Εσωτερική αγορά φυσικού αερίου

Το πλήρες άνοιγμα των εθνικών αγορών φυσικού αερίου, που οργανώνεται με την οδηγία 2003/55/ΕΚ, συγκεκριμενοποιεί την ολοκλήρωση μιας πραγματικά ανταγωνιστικής εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Πρακτικώς, από την 1η Ιουλίου 2004 για τους βιομηχανικούς πελάτες και από την 1η Ιουλίου 2007 για τους οικιακούς πελάτες, είναι δυνατή η ελεύθερη επιλογή του προμηθευτή τους φυσικού αερίου. Το άνοιγμα της αγοράς συνδέεται στενά με τους στόχους ποιότητας της εξυπηρέτησης, καθολικότητας της παρεχόμενης υπηρεσίας, προστασίας των καταναλωτών και ασφάλειας του εφοδιασμού.

ΠΡΑΞΗ

Οδηγία 2003/55/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2003 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της οδηγίας 98/30/ΕΚ.

ΣΥΝΟΨΗ

Η οδηγία 2003/55/ΕΚ κανονίζει το πλήρες άνοιγμα των εθνικών αγορών φυσικού αερίου στον ανταγωνισμό και έτσι συμβάλλει στη δημιουργία μιας γνήσιας εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

Η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου παρέχει τη δυνατότητα ανάπτυξης του ανταγωνισμού και βελτίωσης της ποιότητας εξυπηρέτησης, εξασφάλισης θεμιτών τιμών για τους καταναλωτές, καθορισμού κανόνων σχετικών με τις υποχρεώσεις δημόσιας υπηρεσίας, βελτίωσης της διασύνδεσης και ενίσχυσης της ασφάλειας του εφοδιασμού.

Πρόσβαση στην αγορά

Η οδηγία 2003/55/ΕΚ διατυπώνει το δικαίωμα πρόσβασης τρίτων χωρίς διακρίσεις στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής καθώς και στις εγκαταστάσεις υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ-LNG). Συνεπώς, μπορούν πλέον να εισέρχονται στην αγορά νέοι προμηθευτές και οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν ελεύθερα τον προμηθευτή τους φυσικού αερίου.

Για την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, πρέπει να έχουν δυνατότητα πρόσβασης στην αγορά αερίου όλες οι επιχειρήσεις, ακόμη και οι πλέον μικρές, όπως εκείνες που επενδύουν στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Για να αποφευχθούν κίνδυνοι απόκτησης δεσπόζουσας θέσης, ιδίως από κατεστημένες επιχειρήσεις, καθώς και η ανάπτυξη εξοντωτικών συμπεριφορών, πρέπει να ισχύουν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού.

Για να δοθεί στις επιχειρήσεις η δυνατότητα προσαρμογής, όπως και για να εξασφαλισθεί η προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών, υιοθετήθηκε προοδευτική προσέγγιση. Από την 1η Ιουλίου του 2004, οι βιομηχανικοί καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν τον προμηθευτή τους. Οι οικιακοί καταναλωτές επωφελούνται αυτής της δυνατότητας από την 1η Ιουλίου του 2007.

Η πρόσβαση στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης αποτελεί αντικείμενο ειδικών διατάξεων, με βάση τις οποίες η πρόσβαση μπορεί είτε να αποτελεί αντικείμενο διαπραγματεύσεων είτε να ρυθμίζεται κανονιστικά.

Εκμετάλλευση δικτύων: διαχειριστές δικτύων

Για κάθε κράτος μέλος, ορίζονται αφενός διαχειριστές δικτύου μεταφοράς, διαχειριστές αποθεμάτων, διαχειριστές υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) και διαχειριστές δικτύου διανομής. Η αποστολή τους είναι η εκμετάλλευση, η συντήρηση και η ανάπτυξη εγκαταστάσεων μεταφοράς και διανομής, αποθήκευσης καθώς και υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ). Είναι υποχρεωμένοι να μεριμνούν για την ασφάλεια, την αξιοπιστία, την αποτελεσματικότητα και τη διασύνδεση των εγκαταστάσεων κατά τρόπο φιλικό για το περιβάλλον.

