2.2.   Strumentazzjoni

—	kontenitur ta' l-eluwent, gass inert, tneħħija ta' gass żejjed ta' l-eluwent, kompożizzjoni ta' l-eluwent, impuritajiet,

—	pompa, apparat li jnaqqas il-polz, sistema ta' injezzjoni,

—	kolonni tas-separazzjoni (il-fabbrikant, l-informazzjoni kollha dwar il-karatteristiċi tal-kolonni bħad-daqs tal-pori, it-tip ta' materjal ta' separazzjoni eċċ., in-numru, it-tul u l-ordni tal-kolonni użati),

—	numru ta' pjanċi teoretiċi tal-kolonni (jew kombinazzjoni), effiċjenza tas-separazzjoni (riżoluzzjoni tas-sistema).

—	informazzjoni dwar is-simetrija tal-quċċati,

—	temperatura tal-kolonni, tip ta' kontroll tat-temperatura,

—	indikatur (prinċipju tal-kejl, tip, cuvette, volum),

—	flowmeter jekk użat (il-fabbrikant, il-prinċipju tal-kejl),

—	sistema għar-reġistrazzjoni u proċessar tad-DATA (hardware u software)

2.2.3.   Kalibrazzjoni tas-sistema

—	deskrizzjoni dettaljata tal-metodu użat biex tinbena l-kurva tal-kalibrazzjoni,

—	informazzjoni dwar il-kriterji ta' kwalità ta' dan il-metodu (eż. koeffiċjent tal-korrelazzjoni, error sum of squares eċċ.),

—	informazzjoni dwar l-estrapolazzjonijiet, l-assunzjonijiet u l-approssimazzjonijiet li saru waqt il-proċedura esperimentali u l-valutazzjoni u l-proċessar tad-DATA,

—

il-kejl kollu użat għall-kostruzzjoni tal-kurva ta' kalibrazzjoni għandu jiġi dokumentat f'tabella li tinkludi l-informazzjoni li ġejja għal kull punt ta' kalibrazzjoni: — l-isem tal-kampjun, — il-fabbrikant tal-kampjun, — il-valuri karatteristiċi ta' l-istandards Mp, Mn, Mw u Mw/Mn, kif ipprovduti mill-fabbrikant jew kif miġjuba minn kejl sussegwenti, flimkien ma' dettalji dwar il-metodu ta' determinazzjoni, — il-volum ta' l-injezzjoni u l-konċentrazzjoni ta' l-injezzjoni, — il-valur Mp użat għall-kalibrazzjoni, — il-valur ta' l-elużjoni jew il-ħin taż-żamma kkoreġut imkejjel fl-ogħla punt massimu, — l-Mp kkalkulat fl-ogħla punt massimu, — il-persentaġġ ta' żball ta' l-Mp kkalkulat u l-valur tal-kalibrazzjoni.

2.2.4.   Valutazzjoni:

—	valutazzjoni fuq bażi ta' ħin: il-metodi użati biex tkun żgurata r-riproduzzjoni meħtieġa (metodu ta' korrezzjoni, standard intern, eċċ.),

—	informazzjoni dwar jekk l-istima ġietx affettwata fuq il-bażi tal-volum ta' l-elużjoni jew il-ħin taż-żamma,

—	informazzjoni dwar il-limiti tal-valutazzjoni jekk quċċata mhijiex analizzata kompletament,

—	deskrizzjoni ta' metodi li jneħħu x-xkiel, jekk użati,

—	proċeduri ta' preparazzjoni u trattament minn qabel tal-kampjun,

—	il-preżenza ta' partikoli mhux maħlulin, jekk hemm,

—	il-volum ta' l-injezzjoni (μl) u l-konċentrazzjoni ta' l-injezzjoni (mg/ml),

—	osservazzjonijiet li jindikaw effetti li jwasslu għal devjazzjonijiet mill-profil GPC ideali,

—	deskrizzjoni dettaljata tal-modifikazzjonijiet kollha fil-proċeduri ta' l-ittestjar,

—	dettalji ta' l-iskali ta' żbalji,

—	kwalunkwe informazzjoni oħra u osservazzjonijiet rilevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati,

3.   REFERENZI

(1)

DIN 55672 (1995). Gelpermeationschromatographie (GPC) mit Tetrahydrofuran (THF) als Elutionsmittel, Teil 1.

(2)

Yau, W. W., Kirkland, J. J., u Bly, D. D. eds, (1979). Modern Size Exclusion Liquid Chromatography, J. Wiley and Sons.

(3)

ASTM D 3536-91, (1991). Standard Test Method for Molecular Weight Averages and Molecular Weight Distribution by Liquid Exclusion Chromatography (Gel Permeation Chromatography-GPC). American Society for Testing and Materials, Philadelphia, Pennsylvania.

(4)

ASTM D 5296-92, (1992). Standard Test Method for Molecular Weight Averages and Molecular Weight Distribution of Polystyrene by High Performance Size-Exclusion Chromatography. American Society for Testing and Materials, Philadelphia, Pennsylvania.

A.19.   KONTENUT TA' POLIMERI TA' PIŻ MOLEKULARI BAXX

1.   METODU

Dan il-metodu ta' kromatografija bil-permeazzjoni tal-ġel hu ripetizzjoni ta' l-OECD TG 119 (1996). Il-prinċipji fundamentali u iktar informazzjoni teknika jinsabu bħala riferenzi.

1.1.   DAĦLA

Ladarba l-proprjetajiet tal-polimeri huma daqshekk varji, huwa impossibbli li jiġi deskritt metodu wieħed li jagħti l-kondizzjonijiet preċiżi għas-separazzjoni u l-valutazzjoni li japplikaw għal kull sitwazzjoni u għal kull ħaġa li tiġri waqt is-separazzjoni tal-polimeri. Ta' spiss u b'mod partikolari, sistemi ta' polimeri kumplessi mhumiex soġġetti għall-kromatografija bil-permeazzjoni tal-ġel (GPC). Meta il-GPC mhuwiex prattikabbli, il-piż molekulari jista' jiġi deċiż b'metodi oħrajn (ara l-Anness). F'dawn il-każijiet, għandhom jingħataw id-dettalji u l-ġustifikazzjonijiet kollha għall-użu ta' dak il-metodu.

Il-metodu deskritt huwa bbażat fuq l-istandard DIN 55671 (1). F'dan l-istandard DIN tinsab informazzjoni dettaljata fuq kif għandhom jitmexxew dawn l-esperimenti u kif għandha tiġi vvalutata d-DATA. F'każ illi hemm bżonn li l-kondizzjonijiet ta' l-esperiment jinbidlu, dawn il-bidliet iridu jiġu ġġustifikati. Jistgħu jintużaw standards oħrajn jekk ikun hemm ir-referenzi kollha. Il-metodu deskritt juża kampjuni tal-polisterin ta' politixrid magħruf għall-kalibrazzjoni, u jista' jagħti l-każ li jrid jiġi modifikat biex jaqbel ma' ċerti polimeri, eż. polimeri li jinħallu fl-ilma u polimeri long-chain branched.

1.2.   DEFINIZZJONIJIET U UNITAJIET

Piż molekulari baxx huwa deskritt arbitrarjament bħala piż molekulari ta' inqas minn 1 000 dalton.

Il-medja tal-piż molekulari tan-numru Mn u l-medja tal-piż molekulari tal-piż Mw huma ddeterminati skond l-ekwazzjonijiet li ġejjin:

fejn,

HI	=	il-livell tas-sinjal tad-ditekter mil-linji bażi għall-volum ta' retenzjoni Vi,
Mi	=	Mi huwa t-toqol molekulari tal-frazzjoni tal-polimeri fil-volum ta' retenzjoni Vi, u n huwa n-numru tal-punti tad-DATA.

Il-wisa' tad-distribuzzjoni tat-toqol molekulari, li hija miżura tat-tixrid tas-sistema, huwa mogħti bil-proporzjon Mw/Mn.

1.3.   SUSTANZI TA' RIFERENZA

Ladarba l-GPC huwa metodu relattiv, hemm bżonn ta' kalibrazzjoni. Normalment jintużaw standards tal-polistiren b'distribuzzjoni limitata u mibnija linearment u li għandhom piż molekulari medju Mn u Mw u distribuzzjoni ta' piż molekolari magħrufa. Il-kurva tal-kalibrazzjoni tista' tintuża biss fid-determinazzjoni tal-piż molekulari tal-kampjun mhux magħruf jekk il-kondizzjonijiet għas-separazzjoni tal-kampjun u l-istandards intgħażlu b'mod preċiżament l-istess.

