Λευκό βιβλίο για την ασφάλεια των τροφίμων

1) ΣΤΟΧΟΣ

Να περιγραφεί ένα σύνολο ενεργειών οι οποίες είναι αναγκαίες για τη συμπλήρωση και για τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα των τροφίμων με σκοπό η νομοθεσία αυτή να καταστεί περισσότερο συνεκτική, κατανοητή και ευλύγιστη, ώστε να επιτευχθεί καλύτερη εφαρμογή της και μεγαλύτερη διαφάνεια για τους καταναλωτές. Να εξασφαλισθεί υψηλό επίπεδο ασφάλειας των τροφίμων.

2) MΕΤΡΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

Λευκό βιβλίο για την ασφάλεια των τροφίμων της 12ης Ιανουαρίου 2000 [COM/99/0719 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

3) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Μια σειρά κρίσεων σε σχέση με τη διατροφή του ανθρώπου και των ζώων (ΣΕΒ, διοξίνη, ...) κατέστησαν προφανείς τις αδυναμίες στη διατύπωση και την εφαρμογή των κανόνων δικαίου περί των τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κατάσταση αυτή παρακίνησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συμπεριλάβει την προώθηση ενός υψηλού επιπέδου ασφάλειας των τροφίμων στις πολιτικές προτεραιότητές της για τα επόμενα έτη. Όπως υπογράμμισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι το Δεκέμβριο του 1999, έχει ιδιαίτερη σημασία να βελτιωθούν οι κανόνες ποιότητας και να ενισχυθούν τα συστήματα ελέγχου σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα, από την αγροτική εκμετάλλευση έως τον καταναλωτή.

Το λευκό βιβλίο για την ασφάλεια των τροφίμων αποτελεί ουσιώδες στοιχείο σε αυτήν τη στρατηγική. Με αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει ένα σύνολο μέτρων που επιτρέπουν να οργανωθεί η ασφάλεια των τροφίμων με πιο συντονισμένο και ολοκληρωμένο τρόπο, τα οποία περιλαμβάνουν ιδίως:

• την ίδρυση μιας ανεξάρτητης ευρωπαϊκής υπηρεσίας τροφίμων αρμόδιας για την εκπόνηση ανεξάρτητων επιστημονικών γνωμοδοτήσεων επί όλων των πτυχών που σχετίζονται με την ασφάλεια των τροφίμων, τη διαχείριση συστημάτων ταχείας προειδοποίησης και την ενημέρωση για τους κινδύνους·
• βελτιωμένο νομικό πλαίσιο για την κάλυψη όλων των πτυχών που σχετίζονται με τα τρόφιμα «από το αγρόκτημα στο τραπέζι»·
• πιο εναρμονισμένα συστήματα ελέγχου σε εθνικό επίπεδο·
• διάλογο με τους καταναλωτές και τα άλλα ενδιαφερόμενα μέρη.

Πριν παρουσιάσει λεπτομερέστερα τις τέσσερις αυτές όψεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διατυπώνει τις γενικές αρχές επί των οποίων πρέπει να στηρίζεται η ευρωπαϊκή πολιτική στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων:

• πλήρης, ολοκληρωμένη προσέγγιση, η οποία αφορά ολόκληρη την τροφική αλυσίδα·
• σαφής καθορισμός των ρόλων όλων των ομάδων που μετέχουν στην τροφική αλυσίδα (οι παραγωγοί ζωοτροφών, οι γεωργοί και οι επιχειρήσεις του τομέα των τροφίμων, τα κράτη μέλη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι καταναλωτές)·
• η ανίχνευση των τροφίμων και των ζωοτροφών καθώς και των συστατικών τους·
• η συνοχή, η αποτελεσματικότητα και ο δυναμισμός της πολιτικής τροφίμων·
• η ανάλυση των κινδύνων (η οποία περιλαμβάνει την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων, καθώς και την ενημέρωση σχετικά με αυτούς)·
• η ανεξαρτησία, η αρτιότητα και η διαφάνεια των επιστημονικών συμβουλών·
• η εφαρμογή της αρχής της προφύλαξης στη διαχείριση των κινδύνων.