Οι διαχειριστές δικτύων πρέπει να εξασφαλίζουν σε όλους τους χρήστες πρόσβαση στο δίκτυο χωρίς διακρίσεις και με διαφάνεια. Επίσης η πρόσβαση πρέπει να βασίζεται σε αντικειμενική και σωστή τιμολόγηση.

Οι διαχειριστές δικτύων δεν επιτρέπεται να ευνοούν ορισμένες επιχειρήσεις, μεταξύ άλλων επιχειρήσεις που ενδεχομένως συνδέονται μαζί τους. Προκειμένου να αποφευχθεί κάθε διάκριση σχετική με την πρόσβαση στο δίκτυο και να δοθεί ισότιμη πρόσβαση στους νεοεισερχόμενους, σε περίπτωση που οι επιχειρήσεις είναι καθέτως ολοκληρωμένες, οι δραστηριότητες μεταφοράς και διανομής επιβάλλεται να είναι διακριτές, σε νομικό και επιχειρησιακό επίπεδο, από άλλες δραστηριότητες, όπως οι δραστηριότητες παραγωγής και προμήθειας. Πάντως αυτός ο διαχωρισμός δεν συνεπάγεται και διαχωρισμό της ιδιοκτησίας.

Παράλληλα, οι διαχειριστές δικτύου είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν στους υπόλοιπους διαχειριστές τις πληροφορίες που είναι αναγκαίες για την ασφαλή και αποδοτική λειτουργία του διασυνδεδεμένου δικτύου.

Υποχρεώσεις δημόσιας υπηρεσίας και προστασία των καταναλωτών

Η εσωτερική αγορά φυσικού αερίου μπορεί να γίνει πραγματικότητα μόνον εάν οι καταναλωτές παίξουν ρόλο ενεργό και χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά το δικαίωμά τους να επιλέγουν ελεύθερα τον προμηθευτή τους φυσικού αερίου. Συνεπώς, για την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου είναι αναγκαία η πληροφόρηση των καταναλωτών σχετικά με τα δικαιώματά τους και η εξασφάλιση της σχετικής αποτελεσματικής προστασίας.

Η οδηγία 2003/55/ΕΚ ορίζει ελάχιστα κοινά πρότυπα για την εξασφάλιση υψηλού επίπεδου προστασίας των καταναλωτών (δικαίωμα αλλαγής προμηθευτή, διαφάνεια συμβατικών όρων, γενικές πληροφορίες, μηχανισμοί διευθέτησης διαφορών κ.λπ.), με ιδιαίτερη μέριμνα στην εξασφάλιση επαρκούς προστασίας των ευπαθών καταναλωτών (παραδείγματος χάρη, με λήψη των ενδεδειγμένων μέτρων για να καταστεί δυνατή η αποφυγή διακοπής της παροχής αερίου).

Η προμήθεια αερίου θεωρείται ως υπηρεσία γενικού συμφέροντος, στην οποία οι πολίτες έχουν δικαίωμα πρόσβασης έναντι πληρωμής. Στη βάση αυτή, η οδηγία καθορίζει για τα κράτη μέλη τη δυνατότητα να επιβάλουν υποχρεώσεις δημόσιας υπηρεσίας, ώστε να επιτυγχάνονται η ασφάλεια του εφοδιασμού, οι στόχοι οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, η τακτικότητα της παροχής, η ποιότητα και η τιμή προμήθειας αερίου καθώς και η προστασία του περιβάλλοντος.

