Επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος χώρας της ΕΕ

Η παρούσα οδηγία διασφαλίζει το δικαίωμα επιστροφής στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) των πολιτιστικών αγαθών τα οποία έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφός τους.

Οδηγία 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 15ης Μαρτίου 1993 σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους (Βλέπε πράξεις τροποποίησης).

Η οδηγία αποσκοπεί στην επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών που επέχουν θέση εθνικών θησαυρών καλλιτεχνικής, ιστορικής ή αρχαιολογικής αξίας σύμφωνα με τη νομοθεσία ή τις εθνικές διοικητικές διαδικασίες με την έννοια του άρθρου 36 της ΣΛΕΕ, εφόσον:

Επομένως, η οδηγία εφαρμόζεται στα πολιτιστικά αγαθά που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος χώρας της ΕΕ, δηλαδή κατά παράβαση της ισχύουσας στο εν λόγω κράτος μέλος νομοθεσίας ή κατά παράβαση των όρων υπό τους οποίους χορηγήθηκε προσωρινή άδεια. Για το λόγο αυτόν, η επιστροφή του πολιτιστικού αγαθού επιβάλλεται είτε το εν λόγω αγαθό μεταφέρθηκε στο εσωτερικό της Ένωσης, είτε εξήχθη πρώτα προς μια τρίτη χώρα και στη συνέχεια επανεισήχθη σε άλλη χώρα της ΕΕ.

Η παρούσα οδηγία ισχύει μόνο για τα πολιτιστικά αγαθά που απομακρύνθηκαν παράνομα από το έδαφος χώρας της ΕΕ από την 1η Ιανουαρίου 1993 και εξής. Κάθε χώρα της ΕΕ ορίζει μία ή περισσότερες αρχές (κεντρικές αρχές) για την άσκηση των καθηκόντων που προβλέπονται στην παρούσα οδηγία. Η Επιτροπή δημοσιεύει ενημερωμένους καταλόγους των εν λόγω αρχών στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ.

Οι κεντρικές αρχές οφείλουν να συνεργάζονται και να προωθούν τη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων αρχών άλλων χωρών της ΕΕ για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών. Ειδικότερα, οι κεντρικές αρχές οφείλουν:

Άσκηση αγωγής για την επιστροφή πολιτιστικού αγαθού

Η άσκηση αγωγής για την επιστροφή πολιτιστικού αγαθού αποτελεί αποκλειστικό δικαίωμα των χωρών της ΕΕ. Ο κύριος του πολιτιστικού αγαθού μπορεί να ασκήσει κατά του νομέα τα ένδικα μέσα που προβλέπονται στο κοινό δίκαιο.

Η αγωγή για επιστροφή παραγράφεται μετά την παρέλευση ενός έτους από την ημερομηνία κατά την οποία η αιτούσα χώρα της ΕΕ έλαβε γνώση του τόπου όπου βρισκόταν το πολιτιστικό αγαθό και της ταυτότητας του νομέα ή του κατόχου του. Για να γίνει δεκτή η αγωγή, το εισάγον δικόγραφο πρέπει να συνοδεύεται από:

Η εν λόγω αγωγή για επιστροφή παραγράφεται οπωσδήποτε μετά την παρέλευση τριάντα ετών από την ημερομηνία κατά την οποία το πολιτιστικό αγαθό απομακρύνθηκε παράνομα από το έδαφος της αιτούσας χώρας της ΕΕ, εκτός εάν το αγαθό αποτελεί τμήμα δημόσιας συλλογής ή εκκλησιαστικών αγαθών για τα οποία η προθεσμία παραγραφής εξαρτάται από την εθνική νομοθεσία ή από διμερείς συμφωνίες μεταξύ χωρών της ΕΕ.

Η παρούσα οδηγία δεν θίγει τη δυνατότητα άσκησης, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο των χωρών της ΕΕ, αγωγών και ποινικών διώξεων εκ μέρους της αιτούσας χώρας της ΕΕ ή του κυρίου του πολιτιστικού αγαθού.

Σε περίπτωση εντολής επιστροφής ενός πολιτιστικού αγαθού, ο νομέας δικαιούται εύλογης αποζημίωσης, εφόσον αποδείξει ότι κατέβαλε τη δέουσα επιμέλεια κατά την απόκτηση του αγαθού. Το αιτούν κράτος μέλος υποχρεούται να καταβάλει την εν λόγω αποζημίωση κατά την επιστροφή του αγαθού, ωστόσο μπορεί να αξιώσει να του αποδοθούν τα ποσά αυτά από τα πρόσωπα που είναι υπεύθυνα για την παράνομη απομάκρυνση του αγαθού. Μετά την επιστροφή, η κυριότητα του αγαθού διέπεται από το δίκαιο της αιτούσας χώρας της ΕΕ.