Ευρωπαϊκή υπηρεσία τροφίμων

Κατά τη διαδικασία ανάλυσης των κινδύνων παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο η συλλογή, η ανάλυση και η ανακοίνωση των πληροφοριών οι οποίες αφορούν τους ενδεχόμενους κινδύνους για τη διατροφή του ανθρώπου και των ζώων .

Επομένως πρέπει να πραγματοποιηθούν βελτιώσεις στους τομείς της παρακολούθησης και της εποπτείας, του συστήματος ταχείας προειδοποίησης, της έρευνας στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων, της επιστημονικής συνεργασίας, της αναλυτικής υποστήριξης και της διατύπωσης επιστημονικών συμβουλών και να εξασφαλισθεί ταχεία πληροφόρηση, εύκολα προσιτή στους καταναλωτές.

Προκειμένου να επιτύχει αυτούς τους στόχους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει την ίδρυση μιας ανεξάρτητης ευρωπαϊκής υπηρεσίας τροφίμων στην οποίαν ανατίθενται καθήκοντα επιστημονικής αξιολόγησης και επικοινωνίας, σε στενή συνεργασία με τους εθνικούς οργανισμούς και τις εθνικές επιστημονικές οργανώσεις. Η υπηρεσία αυτή πρέπει να αποτελέσει πόλο επιστημονικής αναφοράς για ολόκληρη την Ένωση στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων.

Θα διατυπώνει επιστημονικές συμβουλές, θα συλλέγει και αναλύει τις αναγκαίες πληροφορίες, θα αντιδρά στις κρίσεις και θα επικοινωνεί με τους καταναλωτές, δείχνοντας υψηλότατο επίπεδο ανεξαρτησίας, επιστημονικής αρτιότητας και διαφάνειας.

Αντίθετα με τα καθήκοντα αξιολόγησης των κινδύνων και ενημέρωσης σχετικά με αυτούς, η τρίτη συνιστώσα της διαδικασίας ανάλυσης των κινδύνων, η διαχείριση των κινδύνων, απαιτεί νομοθετική δράση και επομένως πολιτικές αποφάσεις, οι οποίες στηρίζονται όχι μόνον σε επιστημονικά στοιχεία, αλλά και σε ευρύτερη εκτίμηση των επιθυμιών και των αναγκών της κοινωνίας. Επίσης απαιτεί έλεγχο της εφαρμογής της νομοθεσίας από τα κράτη μέλη, λειτουργία την οποίαν ασκεί σήμερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως θεματοφύλακας των συνθηκών.

Η μεταβίβαση τέτοιων νομοθετικών και ελεγκτικών εξουσιών στην υπηρεσία τροφίμων θα επέφερε αδικαιολόγητη διάχυση της δημοκρατικής ευθύνης. Επομένως είναι ευκταίο η αρμοδιότητα της διαχείρισης των κινδύνων να συνεχίσει να ασκείται από τα ευρωπαϊκά όργανα και όχι από την υπηρεσία τροφίμων.

Νέο νομοθετικό πλαίσιο

Μολονότι υπάρχει επί του παρόντος ευρεία νομοθεσία - η οποία καλύπτει τόσο την πρωτογενή παραγωγή αγροτικών προϊόντων όσο και τη βιομηχανική παραγωγή ειδών διατροφής, τα προβλεπόμενα μέσα αντίδρασης σε ειδικές καταστάσεις παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές. Άλλη αδυναμία του συστήματος αποτελεί η απουσία σαφούς δέσμευσης όλων των ενδιαφερομένων μερών να προειδοποιούν έγκαιρα για ενδεχόμενο κίνδυνο, κάτι που σημαίνει θεραπευτική μάλλον παρά προληπτική προσέγγιση της Ένωσης έναντι των διατροφικών κρίσεων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υπόψη να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση προτείνοντας ένα συνεκτικό και διαφανές σύνολο κανόνων στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων. Οι κανόνες αυτοί έχουν σκοπό να ορίσουν τις κοινές αρχές της νομοθεσίας περί τροφίμων, να αναγορεύσουν την ασφάλεια των τροφίμων σε κύριο στόχο του κοινοτικού δικαίου τροφίμων και να αποτελέσουν γενικό πλαίσιο για τους τομείς που δεν καλύπτουν οι εναρμονισμένοι ειδικοί κανόνες.

