Roinnt na n-inniúlachtaí laistigh den Aontas Eorpach

ACHOIMRE AR:

Airteagal 2 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — catagóirí agus réimsí inniúlachta an Aontais

Níl ag an Aontas Eorpach (AE) ach na hinniúlachtaí (cumhachtaí) a thugtar dó leis na conarthaí (prionsabal na tabhartha). Faoin bprionsabal sin, ní fhéadfaidh AE gníomhú ach laistigh de theorainneacha na n-inniúlachtaí a thugann Ballstáit AE dó sna conarthaí chun cuspóirí na gconarthaí a bhaint amach. Inniúlachtaí nach dtugtar do AE sna conarthaí, fanann siad ag na Ballstáit.

Soiléiríonn Conradh Liospóin roinnt na n-inniúlachtaí idir AE agus a Bhallstáit. Tá na hinniúlachtaí sin roinnte i dtrí phríomhchatagóir:

• inniúlachtaí eisiacha AE
• inniúlachtaí comhroinnte agus
• inniúlachtaí tacaíochta.

Trí phríomhchineál inniúlachtaí

Tá inniúlacht eisiach ag AE comhaontuithe idirnáisiúnta a thabhairt i gcrích faoi choinníollacha áirithe.

• 1.
  Inniúlachtaí eisiacha AE (Airteagal 3 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh (CFAE)). Réimsí ina bhfuil AE in ann reachtaíocht a rith agus gníomhartha ceangailteacha a ghlacadh. Ní féidir leis na Ballstáit é sin a dhéanamh iad féin ach amháin má thugann AE cumhachtaí AE dóibh chun na gníomhartha sin a chur chun feidhme. Tá inniúlacht eisiach ag AE sna réimsí seo a leanas:

  • aontas custaim
  • bunú rialacha iomaíochta is gá le haghaidh fheidhmiú an mhargaidh inmheánaigh
  • beartas airgeadaíochta le haghaidh tíortha i limistéar an euro
  • caomhnú acmhainní bitheolaíocha na mara faoin gcomhbheartas iascaigh
  • comhbheartas tráchtála.
• 2.
  Inniúlachtaí comhroinnte (Airteagal 4 CFAE). Tá AE agus a Bhallstáit in ann reachtaíocht a rith agus gníomhartha atá ceangailteach ó thaobh dlí a ghlacadh. Feidhmíonn na Ballstáit a n-inniúlacht féin i gcás nach bhfeidhmíonn AE a inniúlacht féin, nó i gcás inar chinn sé gan í a fheidhmiú. Tá feidhm ag inniúlacht chomhroinnte idir AE agus a Bhallstáit sna réimsí seo a leanas:

  • margadh inmheánach
  • beartas sóisialta (ach amháin i gcás gnéithe atá sainithe go sonrach sa Chonradh)
  • comhtháthú eacnamaíoch, sóisialta agus críochach (beartas réigiúnach)
  • talmhaíocht agus iascaigh (cé is moite d’acmhainní bitheolaíocha na mara)
  • an comhshaol
  • cosaint tomhaltóirí
  • iompar
  • gréasáin thras-Eorpacha
  • fuinneamh
  • limistéar na saoirse, na slándála agus an cheartais
  • ábhair imní choiteanna maidir le sábháilteacht i gcúrsaí sláinte poiblí (atá teoranta do na gnéithe a shainítear in CFAE)
  • taighde, forbairt theicneolaíoch agus spás
  • comhar um fhorbairt agus cabhair dhaonnúil.
• 3.
  Inniúlachtaí tacaíochta (Airteagal 6 CFAE). Ní féidir le AE idirghabháil a dhéanamh ach amháin chun tacú le gníomhaíocht a Bhallstát, í a chomhordú nó a chomhlánú. Maidir le gníomhartha de chuid AE atá ceangailteach ó thaobh dlí, níor cheart go gceanglófaí leo comhchuibhiú a dhéanamh ar dhlíthe ná ar rialacháin na mBallstát. Baineann inniúlachtaí tacaíochta leis na réimsí beartais seo a leanas:

  • cosaint agus feabhas ar shláinte an duine
  • tionscal
  • cultúr
  • turasóireacht
  • oideachas, gairmoiliúint, an óige agus spórt
  • cosaint shibhialta
  • comhar riaracháin.

Inniúlachtaí speisialta

Is féidir le AE bearta a dhéanamh chun a chinntiú go ndéanfaidh na Ballstáit a mbeartais eacnamaíocha, shóisialta agus fostaíochta a chomhordú ar leibhéal AE.

Tá gnéithe sonracha institiúideacha ag baint le comhbheartas eachtrach agus slándála AE, amhail rannpháirtíocht theoranta an Choimisiúin Eorpaigh agus Pharlaimint na hEorpa sa nós imeachta cinnteoireachta agus eisiamh aon ghníomhaíochta reachtaíochta. Is iad an Chomhairle Eorpach (atá comhdhéanta de cheannairí stáit nó rialtais na mBallstát) agus Comhairle an Aontais Eorpaigh (atá comhdhéanta d’ionadaí ó gach Ballstát ar leibhéal na n-airí) a dhéanann an beartas sin a shainiú agus a chur chun feidhme. Déanann Uachtarán na Comhairle Eorpaí agus Ardionadaí an Aontais do Ghnóthaí Eachtracha agus don Bheartas Slándála ionadaíocht thar ceann AE in ábhair a bhaineann leis an gcomhbheartas eachtrach agus slándála.

Inniúlacht a fheidhmiú

Tá feidhmiú inniúlachtaí AE faoi réir dhá bhunphrionsabal atá leagtha síos in Airteagal 5 den Chonradh ar an Aontas Eorpach.

• Comhréireacht. Ní rachaidh inneachar agus raon feidhme ghníomh AE thar a bhfuil riachtanach chun cuspóirí na gConarthaí a bhaint amach.
• Coimhdeacht. I réimse a chuid inniúlachtaí neamh-eisiacha, ní fhéadfaidh AE gníomhú ach amháin murar féidir le tíortha AE an cuspóir maidir le gníomh beartaithe a bhaint amach go leordhóthanach agus a mhéid nach féidir leo sin a dheanamh, ach a d’fhéadfaí a bhaint amach ar bhealach níos fearr ar leibhéal AE.

PRÍOMHDHOICIMÉAD

Leagan comhdhlúite den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — Cuid a hAon — Prionsabail — Teideal I — Catagóirí agus réimsí inniúlachta an Aontais — Airteagal 2 (IO C 202, 7.6.2016, lch. 50).

Nuashonraithe 24.02.2022