Ρυθμιστικές αρχές

Καίριας σημασίας στοιχεία για την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου, τα ανεξάρτητα ρυθμιστικά όργανα που ορίζονται σε κάθε κράτος μέλος επιφορτίζονται με τον έλεγχο, μεταξύ άλλων, της τήρησης της αρχής της αμεροληψίας, του επιπέδου διαφάνειας και ανταγωνισμού, της τιμολόγησης και των μεθόδων υπολογισμού των τιμών. Αυτές οι ρυθμιστικές αρχές ενεργούν και ως αρχές επίλυσης διαφορών.

Με την απόφαση 2003/796/ΕΚ δημιουργήθηκε μία ευρωπαϊκή ομάδα συγκροτούμενη από τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές, με σκοπό την παγίωση της ανάπτυξης της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου και την εξασφάλιση συνεπούς εφαρμογής της οδηγίας 2003/55/ΕΚ σε όλα τα κράτη μέλη [ευρωπαϊκή ομάδα ρυθμιστικών αρχών για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο - ERGEG].

Παρεκκλίσεις

Η οδηγία προβλέπει παρεκκλίσεις ή μπορεί να προβλέψει παρεκκλίσεις βάσει των κανόνων της για ορισμένες καταστάσεις:

• για τις απομονωμένες αγορές, δηλαδή σε περίπτωση που κάποιο κράτος μέλος δεν συνδέεται άμεσα με το διασυνδεδεμένο δίκτυο άλλου κράτους μέλους και υπάρχει ένας μόνο κύριος εξωτερικός προμηθευτής·
• για τις αναδυόμενες αγορές, δηλαδή για τις αγορές όπου πραγματοποιήθηκε πριν από χρονικό διάστημα μικρότερο της δεκαετίας η πρώτη εμπορική προμήθεια αερίου ενός κράτους μέλους, στο πλαίσιο της πρώτης του σύμβασης μακροχρόνιας προμήθειας φυσικού αερίου·
• για ζώνες γεωγραφικώς περιορισμένες, εντός των κρατών μελών, παραδείγματος χάρη με βάση το μέγεθος και την ωριμότητα του δικτύου φυσικού αερίου της οικείας ζώνης καθώς και την αποδοτικότητα των επενδύσεων που θα ήσαν αναγκαίες για την εφαρμογή της οδηγίας·
• σε περίπτωση έλλειψης δυναμικότητας·
• κατά την ανάπτυξη της δυναμικότητας υποδομών ή την ανάπτυξη νέων υποδομών·
• εάν η πρόσβαση στο δίκτυο εμποδίζει την εκπλήρωση υποχρεώσεων δημόσιας υπηρεσίας·
• λόγω σοβαρών οικονομικών δυσχερειών κάποιας επιχείρησης φυσικού αερίου, μεταξύ άλλων λόγω δεσμευτικών υποχρεώσεών της για πληρωμή ανεξαρτήτως παραλαβής (take or pay) (ρήτρες σύμβασης αγοράς αερίου όπου επιβάλλεται αφενός στον προμηθευτή να διαθέτει καθορισμένες ποσότητες αερίου και αφετέρου στον πελάτη να πληρώνει το αέριο είτε το παρέλαβε είτε όχι).

Εξάλλου, είναι δυνατή η προσωρινή λήψη, από κάποιο κράτος μέλος, μέτρων διασφάλισης σε περίπτωση αιφνίδιας κρίσης στην αγορά, απειλής για τη φυσική ασφάλεια ή την προστασία προσώπων, υλικού ή εγκαταστάσεων, ή ακόμη και την ακεραιότητα του δικτύου.

Παρακολούθηση και προστασία του εφοδιασμού

Κάθε έτος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκδίδει έκθεση «βαθμονόμησης» (), όπου αξιολογείται η πρόοδος που συντελέσθηκε στη δημιουργία ανταγωνιστικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου με βάση πληροφορίες που διαβιβάζονται από τις κυβερνήσεις και τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές.