Ir-relazzjoni ddeterminata bejn il-piż molekulari u l-volum ta' elużjoni huwa validu biss taħt il-kondizzjonijiet speċifiċi ta' l-esperiment partikolari. Il-kondizzjonijiet fuq kollox jinkludu t-temperatura, s-solvent (jew taħlita tas-solventi), il-kondizzjonijiet tal-kromatografija u l-kolonna tas-separazzjoni jew is-sistemi tal-kolonni.

Il-piż molekulari tal-kampjuni ddeterminati b'dan il-mod huma valuri relattivi u huma deskritti bħala “piżijiet molekulari ekwivalenti għall-polistiren”. Dan ifisser illi skond id-differenzi strutturali u kimiċi bejn il-kampjun u l-istandards, il-piżijiet molekulari jistgħu jiddevjaw mill-valuri assoluti sa grad iktar jew inqas. Jekk jintużaw standards oħrajn, eż. il-glikol tal-polietilin, l-ossidu tal-politin, il-metakrilat tal-polimetil, aċidu poliakriliku, għandha titniżżel ir-raġuni.

1.4.   PRINĊIPJU TAL-METODU TA' L-EŻAMINAZZJONI

Kemm id-distribuzzjoni tal-piż molekulari tal-kampjun kif ukoll il-piżijiet molekulari medji (Mn, Mw) jistgħu jiġu ddeterminati billi jintuża l-GPC. Il-GPC huwa metodu speċjali ta' kromatografija likwida fejn il-kampjun jiġi separat skond il-valuri idrodinamiċi tal-kostitwenti individwali (2).

Is-separazzjoni ssir kif il-kampjun jgħaddi minn ġo kolonna mimlija b'materjal poruż, tipikament ġel organiku. Molekoli żgħar jistgħu jippenetraw il-pori filwaqt li l-molekoli kbar ma jistgħux. Il-passaġġ tal-molekoli kbar huwa, għalhekk, iqsar u għalhekk huma jippenetraw l-ewwel. Il-molekoli ta'daqs medju jippenetraw minn uħud mill-pori u jgħaddu iktar tard. L-iżgħar molekoli, b'raġġ idrodinamiku medju iżgħar mill-pori tal-ġel jistgħu jippenetraw il-pori kollha. Dawn ikun elużi l-aħħar.

Idealment, is-separazzjoni hija ddeterminata biss skond id-daqs ta' l-ispeċi tal-molekoli, imma fil-prattika huwa diffiċli li wieħed jevita xi interferenza mill-assorbiment L-ippakkjar mhux ugwali tal-kolonni u volumi mejtin jistgħu jaggravaw is-sitwazzjoni (2).

L-osservazzjoni hija effetwata minn, eż. l-indiċi refrattiv jew l-assorbiment tal-UV u tagħti kurva tad-distribuzzjoni sempliċi. Madankollu, biex il-kurva tingħata valuri attwali tal-piż molekulari, huwa neċessarju li l-kolonna tiġi kkalibrata billi polimeri ta' piż molekulari magħruf u, idealment, ta' struttura simili ħafna, jitniżżlu ‘l isfel, eż. standards tal-polistiren varji. B'mod tipiku, għandha tirriżulta kurva Gaussian, xi drabi mgħawwġa minħabba denb fuq in-naħa baxxa tal-piż molekulari, fejn il-fus vertikali jindika l-kwantità, skond il-piż, ta' l-ispeċi tal-piż molekulari varji, u l-fus orizzontali l-piż molekulari rreġistrat.

Il-kontenut tal-piż molekulari baxx huwa derivat minn din il-kurva. Il-kalkolu jista' jkun eżatt biss jekk l-ispeċi ta' piż molekulari baxx iġibu ruħhom bl-istess mod fuq bażi ta' piż għall-polimer sħiħ.

1.5.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Ir-ripetibilità (Devjazzjoni ta' Standard Relattiv: RSD) tal-volum ta' l-elużjoni għandha tkun aħjar minn 0,3 %. Ir-ripetibilità mixtieqa ta' l-analiżi għandha tiġi żgurata permezz ta' korrezzjoni skond standard intern jekk kromatogram huwa evalwat b'mod li huwa dipendenti fuq il-ħin u ma jaqbilx mal-kriterju msemmi hawn fuq (1). Il-politixrid jiddependi fuq il-piżijiet molekulari ta' l-istandards. Fil-każ ta' standards tal-polisterin, valuri tipiċi huma:

Mp < 2 000	Mw/Mn < 1,20
2 000 ≤ Mp ≤ 106	Mw/Mn < 1,05
Mp > 106	Mw/Mn < 1,20

(Mp huwa l-piż molekulari ta' l-istandard fil-quċċata tal-massimu)

1.6.   DESKRIZZJONI TAL-METODU TA' L-EŻAMINAZZJONI

1.6.1.   Preparazzjoni tas-soluzzjonijiet standard tal-polistirene

L-istandards tal-polisterin huma maħlula permezz ta' taħlit bil-galbu fl-eluwent magħżul. Ir-rakkomandazzjonijiet tal-fabbrikant għandhom jiġu kkunsidrati waqt il-preparazzjoni tas-soluzzjonijiet.

Il-konċentrazzjonijiet ta' l-istandards li ntagħżlu huma dipendenti fuq fatturi varji, eż. il-volum ta' injezzjoni, il-viskożità tas-soluzzjoni u s-sensittività ta' l-indikatur analitiku. Il-volum massimu ta' injezzjoni għandu jiġi adattat għat-tul tal-kolonna, sabiex tiġi evitata t-tagħbija żejda. Il-volumi tipiċi ta' injezzjoni għal separazzjonijiet analitiċi bl-użu ta' GPC b'kolonna ta' 30 cm × 7,8 mm huma normalment bejn 40 u 100 μl. Volumi ogħla huma possibbli, imma m'għandhomx ikunu aktar minn 250 μl. L-aħjar proporzjon ta' volum ta' injezzjoni ma' konċentrazzjoni għandha tiġi ddeterminata qabel il-kalibrazzjoni attwali tal-kolonna.

1.6.2.   Preparazzjoni tas-soluzzjoni tal-kampjun

Bħala prinċipju, l-istess ħtiġijiet japplikaw għall-preparazzjoni tas-soluzzjonijiet tal-kampjun. Il-kampjun hu maħlul f'solvent xieraq, e.g. tetraidrofuran (THF), billi jitħawwad bil-galbu. Taħt l-ebda ċirkustanzi m'għandu jiġi maħlul permezz ta' banju ultrasoniku. Meta meħtieġ, is-soluzzjoni tal-kampjun hija ppurifikata permezz ta' filtru tal-membrana b'daqs tal-pori ta' bejn 0,2 u 2 μm.

Il-preżenza ta' partikoli mhux maħlula għandha tiġi rreġistrata fir-rapport finali peress li dawn jistgħu jkunu minħabba speċi ta' piż molekulari għoli. Metodu xieraq għandu jintuża' biex jiġi ddeterminat il-persentaġġ f’piż tal-partikoli mhux maħlula. Is-soluzzjonijiet għandhom jintużaw fi żmien 24 siegħa.

1.6.3.   Korrezzjoni għal kontenut ta' impuritajiet u addittivi

Korrezzjoni tal-kontenut ta' speċi ta' M < 1 000 għall-kontribuzzjoni minn komponenti speċifiċi mhux polimeri preżenti (eż. impuritajiet u/jew addittivi) hija ġeneralment meħtieġa, sakemm il-kontenut imkejjel mhux diġà <1 %. Dan jinkiseb permezz ta' analiżi diretta tas-soluzzjoni polimera jew l-elużjoni GPC.

F'każijiet fejn l-elużjoni, wara passaġġ mill-kolonna, hija wisq dilwita għal analiżi ulterjuri, din għandha tiġi kkonċentrata. Jista' jkun hemm il-ħtieġa li l-elużjoni tiġi evaporata san-nixfa u maħlula mill-ġdid. Konċentrazzjoni ta' l-elużjoni għandha tiġi miksuba taħt kondizzjonijiet li jassiguraw li l-ebda bidliet ma jseħħu fl-elużjoni. It-trattament ta' l-elużjoni wara l-pass tal-GPC hu dipendenti fuq il-metodu analitiku użat għad-determinazzjoni kwantitattiva.

