Προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στο πλαίσιο των οπτικοακουστικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών πληροφόρησης: Πράσινο βιβλίο

Στόχος του πράσινου βιβλίου είναι η εμβάθυνση της συζήτησης σχετικά με τις συνθήκες χάραξης ενός συνεκτικού πλαισίου προστασίας των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας για τις οπτικοακουστικές υπηρεσίες και της υπηρεσίες πληροφόρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

ΠΡΑΞΗ

Πράσινο βιβλίο για την προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στο πλαίσιο των οπτικοακουστικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών πληροφόρησης [COM (96) 483 τελικό Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]

ΣΥΝΟΨΗ

Η καταπολέμηση της κυκλοφορίας υλικού που θίγει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η προστασία των ανηλίκων από την πρόσβαση σε υλικό που είναι δυνατό να βλάψει την ανάπτυξή τους έχουν πρωταρχική σημασία για να μπορέσουν οι νέες οπτικοακουστικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες πληροφόρησης να αναπτυχθούν μέσα σε κλίμα εμπιστοσύνης. Εάν δεν ευρεθούν σύντομα και δεν εφαρμοστούν αποτελεσματικά μέσα για την προστασία του κοινού συμφέροντος σ' αυτούς τους τομείς, υπάρχει κίνδυνος οι νέες αυτές υπηρεσίες να μην αναπτύξουν όλο το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό δυναμικό τους.

Το κεφάλαιο Ι του πράσινου βιβλίου προσδιορίζει τις πτυχές ανάπτυξης των νέων οπτικοακουστικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών πληροφόρησης που ενδείκνυνται για την προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και αναλύει τα είδη υλικού που είναι δυνατό να προκαλέσουν πρόβλημα. Τονίζει ότι πρέπει να αποφευχθεί ο συνδυασμός προβλημάτων διαφορετικής φύσης, όπως η παιδική πορνογραφία, η οποία είναι παράνομη και υπόκειται σε ποινικές κυρώσεις και η πρόσβαση των παιδιών σε πορνογραφικό υλικό για ενηλίκου, το οποίο, ενώ είναι επιβλαβές για την ανάπτυξή τους, μπορεί να μην είναι παράνομο για τους ενηλίκους. Πρέπει να μελετηθούν λύσεις, ώστε να ληφθεί υπόψη το εν λόγω είδος περιεχομένου.

Οι λύσεις αυτές πρέπει επίσης να προσαρμοστούν λόγω της εξέλιξης του περιβάλλοντος των υπηρεσιών. Νέες τηλεοπτικές υπηρεσίες, όπως η χρέωση ανά παράσταση (pay-per-view), προσφέρουν μεγαλύτερη προσωπική επιλογή και ξεφεύγουν από το μοντέλο του μέσου μαζικής επικοινωνίας, όπου ο τηλεθεατής μπορεί να παρακολουθήσει είτε να μην παρακολουθήσει μία εκπομπή, πλησιάζοντας σε μοντέλο εκδοτικού τύπου, δηλαδή όπου ο τηλεθεατής διαθέτει πολλές δυνατότητες επιλογής του προγράμματος. Οι υπηρεσίες με απευθείας σύνδεση προωθούν ακόμη περισσότερο αυτή την εξέλιξη προς το μοντέλο της ατομικής επικοινωνίας. Από γεωγραφικής πλευράς, τα δίκτυα διανομής είναι λιγότερο εθνικά και όλο και περισσότερο παγκόσμια, ενώ το Internet αποτελεί διεθνές δίκτυο δικτύων. Εξάλλου, εμφανίζονται νέες κατηγορίες περιεχομένου. Η κλασική τηλεοπτική εκπομπή η οποία παρακολουθείται από την αρχή έως το τέλος είναι εκ φύσεως γραμμική, ενώ η διαδραστικότητα επιτρέπει την πλοήγηση σε εναλλακτικά σενάρια. Επίσης δημιουργούνται υβριδικές μορφές περιεχομένου, οι οποίες συνδυάζουν π.χ. με πρωτότυπο τρόπο γενικά τα παιχνίδια, τις διαφημίσεις και την ενημέρωση.

Η ανάπτυξη νέων υπηρεσιών απαιτεί ένα ευέλικτο πλαίσιο, ιδίως από κανονιστικής πλευράς. Για την εξεύρεση νέων λύσεων είναι απαραίτητη η λειτουργική ανάλυση των χαρακτηριστικών κάθε νέου είδους υπηρεσίας. Πρέπει δε να αξιολογείται με προσοχή κάθε νέος κίνδυνος που ενυπάρχει στις νέες υπηρεσίες. Οι φόβοι σχετικά με την προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που δημιουργούν οι νέες οπτικοακουστικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες ενημέρωσης δικαιολογούν τη σημασία που αποδίδουν σ' αυτή τόσο οι κρατικές αρχές όσο και οι πολίτες. Ωστόσο δεν πρέπει να διογκώνουμε το πρόβλημα - η δυσκολία έγκειται συχνά περισσότερο στα χαρακτηριστικά των νέων υπηρεσιών σε σχέση με τα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης παρά στο περιεχόμενό τους.