Εξάλλου, είναι αναγκαία η ενίσχυση της ασφάλειας του εφοδιασμού, με εξασφάλιση επαρκών επενδύσεων στα δίκτυα μεταφοράς, έτσι ώστε να καθίσταται δυνατή η αποφυγή διακοπών εφοδιασμού με φυσικό αέριο, με επιτήρηση της ισορροπίας μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης στα διάφορα κράτη μέλη, της διασυνδεδεμένης δυναμικότητας καθώς και της ποιότητας και του επιπέδου συντήρησης των δικτύων. Η επιτήρηση αυτή θα δώσει τη δυνατότητα πρόβλεψης των ενδεδειγμένων μέτρων σε περίπτωση δυσχερειών εφοδιασμού.

Πεδίο εφαρμογής

Η οδηγία 2003/55/ΕΚ εφαρμόζεται στην αγορά αερίου, όπου ως αέριο πρέπει να νοηθεί το φυσικό αέριο, καθώς και το υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ), το βιοαέριο, το αέριο που προκύπτει από τη βιομάζα και κάθε άλλος τύπος αερίου που είναι τεχνικώς δυνατόν να μεταφέρεται μέσω του δικτύου φυσικού αερίου.

Κατά συνέπεια, λαμβανομένων οπωσδήποτε υπόψη των απαιτήσεων ποιότητας και τεχνικών προτύπων, καθώς και της ασφάλειας, τα κράτη μέλη πρέπει να μεριμνούν για την εξασφάλιση πρόσβασης χωρίς διακρίσεις στο δίκτυο αερίου για το βιοαέριο και για το αέριο που προέρχεται από τη βιομάζα καθώς και για άλλους τύπους αερίου.

Πλαίσιο

Η ύπαρξη εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου, παράλληλα προς μια εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας είναι ουσιώδης για την υλοποίηση γνησίως ανταγωνιστικής εσωτερικής ενεργειακής αγοράς στην ΕΕ. Σε πρώτη φάση, η εσωτερική αγορά φυσικού αερίου δρομολογήθηκε με την οδηγία 98/30/ΕΚ η οποία, σε δεύτερη φάση, καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από την οδηγία 2003/55/ΕΚ.

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 11ης Μαρτίου 2009 προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με τίτλο «Έκθεση σχετικά με τη συντελεσθείσα πρόοδο στη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς αερίου και ηλεκτρισμού» [COM(2009) 115 τελικό – Δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Η έκθεση παρουσιάζει την κατάσταση της μεταφοράς της δεύτερης δέσμης μέτρων σε σχέση με την εσωτερική αγορά ενέργειας. Καταβλήθηκαν πολυάριθμες προσπάθειες προκειμένου να ισχύσει πραγματικός ανταγωνισμός, κυρίως στο πλαίσιο περιφερειακών πρωτοβουλιών.

Ωστόσο, οι τιμές του φυσικού αερίου αυξήθηκαν σημαντικά κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 2008, και ο επιχειρησιακός διαχωρισμός των δικτύων διανομής (υποχρεωτικός από 1ης Ιουλίου 2007) δεν εφαρμόστηκε συστηματικά. Τα κράτη μέλη ανατρέχουν ακόμη σε μεγάλο βαθμό στις παρεκκλίσεις σε αυτόν τον τομέα.

Από την άλλη, η Επιτροπή διαθέτει λίγα αριθμητικά δεδομένα σχετικά με τις αλλαγές προμηθευτών φυσικού αερίου εκ μέρους των χρηστών, πράγμα που καθιστά δύσκολη την αξιολόγηση του ανταγωνισμού στην αγορά.

Η εσωτερική αγορά του φυσικού αερίου παραμένει ακόμη υπερβολικά κατακερματισμένη. Προκειμένου να αντισταθμιστεί αυτός ο κατακερματισμός, πρέπει κατά προτεραιότητα να αναληφθεί δράση για την ενοποίηση των αγορών καθώς και την ανάπτυξη των διασυνοριακών υποδομών και εμπορικών συναλλαγών. Τέλος, γίνεται θερμή σύσταση να εγκαταλειφθεί η ρύθμιση των τιμών που εμποδίζει τον ανταγωνισμό και αποτρέπει νέους ενδεχόμενους προμηθευτές να εμφανιστούν στην αγορά.

