EDT: comhaontú maidir le trádáil earraí

ACHOIMRE AR:

Cinneadh 94/800/CE ón gComhairle maidir leis na comhaontuithe ar thángthas orthu faoi Bhabhta Uragua de chaibidlíochtaí iltaobhacha (1986-1994) — gnéithe a bhaineann le trádáil earraí a thabhairt chun críche thar ceann AE

Babhta Uragua de Chaibidlíochtaí Iltaobhacha Trádála (1986- 1994) — Comhaontú lena mbunaítear an Eagraíocht Dhomhanda Trádála (EDT)

CAD IS AIDHM LEIS AN GCINNEADH AGUS LEIS AN GCOMHAONTÚ?

Faomhtar leis an gcinneadh thar ceann an Chomhphobail Eorpaigh (an tAontas Eorpach — AE inniu), an comhaontú lena mbunaítear an Eagraíocht Dhomhanda Trádála.

PRÍOMHPHOINTÍ

Cuimsítear sa chomhaontú iltaobhach maidir le trádáil earraí GATT 1994 (Comhaontú Ginearálta ar Tharaifí agus Thrádáil) agus 13 chomhaontú earnála. Cumhdaítear fúthu sin ceithre réimse:

• rochtain ar an margadh;
• rialacha lena rialaítear bearta neamhtharaife;
• riarachán custaim agus trádála;
• bearta um chosaint trádála.

ROCHTAIN MARGAIDH

An Comhaontú Ginearálta um Tharaifí agus Trádáil (GATT 1994)

• Cuimsítear sa bhuntéacs seo na rialacha ginearálta lena rialaítear trádáil earraí. Tá na rialacha sonracha leagtha síos sna comhaontuithe earnála arna mbunú san Ionstraim Chríochnaitheach. Cuimsíodh in GATT 1994 GATT 1947 agus na hionstraimí dlíthiúla ar fad a glacadh roimh an gcomhaontú lena mbunaítear EDT.
• Leagtar síos sa chomhaontú ginearálta líon prionsabal bunaidh atá bunaithe ar GATT 1947, a bhfuil sé d’aidhm shonrach leis iomaíocht chóir a chinntiú, amhail:
  • prionsabal ginearálta cóir an náisiúin barr fabhair: de réir an phrionsabail seo, caitheann gach ballstát EDT le táirgí ballstáit eile ar bhealach nach lú fabhar ná an bealach a gcaitheann siad le táirgí comhchosúla ballstáit eile (coincheap an neamh-idirdhealaithe);
  • prionsabal ginearálta an chóir náisiúnta maidir le cánachas agus rialacháin inmheánacha: de réir an phrionsabail seo, caitheann gach ballstát EDT le táirgí ballstáit eile ar bhealach nach lú fabhar, maidir le cánachas agus rialacháin inmheánacha, ná an bealach a gcaitheann siad le táirgí náisiúnta féin.
• Déanfar foráil sa chomhaontú chomh maith i leith:
  • laghdú agus tiomantas maidir le huasleibhéal na ndleachtanna custaim;
  • díothú srianta cainníochtúla ar allmhairí agus ar onnmhairí;
  • an ceanglas um fhógra maidir le fiontair trádála stáit;
  • bearta frithdhumpála*;
  • bearta frith-fhóirdheontais*;
  • bearta cosanta*;
  • comhairliúchán nós imeachta um réiteach díospóidí;
  • líon critéar a bhaineann le limistéir shaorthrádála agus aontais chustaim; chomh maith le
  • ceanglais le haghaidh bhaill na limistéar agus na n-aontas sin.
• I rialacha a cuireadh leis in 1965 leagtar síos rialacha agus pribhléidí speisialta do thíortha i mbéal forbartha.

Prótacal Marrakech

Le Prótacal Marrakech atá ceangailte le GATT 1994 corpraítear isteach in GATT 1994 na sceidil lamháltas agus ceangaltas ar earraí a caibidlíodh le linn Bhabhta Uragua, agus bunaítear leis a bhfíordheimhneacht agus na socruithe dá gcur chun feidhme.

