Θεματική στρατηγική για την προστασία του εδάφους

Η Επιτροπή προτείνει κοινό πλαίσιο και στόχους για την πρόληψη της υποβάθμισης του εδάφους, τη διαφύλαξη των λειτουργιών του και την αποκατάσταση των ήδη υποβαθμισμένων εκτάσεων. Η ως άνω στρατηγική και η αντίστοιχη πρόταση προβλέπουν το χαρακτηρισμό των απειλούμενων περιοχών, καθώς και των τοποθεσιών που έχουν υποστεί ρύπανση παράλληλα με την αποκατάσταση των ήδη υποβαθμισμένων εδαφών.

ΠΡΟΤΑΣΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 22ας Σεπτεμβρίου 2006 με τίτλο: «Θεματική στρατηγική για την προστασία του εδάφους» [COM(2006) 231 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 22ας Σεπτεμβρίου 2006 με την οποία καθορίζεται το πλαίσιο για την προστασία του εδάφους και τροποποιείται η οδηγία 2004/35/ΕΚ.

ΣΥΝΟΨΗ

Η θεματική στρατηγική για την προστασία του εδάφους στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) προτείνει μέτρα με στόχο την προστασία του εδάφους και τη διαφύλαξη της ικανότητάς του να επιτελεί τις οικολογικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές λειτουργίες του *.

Η στρατηγική προβλέπει τη διαμόρφωση νομοθετικού πλαισίου για την προστασία και τη βιώσιμη αξιοποίηση του εδάφους, την ενσωμάτωση της προστασίας του εδάφους στις εθνικές και κοινοτικές πολιτικές, την ενίσχυση του αντίστοιχου γνωστικού υπόβαθρου, καθώς και τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού.

Η πρόταση οδηγίας αποτελεί μείζον στοιχείο της στρατηγικής και θα επιτρέψει στα κράτη μέλη να λάβουν τα δέοντα μέτρα ανάλογα με τις τοπικώς επικρατούσες συνθήκες. Προβλέπει μέτρα που αποσκοπούν στον εντοπισμό των προβλημάτων, στην πρόληψη της υποβάθμισης του εδάφους και στην αποκατάσταση των ήδη υποβαθμισμένων ή μολυσμένων εκτάσεων.

Πρόληψη των κινδύνων, μετριασμός των συνεπειών και εξυγίανση (αποκατάσταση)

Τα μέτρα στην πρόταση οδηγίας προβλέπουν ότι τα κράτη μέλη θα καταγράψουν τις περιοχές στις οποίες υφίστανται κίνδυνοι αποσάθρωσης, μείωσης της περιεκτικότητας του εδάφους σε οργανικά υλικά, καθίζησης (συμπίεσης), αλάτωσης ή κατολίσθησης, ή τις περιοχές στις οποίες έχει ήδη λάβει χώρα ανάλογη διαδικασία εδαφικής υποβάθμισης. Η ως άνω καταγραφή πρέπει να πραγματοποιηθεί βάσει των κριτηρίων που ορίζονται στην πρόταση.

Εν συνεχεία επιβάλλεται να καθοριστούν στόχοι και να εγκριθούν προγράμματα κατάλληλων μέτρων, ώστε να μειωθούν οι προαναφερόμενοι κίνδυνοι και να αντιμετωπιστούν οι συνέπειές τους. Τα κράτη μέλη οφείλουν επίσης να προβλέψουν μέτρα που θα επιτρέπουν τον περιορισμό της αδιαβροχοποίησης (στεγανοποίησης-σφράγισης) των εδαφών και θα αποκαθιστούν ιδίως τις εγκαταλελειμμένες τοποθεσίες ή, όταν η αδιαβροχοποίηση κρίνεται απαραίτητη, μέτρα που θα περιορίζουν τις συνέπειές της.

Μόλυνση των εδαφών

Η πρόταση της οδηγίας προβλέπει επιπλέον ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα δέοντα μέτρα για να αποφεύγεται η μόλυνση των εδαφών από επικίνδυνες ουσίες.