1.6.4.   Apparat

L-apparat GPC jinkludi l-komponenti li ġejjin:

—	reservoir tas-solventi,

—	degasser (fejn hemm bżonn),

—

pompa,

—	apparat li jnaqqas l-impuls (fejn hemm bżonn),

—	sistema ta' injezzjoni,

—	kolonni tal-kromatografija,

—	indikatur,

—	flowmeter (fejn hemm bżonn)

—	reġistratur-proċessur tad-data,

—	reċipjent għall-iskart.

Għandu jiġi żgurat li s-sistema GPC hija inerta fir-rigward tas-solventi użati (eż. bl-użu ta' kapillari ta' l-azzar għas-solvent THF).

1.6.5.   L-injezzjoni u s-sistema li twassal s-solventi

Volum definit tal-kampjun tas-soluzzjoni jitgħabba fuq il-kolonna bl-użu ta' auto-sampler jew manwalment f'żona definita preċiżament. L-irtirar jew l-għafis tal-plunger tas-siringa b'mod mgħaġġel, jekk isir manwalment, jista' jikkawża bidliet fid-distribuzzjoni tal-piż molekulari osservata. Is-sistema tat-twassil tas-solvent għandha, safejn huwa possibbli, tkun ħielsa mill-impulsi u idealment għandha tinkludi apparat li jnaqqas l-impulsi. Il-flowrate tkun madwar 1 ml/min.

1.6.6.   Il-kolonna

Skond il-kampjun, il-polimer ikun karatterizzat mill-użu ta' kolonna sempliċi jew minn numru ta' kolonni konnessi f’sekwenza. Għadd ta' materjali porużi tal-kolonni bi proprjetajiet definiti (eż. daqs tal-pori, limiti ta' esklużjoni) huma disponibbli kummerċjalment. L-għażla tal-ġel ta' separazzjoni jew tat-tul tal-kolonna jiddependi fuq il-proprjetajiet tal-kampjun (volumi idrodinamiċi, distribuzzjoni tal-piż molekulari) u l-kondizzjonijiet speċifiċi għas-separazzjoni bħas-solventi, t-temperatura u l-flowrate (1) (2) (3).

1.6.7.   Il-pjanċi teoretiċi

Il-kolonna jew il-kombinazzjoni tal-kolonni użati għas-separazzjoni għandhom jiġu karatterizzati skond in-numru ta' pjanċi teoretiċi. Dan jinvolvi, f’każ meta t-THF huwa s- solvent eluwent, it-tagħbija ta' soluzzjoni ta' etile benżin jew ta' sustanza maħlula mhux b'polarità xierqa fuq kolonna ta' tul magħruf. In-numru ta' pjanċi teoretiċi huwa mogħti skond l-ekwazzjoni li ġejja:

or

fejn,

N	=	in-numru tal-pjanċi teoretiċi
Ve	=	il-volum ta' elużjoni fil-quċċata tal-massimu
W	=	il-quċċata tal-wisa' tal-linja bażi
W1/2	=	il-quċċata tal-wisa' fin-nofs ta' l-għoli

1.6.8.   L-effiċjenza tas-separazzjoni

Flimkien ma' l-ammont tal-pjanċi teoretiċi, li hija kwantità li tistabbilixxi il-bandwidth, l-effiċjenza tas-separazzjoni għandha sehem ukoll, u din hija stabbilita skond kemm hi wieqfa l-kurva tal-kalibrazzjoni. L-effiċjenza tas-separazzjoni ta' kolonna tinkisebskond ir-relazzjoni li ġejja:

fejn,

Ve, Mx	=	il-volum ta' elużjoni għall-polistiren b'piż molekulari Mx
Ve,(10.Mx)	=	il-volum ta' elużjoni għall-polistiren b'piż molekulari ta' għaxar darbiet iktar

Ir-riżoluzzjoni tas-sistema hija normalment definita kif ġej:

fejn,

Ve1, Ve2	=	il-volumi ta' elużjoni taż-żewġ standards tal-polistiren fil-quċċata tal-massimu
W1, W2	=	il-quċċata tal-wisat tal-linji ta' bażi
M1, M2	=	il-piżijiet molekulari fil-quċċata tal-massimu (għandu jkun hemm differenza b' fattur ta' 10)

Il-valur R għas-sistema tal-kolonni għandu jkun ikbar minn 1,7 (4).

1.6.9.   Solventi

Is-solventi kollha għandhom ikollhom purità għolja (għat-THF tintuża purità ta' 99,5 %). Id-depożitu tas-solventi (f'atmosfera ta' gass inert, jekk huwa neċessarju) għandu jkun kbir biżżejjed għall-kalibrazzjoni tal-kolonna u għal diversi analiżijiet tal-kampjuni. Il-gass għandu jitneħħa mis-solvent qabel ma jgħaddi għall-kolonna minn ġo pompa.

1.6.10.   Kontroll tat-temperatura

It-temperatura tal-komponenti kruċjali interni (iċ-ċirku ta' injezzjoni (injection loop), il-kolonni, id-ditekter, u t-tubi) għandha tkun kostanti u konsistenti skond l-għażla tas-solvent.

1.6.11.   Ditekter

Il-funzjoni tad-ditekter hija li jirreġistra b'mod kwantitattiv il-konċentrazzjoni tal-kampjun li ġie elwat mill-kolonna. Biex jiġi evitat li l-quċċati jitwessgħu, il-volum tal-cuvette taċ-ċellula tad-ditekter għandu jinżamm żgħir kemm jista' jkun. M'għandux ikun akbar minn 10 μl ħlief għal ditekters li jxerrdu d-dawl u għal ditekters tal-viskożità. Normalment tintuża rifrattometrija differenzjali għall-osservazzjoni. Madankollu, jekk meħtieġ mill-proprjetajiet speċifiċi tal-kampjun jew tas-solvent ta' elużjoni, jistgħu jintużaw ditekters oħrajn, eż. UV/VIS, IR, ditekters tal-viskożità, eċċ.

2.   DATA U RAPPURTAR

2.1.   DATA

L-istandard DIN (1) għandu jiġi kkonsultat għall-kriterji ta' valutazzjoni dettaljata kif ukoll għall-kondizzjonijiet għall-ġbir u għall-proċessar ta' DATA.

Għal kull kampjun għandhom isiru żewġ esperimenti indipendenti. Għandhom jiġu analizzati individwalment. Fil-każijietjiet kollha hu essenjzali li tiġi ddeterminata wkoll DATA minn blanks, ittrattati taħt l-istess kondizzjonijiet tal-kampjun.

Huwa meħtieġ li jiġi indikat b'mod espliċitu li l-valuri mkejla huma valuri relattivi ekwivalenti għall-piż molekulari ta' l-istandard użat.

Wara determinazzjoni tal-volumi taż-żamma jew tal-ħinijiet taż-żamma (possibilment ikkoreġuti bl-użu ta' standard intern), valuri log Mp (Mp meqjus bħala l-ogħla quċċata ta' l-istandard tal-kalibrazzjoni) jitniżżlu ħdejn waħda minn dawn il-kwantitajiet. Mill-inqas żewġ punti ta' kalibrazzjoni huma meħtieġa għal kull sett ta' għaxaa piżijiet molekulari, u mill-inqas ħames punti ta' kejl huma meħtieġa għall-kurva totali, li għandha tkopri l-piż molekulari stmat għall-kampjun. Il-punt ta' tmiem baxx tal-piż molekulari tal-kurva ta' kalibrazzjoni huwa mfisser minn n-hexyl benżin jew minn soluzzjonimaħlula mhux polari oħra xierqa. Il-porzjon tal-kurva li jikkorrispondi għall-piż molekulari taħt 1 000 huwa ddeterminat u kkoreġut kif meħtieġ għall-impuritajiet u l-addittivi. Il-kurvi ta' l-elużjoni huma ġeneralment stmati permezz ta' l-ipproċessar elettroniku tad-DATA. Fil-każ li tintuża diġitazzjoni manwali, ASTM D 3536-91 jista' jiġi kkonsultat (3).

Jekk kwalunkwe polimer li ma jinħallx jinżamm fil-kolonna, il-piż molekulari tiegħu x'aktarx li jkun ogħla minn dak tal-frazzjoni li tinħall, u jekk ma jiġix ikkunsidrat jista' jirriżulta fi stima eċċessiva tal-kontenut tal-piż molekulari baxx. Gwida għall-korrezzjoni tal-kontenut tal-piż molekulari baxx għall-polimer li ma jinħallx hija prevista fl-Anness.

Il-kurva tad-distribuzzjoni għandha tiġi pprovduta f'forma ta' tabella jew figura (frekwenza differenzjali jew persentaġġi tas-somom ma' log M). Fir-rappreżentazzjoni grafika, sett wieħed ta' għaxar piżijiet molekulari huwa normalment wiesa’ 4 cm u l-massimu tal-quċċata għandu jkun twil xi 8 cm. F'każ ta' kurvi tad-distribuzzjoni integrali, d-differenza fil-koordinat bejn 0 u 100 % għandha tkun ta' xi 10 cm.