Táirgí tionsclaíocha

• Chomh fada is a bhain sé le táirgí tionsclaíocha, ba é aidhm Bhabhta Uragua laghdú aon trian ar a laghad a dhéanamh ar bhacainní taraifí taobh istigh de 5 bliana agus méadú a dhéanamh ar líne na ndleachtanna custam ceangailte (i gcás go gcomhaontaíonn na rialtais gan an leibhéal dleachta a ardú).
• Mar thoradh ar na ceangaltais sin, tá laghdú 40 % ar an meán, ó 6.3 % go 3.8 % tagtha ar na dleachtanna custaim a thoibhíonn tíortha forbartha ar tháirgí tionsclaíocha a allmhairítear ó gach réigiún sa domhan.
• Maidir le AE, bhí beagnach 40 % dá tháirgí tionsclaíocha le bheith saor ó dhleacht. Go deimhin, tá na dleachtanna custaim atá toibhithe ar AE ar tháirgí tionsclaíocha i measc na gceann is ísle ar domhan.

Táirgí talmhaíochta

• Dhírigh an Comhaontú maidir leis an Talmhaíocht ar thrádáil táirgí feirmeoireachta agus ar chóras dírithe ar mhargadh cóir a bhunú.
• Ar an dóigh sin, tá rochtain ar mhargaí talmhaíochta cumhdaithe anois faoi chóras atá bunaithe ar dhleachtanna custaim amháin. Ceanglaítear ar bhaill EDT chomh maith laghdú a dhéanamh ar fhóirdheontais onnmhairí agus ar chainníochtaí na n-onnmhairithe atá fóirdheonaithe maidir le táirgí sonracha. Bhíothas le bearta tacaíochta d’fheirmeoirí (tacaíocht praghsanna) a laghdú chomh maith.
• Cuireadh leibhéal fhorbairt eacnamaíoch bhaill EDT san áireamh sa chomhaontú. Níorbh éigean do na tíortha i mbéal forbartha a bhfóirdheontais a chiorrú nó a dtaraifí a laghdú a oiread is arbh éigean do na tíortha forbartha agus bhí níos mó ama acu chun a n-oibleagáidí a chur chun feidhme. Díolmhaíodh na tíortha is lú forbairt as laghdú na gceangaltas sin.

Teicstílí agus éadaí

• Chiallaigh Comhshocraíocht Ilsnáithíní 1973 (MFA), faoina gcumhdaítear snáithíní nádúrtha agus snáithíní sintéiseacha, go raibh táirgí teicstíleacha lasmuigh de chomhchóras GATT. Go deimhin, bunaíodh eisceacht sa chomhaontú seo maidir le teicstílí trí chead a thabhairt do bhaill EDT comhaontuithe déthaobhacha a chur i gcrích eatarthu féin lena gcuirtear srian ar a gcomh-onnmhairí teicstílí. Bheadh cosc ar chomhaontuithe dá leithéid faoi rialacha ginearálta GATT.
• Bhí sé d’aidhm le caibidlíocht Bhabhta Uragua comhtháthú réidh na hearnála teicstílí agus éadaí in GATT 1994 a chinntiú. Dá réir sin, rinneadh foráil sa Chomhaontú maidir le Teicstílí agus le hÉadaí i leith dhíchóimeáil de réir a chéile an MFA faoin 1 Eanáir 2005. Chiallaigh sé sin gurbh éigean na srianta déthaobhacha a dhíothú de réir a chéile.
• Féadfar bearta cosanta a chur i bhfeidhm do thíortha a mbeidh deacrachtaí ag a dtionscail áitiúla maidir le coigeartú. Ní mhairfidh na bearta sin nach mó ná 3 bliana agus beidh monatóireacht á déanamh orthu ag an gComhlacht um Monatóireacht Teicstílí.