Παράλληλα οφείλουν να συντάξουν μητρώο περιοχών που έχουν υποστεί μόλυνση από ανάλογες ουσίες, όταν οι συγκεντρώσεις τους συνεπάγονται σοβαρό κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου ή το περιβάλλον, καθώς και των τοποθεσιών στις οποίες κατά το παρελθόν αναπτύχθηκαν ορισμένες δραστηριότητες [χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (χωματερές), αεροδρόμια, λιμένες, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, δραστηριότητες που διέπονται από τις διατάξεις της οδηγίας για την ολοκληρωμένη πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης κ.λπ.]. Στην πρόταση παρατίθεται κατάλογος των εν δυνάμει ρυπογόνων δραστηριοτήτων.

Κατά την πώληση ανάλογων τοποθεσιών, ο ιδιοκτήτης ή ο πιθανός αγοραστής οφείλουν να παρέχουν στην αρμόδια εθνική αρχή και στον εκάστοτε αντισυμβαλλόμενο έκθεση σχετικά με την κατάσταση του εδάφους. Η έκθεση εκπονείται από εγκεκριμένο οργανισμό ή εξουσιοδοτημένο πρόσωπο από το κράτος μέλος.

Τα κράτη μέλη οφείλουν εν συνεχεία να προβαίνουν στην εξυγίανση * των τοποθεσιών που έχουν υποστεί ρύπανση, στο πλαίσιο εθνικής στρατηγικής, το οποίο καθορίζει τις αντίστοιχες προτεραιότητες. Όταν είναι αδύνατο να αναλάβει ο υπεύθυνος το κόστος της εξυγίανσης της τοποθεσίας, το κράτος μέλος πρέπει να μεριμνά για τη χρηματοδότηση της αποκατάστασης.

Ευαισθητοποίηση και ανταλλαγή πληροφοριών

Η πρόταση οδηγίας προβλέπει, εξάλλου, ότι τα κράτη μέλη ευαισθητοποιούν το κοινό σε ό,τι αφορά τη σημασία της προστασίας του εδάφους και εγγυώνται τη δυνατότητά του να συμμετάσχει στην εκπόνηση, την τροποποίηση και την επανεξέταση των προγραμμάτων λήψης μέτρων σχετικά με τις περιοχές που αντιμετωπίζουν κινδύνους, καθώς και κατά την επανεξέταση των εθνικών στρατηγικών αποκατάστασης του εδάφους.

Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να κοινοποιούν στην Επιτροπή ορισμένες πληροφορίες, και ιδίως τον κατάλογο των περιοχών που παρουσιάζουν κινδύνους, τα προγράμματα μέτρων και τις εθνικές στρατηγικές εξυγίανσης.

Η Επιτροπή προβλέπει επιπλέον τη δημιουργία φόρουμ ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών και των άμεσα ενδιαφερομένων, σε ό,τι αφορά την απογραφή των απειλούμενων περιοχών και τις μεθόδους αξιολόγησης των αντίστοιχων κινδύνων.

Ενσωμάτωση

Τα κράτη μέλη και τα κοινοτικά θεσμικά όργανα μεριμνούν για την ενσωμάτωση των εδαφικών μελημάτων στις αντίστοιχες τομεακές πολιτικές που ενδέχεται να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στο έδαφος, ιδίως μάλιστα τις πολιτικές για τη γεωργία, την περιφερειακή ανάπτυξη, τις μεταφορές και την έρευνα.

Η Επιτροπή προβλέπει την επανεξέταση της ισχύουσας νομοθεσίας, πρωτίστως δε της οδηγίας για τη λυματολάσπη και της οδηγίας σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης (ΙΡΡC). Παράλληλα θα αξιολογήσει κάθε πιθανή συνέργια μεταξύ της παρούσας στρατηγικής και της οδηγίας-πλαισίου για το νερό, καθώς και της θεματικής στρατηγικής για το θαλάσσιο περιβάλλον.

Έρευνα

Η Επιτροπή υπογραμμίζει τη σημασία της συνέχισης των ερευνών για την κάλυψη των γνωστικών κενών όσον αφορά το έδαφος και για την ενίσχυση των θεσπιζόμενων πολιτικών, ιδίως σε ό,τι αφορά τη βιοποικιλότητα του εδάφους.

Το έβδομο πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη (2007-2013) περιλαμβάνει σκέλος, το οποίο επιτρέπει την υποστήριξη των ερευνητικών δράσεων για την προστασία και τις λειτουργίες του εδάφους.