2.2.   IR-RAPPORT TAT-TEST

Ir-rapport tat-test għandu jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

2.2.1.   Sustanza tat-test

—	informazzjoni disponibbli dwar is-sustanza tat-test (identità, addittivi, impuritajiet),

—	deskrizzjoni tat-trattament tal-kampjun, osservazzjonijiet, problemi.

2.2.2.   Strumentazzjoni

—	kontenitur ta' l-eluwent, gass inert, tneħħija ta' gass żejjed ta' l-eluwent, kompożizzjoni ta' l-eluwent, impuritajiet,

—	pompa, apparat li jnaqqas il-polz, sistema ta' injezzjoni,

—	kolonni tas-separazzjoni (il-fabbrikant, l-informazzjoni kollha dwar il-karatteristiċi tal-kolonni bħad-daqs tal-pori, it-tip ta' materjal ta' separazzjoni eċċ., in-numru, it-tul u l-ordni tal-kolonni użati),

—	numru ta' pjanċi teoretiċi tal-kolonni (jew kombinazzjoni), effiċjenza tas-separazzjoni (riżoluzzjoni tas-sistema).

—	informazzjoni dwar is-simetrija tal-quċċati,

—	temperatura tal-kolonni, tip ta' kontroll tat-temperatura,

—	indikatur (prinċipju tal-kejl, tip, cuvette, volum),

—	flowmeter jekk użat (il-fabbrikant, il-prinċipju tal-kejl),

—	sistema għar-reġistrazzjoni u proċessar tad-DATA (hardware u software)

2.2.3.   Kalibrazzjoni tas-sistema

—	deskrizzjoni dettaljata tal-metodu użat biex tinbena l-kurva tal-kalibrazzjoni,

—	informazzjoni dwar il-kriterji ta' kwalità ta' dan il-metodu (eż. koeffiċjent tal-korrelazzjoni, error sum of squares eċċ.),

—	informazzjoni dwar l-estrapolazzjonijiet, l-assunzjonijiet u l-approssimazzjonijiet li saru waqt il-proċedura esperimentali u l-valutazzjoni u l-proċessar tad-DATA,

—

il-kejl kollu użat għall-kostruzzjoni tal-kurva ta' kalibrazzjoni għandu jiġi dokumentat f'tabella li tinkludi l-informazzjoni li ġejja għal kull punt ta' kalibrazzjoni: — l-isem tal-kampjun, — il-fabbrikant tal-kampjun, — il-valuri karatteristiċi ta' l-istandards Mp, Mn, Mw u Mw/Mn, kif ipprovduti mill-fabbrikant jew kif miġjuba minn kejl sussegwenti, flimkien ma' dettalji dwar il-metodu ta' determinazzjoni, — il-volum ta' l-injezzjoni u l-konċentrazzjoni ta' l-injezzjoni, — il-valur Mp użat għall-kalibrazzjoni, — il-valur ta' l-elużjoni jew il-ħin taż-żamma kkoreġut imkejjel fl-ogħla punt massimu, — l-Mp kkalkulat fl-ogħla punt massimu, — il-persentaġġ ta' żball ta' l-Mp kkalkulat u l-valur tal-kalibrazzjoni.

2.2.4.   Informazzjoni dwar il-kontenut polimeru ta' piż molekulari baxx

—	deskrizzjoni tal-metodi użati fl-analiżi u l-mod li bih twettqu l-esperimenti;

—	informazzjoni dwar il-persentaġġ ta' kontenut ta' speċi ta' piż molekulari baxx (w/w) relatat mal-kampjun totali,

—	informazzjoni dwar impuritajiet, addittivi u speċi oħra mhux polimeri f'persentaġġ f’piż relatat mal-kampjun totali.

2.2.5.   Valutazzjoni:

—	valutazzjoni fuq bażi ta' ħin: il-metodi użati biex tkun żgurata r-riproduzzjoni meħtieġa (metodu ta' korrezzjoni, standard intern, eċċ.),

—	informazzjoni dwar jekk l-istima ġietx affettwata fuq il-bażi tal-volum ta' l-elużjoni jew il-ħin taż-żamma,

—	informazzjoni dwar il-limiti tal-valutazzjoni jekk quċċata mhijiex analizzata kompletament,

—	deskrizzjoni ta' metodi li jneħħu x-xkiel, jekk użati,

—	proċeduri ta' preparazzjoni u trattament minn qabel tal-kampjun,

—	il-preżenza ta' partikoli mhux maħlulin, jekk hemm,

—	il-volum ta' l-injezzjoni (μl) u l-konċentrazzjoni ta' l-injezzjoni (mg/ml),

—	osservazzjonijiet li jindikaw effetti li jwasslu għal devjazzjonijiet mill-profil GPC ideali,

—	deskrizzjoni dettaljata tal-modifikazzjonijiet kollha fil-proċeduri ta' l-ittestjar,

—	dettalji ta' l-iskali ta' żbalji,

—	kwalunkwe informazzjoni oħra u osservazzjonijiet rilevanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati,

3.   REFERENZI

(1)

DIN 55672 (1995). Gelpermeationschromatographie (GPC) mit Tetrahydrofuran (THF) als Elutionsmittel, Teil 1.

(2)

Yau, W. W., Kirkland, J. J., and Bly, D. D. eds. (1979). Modern Size Exclusion Liquid Chromatography, J. Wiley and Sons.

(3)

ASTM D 3536-91, (1991). Standard Test method for Molecular Weight Averages and Molecular Weight Distribution by Liquid Exclusion Chromatography (Gel Permeation Chromatography-GPC). American Society for Testing and Materials, Philadelphia, Pennsylvania.

(4)

ASTM D 5296-92, (1992). Standard Test method for Molecular Weight Averages and Molecular Weight Distribution of Polystyrene by High Performance Size-Exclusion Chromatography. American Society for Testing and Materials, Philadelphia, Pennsylvania.

A.20.   L-IMĠIBA TAS-SOLUZZJONI/TA' L-ESTRAZZJONI TA' POLIMERI FL-ILMA

1.   METODU

Il-metodu deskritt huwa repetizzjoni tal-verżjoni reveduta ta' l-OECD TG 120 (1997). Aktar informazzjoni teknika tingħata bħala referenza (1).

1.1.   DAĦLA

Għal ċerti polimeri, bħall-polimeri ta' emulsjoni, xogħol ta' preparazzjoni inizjali jista' jkun meħtieġ qabel ma jista' jintuża' l-metodu stabbilit minn hawn 'il quddiem. Il-metodu mhuwiex applikabbli għal polimeri likwidi u għal polimeri li jirreaġixxu ma' l-ilma taħt il-kondizzjonijiet ta' l-ittestjar.

Meta l-metodu mhuwiex prattiku jew mhuwiex possibbli, l-imġiba tas-soluzzjoni/ta’ l-estrazzjoni tista' tiġi investigata permezz ta' metodi oħrajn. F'każijiet bħal dawn, dettalji sħaħ u ġustifikazzjoni sħiħa għandhom jingħataw għall-metodu użat.

1.2.   SUSTANZI TA' REFERENZA

Xejn.

1.3.   IL-PRINĊIPJU TAL-METODU TA' TTESTJAR

L-imġiba tas-soluzzjoni/ta’ l-estrazzjoni ta' polimeri f'sustanza ta' l-ilma hija ddeterminata bl-użu tal-metodu tal-flixkun (ara A.6 is-solubilità fl-ilma, metodu tal-flixkun) bil-modifikazzjonijiet deskritti hawn taħt.

1.4.   KRITERJI TA' KWALITÀ

Xejn.

1.5.   DESKRIZZJONI TAL-METODU TA' TTESTJAR

1.5.1.   Apparat

L-apparat li ġej hu meħtieġ għall-metodu:

—	mezz ta' tifrik, eż. mola għall-produzzjoni ta' partikoli ta' daqs magħruf,

—	apparat għat-tħawwid bil-possibiltà ta' kontroll tat-temperatura,

—	sistema ta' l-iffiltrar tal-membrana,

—	apparat analitiku xieraq,

—	għarbiela standardizzati.