Bearta infheistíochta a bhaineann le trádáil (TRIManna)

• Aithnítear sa Chomhaontú maidir le Bearta Infheistíochta a bhaineann le Trádáil (TRIManna) go bhféadfadh éifeacht shriantach nó shaofa a bheith ag bearta infheistíochta áirithe ar thrádáil. Aontaíonn baill WTO gan TRIManna a chur i bhfeidhm nach gcloíonn le prionsabal an chóir náisiúnta arna bhunú le GATT nó le díothú na srianta ar chainníochtaí. Tá samplaí san iarscríbhinn leis an gcomhaontú de TRIManna nach gcloíonn leis na rialacha sin, mar shampla, ceanglas maidir le cainníocht shonraithe táirgí de thionscnamh náisiúnta.
• Bhí gach TRIM le cur in iúl agus le díothú laistigh de 2 bhliain do thíortha forbartha, 5 bliana do thíortha i mbéal forbartha agus 7 mbliana do na tíortha is lú forbairt. Tá Coiste um Bearta Infheistíochta a bhaineann le Trádáil freagrach as monatóireacht a dhéanamh ar na ceangaltais sin. Chinn a bhaill chomh maith go gcinnfeadh siad ar cheart an comhaontú a chomhlánú níos déanaí le rialacha maidir le beartas infheistíochta agus beartas iomaíochta.

RIALACHA MAIDIR LE BEARTA NEAMHTHARAIFE

Bacainní teicniúla ar thrádáil

• Is é is aidhm leis an gComhaontú maidir le Bacainní Teicniúla ar an Trádáil (BTT) a chinntiú nach gcruthaítear bacainní neamhriachtanacha ar thrádáil idirnáisiúnta le rialacháin agus caighdeáin theicniúla agus nósanna imeachta um measúnú comhréireachta. Dearbhaítear leis an gcomhaontú gur féidir le tíortha bearta den sórt sin a ghlacadh ar chúis dhlisteanach, mar shampla, chun sláinte nó sábháilteacht an duine a chosaint nó chun an comhshaol a chosaint. Ní dhéanfar idirdhealú le rialacháin agus caighdeáin theicniúla idir táirgí náisiúnta agus táirgí allmhairithe comhchosúla. Spreagtar leis an gcomhaontú úsáid caighdeán idirnáisiúnta agus comhchuibhiú agus aitheantas frithpháirteach rialachán teicniúil, caighdeán teicniúil agus nósanna imeachta um measúnú comhréireachta.
• Déanfar foráil sa Chomhaontú chomh maith i leith pointí náisiúnta fiosrúcháin a bhunú chun rochtain ar fhaisnéis maidir leis na rialacháin theicniúla a éascú.

Bearta i dtaca le sláintíocht agus fíteashláintíocht

• Baineann an Comhaontú maidir le Bearta Sláintíochta agus Fíteashláintíochta a Chur i bhFeidhm (SPS) le gach beart SPS a d’fhéadfadh dul i gcion, go díreach nó go hindíreach, ar thrádáil idirnáisiúnta. Le bearta SPS cosnaítear daoine, ainmhithe nó plandaí ar rioscaí a bhaineann le breiseáin, éilleáin, tocsainí nó galair i mbia, nó tír a chosaint i gcás iontráil, bunú nó leathadh lotnaidí.
• Aithnítear sa chomhaontú gur féidir le baill bearta SPS a dhéanamh ar bhonn prionsabail eolaíocha, ach ní dhéanfar idirdhealú leis na bearta sin i gcoinne tíortha eile nó ní úsáidfear iad chun críocha cosantaíocha. Spreagtar baill chun a mbearta a bhunú ar chaighdeáin, treoirlínte nó moltaí idirnáisiúnta nuair is féidir.
• Má roghnaíonn baill gan cloí leis na caighdeáin idirnáisiúnta, ní mór dóibh a chruthú go heolaíoch go bhfuil gá leis sin. Ní mór conspóid a dhéanamh i gcoinne chur i bhfeidhm na gcaighdeán agus bunófar nós imeachta um réiteach díospóidí.