Το κεφάλαιο ΙΙ περιλαμβάνει ανάλυση των νομικών και των συνταγματικών διατάξεων που ισχύουν σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Σ' αυτό το κεφάλαιο διευκρινίζεται ότι όλες οι εθνικές διατάξεις στην Ευρώπη εντάσσονται στο πλαίσιο των θεμελιωδών δικαιωμάτων που παρατίθενται μέσα στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), οι οποίες έχουν ενσωματωθεί ως γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου, με το άρθρο ΣΤ.2 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ειδικότερα, το άρθρο 10 της εν λόγω σύμβασης εγγυάται το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης. Επίσης ορίζει ότι η άσκηση αυτού του δικαιώματος μπορεί να υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς για ειδικούς λόγους, και ιδίως για την προστασία της υγείας ή των ηθών και για την πρόληψη του εγκλήματος. Κατά συνέπεια η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι πουθενά απόλυτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και υπόκειται σε περιορισμούς. Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ανέπτυξε την αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή την κυριότερη δοκιμή για να ελέγχεται εάν κάθε περιοριστικό μέτρο συμφωνεί προς τις θεμελιώδεις αρχές που ορίζονται στην ΕΣΔΑ. Η Ευρώπη διαθέτει επομένως μία βάση για κοινή προσέγγιση - την αρχή της ελευθερίας της έκφρασης και τη δοκιμή της αναλογικότητας. Εκτός από την κοινή αυτή βάση, τα ισχύοντα καθεστώτα στα κράτη μέλη διαφέρουν σημαντικά και αντικατοπτρίζουν τις διαφορές των πολιτιστικών και ηθικών προτύπων.

Γενικά, οι νέες υπηρεσίες μπορούν να δημιουργήσουν ειδικά νέα προβλήματα όσον αφορά την εφαρμογή των νομοθετικών διατάξεων. Είναι όλο και πιο δύσκολο π.χ. να προσδιοριστεί η ευθύνη όταν πολλοί διαφορετικοί φορείς παρεμβαίνουν στην αλυσίδα επικοινωνιών (προμηθευτής δικτύου, παροχής πρόσβασης, παροχής υπηρεσιών, παροχής περιεχομένου). Τα προβλήματα αυτά είναι ακόμη μεγαλύτερα όταν οι διάφοροι κρίκοι της αλυσίδας ευρίσκονται σε διαφορετικές χώρες.

Το κεφάλαιο αυτό εξετάζει κατόπιν τα προβλήματα σχετικά με την προστασία των ανηλίκων από το επιβλαβές, αλλά όχι οπωσδήποτε παράνομο υλικό, όπως το ερωτικό υλικό για ενηλίκους. Σε ορισμένα κράτη μέλη, η αρχή της προστασίας των ανηλίκων περιλαμβάνεται σε γενικές διατάξεις, ανεξάρτητα από το μέσο μαζικής επικοινωνίας, οι οποίες απαγορεύουν την παροχή σε ανηλίκους περιεχομένου που είναι δυνατό να βλάψει την ανάπτυξή τους (αλλά το οποίο διατίθεται νόμιμα στους ενηλίκους). Σε άλλα κράτη μέλη ισχύουν ειδικές διατάξεις για κάθε μέσο μαζικής ενημέρωσης. Εν πάση περιπτώσει, η εφαρμογή των μέτρων προστασίας των ανηλίκων απαιτεί την εξεύρεση των μέσων με τα οποία θα διασφαλίζεται ότι οι ανήλικοι δεν θα έχουν πρόσβαση σε επιβλαβές περιεχόμενο, ενώ οι ενήλικοι θα μπορούν να έχουν πρόσβαση. Οι πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις μπορούν να δώσουν νέες λύσεις χάρη στον αυστηρότατο γονικό έλεγχο, όχι μόνο στην τηλεόραση («φραγή προγράμματος») αλλά και σε περιβάλλον με απευθείας σύνδεση (PICS). Και στη μία και στην άλλη περίπτωση, η σήμανση του υλικού αποτελεί βασικό μέρος του συστήματος. Οι νέες τεχνολογικές δυνατότητες είναι πιο περιορισμένες στην τηλεόραση απ' ό,τι στο περιβάλλον με απευθείας σύνδεση, αλλά και οι δύο περιπτώσεις έχουν το πλεονέκτημα ότι παρέχουν λύσεις που ξεκινούν από τη βάση («bottom up») παρά λύσεις που ξεκινούν από την κορυφή («top down») οι οποίες καθιστούν περιττή κάθε προηγούμενη λογοκρισία και ενισχύουν την πιθανή αποτελεσματικότητα της αυτορρύθμισης.