Η επιτροπή για την εξαγωγή και την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών (πρώην συμβουλευτική επιτροπή για τα πολιτιστικά αγαθά) επικουρεί την Επιτροπή στο πλαίσιο της εξέτασης θεμάτων που αφορούν την εφαρμογή του παραρτήματος της παρούσας οδηγίας.

Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να υποβάλλουν κάθε τριετία στην Επιτροπή έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της παρούσας οδηγίας, βάσει της οποίας η Επιτροπή υποβάλλει έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΈΣ

Πράξη	Έναρξη ισχύος	Προθεσμία για μεταφορά στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών	Επίσημη Εφημερίδα
Οδηγία 93/7/ΕΟΚ	27.3.1993	15.12.1993 (15.3.1994 για το Βέλγιο, τη Γερμανία και τις Κάτω Χώρες)	ΕΕ L 74 της 27.3.1993

Πράξη/-εις τροποποίησης	Έναρξη ισχύος	Προθεσμία για μεταφορά στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών	Επίσημη Εφημερίδα
Οδηγία 96/100/ΕΚ	21.3.1997	1.9.1997	ΕΕ L 60 της 1.3.1997
Οδηγία 2001/38/ΕΚ	30.7.2001	31.12.2001	ΕΕ L 187 της 10.7.2001

Οι διαδοχικές τροποποιήσεις και διορθώσεις της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ έχουν ενσωματωθεί στο βασικό κείμενο. Η ενοποιημένη αυτή έκδοση έχει μόνον αξία τεκμηρίωσης.

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΩΝ

Κατηγορίες στις οποίες πρέπει να ανήκουν πολιτιστικά αγαθά που χαρακτηρίζονται ως εθνικοί θησαυροί, προκειμένου να υπάρχει δυνατότητα επιστροφής τους:

Οδηγία 96/100/ΕΚ (Επίσημη Εφημερίδα L 60 της 1.3.1997)

Οδηγία 2001/38/ΕΚ (Επίσημη Εφημερίδα L 187 της 10.7.2001).

Ψήφισμα του Συμβουλίου, της 21ης Ιανουαρίου 2002 , για την έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 3911/92 σχετικά με την εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών και της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους (Επίσημη Εφημερίδα C 032 της 5.2.2002).

Το Συμβούλιο λαμβάνει γνώση των πρωτοβουλιών της Επιτροπής, καλεί τις χώρες της ΕΕ να συνεργαστούν στενότερα μεταξύ τους αλλά και με την Επιτροπή, και καλεί την Επιτροπή να προωθήσει τις πρωτοβουλίες που έχει ήδη δρομολογήσει, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην πλήρη εφαρμογή του εν λόγω κανονισμού και της εν λόγω οδηγίας κατά την προσχώρηση των υποψήφιων χωρών στην ΕΕ.

Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της 30ής Μαΐου 2013 –

Τέταρτη έκθεση για την εφαρμογή της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους - COM(2013) 310 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα.

Αυτή η έκθεση καλύπτει την εφαρμογή της οδηγίας κατά την περίοδο 2008-2011.

Οι ενέργειες διοικητικής συνεργασίας που πραγματοποιούν συχνότερα οι εθνικές αρχές αφορούν την αναζήτηση πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος των χωρών, ή την κοινοποίηση του εντοπισμού τέτοιων αγαθών. Αρκετά κράτη μέλη επισημαίνουν τους περιορισμούς της οδηγίας όσον αφορά την επιστροφή των αγαθών, ιδίως λόγω των κατώτατων χρηματικών ορίων που εφαρμόζονται σε ορισμένους εθνικούς θησαυρούς και της προθεσμίας ενός έτους για την άσκηση αγωγής επιστροφής. Τονίζουν επίσης τα προβλήματα που ανακύπτουν για την επιστροφή αρχαιολογικών αντικειμένων που προέρχονται από παράνομες ανασκαφές, λόγω της δυσκολίας ως προς την απόδειξη της προέλευσης των αγαθών ή/και της ημερομηνίας της παράνομης εξόδου τους (Βουλγαρία και Ιταλία).

