Gníomh príomha an Aontais Eorpaigh

 

ACHOIMRE AR:

Dlí príomha AE

CAD IS DLÍ PRÍOMHA ANN?

• Is é an fhoinse uachtarach dlí san Aontas Eorpach (AE). Tagann sé go príomha as na conarthaí bunaithe, go sonrach Conradh na Róimhe (a forbraíodh de réir a chéile go Conradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh) agus Conradh Maastricht (a forbraíodh de réir a chéile go Chonradh ar an Aontas Eorpach).
• Leagtar amach sa dlí príomha dáileadh inniúlachtaí (idir an tAontas Eorpach agus Ballstáit AE. Soláthraítear leis an comhthéacs dlí ina ndéanann institiúidí AE beartais a cheapadh agus a chur chun feidhme.

PRÍOMHPHOINTÍ

Díorthaítar dlí príomha, ar a dtugtar foinsí príomhúla freisin, as:

• 1.

  conarthaí bunaidh;

• 2.

  conarthaí leasaitheacha

• 3.

  conarthaí aontachais;

• 4.

  prótacail atá i gceangal leis na conarthaí sin;

• 5.

  comhaontuithe forlíontacha lena leasaítear ranna sonracha de na conarthaí bunaidh;

• 6.

  an Chairt um Chearta Bunúsacha (ó Chonradh Liospóin i leith).

• Is iad seo a leanas na conarthaí bunaidh:
  • Conradh Pháras lena mbunaítear an Comhphobal Eorpach um Ghual agus Cruach (1951);
  • conradh na Róimhe lena mbunaítear Comhphobal Eacnamaíochta na hEorpa (1957);
  • Conradh Euratom (1957);
  • Conradh Maastricht (1992).
• Is iad seo a leanas na conarthaí leasaitheacha:
  • an Ionstraim Eorpach Aonair (1986);
  • Conradh Amstardam (1997);
  • Conradh Nice (2001);
  • Conradh Liospóin (2007).
• Baineann na conarthaí aontachais leis na Ballstáit seo a leanas:
  • An Danmhairg, Éire agus an Ríocht Aontaithe (1) (1972);
  • An Ghréig (1979);
  • An Spáinn, an Phortaingéil (1985);
  • An Ostair, an Fhionlainn, an tSualainn (1994);
  • Poblacht na Seice, an Chipir, an Eastóin, an Ungáír, an Laitvia, an Liotuáin, Málta, an Pholainn, an tSlóvaic, an tSlóivéin (2003);
  • An Rómáin, an Bhulgáir (2005);
  • An Chróit (2012).
• Is iad seo a leanas na comhaontuithe forlíontacha:
  • Conradh na Bruiséile (An Conradh Cumaisc) (1965);
  • an Conradh ag leasú forálacha buiséadacha áirithe de chonarthaí an Chomhphobail (1970);
  • an Conradh lena leasaítear forálacha airgeadais áirithe de na Conarthaí ag bunú Chomhphobail Eacnamaíochta na hEorpa agus den Chonradh ag bunú Comhairle Aonair agus Coimisiún Aonair de na Comhphobail Eorpacha (1975);
  • Ionstraim maidir le toghadh ionadaithe do Pharlaimint na hEorpa trí vótáil chomhchoiteann dhíreach (1976).

Raon feidhme an dlí phríomha

• Geografach:
  • Ballstáit;
  • réigiúin is forimeallaí an Aontais Eorpaigh.
• Am: ón am a dtiocfaidh conradh i bhfeidhm.

CÚLRA

Chomh maith leis an dlí príomha, tá dlí AE bunaithe ar fhoinsí tánaisteacha agus ar fhoinsí forlíontacha.

• Áirítear ar fhoinsí tánaisteacha cúig chineál gníomhartha dlíthiúla: rialacháin, treoracha, cinntí, tuairimí agus moltaí.
• Áirítear ar fhoinsí forlíontacha cásdlí Chúirt Bhreithiúnais an Aontais Eorpaigh (CBAE) agus prionsabail dhlíthiúla ghinearálta.

Tá comhaontuithe idirnáisiúnta le tíortha nach bhfuil san Aontas Eorpach nó le heagraíochtaí idirnáisiúnta ina ndlúthchuid de dhlí AE freisin. Tá na comhaontuithe seo ar leithligh ón dlí príomha agus ón reachtaíocht thánaisteach agus tá siad ina gcuid de chatagóir sui generis (is é sin, catagóir uathúil dá gcuid féin). De réir bhreithiúnas CBAE i gcás Demirel v Stadt Schwäbisch Gmünd, d’fhéadfadh éifeacht dhíreach a bheith le comhaontuithe idirnáisiúnta agus tá a bhfeidhm dhlíthiúil níos láidre ná an reachtaíocht thánaisteach, agus dá bhrí sin ní mór di cloí leo. Beidh comhaontú idirnáisiúnta infheidhme go díreach má tá oibleagáid shoiléir bheacht ann nach bhfuil faoi réir beart ar a ghlacadh ina dhiaidh sin.

PRÍOMHDHOICIMÉAD

Leagan comhdhlúite den Chonradh ar an Aontas Eorpach agus den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — Leagan comhdhlúite den Chonradh ar an Aontas Eorpach — Leagan comhdhlúite den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — Prótacail — Iarscríbhinní a ghabhann leis an gConradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — Dearbhuithe atá i gceangal leis an Acht Deiridh den Chomhdháil Idir–Rialtasach a ghlac Conradh Liospóin, arna síniú an 13 Nollaig 2007 — Táblaí comhghaol (IO C 202, 7.6.2016, lgh. 1-388).

Nuashonraithe 12.10.2022

---

(1) Tharraing an Ríocht Aontaithe siar as an Aontas Eorpach agus rinneadh tríú tír (tír neamh-AE) di ón 1 Feabhra 2020.