Comhaontuithe EDT

ACHOIMRE AR:

Cinneadh 94/800/CE ón gComhairle maidir leis na comhaontuithe ar thángthas orthu i mBabhta caibidlíochta iltaobhach Uragua (1986–1994) a thabhairt i gcrích thar ceann an Aontais — gnéithe a bhaineann le trádáil earraí

Babhta Uragua den chaibidlíocht iltaobhach trádála (1986–1994) — Comhaontú lena mbunaítear an Eagraíocht Dhomhanda Trádála

CAD IS AIDHM LEIS AN GCINNEADH AGUS LEIS AN GCOMHAONTÚ?

Formheastar leis an gcinneadh an comhaontú lenar bunaíodh an Eagraíocht Dhomhanda Trádála (EDT), thar ceann an Chomhphobail Eorpaigh (an tAontas Eorpach nó AE).

PRÍOMHPHOINTÍ

Gníomh críochnaitheach ina bhfuil torthaí Bhabhta Uragua den chaibidlíocht iltaobhach trádála

• Tríd an gcinneadh sin, ghlac Comhairle an Aontais Eorpaigh thar ceann an Chomhphobail Eorpaigh, torthaí Bhabhta caibidlíochta Uragua atá corpraithe in Ionstraim Chríochnaitheach Marrakesh sa shínigh ionadaithe an Chomhphobail agus a Bhallstát i Maracó i 1994.
• Áirítear in Ionstraim Chríochnaitheach Marrakesh liosta de chomhaontuithe iltaobhacha agus iltaobhacha agus cinntí agus dearbhuithe aireachta lena soiléirítear rialacha comhaontuithe áirithe. Tá na comhaontuithe trádála iltaobhacha agus na hionstraimí dlí gaolmhara ceangailteach do chomhaltaí uile EDT. A mhéid a bhaineann leis na comhaontuithe iltaobhacha, cé gur cuid de dhlí EDT iad, ní chruthaíonn siad oibleagáidí ná cearta do chomhaltaí EDT nár ghlac leo.
• Ionchorpraítear sa chomhaontú lena mbunaítear EDT roinnt iarscríbhinní ina bhfuil na comhaontuithe sonracha.
• Baineann Iarscríbhinn 1A leis na comhaontuithe iltaobhacha maidir le trádáil earraí. Is iad sin:
  • An Comhaontú Ginearálta um Tharaifí agus Trádáil 1994 (CGTT 1994), lenar áiríodh CGTT 1947;
  • an Comhaontú maidir le Talmhaíocht;
  • An Comhaontú maidir le Bearta Sláintíochta agus Fíteashláintíochta a Chur i bhFeidhm;;
  • An Comhaontú maidir le Teicstílí agus Éadaí;;
  • an Comhaontú maidir le Bacainní Teicniúla ar Thrádáil;;
  • an Comhaontú maidir le Bearta Infheistíochta a Bhaineann le Trádáil;
  • an Comhaontú maidir le Bearta Frithdhumpála;
  • an Comhaontú maidir le Luacháil Custam;
  • an Comhaontú maidir le Cigireacht Réamhloingsithe;
  • an Comhaontú maidir le Rialacha Tionscnaimh;
  • an Comhaontú maidir le Nósanna Imeachta Ceadúnaithe Iompórtála;
  • an Comhaontú maidir le Fóirdheontais agus Bearta Frithchúitimh;
  • an Comhaontú maidir le Cosaintí;
  • Comhaontú maidir le hÉascú Trádála.
• Cumsítear in Iarscríbhinn 1B an Comhaontú Ginearálta maidir le Trádáil Seirbhísí (GATS).
• Is éard atá in Iarscríbhinn 1C an Comhaontú maidir le Gnéithe de Chearta Maoine Intleachtúla a bhaineann le Trádáil (TRIPS), lena n-áirítear trádáil earraí góchumtha.
• Ionchorpraítear in Iarscríbhinn 2 an Tuiscint ar rialacha agus nósanna imeachta lena rialaítear réiteach díospóidí.
• Baineann Iarscríbhinn 3 leis an Sásra Athbhreithnithe ar an mBeartas Trádála (TPRM) homhaltaí EDT.
• Déileálann Iarscríbhinn 4 leis na comhaontuithe trádála iltaobhacha. Is iad sin:
  • an Comhaontú maidir le Trádáil in Aerárthaí Sibhialta;
  • an Comhaontú maidir le Soláthar Rialtais (athbhreithnithe in 2012);
  • An Comhaontú Idirnáisiúnta Déiríochta (a foirceannadh i 1997);
  • An Comhaontú Idirnáisiúnta um Feoil Bhólachta (a foirceannadh i 1997).

