Córas i ndáil le trádáil ar lamháltas i gcomhair astaíochtaí gás ceaptha teasa

ACHOIMRE AR:

Treoir 2003/87/CE lena mbunaítear córas um lamháltais astaíochtaí gás ceaptha teasa a thrádáil laistigh den Aontas Eorpach

CAD IS AIDHM LEIS AN TREOIR?

• Bunaítear leis córas trádála astaíochtaí (ETS) an Aontais Eorpaigh (AE). Is é sin bunchloch bheartas de chuid AE maidir le dul i ngleic leis an athrú aeráide trí astaíochtaí gás ceaptha teasa (GCT) a laghdú ar bhealach atá costéifeachtach agus éifeachtúil ó thaobh an gheilleagair de. Tá sé bunaithe ar an bprionsabal “teorannaithe agus trádála”*.
• Leasaíodh an reachtaíocht bhunaidh cúpla uair de réir mar a tháinig an córas chun cinn. Glacadh na hathruithe is déanaí i dTreoir (AE) 2023/958 agus i dTreoir (AE) 2023/959 mar chuid de thionscnamh an Aontais atá “oiriúnach do 55”, tionscnamh arb é is aidhm dó a áirithiú go bhfuil beartais an Aontais i gcomhréir le spriocanna aeráide agus gealltanais an Dlí Aeráide Eorpaigh faoin gComhaontú Glas don Eoraip agus faoi Chomhaontú Pháras.

PRÍOMHPHOINTÍ

Beidh an chéim (an ceathrú céim) reatha den ETS i bhfeidhm ó 2021 go 2030. Don tréimhse sin, leag AE sprioc nua méadaithe amach chun astaíochtaí GCT a laghdú 62% i gcomparáid le leibhéil 2005.

Tá feidhm ag an scéim maidir le:

• gléasraí cumhachta;
• réimse leathan earnálacha tionsclaíocha atá dian ó thaobh fuinnimh de;
• eitiltí laistigh de AE agus den Limistéar Eorpach Eacnamaíoch (LEE), agus eitiltí a imeacht chuig an Eilvéis agus chuig an Ríocht Aontaithe;
• iompar muirí (tabharfar oibleagáidí maidir le breathnóireacht isteach de réir a chéile idir 2024 agus 2026);
• astaíochtaí de:
  • dé–ocsaíd charbóin (CO₂),
  • ocsaíd nítriúil,
  • sárfhluaracarbóin,
  • meatán.

Tá scéim nua maidir le Trádáil Astaíochtaí bunaithe chun foirgnimh, iompar ar bhóthar agus breoslaí a chumhdach le haghaidh earnálacha breise a chomhfhreagraíonn do ghníomhaíochtaí tionsclaíocha nach gcumhdaítear ag EU ETS.

Lamháltais

• Ón 1 Eanáir 2005 i leith, ní mór d’ oibreoirí na ngníomhaíochtaí go léir a chumhdaítear sa reachtaíocht líon iomchuí lamháltas astaíochtaí a thabhairt suas gach bliain chun a gcuid astaíochtaí GCT don bhliain roimhe sin a chumhdach (astaíocht amháin in aghaidh tona den ocsaíd charbóin (CO₂)); nó suim choibhéiseach na ndaoine gníomhach eile).
• Gach bliain, tá líon iomlán na liúntas a eisítear san Aontas á laghdú de réir a chéile: faoi 1.74 % idir 2013 agus 2020, agus 2.2 % idir 2021 agus 2023. Idir 2024 agus 2027 laghdófar é de 4.3 % in aghaidh na bliana, agus ó 2028 4.4% in aghaidh na bliana.
• Rinneadh an córas lamháltas saor in aisce a athbhreithniú chun dul i ngleic leis an tsaincheist maidir le sceitheadh carbóin* Trí dhíriú ar earnálacha atá i mbaol a dtáirgeadh a leathnú amach lasmuigh den Aontas Eorpach. Maidir leis sin:
  • Déanfar lamháltais saor in aisce a chéimniú amach de réir a chéile bunaithe ar rátaí laghdaithe níos airde;
  • Cuireadh sásra coigeartaithe trasteorann ar bun (ar a dtugtar SCE AM) (is córas praghsála carbóin é seo a bhaineann le táirgí nach bhfuil chomh dian céanna a allmhairítear isteach in AE — tá leithdháileadh saor in aisce in ETS á chéimniú amach de réir a chéile go dtí go ndéanfar é 2034 ceann de na hearnálacha sin atá cumhdaithe ag an sásra coigeartaithe trasteorann).