Οι εθνικές εκθέσεις διαπιστώνουν ότι η διοικητική συνεργασία μεταξύ των κεντρικών αρχών των κρατών μελών έχει βελτιωθεί, αλλά είναι ανεπαρκώς δομημένη και συναντά προβλήματα λόγω των διαφορετικών γλωσσών. Επιπλέον, οι εκθέσεις εντοπίζουν ελλείψεις στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των οικείων αρχών, κάτι που μειώνει την αποτελεσματικότητα της εν λόγω συνεργασίας.

Η Επιτροπή σημειώνει ότι η διαδικασία αναθεώρησης της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ ξεκίνησε το 2009 και η δημόσια διαβούλευση ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2012, καθώς και ότι αναζητά τρόπους βελτίωσης της εφαρμογής της οδηγίας.

Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή – Τρίτη έκθεση για την εφαρμογή της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους [ COM(2009) 408 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Με την εν λόγω έκθεση αξιολογείται η εφαρμογή της οδηγίας από τις χώρες της ΕΕ κατά την περίοδο 2004-2007. Γενικά, η οδηγία θεωρείται ως χρήσιμο μέσο για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα και για την προάσπιση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι χώρες της ΕΕ αναγνωρίζουν ότι λειτουργεί αποθαρρυντικά για την παράνομη έξοδο των αγαθών, ωστόσο δεν αποτελεί μέσο καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών.

Κατά την περίοδο αναφοράς, η οδηγία δεν εφαρμόστηκε συχνά για ενέργειες διοικητικής συνεργασίας ή για την άσκηση της αγωγής επιστροφής. Αυτό οφείλεται κυρίως στη διοικητική περιπλοκότητα και το οικονομικό κόστος εφαρμογής της οδηγίας, στο περιορισμένο πεδίο εφαρμογής της και στη μικρή προθεσμία για την άσκηση της αγωγής επιστροφής, καθώς και στην ερμηνεία των σχετικών εννοιών.

Οι χώρες της ΕΕ προέβησαν σε ενέργειες διοικητικής συνεργασίας για την αναζήτηση πολιτιστικών αγαθών και για την κοινοποίηση ανακάλυψης πολιτιστικών αγαθών στο έδαφος άλλης χώρας της ΕΕ. Αυτό είχε ως συνέπεια την επιστροφή με φιλικό διακανονισμό 148 πολιτιστικών αγαθών. Ασκήθηκαν οκτώ αγωγές για την επιστροφή αγαθών.

Παρά τη βελτίωση της διοικητικής συνεργασίας εντός και μεταξύ των χωρών της ΕΕ, υπάρχει η ανάγκη για ενίσχυση της διοικητικής συνεργασίας μεταξύ των αρχών σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, Για τον σκοπό αυτόν, η Επιτροπή θα επικαιροποιήσει τις υφιστάμενες κατευθυντήριες γραμμές και θα δημοσιεύσει καταλόγους των αρμόδιων εθνικών αρχών. Επιπλέον, οι χώρες τις ΕΕ προτείνουν τροποποιήσεις της οδηγίας, προκειμένου να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητά της. Αυτές περιλαμβάνουν την αύξηση της προθεσμίας για την άσκηση της αγωγής επιστροφής από το ένα στα τρία έτη, την επανεξέταση του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας, καθώς και την τροποποίηση του παραρτήματος, για να προστεθούν νέες κατηγορίες αγαθών ή για να τροποποιηθούν τα κατώτατα οικονομικά όρια ή η περιοδικότητα των εκθέσεων.

H Επιτροπή θα προτείνει τη δημιουργία μιας ομάδας εργασίας ad hoc, υπό την αιγίδα της επιτροπής για την εξαγωγή και την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών, η οποία θα εντοπίσει τα προβλήματα που συνδέονται με την εφαρμογή της οδηγίας και θα προτείνει λύσεις αποδεκτές για όλες τις χώρες της ΕΕ, ενόψει ενδεχόμενης αναθεώρησης της οδηγίας.