1.5.2.   Preparazzjoni tal-kampjun

Kampjun rappreżentattiv għandu l-ewwel jitnaqqas sa daqs ta' partikolu bejn 0,125 u 0,25 mm bl-użu ta' għarbiela xierqa. Jista' jkun meħtieġ tkessiħ għall-istabbilità tal-kampjun jew għall-proċess tad-tħin. Materjali ta' natura li tixbah il-lastiku jistgħu jitfarrku fit-temperatura tan-nitroġenu likwidu (1).

Jekk il-frazzjon tad-daqs tal-partikolu meħtieġ ma jistax jinkiseb, għandha tittieħed azzjoni biex kemm jista' jkun jitnaqqas id-daqs tal-partikoli u r-riżultat jiġi rrappurtat. Fir-rapport, huwa meħtieġ li jiġi indikat il-mod li bih il-kampjun imfarrak kien maħżun qabel it-test.

1.5.3.   Proċedura

Tliet kampjuni ta' 10g tas-sustanza tat-test jintiżnu f'kull wieħed minn tliet kontenituri li għandhom stopper tal-ħġieġ u jiżdiedu 1 000 ml ta' ilma f’kull kontenitur. Jekk it-trattament ta' ammont ta' polimeru ta' 10 g jidher li mhuwiex prattikabbli, l-ogħla ammont li jmiss li jista' jiġi ttrattat għandu jintuża' u l-volum ta' ilma jiġi aġġustat skond dan.

Stoppers jitqiegħdu fuq il-kontenituri u jiġu ssikkati u mbgħad jitħawdu f'temperatura ta' 20 oC. Għandu jintuża apparat ta' ċaqliq jew tħawwid li kapaċi jaħdem f'temperatura kostanti. Wara perjodu ta' 24 siegħa, il-kontenut ta' kull kontenitur huwa ċċentrifugat u ffiltrat u l-konċentrazzjoni ta' polimer fil-fażi ċara ta' l-ilma hija ddeterminata permezz ta' metodu analitiku xieraq. Jekk metodi analitiċi xierqa għall-fażi ta' l-ilma mhumiex disponibbli, is-solubilità/l-estrattività totali tista' tiġi stmata mill-piż niexef tar-residwu tal-filtru jew tal-preċipitat iċċentrifugat.

Is-soltu ikun hemm il-ħtieġa li jkun hemm differenza kwantitattiva bejn l-impuritajiet u l-addittivi min-naħa l-waħda u l-ispeċi ta' piż molekulari baxx min-naħa l-oħra. Fil-każ ta' determinazzjoni gravimetrika, huwa importanti wkoll li titwettaq prova blank mingħajr sustanza għat-test sabiex jinkiseb għarfien dwar residwi li ġejjin mill-proċedura esperimentali.

L-imġiba tas-soluzzjoni/ta’ l-estrazzjoni ta' polimeri fl-ilma f’temperatura ta' 37 oC f’pH 2 u pH 9 tista' tiġi ddeterminata bl-istess mod kif deskritt fit-twettiq ta' l-esperiment f‘temperatura ta' 20 oC. Il-valuri tal-pH jistgħu jinkisbu biż-żieda jew sustanzi ta' protezzjoni xierqa jew ta' aċidi jew ta' bażi xierqa bħal aċidu idrokloriku, aċidu aċetiku, sodju ta' grad analitiku jew idrossidu tal-potassju jew NH3.

Skond il-metodu ta' analiżi użat, għandhom jitwettqu test wieħed jew żewġ testijiet. Meta metodi speċifiċi biżżejjed ikunu disponibbli għall-analiżi diretta tal-fażi ta' l-ilma għall-komponent tal-polimer, test wieħed kif deskritt hawn fuq għandu jkun biżżejjed. Madankollu, meta dawn il-metodi mhumiex disponibbli u d-determinazzjoni ta' l-imġiba tas-soluzzjoni/ta’ l-estrazzjoni tal-polimer hija limitata għall-analiżi indiretta billi jiġi iddeterminat biss il-kontenut totali ta' karbonju organiku (TOC) ta' l-estratt ta' l-ilma, test addizzjonali għandu jitwettaq. Dan it-test addizzjonali għandu wkoll jsir tliet darbiet, bl-użu ta' kampjuni ta' polimeri li huma 10 darbiet iżgħar u bl-istess ammonti ta' ilma użati fl-ewwel test.

1.5.4.   Analiżi

1.5.4.1.   Test imwettaq b'daqs wieħed ta' kampjun

Jista' jkun hemm metodi disposnibbli għall-analiżi diretta ta' komponenti polimeri fil-fażi ta' l-ilma. Inkella, analiżi indiretta ta' komponenti polimeri maħlula/estratti, permezz tad-determinazzjoni tal-kontenut totali ta' partijiet li jinħallu u l-korrezzjoni għal komponenti polimeri mhux speċifiċi, tista' wkoll tiġi kkunsidrata.

Analiżi tal-fażi ta' l-ilma għall-ispeċi polimerika totali hija possibbli:

jew permezz ta' metodu sensittiv biżżejjed, eż.

—	TOC li tuża diġestjoni ta' persulfat jew dikromata biex tagħti CO2 segwita bi stima permezz ta' IR jew ta' analiżi kimika,

—	spettrometrija atomika ta' l-assorbiment (AAS) jew l-emissjoni tal-plasma tagħha magħquda b'mod induttiv (ICP) ekwivalenti għal silikone jew polimer li jkun fih il-metall,

—	assorbiment ta' l-UV jew spettrofluworimetrija għall-polimeri aryl,

—	LC-MS għal kampjuni ta' piż molekulari baxx.

jew permezz ta' evaporazzjoni b'vakwu san-nixfa ta' l-estratt ta' l-ilma u analiżi spettroskopika (IR, UV, eċċ.) jew AAS/ICP tar-residwu.

Jekk analiżi tal-fażi ta' l-ilma fiha nnifisha mhijiex prattikabbli, l-estratt ta' l-ilma għandu jiġi estratt b'solvent organiku li ma jistax jitħallat ma' l-ilma, eż. idrokarbonju klorinat. Is-solvent huwa mbagħad evaporat u r-residwu huwa analizzat kif imsemmi hawn fuq għall-kontenut polimeru notifikat. Kwalunkwe komponenti f'dan ir-residwu li huma identifikati bħala impuritajiet jew addittivi għandhom jitnaqqsu għall-iskop tad-determinazzjoni tal-grad ta' soluzzjoni/ta” l-estrazzjoni tal-polimer nnifsu.

Meta kwantitajiet relattivament kbar ta' dawn il-materjali huma preżenti, jista' jkun meħtieġ li r-residwu jiġi soġġett għal, eż. analiżi HPLC jew GC biex jiġu differenzjati l-impuritajiet preżenti li ġejjin mill-ispeċi monomeri jew li ġejjin mill-monomeri sabiex il-kontenut veru ta' dawn ta' l-aħħar jista' jiġi ddeterminat.

F'xi każijiet, jista' jkun suffiċjenti li ssir evaporazzjoni sempliċi tas-solvent organiku san-nixfa u li jintiżen ir-residwu niexef.

1.5.4.2.   Test imwettaq b'żewġ daqsijiet differenti ta' kampjun

L-estratti ta' l-ilma kollha huma analizzati għat-TOC.

Determinazzjoni gravimetrika titwettaq fuq il-parti mhux maħlula/mhux estratta tal-kampjun. Jekk, wara ċ-ċentrifugazzjoni jew l-iffiltrar tal-kontenut ta' kull kontenitur, residwi polimeri jibqgħu mwahħlin mal-ħajt tal-kontenitur, il-kontenitur għandu jitlaħlaħ bil-filtrat sa kemm il-kontenitur jitnaddaf mir-residwi viżibbli kollha. Wara dan, il-filtrat huwa ċċentrifugat jew iffiltrat għal darb'oħra. Ir-residwi li jibqgħu fuq il-filtru jew fit-tubu taċ-ċentrifugu jitnixxfu f’temperatura ta' 40 oC taħt vakwu u jintiżnu. It-tnixxif jitkompla sakemm jintlaħaq piż kostanti.

2.   DATA

2.1.   TEST IMWETTAQ B'DAQS WIEĦED TAL-KAMPJUN

Ir-riżultati individwali għal kull wieħed mit-tliet fliexken u l-valuri medji għandhom jingħataw u għandhom ikunu espressi f'unitajiet ta' piż għal kull volum tas-soluzzjoni (tipikament mg/l) jew piż għal kull piż ta' kampjun tal-polimeru (tipikament mg/g). Barra dan, it-telf ta' piż tal-kampjun (ikkalkulat bħala l-piż tas-sustanza maħlula mnaqqsa mill-piż tal-kampjun inizjali) għandu wkoll jingħata. Id-devjazzjonijiet relattivi standard (RSD) għandhom jiġu kkalkulati. Figuri individwali għandhom jingħataw għas-sustanza totali (polimer + addittivi essenzjali, eċċ.) u għall-polimer biss (jiġifieri wara t-tnaqqis tal-kontribuzzjoni minn dawn l-addittivi).