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Σεπτεμβρίου 2007 για την τροποποίηση της οδηγίας 2003/55/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου [COM(2007) 529 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Για την ολοκλήρωση του ανοίγματος των ευρωπαϊκών ενεργειακών αγορών στον ανταγωνισμό και την εγκαθίδρυση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, προτείνεται μια τρίτη νομοθετική δέσμη.

Όντως, όπως έχει διαπιστώσει η Επιτροπή στην τομεακή έρευνά της, η εσωτερική αγορά ενέργειας παρουσιάζει δυσλειτουργίες, των οποίων η αποτελεσματική αντιμετώπιση δεν είναι δυνατή με τους ισχύοντες κανόνες. Οι προτάσεις της τρίτης νομοθετικής δέσμης εντάσσονται στις κατευθύνσεις της ανακοίνωσης με αντικείμενο τις προοπτικές της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, και αφορούν:

• το διαχωρισμό των δραστηριοτήτων παραγωγής και προμήθειας από τη διαχείριση των δικτύων μεταφοράς, είτε με βάση την περιουσιακή αποσύνδεση (δηλαδή στο εξής δεν θα υπάρχει δυνατότητα να είναι μία και μόνη επιχείρηση ταυτοχρόνως ιδιοκτήτης του δικτύου μεταφοράς και να ασκεί δραστηριότητες παραγωγής ή προμήθειας ενέργειας) είτε με ανεξάρτητο διαχειριστή δικτύου (οι επιχειρήσεις με κάθετη ολοκλήρωση θα ήταν δυνατόν να παραμείνουν ιδιοκτήτες του δικτύου, υπό την προϋπόθεση ότι η διαχείριση θα ασκείται όντως από επιχείρηση ή οργανισμό απολύτως ανεξάρτητο), ενώ θα υπάρχουν διατάξεις που θα ορίζουν ότι οι επιχειρήσεις τρίτων χωρών θα πρέπει να τηρούν τις απαιτήσεις διαχωρισμού, εφόσον επιθυμούν να αποκτήσουν σημαντική συμμετοχή σε ευρωπαϊκό δίκτυο·

Η Επιτροπή προτείνει πέντε σχέδια για την τροποποίηση των οδηγιών 2003/54/ΕΚ και 2003/55/ΕΚ, που αφορούν αντιστοίχως την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την αγορά φυσικού αερίου, καθώς και των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 1228/2003 και 1775/2005, με αντικείμενο αντιστοίχως την πρόσβαση στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και την πρόσβαση στα δίκτυα φυσικού αερίου, και για τη σύσταση οργανισμού συνεργασίας των ρυθμιστικών αρχών για την ενέργεια.

Διαδικασίες συναπόφασης (COD/2007/0196).

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της 10ης Ιανουαρίου 2007 με τίτλο «Προοπτικές για την εσωτερική αγορά αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας» [COM(2006) 841 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 10ης Ιανουαρίου 2007 με τίτλο «Έρευνα δυνάμει του άρθρου 17 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1/2003 στον ευρωπαϊκό κλάδο του αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας (Τελική έκθεση)» [COM(2006) 851 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1775/2005 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 28ης Σεπτεμβρίου 2005 περί όρων πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου [Επίσημη Εφημερίδα L 289 της 3.11.2005].

Απόφαση αριθ. 2003/796/ΕΚ της Επιτροπής της 11ης Νοεμβρίου 2003 σχετικά με τη σύσταση ευρωπαϊκής ομάδας ρυθμιστικών αρχών για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο [Επίσημη Εφημερίδα L 296 της 14.11.2003].

See also

Για περισσότερες πληροφορίες, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέξουν στις σελίδες «φυσικό αέριο» του ιστότοπου της ΓΔ Ενέργεια και Μεταφορές (EN).

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 28.05.2009