RIARACHÁN CUSTAIM AGUS TRÁDÁLA

Luacháil chustaim

• I gcás go bhfuil dleachtanna custaim bunaithe ar luach earraí, tá sé tábhachtach nós imeachta soiléir a bhunú chun luach custaim na n-earraí allmhairithe a dhearbhú. Go deimhin, má dhéantar é ar bealach éagórach, d’fhéadfaí éifeacht birt chosantaigh neamhtharaife a bheith ag an luacháil chustaim agus d’fhéadfadh sé a bheith níos sriantaí ná an dleacht chustam féin.
• Aithnítear sa Chomhaontú maidir le Luacháil Chustaim gur cheart don luach custaim a bheith bunaithe ar fhíorphraghas na n-earraí. I gcásanna an-sainiúil i gcás nach féidir an praghas a úsáid chun na luach custaim a dhearbhú, déantar foráil sa chomhaontú i leith modhanna eile um luacháil chustaim, nach mór iad a chur i bhfeidhm in ord sonrach tábhachta.

Cigireacht réamhsheolta

• Chun calaois a chosc agus easnaimh ina riarachán a chúitimh, baineann líon tíortha i mbéal forbartha úsáid as seirbhísí cuideachtaí príobháideacha chun cáilíocht, cainníocht, praghas agus/nó aicmiú custaim earraí allmhairithe a sheiceáil sula ndéantar iad a onnmhairiú ó na tíortha soláthair.
• Leagtar amach sa Chomhaontú maidir le Cigireacht Réamhsheolta na ceanglais maidir le tíortha úsáideora, maidir le neamh-idirdhealú, trédhearcacht agus cosaint faisnéise rúnda gnó agus fíoraithe praghsanna go príomha.

Rialacha tionscnaimh

• Critéir riachtanacha is iad rialacha tionscnaimh maidir le tír thionscnaimh táirge a dhearbhú, ach níor cheart go gcruthófaí bacainní neamhriachtanacha ar an trádáil idirnáisiúnta leo. Sa Chomhaontú maidir le Rialacha Tionscnaimh bunaítear na disciplíní maidir le cur i bhfeidhm na rialacha sin. Cumhdaítear leis na rialacha in ionstraimí beartas tráchtála neamhfhabhracha. Is é an príomhchuspóir leis an gcomhaontú sin comhchuibhiú a dhéanamh ar rialacha tionscnaimh neamhfhabhracha lena chinntiú go gcuirfidh na baill uile EDT na critéir chéanna i bhfeidhm, beag beann ar chuspóir a gcur i bhfeidhm.
• Go dtí go ndéanfar an comhchuibhiú, ní mór do bhaill EDT a chinntiú go ndéanfar na coinníollacha lena ndearbhaítear tionscnamh a shainiú go soiléir agus nach gcruthófar éifeachtaí sriantacha, saofa nó suaiteacha ar thrádáil idirnáisiúnta leis na rialacha tionscnaimh.

Nósanna imeachta um cheadúnú allmhairithe

• Nósanna imeachta riaracháin is iad ceadúnais allmhairithe i gcás go gcaithfear iarratas nó doiciméid eile a chur faoi bhráid an údaráis riaracháin ábhartha sula ndéanfar earraí a allmhairiú isteach i dtír.
• Is iad na príomhaidhmeanna maidir leis an gComhaontú maidir le Nósanna Imeachta um Cheadúnú Allmhairí na nósanna imeachta sin a shimpliú agus a chinntiú go bhfuil siad trédhearcach agus intuartha, ionas gur féidir iad a chur i bhfeidhm agus a riar ar mhodh cóir agus cothrom.

Éascú trádála

Is é is aidhm leis an gComhaontú um Éascú Trádála gluaiseacht, scaoileadh agus imréiteach earraí a éascú, lena n-áirítear earraí faoi bhealach, trí chomhar éifeachtach idir custam agus údaráis ábhartha eile maidir le héascú trádála.

BEARTA UM CHOSAINT TRÁDÁLA

Bearta frithdhumpála

• Leagtar síos sa Chomhaontú maidir le Cur chun Feidhme Beart Frithdhumpála na rialacha maidir leis na bearta frithdhumpála dá bhforáiltear in Airteagal VI GATT 1994.
• Tugtar isteach leis an gcomhaontú rialacha sonracha soiléir chun dumpáil a dhearbhú agus nósanna imeachta nach mór cloí leo agus imscrúduithe á ndéanamh.