2.2.   TEST IMWETTAQ B'ŻEWĠ DAQSIJIET DIFFERENTI TAL-KAMPJUN

Il-valuri TOC individwali ta' l-estratt ta' l-ilma taż-żewġ esperimenti ripetuti għal tliet darbiet u l-valur medju għal kull esperiment għandu jingħata espress bħala unità ta' piż għal kull volum ta' soluzzjoni (tipikament mgC/1), kif ukoll f'unità ta' piż għal kull piż tal-kampjun inizjali (tipikament mgC/g).

Jekk m'hemm l-ebda differenza bejn ir-riżultati fil-proporzjonijiet għolja u baxxi tal-kampjun/ilma, dan jista' jindika li l-komponenti li setgħu jiġu estratti kienu fil-fatt estratti kollha. F'dan il-każ, analiżi diretta m'għandhiex normalment tkun meħtieġa.

Il-piżijiet individwali tar-residwi għandhom jingħataw u jiġu espressi f'persentaġġ tal-piżijiet inizjali tal-kampjuni. Il-medji għandhom jiġu kkalkulati għal kull esperiment. Id-differenzi bejn 100 u l-persentaġġi li nstabu jirrappreżentaw il-persentaġġi ta' materjal li jinħall u li jista' jiġi estratt fil-kampjun oriġinali.

3.   RAPPURTAR

3.1.   IR-RAPPORT TAT-TEST

Ir-rapport tat-test għandu jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

3.1.1.   Is-sustanza għat-test

—	informazzjoni disponibbli dwar is-sustanza għat-test (identità, addittivi, impuritajiet, kontenut ta' speċi ta' piż molekulari baxx).

3.1.2.   Kondizzjonijiet esperimentali

—	deskrizzjoni tal-proċeduri użati u kondizzjonijiet esperimentali,

—	deskrizzjoni tal-metodi analitiċi u ta' osservazzjoni.

3.1.3.   Riżultati

—	riżultati tal-kapaċità li jinħall/jiġi estratt f’mg/l; valuri medji u individwali għat-testijiet ta' l-estrazzjoni fis-soluzzjonijiet varji, imqassmin f'kontenut polimeru u impuritajiet, addittivi, eċċ.,

—	riżultati tal-kapaċità li jinħall/jiġi estratt f’mg/g ta' polimer,

—	valuri TOC ta' estratti ta' l-ilma, piż tas-sustanza li tinħall u l-persentaġġi kkalkulati, jekk imkejlin,

—	il-pH ta' kull kampjun,

—	informazzjoni dwar il-valuri vojta,

—	fejn meħtieġ, referenzi għall-instabilità kimika tas-sustanza tat-test, kemm matul il-proċess ta' l-ittestjar kif ukoll il-proċess analitiku,

—	l-informazzjoni kollha li hija importanti għall-interpretazzjoni tar-riżultati.

4.   REFERENZI

(1)

DIN 53733 (1976) Zerkleinerung von Kunststofferzeugnissen für Prüfzwecke.

A.21.   PROPRJETAJIET OSSIDIZZANTI (LIKWIDI)

1.   METODU

1.1   INTRODUZZJONI

Dan il-metodu tat-test huwa ddisinjat sabiex ikejjel il-potenzjal ta' sustanza likwida li żżid ir-rata tal-ħruq jew l-intensità tal-ħruq ta' sustanza kombustibbli, jew li tifforma taħlita ma' sustanza kombustibbli li tieħu n-nar b'mod spontanju, meta it-tnejn ikunu kompletament imħallta. Dan huwa bbażat fuq it-test tan-NU dwar likwidi ossidizzanti (1) u huwa ekwivalenti għalih. B'danakollu, minħabba li dan il-metodu A.21 huwa primarjament iddisinjat biex jissodisfa l-ħtiġijiet tar-Regolament 1907/2006, huwa meħtieg il-paragun ma' sustanza ta' referenza waħda. It-testijiet u l-paragun ma' sustanzi addizzjonali ta' referenza jistgħu jkunu meħtieġa meta jkun mistenni li r-riżultati tat-test se jintużaw għal skopijiet oħrajn. (9)

Dan it-test mhux bil-fors li jitwettaq meta l-eżami tal-formula struttrali jistabbilixxi lil hinn minn kull dubbju raġjonevoli li s-sustanza ma jistax ikollha reazzjoni eżotermika ma' materjal kombustibbli.

Huwa utli li jkun hemm informazzjoni preliminarja dwar il-potenzjal tal-proprjetajiet esplożivi tas-sustanza qabel ma jitwettaq it-test.

Dan it-test mhux applikabbli għal solidi, gassijiet, sustanzi li huma ferm fjammabbli jew splussivi, jew perossidi organiċi.

Dan it-test jista' ma jsirx meta r-riżultati tas-sustanza għat-test fit-test tan-NU għal likwidi ossidanti (1) ikunu diġà disponibbli.

1.2   DEFINIZZJONIJIET U UNITAJIET

Iż-żieda fil-ħin tal-pressjoni medja hija l-medja tal-ħinijiet imkejla għal taħlita li tkun għat-test sabiex tipproduċi żieda fil-pressjoni minn 690 kPa sa 2 070 kPa aktar minn dik atmosferika.

1.3   SUSTANZA TA' REFERENZA

65 % (w/w) aċidu nitriku fl-ilma (grad analitiku) huwa meħtieġ bħala sustanza ta' referenza (10).

L-aħjar, jekk l-esperiment jipprevedi li r-riżultati ta' dan it-test jistgħu eventwalment ikunu użati għal skopijiet oħrajn (9), l-ittestjar ta' sustanzi ta' referenza addizzjonali jista' jkun xieraq ukoll (11).

1.4   IL-PRINĊIPJU TAL-METODU TAT-TEST

Il-likwidu għat-test jitħawwad fi proporzjon ta' 1: 1, bil-piż, ma' ċellulożi fibruża u jiġi introdott f’reċipjent ta' pressjoni. Jekk waqt it-taħlit jew waqt il-mili jaqbad b'mod spontanju, l-ebda test ieħor ma jkun meħtieġ.

Jekk ma jaqbadx b'mod spontanju it-test kollu għandu jitwettaq. It-taħlita tisaħħan f'reċipjent ta' pressjoni u l-ħin medju jkun irreġistrat għall-pressjoni li titla’ minn 690 kPa sa 2 070 kPa aktar mill-pressjoni atmosferika. Dan jitqabbel maż-żieda fil ħin tal-pressjoni medja għat-taħlita 1: 1 tas-sustanza(i) ta' referenza u ċ-ċellulożi.

1.5   KRITERJA TA' KWALITÁ

F'serje ta' ħames provi fuq sustanza waħda l-ebda riżultat m'għandu jiddiferixxi b'aktar minn 30 % mill-medja aritmetika. Ir-riżultati li jiddiferixxu b'aktar minn 30 % minn dik il-medja għandhom jitwarrbu, il-proċedura tat-taħlit jew tal-mili tittejjeb u t-test jiġi ripetut.

1.6   DESKRIZZJONI TAL-METODU

1.6.1   Preparazzjoni

1.6.1.1   Sustanza kombustibbli

Sustanza xotta, fibruża, biċ-ċellulożi b'fibra b'tul ta' bejn 50 u 250 μm u dijametru medju ta' 25 μm, (12) tintuża bħala l-materjal kombustibbli. Din titnixxef għal piż kostanti f'saff ta' mhux aktar minn 25 mm ħxuna f’105 oC għal 4 sigħat u tinżamm f'dessikatur, bid-dessikant, sakemm tibred u tkun meħtieġa għall-użu. Il-kontenut ta' l-ilma taċ-ċellulożi xotta għandu jkun anqas minn 0,5 % f’piż xott (13). Jekk meħtieġ, il-ħin tat-tnixxif għandu jittawwal sabiex jintlaħaq dan il-livell (14). L-istess lott ta' ċellulożi għandu jintuża matul it-test kollu.