Η ανάγκη προστασίας του εδάφους

Το έδαφος ορίζεται εν γένει ως το ανώτατο τμήμα του γήινου φλοιού. Πρόκειται για ένα ιδιαζόντως δυναμικό σύστημα το οποίο έχει πολυάριθμες λειτουργίες * και διαδραματίζει καθοριστικής σημασίας ρόλο στις ανθρώπινες δραστηριότητες και στην επιβίωση των οικοσυστημάτων. Οι διαδικασίες που επιτρέπουν το σχηματισμό και την αναγέννηση του εδάφους είναι ιδιαίτερα αργές με αποτέλεσμα το έδαφος να θεωρείται μη ανανεώσιμος πόρος.

Οι κύριες διαδικασίες εδαφικής υποβάθμισης στην ΕΕ είναι η διάβρωση, η μείωση της περιεκτικότητας σε οργανικό υλικό, η μόλυνση, η αλάτωση, η καθίζηση, η υποβάθμιση της εδαφικής βιοποικιλότητας, η αδιαβροχοποίηση, καθώς και οι πλημμύρες και οι κατολισθήσεις.

Η υποβάθμιση του εδάφους αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στην Ευρώπη. Προκαλείται ή επιδεινώνεται από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως οι ακατάλληλες γεωργικές και δασοκομικές πρακτικές, οι βιομηχανικές δραστηριότητες, ο τουρισμός, η εξάπλωση των αστικών κέντρων και της βιομηχανίας, καθώς και ο χωροταξικός σχεδιασμός.

Οι συνέπειές της είναι, μεταξύ άλλων, η μείωση της εδαφικής γονιμότητας, απώλειες άνθρακα και βιοποικιλότητας, ο περιορισμός της ικανότητας του εδάφους να συγκρατεί το νερό, η διατάραξη των κύκλων των αερίων και των θρεπτικών συστατικών και η μείωση της αποδόμησης των ρυπογόνων ουσιών. Η υποβάθμιση των εδαφών επηρεάζει τοιουτοτρόπως άμεσα την ποιότητα του νερού και του αέρα, τη βιοποικιλότητα και τις κλιματικές αλλαγές. Παράλληλα μπορεί να επηρεάσει την υγεία του πληθυσμού ή να απειλήσει την ασφάλεια των ειδών ανθρώπινης και ζωικής διατροφής.

Από την ανάλυση των επιπτώσεων, η οποία διενεργήθηκε σύμφωνα με τις κατευθύνσεις που χάραξε η Επιτροπή και βάσει των διαθέσιμων δεδομένων, προκύπτει ότι η υποβάθμιση του εδάφους μπορεί να κοστίζει μέχρι και 38 δισ. ευρώ ετησίως.

Πλαίσιο

Μέχρι σήμερα το έδαφος δεν έχει αποτελέσει αντικείμενο ειδικών μέτρων προστασίας σε κοινοτικό επίπεδο. Η προστασία του εδάφους εξασφαλίζεται με διάφορες διατάξεις, οι οποίες είτε συνδέονται με την προστασία του περιβάλλοντος είτε αφορούν άλλους πολιτικούς τομείς όπως η γεωργία ή η αγροτική ανάπτυξη. Εντούτοις με τις εν λόγω διατάξεις δεν εξασφαλίζεται η επαρκής προστασία του, λόγω της ποικιλίας των στόχων και των πεδίων εφαρμογής τους.

Επιβάλλεται να αναληφθεί συντονισμένη δράση σε ευρωπαϊκό επίπεδο λόγω της σημασίας που έχει η κατάσταση του εδάφους για άλλα ήδη ρυθμισμένα σε κοινοτικό επίπεδο θέματα περιβάλλοντος ή επισιτιστικής ασφάλειας, καθώς και λόγω του κινδύνου πρόκλησης στρεβλώσεων στην εσωτερική αγορά κατά την αποκατάσταση μολυσμένων τοποθεσιών, εξαιτίας των ενδεχόμενων διασυνοριακών επιπτώσεων και των διεθνών διαστάσεων του εν λόγω προβλήματος.

Η παρούσα στρατηγική αποτελεί μια από τις τέσσερις θεματικές στρατηγικές που προβλέπει το έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον που εγκρίθηκε το 2002. Βασίστηκε σε αναλυτική μελέτη και ευρύτατη διαβούλευση με την κοινή γνώμη και τους άμεσα ενδιαφερομένους.

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 06.09.2011