Fóirdheontais agus bearta cúiteacha

• Sainítear “fóirdheontas” sa Chomhaontú úr maidir le Fóirdheontais agus le Bearta Frithchúitimh agus sonraítear ann nach bhfuil ach na fóirdheontais shonracha sin faoi réir a rialacha. Leagtar síos ann na critéir maidir lena dhearbhú an mbaineann fóirdheontas go sonrach le fiontar nó tionscal nó grúpa tionscal nó fiontar. Roinntear na fóirdheontais leis an gcomhaontú sna trí chatagóir seo a leanas:
  • toirmiscthe go soiléir;
  • fóirdheontais ar féidir iad a cheistiú faoi rialacha EDT;
  • fóirdheontais atá ceadaithe.
• Déantar soláthar sa chomhaontú le haghaidh leigheasanna éagsúla de réir chatagóir na bhfóirdheontas.
• Tá rialacha sa chomhaontú chomh maith a bhaineann le húsáid beart cúiteach, i.e. dleachtanna a fhorchuireann tír is allmhaireoir chun éifeacht fóirdheontais a chúiteamh.

Bearta cosanta

• Leagtar síos sa Chomhaontú maidir le Bearta Cosanta na rialacha maidir le cur i bhfeidhm na mbeart cosanta dá bhforáiltear in Airteagal XIX GATT 1994.
• Cuirtear cosc leis an gcomhaontú ar bhearta “creasa léith” amhail srian deonach ar onnmhairí nó socruithe comhroinnte margaidh eile. Déantar foráil sa chomhaontú chomh maith i leith clásail díothaithe le haghaidh gach beart cosanta reatha. Lena chois sin, cuirtear sonraí ar fáil ann maidir leis na nósanna imeachta agus na rialacha nach mór cloí leo agus bearta cosanta á gcur i bhfeidhm.

COMHAONTAITHE ILPHÁIRTITHE

• Áirítear in Iarscríbhinn 4 a ghabhann le Comhaontú Marrakech ceithre chomhaontú ilpháirtithe (i.e. níl feidhm ag comhaontuithe ach maidir le baill EDT a bhfuil siad glactha acu go sainráite):
  • an socrú maidir le feoil bhuaibheach (i bhfeidhm go dtí Nollaig 1997 amháin);
  • an socrú maidir le táirgí déiríochta (i bhfeidhm go dtí Nollaig 1997 amháin);
  • an comhaontú ar thrádáil in aerárthaí sibhialta;
  • an comhaontú maidir le soláthar poiblí Tá sé mar aidhm leis an gComhaontú maidir le Soláthar Poiblí soláthar rialtais a oscailt do chuideachtaí eachtracha.
• Cumhdaítear faoin gComhaontú cúig earnáil ghníomhaíochta; calafoirt, aerfoirt, uisce, leictreachas agus iompar uirbeach. Tá sé bunaithe ar phrionsabal na cómhalartachta: ní mór do thíortha conarthaí rialtais a oscailt sna hearnálacha a léireofar do na sínitheoirí leis an gComhaontú atá bainteach san earnáil chéanna.

CÉN UAIR ATÁ TOSACH FEIDHME AN CHINNIDH AGUS AN CHOMHAONTAITHE?

• Tá an cinneadh i bhfeidhm ón 22 Nollaig 1994.
• Tá an comhaontú i bhfeidhm ón 1 Eanáir 1995.

CÚLRA

Le haghaidh tuilleadh faisnéise, féach: AE agus EDT (An Coimisiún Eorpach).

* PRÍOMHTHÉARMAÍ

PRÍOMHDHOICIMÉID

Cinneadh 94/800/CE ón gComhairle an 22 Nollaig 1994 i ndáil le hábhair laistigh dá inniúlacht, maidir leis na comhaontuithe ar thángthas orthu faoi Bhabhta Uragua de chaibidlíochtaí iltaobhacha (1986-1994) a thabhairt chun críche thar ceann an Chomhphobail Eorpaigh (IO L 336, 23.12.1994, lgh. 1-2)

Babhta Uragua de Chaibidlíochtaí Iltaobhacha Trádála (1986-1994) — Comhaontú lena mbunaítear an Eagraíocht Dhomhanda Trádála (EDT) (IO L 336, 23.12.1994, lgh. 3-10)

Nuashonraithe 18.04.2017