1.6.1.2   Apparat

1.6.1.2.1   Reċipjent ta' pressjoni

Reċipjent ta‘ pressjoni huwa meħtieġ. Ir-reċipjent jikkonsisti minn reċipjent ċilindriku ta' pressjoni ta' l-azzar 89 mm tul u 60 mm dijametru estern (ara l-figura 1). Żewġ pjanċi huma msawwra b'magna fuq in-naħat opposti (il-cross section tar-reċipjent b'hekk tonqos għal 50 mm) sabiex ikun iffaċilitat it-twaħħil tal-plagg li jqabbad u tat-tapp tal-vent. Ir-reċipjent, b'ċirkonfernza interna ta' 20 mm u ribattut f'kull tarf għall-fond ta' 19 mm u b'kamin li jaċċetta 1” British Standard Pipe (BSP) jew l-ekwivalenti metriku. It-take-off tal-pressjoni, fl-għamla ta' driegħ laterali, tiġi invitata fuq il-wiċċ tal-kurva tar-reċipjent ta' pressjoni, 35 mm minn tarf wieħed u 90o mill-pjanċi msawwra b'magna. Il-plagg għal dan jitħaffer għal fond ta' 12 mm u jingħata l-kamin sabiex jaċċetta 1/2” BSP (jew metriku ekwivalenti) fit-tarf l-ieħor tad-driegħ. Jekk meħtieġ, siġill inert jitwaħħal sabiex jassigura siġill li ma jgħaddix gass minnu. Id-driegħ tal-ġenb jestendi għall-55 mm lil hinn mil-qafas tar-reċipjent ta' pressjoni u jkollu ħofra interna ta' 6 mm. It-tarf tad-driegħ tal-ġenb ikun ribattut u jkollu kamin sabiex jaċċetta transducer tal-pressjoni tat-tip bid-dijaframma. Kwalunkwe apparat li jkejjel il-pressjoni jista' jintuża basta dan ma jkunx effettwat minn gassijiet sħan jew minn dikompożizzjoni ta' prodotti u jkun kapaċi jirrispondi għal rati ta' żieda fil-pressjoni ta' 690-2 070 kPa f'mhux aktar minn 5ms.

It-tarf l-aktar 'il bogħod mid-driegħ tal-ġenb tar-reċipjent ta‘ pressjoni jingħalaq bi plagg li jqabbad u li jkun mgħammar b'żewg elettrodi, waħda insulata minn ġewwa, u l-oħra mwaħħla ma' l-earth, mal-plagg taċ-ċilindru. It-tarf l-ieħor tar-reċipjent ta‘ pressjoni jingħaluq b'disk li tinfaqa' (pressjoni tat-tifqigħ ta' madwar 2 200 kPa) miżmuma fil-post b'plagg li jżomm li jkollu ħofra ta' 20 mm. Jekk meħtieġ, siġill inert jintuża mal-plagg li jqabbad sabiex jiżgura rabta tajba li ma jgħaddix gass minnha. Stend ta' frid (il-figura 2) iservi sabiex iżomm l-immuntar fil-pożizzjoni t-tajba matul l-użu. Dan normalment ikun jinkludi pjanċa ta' l-azzar artab b'kejl ta' 235 mm × 184 mm × 6 mm u 185 mm tul b'sezzjoni kwadra mħaffra (S.H.S.) 70 mm × 70 mm × 4 mm.

Sezzjoni tkun maqtugħa minn kull wieħed mill-ġnub opposti fit-tarf ta' l-S.H.S. hekk li tirriżulta struttura b'żewġ saqajn bil-ġenb ċatt li fuqha tistrieħ box section intatta b'tul ta' 86 mm. It-truf ta' dawn il-ġnub ċatti huma maqtugħa għal angolu ta' 60o mal-lat orizzontali u iwweldjati mal-pjanċa tal-qiegħ. Qasma bil-kejl ta' 22 mm wisa' x 46 mm fond tinqata’ b'mod mekkaniku fuq naħa waħda fit-tarf ta' fuq tas-sezzjoni tal-qiegħ hekk li l-immuntar tar-reċipjent ta' pressjoni jitniżżel, it-tarf tal-plagg li jqabbad jiddaħħal l-ewwel, fil-box section ta' l-irfid tas-sezzjoni, bid-driegħ tal-ġenb akkomodat f'dik il-qasma. Biċċa azzar 30 mm wisa' u 6 mm ħxuna tkun iwweldjata mal-wiċċ intern l-aktar baxx tas-sezzjoni tal-box section sabiex taġixxa bħala spacer. Żewġ skorfini butterfly, bil-kamin fuq il-wiċċ oppost, iservu sabiex iżommu r-reċipjent ta' pressjoni f'pożizzjoni soda. Żewġ strippi 12 mm wiesa' magħmulin minn azzar ta' 6 mm ħxuna, iwweldjati mal-biċċiet tal-ġenb li joħorġu mill-bażi tal-box section, jirfdu r-reċipjent tal-pressjoni minn taħt.

1.6.1.2.2   Sistema li tagħti n-nar

Is-sistema li tagħti n-nar tikkonsisti minn wajer ta' Ni/Cr twil 25 cm b'dijametru ta' 0,6 mm u b’reżistenza ta' 3,85 ohm/m. Il-wajer jinbaram, bl-użu ta' virga b'dijametru ta' 5 mm, f'għamla ta' romblu u jintrabat ma' l-elettrodi tal-plagg li jqabbad. Ir-romblu għandu jkollu waħda mill-konfigurazzjonijiet murija fil-figura 3. Id-distanza bejn il-qiegħ tar-reċipjent u l-parti t'isfel tar-romblu li jqabbad għandha tkun 20 mm. Jekk l-elettrodi ma jkunux aġġustabbli, it-trufijiet tal-wajer li jqabbad bejn ir-romblu u l-qiegħ tar-reċipjent għandhom ikunu insulati b'kisja taċ-ċeramika. Il-fil jissaħħan b'kurrent kostanti ta' l-elettriku li jista' jforni mill-anqas 10 A.

1.6.2   It-twettiq tat-test  (15)

L-apparat, immuntat kollu kemm hu bit-transducer tal-pressjoni u s-sistema tas-sħana imma mingħajr il-plattina li tinfaqa', huwa mirfud bit-tarf tal-plagg li jqabbad fin-naħa t'isfel. 2,5 g mill-likwidu tat-test jitħallat ma' 2,5 g taċ-ċelluloża mnixxfa f'beaker tal-ħġieġ bl-użu ta' virga tal-ħġieġ għat-tħawwid (16). Bħala prekawzjoni kontra l-periklu, it-tħawwid għandu jitwettaq wara tarka tas-sikurezza bejn l-operatur u t-taħlita. Jekk it-taħlita taqbad matul it-tħawwid jew waqt il-mili, il-kumplament tat-test mhux meħtieġ. It-taħlita tiżdied, fi porzjonijiet żgħar u bit-taptip, fir-reċipjent tal-pressjoni waqt li jkun żgurat li t-taħlita tkun ippakkjata madwar il-bobina li tqabbad u li tkun f'kuntatt tajjeb magħha. Huwa importanti li l-bobina ma titgħaffiġx waqt il-proċess ta' l-ippakkjar minħabba li dan jista' jwassal għal riżultati ħżiena (17). Il-plattina ti tinfaqa' titqiegħed f'postha u l-plagg li jżomm jiġi invitat sewwa. Ir-reċipjent kif hekk imħejji jkun trasferit għal fuq l-istand ta' rfid ta' tqabbid, bil-plattina li tinfaqa' fuq in-naħa ta' fuq, u r-reċipjent għandu jkun lokalizzat f'armarju ventilat xieraq jew inkella f'ċellula li tqabbad. L-għejun ta' l-elettriku jintrabat mat-trufijiet esterni tal-plagg li jqabbad u jiġu applikati 10 A. Il-ħin minn meta jibda t-taħlit u jinxtegħel l-elettriku m'għandux jeċċedi l-10 minuti.

Is-sinjal prodott mit-transducer tal-pressjoni jkun irreġistrat fuq sistema xierqa li tippermetti kemm il-valutazzjoni u kif ukoll il-ġenerazzjoni ta' reġistrazzjoni permanenti tal-profil tal-ħin mal-pressjoni (eż. reġistratur b'kurrent qasir ma' reġistratur chart). It-taħlita tissaħħan sakem il-plattina li tinfaqa' tinkiser jew sakemm mill-anqas ikunu għaddew 60 s. Jekk il-plattina li tinfaqa' ma tinkisirx, it-taħlita għandha titħalla tibdred qabel ma, b'galbu kbir, l-apparat jiżżarma, billi jittieħdu l-prekawzjonijiet għal xi forza ta' pressjoni li jista jkun hemm. Għandhom jitwettqu ħames provi bis-sustanza tat-test u bis-sustanza(i) tar-referenza. Il-ħin meħtieġ sabiex il-pressjoni titla’ minn 690 kPa sa 2 070 kPa aktar mill-pressjoni atmosferika għandu jkun innotat. Il-ħin taż-żieda medja fil-pressjoni tkun ikkalkulata.