Earnáil na heitlíochta

• Go dtí deireadh 2026, beidh praghsáil carbóin an Aontais Eorpaigh i bhfeidhm ar eitiltí laistigh de AE / LEE, agus eitiltí ag imeacht chuig an Eilvéis agus chuig an Ríocht Aontaithe, ag coinneáil an raon feidhme geografach srianta reatha maidir le cur i bhfeidhm idirnáisiúnta na rialacha. Faoin 1 Iúil 2026, ní mór don Choimisiún Eorpach tuarascáil a chur i láthair ina ndéantar measúnú ar shláine comhshaoil na Scéime maidir le Socrú agus Laghdú na Eitlíochta Sibhialta Idirnáisiúnta (CORSIA) a bunaíodh ag an Eagraíocht Eitlíochta Sibhialta Idirnáisiúnta. Ní mór togra reachtach a bheith ag gabháil leis an tuarascáil lena gcoimeádfar nó lena leathnaítear raon feidhme ETS chuig eitiltí a imeacht i bhfianaise shláine chomhshaoil agus ian na Libia i ndáil leis na spriocanna faoi Chomhaontú Pháras. Beidh feidhm ag CORSIA maidir le heitiltí lasmuigh den Eoraip chuig agus ó thíortha atá rannpháirteach in CORSIA.
• Leis na rialacha nuashonraithe, cuirtear dlús le cur chun feidhme an phrionsabail gurb é údar an truaillithe a íocfaidh as* trí liúntais saor in aisce a chéimniú amach de réir a chéile d’earnáil na heitlíochta le ceantáil iomlán in 2026.
• Ón 1 Eanáir 2024 go dtí an 31 Nollaig 2030, forchoimeádfar 20 milliún lamháltas mar dhreasacht d’oibreoirí aerárthaí imeacht ó bhreoslaí iontaise a úsáid.

Córas trádála astaíochtaí ar leithligh d’fhoirgnimh, d’iompar de bhóthar agus d’earnálacha breise

Chun laghduithe ar astaíochtaí a dhreasú in earnálacha an iompair de bhóthar agus na bhfoirgneamh — nár cumhdaíodh le ETS atá ann cheana — chomhaontaigh na comhreachtóirí, amhail ó 2027, ETS ar leithligh ach comhthreomhar a bhunú le haghaidh astaíochtaí ó bhreoslaí a dhóitear sna hearnálacha ábhartha. Murab ionann agus ETS atá ann cheana, leis an ETS2, mar a thugtar air, cuirtear an pointe rialála go réamhtheachtach, i.e. maidir le daoine atá faoi dhliteanas dleachtanna máil a íoc ar fhuinneamh (amhail trádstórais chánach agus soláthróirí breosla) seachas ar thomhaltóirí deiridh breoslaí. Ba cheart d’eintitis rialáilte a chumhdaítear le ETS2 lamháltais a thabhairt suas le haghaidh a n-astaíochtaí fíoraithe a chomhfhreagraíonn do chainníochtaí na mbreoslaí a scaoil siad lena dtomhailt. Cé nach gcuirfear tús le lamháltais a thabhairt suas faoi ETS2 ach in 2028 d’astaíochtaí 2027, tosóidh an faireachán agus an tuairisciú ar astaíochtaí ón 1 Eanáir 2025 ar aghaidh. Ní bheidh na lamháltais in ETS2 idirmhalartach le lamháltais a thrádáiltear sa ETS atá ann cheana agus ní chuirfear ar an margadh iad ach amháin trí cheantáil (gan leithdháileadh saor in aisce). Déanfar líon iomlán na lamháltas a eisítear in ETS2 a laghdú 5.10 % in aghaidh na bliana ag tús an chórais agus déanfar laghdú 5.38 % ar an líon sin ó 2028.