Το κεφάλαιο ΙΙΙ αναλύει την κατάσταση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά, αφενός, το κοινοτικό δίκαιο και, αφετέρου, τη συνεργασία στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων. Η ελεύθερη παροχή υπηρεσιών αποτελεί μία από τις τέσσερις θεμελιώδεις αρχές που εγγυάται η συνθήκη. Οι περιορισμοί είναι δυνατόν να επιβληθούν για λόγους κυρίως κοινού συμφέροντος, όπως η προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αλλά υπόκεινται ιδιαίτερα στη δοκιμή της αναλογικότητας.

Για την καταπολέμηση του παράνομου περιεχομένου, αναγνωρίζεται ότι η συνεργασία μεταξύ κρατών μελών στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων διαδραματίζει βασικό ρόλο λόγω του διεθνούς χαρακτήρα των νέων υπηρεσιών. Χάρη στη συνεργασία αυτή, τα κράτη μέλη θα μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα την παράνομη χρήση και το παράνομο περιεχόμενο. Εξάλλου, χάρη στην εσωτερική συνοχή θα ευρίσκονται σε πλεονεκτική θέση για να ενεργήσουν για την εξεύρεση λύσεων διεθνούς κλίμακας.

Το κεφάλαιο αυτό εξετάζει τις διάφορες δυνατότητες για να ενισχυθεί η συνεργασία των εθνικών διοικήσεων και της Επιτροπής, αφενός σε κοινοτικό πλαίσιο και, αφετέρου, στο πλαίσιο της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων (συστηματική ανταλλαγή πληροφοριών, συγκριτική ανάλυση των εθνικών νομοθεσιών, καθορισμός κοινού πλαισίου για την αυτορρύθμιση, συστάσεις για τη συνεργασία στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων, κοινοί προσανατολισμοί για τη διεθνή συνεργασία). Επίσης αξιολογεί τις δυνατότητες ενθάρρυνσης της συνεργασίας μεταξύ των σχετικών βιομηχανιών (κώδικες συμπεριφοράς, κοινά πρότυπα για τα συστήματα σήμανσης, προώθηση του προτύπου PICS). Επίσης, θα συζητηθούν ενδεχόμενα μέτρα ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των χρηστών.

Η προσοχή και το επείγον σχετικά με την προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας εστιάζονται κυρίως στις αποκεντρωμένες υπηρεσίες και ιδίως στο Internet. Για τις υπηρεσίες αυτές είναι φανερό ότι μεταξύ των μειονεκτημάτων που παρουσιάζουν οι καθαρά εθνικές λύσεις και της δυσκολίας να βρεθούν και να τεθούν σε εφαρμογή παγκόσμιες λύσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει να παίξει πρωταρχικό ρόλο. Όμως η δυνατότητα διακρατικής ανάπτυξης κεντρικών υπηρεσιών δικαιολογεί επίσης την αναζήτηση κοινών ή/και συμβατών λύσεων για αυτό το είδος υπηρεσιών.

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Πρόταση σύστασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Απριλίου 2004, για την προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και για το δικαίωμα απάντησης σε σχέση με την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας οπτικοακουστικών υπηρεσιών και υπηρεσιών πληροφόρησης [COM(2004) 341 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Η συγκεκριμένη πρόταση σύστασης (es de en fr) αποτελεί ένα επιπλέον βήμα προς την καθιέρωση αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών, της βιομηχανίας και των άλλων ενδιαφερόμενων μερών, σε θέματα προστασίας των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στους τομείς των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών και των υπηρεσιών του Διαδικτύου.

Σύσταση 98/560/CE του Συμβουλίου, της 24ης Σεπτεμβρίου 1998, για την ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας οπτικοακουστικών υπηρεσιών και υπηρεσιών πληροφόρησης μέσω της προώθησης εθνικών πλαισίων με σκοπό την επίτευξη συγκρίσιμου και αποτελεσματικού επιπέδου προστασίας των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας [Επίσημη Εφημερίδα L 270 της 7ης Οκτωβρίου 1998].

ΜΕΤΡΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 18ης Νοεμβρίου 1997, σχετικά με τη συνέχεια που πρέπει να δοθεί στο πράσινο βιβλίο για την προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στο πλαίσιο των οπτικοακουστικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών πληροφόρησης, που συνοδεύεται από πρόταση σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στο πλαίσιο των οπτικοακουστικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών πληροφόρησης [COM(97) 570 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 20.01.2005