Έκθεση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της 21ης Δεκεμβρίου 2005 – Δεύτερη έκθεση για την εφαρμογή της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους [ COM(2005) 675 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Η εν λόγω έκθεση καλύπτει την εφαρμογή της οδηγίας κατά την περίοδο 1999-2003. Από την έκθεση προκύπτει η περιορισμένη εφαρμογή της οδηγίας. Οι χώρες της ΕΕ πραγματοποίησαν πέντε επιστροφές με φιλικό διακανονισμό και άσκησαν τρεις αγωγές για επιστροφή. Οι χαμηλοί αυτοί αριθμοί δείχνουν ότι υπάρχουν σημαντικά κενά όσον αφορά τη διοικητική συνεργασία και την επικοινωνία μεταξύ των εθνικών κεντρικών αρχών. Η Επιτροπή, για να καλύψει αυτές τις ελλείψεις, σκοπεύει να ελέγξει την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών που εξέδωσε η συμβουλευτική επιτροπή για τα πολιτιστικά αγαθά αναφορικά με τη βελτίωση της διοικητικής συνεργασίας.

Οι χώρες της ΕΕ θεωρούν ανεπαρκή την προθεσμία ενός έτους για την άσκηση αγωγής για επιστροφή. Με την επιφύλαξη των διαβουλεύσεων στο πλαίσιο των συμβουλευτικών επιτροπών για τα πολιτιστικά αγαθά, η Επιτροπή προτείνει την παράταση της προθεσμίας σε τρία έτη.

Από την έκθεση προκύπτει διάσταση απόψεων μεταξύ των χωρών της ΕΕ όσον αφορά την αύξηση ή τη μείωση των κατώτατων ορίων που ισχύουν για τα πολιτιστικά αγαθά σύμφωνα με την οδηγία 93/7/ΕΚ. Η Επιτροπή δεν προβλέπει επομένως καμία τροποποίηση των εν λόγω ορίων.

Δεδομένης της περιορισμένης εφαρμογής της οδηγίας 93/7/ΕΚ, η Επιτροπή προτείνει την άρση της υποχρέωσης εκπόνησης έκθεσης ανά τριετία. Η συμβουλευτική επιτροπή για τα πολιτιστικά αγαθά πρέπει να αποφανθεί επί του θέματος.

Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, της 25ης Μαΐου 2000, σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 3911/92 του Συμβουλίου όσον αφορά την εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών, και της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους [ COM (2000) 325 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Στην παρούσα έκθεση επισημαίνεται ότι τα σχετικά μέτρα ευαισθητοποίησαν τις χώρες της ΕΕ και τους φορείς του διεθνούς εμπορίου, ώστε να προστατεύουν καλύτερα τα πολιτιστικά αγαθά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αναγνωρίζεται, όμως, ότι τα αποτελέσματα των νομικών αυτών πράξεων όσον αφορά τη μείωση του παράνομου εμπορίου πολιτιστικών αγαθών υπήρξαν περιορισμένα. Η έκθεση υπογραμμίζει ότι η κατάλληλη διάρθρωση της διοικητικής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των αρμόδιων αρχών θα μπορούσε να βελτιώσει τα αποτελέσματα της εφαρμογής της οδηγίας και του κανονισμού.

Η έκθεση περιλαμβάνει τον κατάλογο των τελωνείων που είναι αρμόδια για τη διεκπεραίωση των διατυπώσεων εξαγωγής πολιτιστικών αγαθών, τον κατάλογο των αρμόδιων αρχών για τη χορήγηση αδειών εξαγωγής πολιτιστικών αγαθών, καθώς και τον κατάλογο των κεντρικών αρχών που είναι αρμόδιες για την άσκηση των καθηκόντων που προβλέπονται στην οδηγία 93/7/ΕΟΚ.

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους [COM(2013) 311 τελικό - δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]

Δεδομένων των διαπιστώσεων των παραπάνω εκθέσεων, καθώς και της δημόσιας διαβούλευσης, σκοπός αυτής της πρότασης είναι η αναδιατύπωση της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ και η ενίσχυση της ενωσιακής νομοθεσίας στον συγκεκριμένο τομέα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει να δοθεί στα κράτη μέλη η δυνατότητα να ανακτήσουν τα πολιτιστικά αγαθά που χαρακτηρίζονται ως εθνικοί θησαυροί τα οποία έχουν απομακρυνθεί από το έδαφός τους από την 1η Ιανουαρίου 1993 και μετά. Προς τον σκοπό αυτόν, επεκτείνεται ο ορισμός των πολιτιστικών αγαθών, προκειμένου να περιλάβει όλα όσα χαρακτηρίζονται ως εθνικοί θησαυροί καλλιτεχνικής, ιστορικής ή αρχαιολογικής αξίας σύμφωνα με το δίκαιο των χωρών της ΕΕ.