Sásraí cistiúcháin ísealcharbóin

• Leis an gCiste don Nuachóiriú, tacaítear le tionscadail infheistíochta a nuachóiriú in earnáil na cumhachta agus i gcórais fuinnimh níos leithne i mBallstáit AE a raibh a n-olltáirgeacht intíre in aghaidh an duine ag praghsanna an mhargaidh in 2013 faoi bhun 60 % de mheán an Aontais. Cuireadh trí Bhallstát ar ioncam íseal a raibh a n-olltáirgeacht intíre in aghaidh an duine ag praghsanna an mhargaidh faoi bhun 75 % de mheán an Aontais ó 2016 go 2018.
• Leis an gCiste don Nuálaíocht, tacaítear le teicneolaíochtaí nuálacha agus nuálaíocht cheannródaíoch a thaispeáint in earnálacha a chumhdaítear le EU ETS, lena n-áirítear foinsí in-athnuaite fuinnimh nuálacha, gabháil agus úsáid carbóin, agus stóráil fuinnimh agus béim níos láidre á leagan ar theicneolaíochtaí nua a mhéadú.
• Beidh an Ciste Aeráide Sóisialta arna bhunú le Rialachán (AE) 2023/955 (féach achoimre) ag gabháil le tabhairt isteach an phraghais carbóin in earnálacha na bhfoirgneamh agus an iompair de bhóthar agus cuirfidh sé cistiú tiomnaithe ar fáil do na Ballstáit chun tacú leis na grúpaí leochaileacha is mó a ndéantar difear dóibh, go háirithe teaghlaigh i mbochtaineacht fuinnimh nó iompair agus micrifhiontair.

Ról na mBallstát

Tá na Ballstáit freagrach as na cúraimí a leanas.

• Lamháltais a eisiúint.
• A áirithiú go ndéanfaidh oibreoirí, oibreoirí aerárthaí, cuideachtaí loingseoireachta agus eintitis rialáilte faireachán agus tuairisciú ar a gcuid astaíochtaí go bliantúil agus go dtabharfaidh siad suas roinnt lamháltas arb ionann iad agus a n-astaíochtaí iomlána le linn na bliana féilire roimhe sin.
• Na lamháltais uile nach leithdháiltear saor in aisce nó nach gcuirtear i gcúlchiste cobhsaíochta margaidh a chur ar ceant.
• Cinneadh a dhéanamh conas ioncam ó cheantanna a úsáid ar chuspóirí aeráide, fuinnimh agus sóisialta.
• Tuarascáil bhliantúil a chur ar fáil don Choimisiún maidir le cur i bhfeidhm na reachtaíochta.
• A chinntiú gur féidir lamháltais a aistriú idir suiteálacha san Aontas agus chuig tíortha nach bhfuil san Aontas ina n-aithnítear na liúntais.
• Pionóis éifeachtacha as sáruithe ar bith ar an dlí a leagan amach.

Maidir leis an gCoimisiún:

• tuarascáil bhliantúil a chur faoi bhráid Pharlaimint na hEorpa agus Chomhairle an Aontais Eorpaigh maidir le cur chun feidhme EU ETS agus na beartais aeráide agus fuinnimh a ghabhann leis;
• beidh an chumhacht aige na rialacha teicniúla is gá chun reachtaíocht bhunúsach a chur chun feidhme a shainiú;
• coimeádfaidh sé clárlann neamhspleách agus log idirbheart ina mbeidh taifead ar úinéireacht, eisiúint, aistriú agus cur ar ceal na n-astaíochtaí.