Comhaontú lena mbunaítear an Eagraíocht Dhomhanda Trádála

• Cruthaítear leis an gcomhaontú seo comhchreat institiúideach buan le haghaidh na gcomhaontuithe sonracha atá liostaithe thuas.
• Is eagraíocht bhuan í EDT a bhfuil pearsantacht dhlítheanach aici. Rinneadh comhaltaí cistiúcháin de EDT de chomhaltaí uile CGTT an 1 Eanáir 1995. Ó shin i leith, lean iarratasóirí ar mian leo dul isteach sa nós imeachta aontachais a leagtar amach sa chomhaontú lena mbunaítear EDT.
• Leag baill an EDT na cuspóirí seo a leanas amach don eagraíocht:
  • caighdeáin mhaireachtála a ardú;
  • lánfhostaíocht agus méid méadaitheach d’fhíorioncam agus d’éileamh éifeachtach a chinntiú;
  • táirgeadh agus trádáil earraí agus seirbhísí a leathnú;
  • an comhshaol a fhorbairt go hinbhuanaithe agus a chosaint;
  • riachtanais tíortha i mbéal forbartha a chur san áireamh.
• Is iad feidhmeanna an EDT ná:
  • cur chun feidhme, riarachán agus oibriú na gcomhaontuithe éagsúla trádála a éascú;
  • fóram a sholáthar do chaibidlíocht iltaobhach trádála;
  • díospóidí trádála a réiteach tríd an gComhlacht um Réiteach Díospóidí (DSB);
  • beartais náisiúnta trádála na mball a athbhreithniú;
  • dul i gcomhar le heagraíochtaí eile idirnáisiúnta chun comhsheasmhacht mhéadaithe a chinntiú agus beartais eacnamaíocha dhomhanda á gceapadh.

Struchtúr

• Is í an Chomhdháil Aireachta an comhlacht cinnteoireachta is airde de chuid EDT. Tá sé comhdhéanta d’ionadaithe ó na Ballstáit uile agus tagann sé le chéile uair amháin ar a laghad gach 2 bhliain.
• Idir na cruinnithe sin, glacann an Chomhairle Ghinearálta, atá comhdhéanta d’ionadaithe na gcomhaltaí uile freisin, cinntí a bhaineann le feidhmiú EDT agus déanann sí maoirseacht ar na comhaontuithe agus ar chinntí na n-airí. Tagann an Chomhairle Ghinearálta le chéile freisin chun freagrachtaí an DSB agus an Chomhlachta Athbhreithnithe ar an mBeartas Trádála (TPRB) dá bhforáiltear sa Sásra Athbhreithnithe ar an mBeartas Trádála (TPRM, féach thíos) a chomhlíonadh.
• Tá trí fhochomhlacht ag an gComhairle Ghinearálta: an Chomhairle um Thrádáil Earraí, an Chomhairle um Thrádáil Seirbhísí agus an Chomhairle um Ghnéithe de Chearta Maoine Intleachtúla a bhaineann le Trádáil.
• Lena chois sin, tá líon coistí atá bainteach go díreach leis an gComhairle Ghinearálta. Áirítear orthu sin na coistí um Thrádáil agus Forbairt, Trádáil agus Comhshaol agus Comhaontuithe Trádála Réigiúnacha. Ar deireadh, tá dhá choiste freagrach as bainistiú a dhéanamh ar na comhaontuithe iltaobhacha maidir le trádáil in aerárthaí sibhialta agus soláthar rialtais.
• Ceapann an Chomhairle Ghinearáltaardstiúrthóir atá freagrach as a bheith i gceannas ar Rúnaíocht EDT.
• I bprionsabal, cinntí comhthola is ea cinntí an EDT. Nuair nach féidir teacht ar chinneadh, cinntear cinntí le tromlach na vótaí, agus bíonn vóta amháin ag gach comhalta den WTO. Tá roinnt vótaí ag an Aontas, ar ball iomlán é den WTO, atá comhionann le líon na mBallstát AE ar baill iad den WTO.
• Féadfaidh gach ball den EDT tograí a chur ar aghaidh chuig an gComhairle Aireachta ag iarraidh forálacha de chomhaontuithe éagsúla iltaobhacha trádála an EDT a leasú.