F'ċerti każijiet, is-sustanzi jistgħu jiġġeneraw żieda fil-pressjoni (għolja wisq jew baxxa wisq), minħabba r-reazzjonijiet kimiċi li ma jkunux jikkaratterizzaw il-proprjetajiet ossidanti tas-sustanza. F'dawn il-każijiet, jista' jkun hemm il-ħtieġa li jkun ripetut it-test b'sustanza inerta, eż. diatomit (kieselguhr), minflok iċ-ċelluloża, sabiex tkun iċċarata n-natura tar-reazzjoni.

2.   DATA

Il-ħinijiet taż-żieda fil-pressjoni kemm għas-sustanza tat-test u wkoll għas-sustanza(i) ta' referenza. Il-ħinijiet taż-żieda fil-pressjoni għat-testijiet b'sustanza inerta, jekk imwettqa.

2.1   TRATTAMENT TAR-RIŻULTATI

Il-ħinijiet taż-żieda fil-pressjoni kemm għas-sustanza tat-test u wkoll għas-sustanza(i) ta' referenza jkunu ikkalkulati.

Il-ħinijiet taż-żieda fil-pressjoni għat-testijiet b'sustanza inerta, (jekk imwettqa) jkunu ikkalkulati.

Uħud mill-eżempji tar-riżultati huma murija fit-Tabella 1

Tabella 1

Eżempji tar-riżultati  (1)

Sustanza (2)	Il-ħin taż-żieda medja fil-pressjoni ta' taħlita ta' 1:1 maċ-ċelluloża (ms)
Dikromat ta' l-ammonju, taħlita saturata fl-ilma	20 800
Nitrat tal-kalċju, taħlita saturata fl-ilma	6 700
Nitrat ferriku, taħlita saturata fl-ilma	4 133
Perklorat tal-litjum, taħlita saturata fl-ilma	1 686
Perklorat tal-magneżju, taħlita saturata fl-ilma	777
Nitrat tan-nikil, taħlita saturata fl-ilma	6 250
Aċidu nitriku, 65 %	4 767  (3)
Aċidu perkoriku, 50 %	121 (3)
Aċidu perkoriku, 55 %	59
Nitrat tal-potassju, 30 % taħlita fl-ilma	26 690
Nitrat tal-fidda, taħlita saturata fl-ilma	— (4)
Klorat tas-sodju, 40 % taħlita fl-ilma	2 555  (3)
Nitrat tas-sodju, 45 % taħlita fl-ilma	4 133
Sustanza inerta
Ilma:Ċelluloża	— (4)

3.   RAPPORT

3.1   RAPPORT TAT-TEST

Ir-rapport tat-test għandu jinkludi l-informazzjoni li ġejja:

—	l-identità, il-kompożizzjoni, il-purità, eċċ. tas-sustanza għat-test;

—	il-konċentrazzjoni tas-sustanza għat-test;

—	il-proċedura użata għat-tnixxif taċ-ċelluloża;

—	il-kontenut ta' l-ilma użat fiċ-ċelluloża;

—	ir-riżultati tal-kejl;

—	ir-riżultati mit-testijiet b'sustanza inerta, jekk ikun hemm;

—	il-ħinijiet medji taż-żieda fil-pressjoni kkalkulati;

—	xi devjazzjonijiet minn dan il-metodu u r-raġunijiet ta' dawn;

—	l-informazzjoni addizzjonali kollha, jew ir-rimarki, dwar l-interpretazzjoni tar-riżultati;

3.2   INTERPRETAZZJONI TAR-RIŻULTATI (18)

Ir-riżultati tat-test huma vvalutati fuq il-bażi ta':

a)	jekk it-taħlita tas-sustanza għat-test u ċ-ċelluloża jaqbdux b'mod spontanju; u

b)	il-paragun fil-ħin medju meħtieġ sabiex il-pressjoni titla’ minn 690 kPa għal 2 070 kPa, mas-sustanza(i) ta' referenza.

Sustanza likwida għandha titqies ossidanti, meta:

a)	taħlita 1:1, fil-piż, tas-sustanza u ċ-ċelluloża taqbad b'mod spontanju; jew

b)	taħlita 1:1, fil-piż, tas-sustanza u ċ-ċelluloża turi żieda fil-ħin tal-medja tal-pressjoni li tkun anqas minn jew ugwali għal, żieda fil-ħin għal taħlita 1:1 fil-piż, ta' 65 % (w/w) aċidu nitriku fl-ilma u ċelluloża.

Sabiex ikunu evitati riżultati pożittivi foloz, ir-riżultati mogħtija meta tiġi ttestjata s-sustanza għat-test ma' materjal inert, għandhom jitqiesu wkoll fl-interpretazzjoni tar-riżultati.

4.   REFERENZI

(1)

Recommendations on the Transport of Dangerous Goods, Manual of Tests and Criteria. It-tielet edizjoni riveduta. Pubblikazzjoni tal-NU, Nru.: ST/SG/AC.10/11/Rev. 3, 1999, paġna 342. Test O.2: Test għall-likwidu ossidanti

Figura 1

Reċipjent tal-Pressjoni

Figura 2

Stend għall-irfid

Figura 3

Sistema li tqabbad

Nota: tista' tintuża kwalunkwe konfigurazzjoni minn dawn.

---

(1)  Dipendenti fuq it-tip ta' strument u fuq il-grad ta' purità tas-sustanza

(2)  Dipendenti fuq it-tip ta' strument u fuq il-grad ta' purità tas-sustanza.

(3)  Dipendenti fuq it-tip ta' strument u fuq il-grad ta' purità tas-sustanza.

(4)  Dipendenti fuq it-tip ta' strument u fuq il-grad ta' purità tas-sustanza.

(5)  Din l-eżattezza hija valida biss għall-apparat sempliċi kif eż. mfisser f‘ ASTM D 1120-72; tista’ tkun imtejba b’ apparati ebulliometer aktar sofistikati.

(6)  Validi biss għal sustanzi puri. L-użu f’ ċirkustanzi oħra għandu jkun ġustifikat.

(7)  Dipendenti fuq il-grad tal-purità.

(8)  Dawn il-metodi jistgħu jintużaw ukoll fil-firxa 1 sa 10 Pa kemm-il darba tittieħed l-attenzjoni.

(9)  Kif, per eżempju, muri fil-kwadru tar-regolamenti ta' trasport tan-NU.

(10)  L-aċidu għandu jiġi ttitrat qabel it-test sabiex tiġi kkonfermata l-konċentrazzjoni tiegħu.

(11)  Eż.: 50 % (w/w) aċidu perkloriku u 40 % (w/w) klorat tas-sodju jintużaw f’referenza 1.

(12)  eż. Trab taċ-Ċelluloża għal — Kolonni tal-Kromatografija Whatman CF11, nru tal-katalgu 4021050.

(13)  Konfermat minn (eż.) titrazzjoni Karl-Fisher.

(14)  Alternattivament, dan il-kontenut ta' ilma jista' jintlaħaq (eż.) b'tisħin f’105 oC taħt vakwu għal 24 h.

(15)  Taħlitiet ta' ossidanti maċ-ċelluloża għandhom jitqiesu bħala potenzjalment esplożiv u għandhom jintużaw bil-galbu xieraq.

(16)  Fil-prattika dan jista' jsir bil-preparament ta' taħlita ta' 1:1 ta' likwidu għat-test u ċelluloża f’ammont akbar milli meħtieġ għat-test u bit-trasferiment ta' 5 ±0,1 g fir-reċipjent tal-pressjoni. It-taħlita għandha tiġi ppreparata friska għal kull esperiment.

(17)  B'mod partikolari, il-kuntatt bejn it-tidwiriet ta' ħdejn xulxin tal-bobina għandu jiġi evitat.

(1)  ara r-referenza (1) għall-klassifika skond l-iskema tat-trasport tan-NU.

(2)  Is-soluzzjonijiet saturati għandhom jitħejjew f’20 oC.

(3)  Valur medju minn esperimenti komparattivi minn laboratorji differenti.

(4)  Il-pressjoni massima ta' 2 070 kPA ma ntlaħqitx.

(18)  Ara r-referenza 1 għall-interpretazzjoni tar-riżultati skond ir-regolamenti għat-trasport tan-NU bl-użu ta' bosta sustanzi ta' referenza.