Cuireann an tÚdarás Eorpach um Urrúis agus Margaí measúnú ar fheidhmiú mhargaí carbóin an AE i láthair gach bliain.

CÉN UAIR ATÁ TOSACH FEIDHME NA RIALACHA?

• B’éigean Treoir 2003/87/CE a thrasuí sa dlí náisiúnta faoin 31 Nollaig 2003.
• Ní mór do na Ballstáit na hathruithe a tugadh isteach le hathbhreithniú 2023 ar Threoir (AE) 2023/958 agus ar Threoir (AE) 2023/959 maidir le suiteálacha do-aistrithe, eitlíocht agus muirí a thrasuí faoin 31 Nollaig 2023.
• Mar sin féin, ní bheidh ar na Ballstáit roinnt forálacha a bhaineann le leithdháileadh saor in aisce a chur i bhfeidhm ach amháin ón 1 Eanáir 2026.
• Is é an 30 Meitheamh 2024 an spriocdháta chun rialacha ETS nua maidir le foirgnimh, iompar de bhóthar agus earnálacha breise a thrasuí.

CÚLRA

• Córas AE i ndáil le trádáil astaíochtaí (An Coimisiún Eorpach).

PRÍOMHTHÉARMAÍ

PRÍOMHDHOICIMÉAD

Treoir 2003/87/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 13 Deireadh Fómhair 2003 lena mbunaítear scéim i ndáil le trádáil ar lamháltais i gcomhair astaíochtaí gás ceaptha teasa laistigh den Chomhphobal agus lena leasaítear Treoir 96/61/CE ón gComhairle (IO L 275, 25.10.2003, lgh. 32–46).

Rinneadh leasuithe comhleanúnacha ar Threoir 2003/87/CE a chorprú sa bhuntéacs. Níl de luach ar an leagan comhdhlúite seo ach luach doiciméadach amháin.

DOICIMÉID GHAOLMHARA

Rialachán (AE) 2023/955 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 10 Bealtaine 2023 lena mbunaítear Ciste Aeráide Sóisialta agus lena leasaítear Rialachán (AE) 2021/1060 (IO L 130, 16.5.2023, lgh. 1–51).

Rialachán (AE) 2021/1119 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 30 Meitheamh 2021 lena mbunaítear an creat chun aeráidneodracht a bhaint amach agus lena leasaítear Rialacháin (CE) Uimh. 401/2009 agus (AE) 2018/1999 (“An Dlí Aeráide Eorpach”) (IO L 243, 9.7.2021, lgh. 1–17).

Cinneadh (AE) 2020/954 ón gComhairle an 25 Meitheamh 2020 maidir leis an seasamh atá le glacadh thar ceann an Aontais Eorpaigh laistigh den Eagraíocht Eitlíochta Sibhialta Idirnáisiúnta a mhéid a bhaineann le fógra a thabhairt faoi rannpháirtíocht shaorálach sa Scéim Fritháirithe agus Laghdaithe Carbóin don Eitlíocht Idirnáisiúnta (CORSIA) ón 1 Eanáir 2021 agus maidir leis an rogha a roghnaíodh chun ceanglais fritháirithe ar oibreoirí aerárthaí a ríomh le linn na tréimhse 2021–2023 (IO L 212, 3.7.2020, lgh. 14–17).

Rialachán Cur Chun Feidhme (AE) 2019/1842 ón gCoimisiún an 31 Deireadh Fómhair 2019 lena leagtar síos rialacha maidir le cur i bhfeidhm Threoir 2003/87/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle a mhéid a bhaineann le socruithe breise le haghaidh coigeartuithe ar leithdháileadh saor in aisce lamháltas astaíochtaí de bharr athruithe ar an leibhéal gníomhaíochta (IO L 282, 4.11.2019, lgh. 20–24).

Féach an leagan comhdhlúite.

Nuashonraithe 01.09.2023