Tuiscint ar rialacha agus nósanna imeachta lena rialaítear réiteach díospóidí

• Is gné thábhachtach den ord iltaobhach trádála é córas um réiteach díospóidí. Tá sé bunaithe ar Airteagail XXII agus XXIII de CGTT 1994 agus ar na rialacha agus na nósanna imeachta a tarraingíodh suas ina dhiaidh sin agus a leagtar amach sa tuiscint ar rialacha agus nósanna imeachta lena rialaítear réiteach díospóidí a ionchorpraítear sa chomhaontú lena mbunaítear EDT.
• Clúdaíonn an córas um réiteach díospóidí gach ceann de na comhaontuithe iltaobhacha trádála. Go deimhin, tá feidhm aige maidir le trádáil earraí, trádáil seirbhísí agus saincheisteanna maoine intleachtúla a chumhdaítear leis an gComhaontú maidir le Gnéithe de Chearta Maoine Intleachtúla a bhaineann le Trádáil (comhaontú TRIPS). Baineann sé chomh maith le díospóidí faoin gComhaontú ilpháirtí maidir le Soláthar Rialtais. I gcuid de na comhaontuithe seo gheofar rialacha maidir le réiteach díospóidí nach mbaineann ach amháin le díospóidí faoin gcomhaontú i dtrácht agus a d’fhéadfadh rialacha an Chomhaontaithe a fhorlíonadh nó a mhionathrú.
• Is é an DSB a riarann an córas um réiteach díospóidí. Féadfaidh comhaltaí uile EDT freastal ar chruinnithe DSB. Mar sin féin, i gcás ina rialaíonn DSB na rialacha a bhaineann le díospóidí a réiteach a bhaineann le comhaontú trádála iltaobhach, ní féidir ach leis na comhaltaí is páirtí sa chomhaontú páirt a ghlacadh i gcinntí nó i ngníomhaíochtaí arna ndéanamh ag DSB i ndáil le díospóidí faoin gcomhaontú sin.
• Seoltar an próiseas um réiteach díospóidí nuair a chuireann comhalta amháin iarratas ar chomhairliúcháin faoi shaincheist shonrach faoi bhráid comhalta eile. Ní mór tús a chur leis na comhairliúcháin sin laistigh de 30 lá ón iarratas. Má theipeann ar na comhairliúcháin díospóid a réiteach, féadfaidh comhalta iarraidh ar an DSB painéal, a chur ar bun, ina mbíonn triúr saineolaithe neamhspleácha de ghnáth, chun déileáil leis an tsaincheist. Lena chois sin, féadfaidh na páirtithe teacht ar chomhaontú deonach chun úsáid a bhaint as modhanna eile chun an díospóid a réiteach, lena n-áirítear cuidiú, idir-réiteach agus idirghabháil.
• Tar éis éisteacht leis na páirtithe, cuireann an painéal tuairisc faoi bhráid an DSB. Ní mór don phainéal a chuid oibre a thabhairt chun críche laistigh de shé mhí, nó laistigh de trí mhí i gcásanna práinne. Déantar an tuarascáil phainéil a mheas lena glacadh ag an DSB 20 lá tar éis í a scaipeadh ar chomhaltaí. Glactar é laistigh de 60 lá ó dháta an chúrsaithe, ach amháin má chinneann DSB trí chomhthoil gan an tuarascáil a ghlacadh (comhdhearcadh os coinne nó diúltach) nó má thugann ceann de na páirtithe fógra faoina chinneadh achomharc a dhéanamh.