Το προτεινόμενο νέο νομοθετικό πλαίσιο αφορά τις διάφορες πτυχές της τροφικής αλυσίδας:

• τις ζωοτροφές:τη χρήση ειδικών υλών και προϊόντων στη διατροφή των ζώων· την αξιολόγηση, έγκριση και επισήμανση των ζωοτροφών· την έγκριση των εγκαταστάσεων παραγωγής ζωοτροφών και τα μέτρα ελέγχου· τη δημιουργία συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης·
• την υγεία και καλή μεταχείριση των ζώων:την ενίσχυση της καταπολέμησης των ζωωνόσων, της ΣΕΒ και των άλλων μεταδοτικών σπογγοειδών εγκεφαλοπαθειών, τη συμπερίληψη των ζητημάτων καλής μεταχείρισης των ζώων στην πολιτική για τα τρόφιμα·
• την υγιεινή των τροφίμων:την αναμόρφωση όλων των υφιστάμενων νομικών διατάξεων, προκειμένου να εξασφαλισθεί συνοχή και σαφήνεια σε ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής τροφίμων·
• τα όρια σε προσμίξεις και κατάλοιπα ζιζανιοκτόνων και κτηνιατρικών φαρμάκων στα τρόφιμα·
• την έγκριση και την επισήμανση των νέων τροφίμων·
• τα πρόσθετα, τις αρωματικές ουσίες, τη συσκευασία και την ακτινοβόληση των τροφίμων·
• τη δυνατότητα να ληφθούν μέτρα διασφάλισης σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης·
• τη διαδικασία απόφασης στον τομέα των τροφίμων (πρέπει να εξορθολογισθεί και να απλουστευθεί ώστε να εξασφαλισθούν η ταχύτητα και η διαφάνειά της).

Έλεγχοι

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει εξαντλητική αναμόρφωση των διατάξεων περί ελέγχου, ώστε να εξασφαλισθεί ότι μπορούν πράγματι να ελέγχονται όλοι οι κρίκοι της αλυσίδας παραγωγής τροφίμων.

Μολονότι οι οικονομικοί παράγοντες έχουν σήμερα την πρωτογενή ευθύνη της τήρησης των νομοθετικών διατάξεων, για την τήρηση των κανόνων ασφαλείας από τους οικονομικούς παράγοντες έχουν υποχρέωση να επαγρυπνούν οι εθνικές αρχές.

Έλεγχοι και επιθεωρήσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με το Γραφείο Τροφίμων και Κτηνιατρικών Θεμάτων (ΓΤΚΘ), απεκάλυψαν κενά στα εθνικά συστήματα ελέγχου.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι η σχεδίαση εναρμονισμένων συστημάτων ελέγχου σε ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της ομοιογένειας και της ποιότητας των ελέγχων. Επομένως προτείνει τον καθορισμό κοινοτικού πλαισίου για τα εθνικά συστήματα ελέγχου, το οποίο να περιλαμβάνει τρία βασικά στοιχεία: τον ορισμό λειτουργικών κριτηρίων σε κοινοτικό επίπεδο, τη διατύπωση κοινοτικών κατευθυντήριων γραμμών στον τομέα του ελέγχου και καλύτερη διοικητική συνεργασία κατά τη σχεδίαση και τη διαχείριση των συστημάτων ελέγχου.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διερωτάται επίσης εάν πρέπει να έχει πρόσθετες αρμοδιότητες, προς υποστήριξη των διαδικασιών για παράβαση οι οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη, όταν οι έλεγχοι αποκαλύπτουν διακεκριμένη παράβαση των κοινοτικών διατάξεων.

Η πληροφόρηση των καταναλωτών

Όσον αφορά την ενημέρωση για τους κινδύνους, αυτή πρέπει να είναι αμφίδρομη και να περιλαμβάνει διάλογο με και πληροφορίες από όλους τους ενδιαφερομένους. Κάθε στάδιο κατά τη λήψη απόφασης πρέπει να χαρακτηρίζεται από πλήρη διαφάνεια.