• Cuireann nós imeachta EDT um réiteach díospóidí ar chumas na bpáirtithe uile tuarascáil phainéil a achomharc. Achomharc maidir le ceisteanna dlí arna gclúdach i dtuairisc an phainéil agus in aghaidh léirmhínithe dlí arna bhforbairt ag an bpainéal agus iad sin amháin a cheadaítear, áfach. Scrúdaíonn buanchomhlacht Achomhairc an t-achomharc ar a bhfuil seachtar comhaltaí arna gceapadh ag an DSB ar feadh téarma 4 bliana. Fónann triúr de na baill ar gach aon chás. Ní mór do pháirtithe na díospóide glacadh gan choinníoll le tuarascáil an Chomhlachta Achomhairc agus ní mór don DSB glacadh léi mura bhfuil comhdhearcadh diúltach ann, i.e. cinneadh trí chomhthoil gan an tuarascáil a ghlacadh.
• Déanann an DSB faireachán ar chur chun feidhme na moltaí nó na gcinntí a glacadh agus fanann gach ábhar atá ar feitheamh ar chlár oibre a chruinnithe go dtí go réitítear iad. Socraítear spriocdhátaí chomh maith do na moltaí atá leagtha amach i dtuairiscí an phainéil a bheith curtha chun feidhme. Nuair nach féidir le páirtí na moltaí sin a chur chun feidhme laistigh de thréimhse réasúnta, ní mór dó dul i gcaibidlíocht leis an ngearánach chun cúiteamh a cheapadh a bheidh inghlactha go frithpháirteach. Mura n-éiríonn leis an gcaibidlíocht sin, féadfaidh an DSB a údarú don ghearánach lamháltais nó oibleagáidí a chuirtear i bhfeidhm maidir leis an bpáirtí i dtrácht a chur ar fionraí. Níl sa chúiteamh agus sna lamháltais a chur ar fionraí, áfach, ach bearta sealadacha is féidir a fheidhmiú go dtí go gcuireann an páirtí i dtrácht moltaí an DSB chun feidhme.
• I ngach cás, comhaontaíonn comhaltaí EDT nach gcinnfidh siad féin an ndearnadh sárú ar na hoibleagáidí a leagtar síos faoi chuimsiú EDT, ná ní chuirfidh siad lamháltais ar fionraí. Ní mór dóibh na rialacha agus na nósanna imeachta maidir le díospóidí a réiteach atá leagtha amach sa Chomhaontú a fheidhmiú.
• Ina theannta sin, leis an tuiscint ar rialacha agus nósanna imeachta lena rialaítear réiteach díospóidí, aithnítear staid speisialta chomhaltaí tíre i mbéal forbartha agus na mball tíre is lú forbairt an EDT. Féadfaidh tíortha i mbéal forbartha nós imeachta brostaithe a roghnú agus spriocdhátaí sínte nó cúnamh dlíthiúil breise a iarraidh. Iarrtar ar bhaill an EDT aird ar leith a thabhairt ar chor na mball ar tíortha i mbéal forbartha iad.

Sásra Athbhreithnithe ar an mBeartas Trádála

• Bunaíodh an TPRM mar bheart sealadach faoi CGTT i 1989, tar éis an athbhreithnithe lár téarma ar Bhabhta Uragua. Cuid dhílis is ea an mheicníocht anois de chóras an EDT agus cuimsítear ann gach réimse a chlúdaítear i gcomhaontuithe an EDT (earraí, seirbhísí agus ceisteanna maoine intleachtúla).
• Tá sé d’aidhm ag TPRM go háirithe trédhearcacht níos fearr a bhaint amach i mbeartais agus i gcleachtais trádála chomhaltaí EDT, agus tuiscint a fháil orthu, chun comhaltaí a spreagadh chun cloí leis na rialacha atá i bhfeidhm sa chóras iltaobhach trádála, agus, ar an gcaoi sin, feidhmiú rianúil an chórais a chur chun cinn.
• Faoi chuimsiú TPRM, tá comhaltaí uile EDT faoi réir athbhreithniú. Déantar an t-athbhreithniú sin gach 2 bhliain do na comhaltaí a bhfuil an sciar is mó den trádáil dhomhanda acu (an tSín, an tAontas, an tSeapáin agus na Stáit Aontaithe faoi láthair), gach 4 bliana do na 16 chomhalta atá le teacht agus gach 6 bliana do na comhaltaí eile. Féadfar tréimhse níos faide a shocrú do na tíortha is lú forbairt. I gcleachtas, tá méid áirithe solúbthachta tugtha isteach i minicíocht na n-athbhreithnithe (suas go heatramh 6 mhí). I 1996, aontaíodh gur athbhreithniú eatramhach a bheadh i ngach dara hathbhreithniú ar gach ceann de na chéad cheithre chumhacht trádála.
• Is é TPRB a dhéanann an t-athbhreithniú bunaithe ar dhearbhú ginearálta beartais sarna thíolacadh ag an gcomhalta lena mbaineann agus ar thuarascáil arna tarraingt suas ag Rúnaíocht na hEagraíochta Domhanda Trádála. Agus an tuarascáil á dréachtú, lorgaíonn an Rúnaíocht tacaíocht ón mball i dtrácht ach coimeádann sí an fhreagracht iomlán as na fíricí a chuirtear i láthair agus na tuairimí a chuirtear in iúl. Foilsítear tuarascáil na Rúnaíochta agus dearbhú an bhaill tar éis an chruinnithe athbhreithnithe, mar aon le miontuairiscí an chruinnithe agus téacs na dtuairimí deireanacha a rinne Cathaoirleach an TPRB ag deireadh an chruinnithe.

CÉN UAIR ATÁ TOSACH FEIDHME AN CHINNIDH AGUS AN CHOMHAONTAITHE?

• Tá an cinneadh i bhfeidhm ón 22 Nollaig 1994.
• Tá an comhaontú i bhfeidhm ón 1 Eanáir 1995.

CÚLRA

Le haghaidh tuilleadh faisnéise, féach:

• Comhaontú maidir le cearta maoine intleachtúla a bhaineann le paitinní trádála agus cógaisíochta (achoimre)
• An AE agus an WTO (An Coimisiún Eorpach).

PRÍOMHDHOICIMÉID

Cinneadh 94/800/CE ón gComhairle an 22 Nollaig 1994 maidir leis na comhaontuithe ar thángthas orthu i mBabhta Uragua den chaibidlíocht iltaobhach a thabhairt i gcrích thar ceann an Chomhphobail Eorpaigh, maidir le hábhair laistigh dá inniúlacht (1986-1994) (OJ L 336, 23.12.1994 lch, pp. 1–2).

Babhta Uragua den Chaibidlíocht Iltaobhach Trádála (1986-1994) — Comhaontú lena mbunaítear an Eagraíocht Dhomhanda Trádála (EDT) (OJ L 336, 23.12.1994, pp. 3–10).

Rinneadh leasuithe comhleanúnacha ar an gcomhaontú a ionchorprú sa bhuntéacs. Níl de luach ar an leagan comhdhlúite seo ach luach doiciméadach amháin.

DOICIMÉID GHAOLMHARA

Fógra maidir le teacht i bhfeidhm an Phrótacail lena leasaítear Comhaontú Marrakech lena mbunaítear an Eagraíocht Dhomhanda Trádála (OJ L 54, 1.3.2017, lgh. 1).

Nuashonraithe 14.07.2023