Οι ανησυχίες των καταναλωτών πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ιδίως με τους εξής τρόπους:

• να ζητείται η γνώμη του ευρύτερου κοινού για όλες τις πτυχές της ασφάλειας των τροφίμων·
• να παρέχεται ένα πλαίσιο συζήτησης μεταξύ των εμπειρογνωμόνων επιστημόνων και των καταναλωτών·
• να διευκολύνεται ο διάλογος μεταξύ καταναλωτών από διάφορα κράτη τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκρίνει μια προσέγγιση περισσότερο προσανατολισμένη προς την πρόληψη όσον αφορά την ενημέρωση για τους αναπόφευκτους κινδύνους που αφορούν τις πλέον ευάλωτες ομάδες (έγκυοι γυναίκες, βρέφη, ηλικιωμένοι, άτομα με ανοσολογική ανεπάρκεια).

Δεσμευτικοί κανόνες περί της επισήμανσης πρέπει να επιτρέπουν στους καταναλωτές να επιλέγουν τα τρόφιμά τους έχοντας πλήρη και επακριβή πληροφόρηση.

Πέρα από την κωδικοποίηση της οδηγίας περί επισήμανσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί ιδίως να επεκταθεί η υποχρέωση αναφοράς των επιμέρους στοιχείων ενός προϊόντος διατροφής σε όλα τα συστατικά του (και όχι πλέον μόνον για τα συστατικά που αποτελούν τουλάχιστον το 25% του τελικού προϊόντος).

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει επίσης τη δυνατότητα θέσπισης ειδικών διατάξεων στο κοινοτικό δίκαιο σχετικά με τους «λειτουργικούς ισχυρισμούς» (π.χ. για τα ευεργετικά αποτελέσματα ενός θρεπτικού συστατικού στις φυσιολογικές σωματικές λειτουργίες) και τους «θρεπτικούς ισχυρισμούς» (οι οποίοι περιγράφουν π.χ. την παρουσία, την απουσία ή το επίπεδο ενός θρεπτικού συστατικού που περιέχεται σε κάποιο είδος τροφίμων ή την αξία του σε σχέση με ανάλογα είδη διατροφής), περιλαμβανομένων των κατάλληλων ένδικων βοηθημάτων.

Η πληροφόρηση των καταναλωτών πρέπει να εκτείνεται πέρα από τη βιολογική, χημική και φυσική σύνθεση των θρεπτικών συστατικών και να καλύπτει επίσης τη θρεπτική αξία των τροφίμων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποβάλει προτάσεις με σκοπό τον καθορισμό κριτηρίων για τα διαιτητικά τρόφιμα, τα διατροφικά πρόσθετα και τα εμπλουτισμένα τρόφιμα.

Διεθνής διάσταση

Τα εισαγόμενα τρόφιμα και ζωοτροφές πρέπει να πληρούν τουλάχιστον ισοδύναμες προδιαγραφές για την υγεία με εκείνες που εφαρμόζονται στην εσωτερική παραγωγή της Κοινότητας.

Αντιστρόφως, το επίπεδο ασφάλειας για τα εξαγόμενα προϊόντα της Κοινότητας πρέπει να είναι τουλάχιστον ισοδύναμο με το απαιτούμενο για τα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά εντός της Κοινότητας.

Στο πλαίσιο του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου (ΔΟΕ) η Κοινότητα πρέπει να συνεχίσει τις ενέργειές της με σκοπό τη θέσπιση διεθνών κανόνων που να επιτρέπουν στα κράτη μέλη να διατηρήσουν υψηλά επίπεδα δημόσιας υγείας σε σχέση με την ασφάλεια των τροφίμων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει επίσης τη δυνατότητα σύναψης νέων διμερών συμφωνιών με τρίτες χώρες σε σχέση με την αναγνώριση της ισοδυναμίας των υγειονομικών μέτρων. Προκρίνει επίσης τη συνέχιση της διαπραγμάτευσης συμφωνιών με τις γειτονικές χώρες (τη Νορβηγία, την Ελβετία, την Ανδόρα) και υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα της αποδοχής του κοινοτικού κεκτημένου στον τομέα αυτόν από τις υποψήφιες χώρες.

Σχέδιο δράσης

Στο λευκό βιβλίο προσαρτάται σχέδιο δράσης για την ασφάλεια των τροφίμων, το οποίο καθορίζει τον κατάλογο των 84 νομοθετικών προτάσεων που αναμένεται να εγκριθούν πριν από τα τέλη του 2002 με σκοπό να δοθεί συνέχεια στο λευκό βιβλίο καθώς και το αντίστοιχο χρονοδιάγραμμα.