Βιοεπιστήμες και βιοτεχνολογία

Συμβολή στον εκ μέρους της ΕΕ έλεγχο των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας σε διάφορους τομείς όπως της υγειονομικής περίθαλψης, της γεωργίας, της διατροφής, των βιομηχανικών εφαρμογών και του περιβάλλοντος, με σκοπό την εδραίωση μιας βιώσιμης οικονομίας βασισμένης στη γνώση. Αυτός είναι ο στόχος των διαφόρων πράξεων που εξέδωσε τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στον συγκεκριμένο τομέα. Οι βιοεπιστήμες και η βιοτεχνολογία αποτελούν για την Ευρώπη διακύβευμα, αλλά και αξιοποιήσιμο δυναμικό. Η Επιτροπή προτίθεται να συμβάλει στην αξιοποίηση αυτού του δυναμικού μέσω μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής. Το παρόν έγγραφο συνοψίζει τις βασικές πτυχές αυτής της στρατηγικής (εννοιολογικός ορισμός, προκλήσεις, προβλεπόμενες δράσεις, ζητήματα ηθικής/δεοντολογίας κ.τ.λ.).

ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 23ης Ιανουαρίου 2002 στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών «Βιοεπιστήμες και βιοτεχνολογία - Μια στρατηγική για την Ευρώπη » [COM(2002) 27 τελικό - Επίσημη Εφημερίδα C 55 της 2.3.2002].

ΣΥΝΟΨΗ

Η βιοτεχνολογία αποτελεί τεχνική παραγωγής με γενετική μηχανή βιολογικών μορίων ή διαγονιδιακών οργανισμών που προορίζονται για βιομηχανικές, γεωργικές, φαρμακευτικές, χημικές και άλλες εφαρμογές.

Οι βιοεπιστήμες εγείρουν σοβαρά ζητήματα πολιτικής και κοινωνικής φύσεως και αποτελούν έναυσμα για έναν ευρύ δημόσιο διάλογο. Τη στιγμή αυτή συντελείται επανάσταση στη βάση γνώσεων της βιοτεχνολογίας, επανάσταση η οποία ανοίγει το δρόμο για νέες εφαρμογές στους τομείς της υγειονομικής περίθαλψης, της γεωργίας, της παραγωγής τροφίμων και της προστασίας του περιβάλλοντος.

Η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος που επιτελέστηκε στον τομέα των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας συνεχίζεται με ξέφρενο ρυθμό. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει μια στρατηγική (EN) (FR) με σκοπό τη χάραξη ευρωπαϊκών βιώσιμων και υπεύθυνων πολιτικών που θα στρέφονται γύρω από τους ακόλουθους τρεις μεγάλους άξονες:

Η στρατηγική αυτή έχει δύο σκέλη:

Η προτεινόμενη στρατηγική ανταποκρίνεται στο ενδιαφέρον που έχει εκδηλώσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τις βιοεπιστήμες. Παρέχει έναν λεπτομερή χάρτη πορείας έως το 2010 και θέτει τις βιοεπιστήμες και τη βιοτεχνολογία μεταξύ των βασικότερων τεχνολογιών αιχμής που θα επιτρέψουν στην Ευρώπη να επιτύχει τους στόχους της Λισσαβόνας.

Το δυναμικό των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας

Οι βιοεπιστήμες και η βιοτεχνολογία θεωρούνται γενικά από τις πλέον ελπιδοφόρες τεχνολογίες αιχμής των προσεχών δεκαετιών.

Στον τομέα της υγείας, η βιοτεχνολογία έχει καταστήσει ήδη δυνατή την ασφαλέστερη και περισσότερο ηθική παραγωγή όλο και περισσότερων φαρμάκων και ιατρικών υπηρεσιών. Στο πλαίσιο αυτό, η έρευνα με αντικείμενο τα βλαστικά κύτταρα ανοίγει το δρόμο για την αντικατάσταση ιστών και οργάνων με σκοπό τη θεραπεία εκφυλιστικών νόσων, της νόσου του Altzheimer, της νόσου του Parkinson κ.λπ. Επιπλέον, ανοίγει νέες προοπτικές για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής χάρη σε καινοτόμες ιατρικές εφαρμογές.

Στον τομέα των γεωργικών ειδών διατροφής, η βιοτεχνολογία επιτρέπει τη βελτίωση της ποιότητας των τροφίμων και των ζωοτροφών και συμβάλλει έτσι στην πρόληψη ασθενειών και στη μείωση των κινδύνων για την υγεία. Η έρευνα γύρω από το φυτικό γονιδίωμα έχει ουσιαστική σημασία. Σημειώνεται σχετικά ότι οι εκτάσεις που καλύπτονται από γενετικώς τροποποιημένες καλλιέργειες (ΓΤΟ) ανά τον κόσμο έχουν σχεδόν διπλασιασθεί.

Στον τομέα της παραγωγής προϊόντων πλην των τροφίμων, η βιοτεχνολογία συμβάλλει στη βελτίωση της χρήσης πρώτων υλών για τη βιομηχανία και συγκεκριμένα για τη μεταποιητική βιομηχανία και τις βιομηχανίες παραγωγής ενέργειας και φαρμάκων. Οι τρέχουσες τροποποιήσεις αφορούν ιδίως τους υδατάνθρακες, τα έλαια, τα λίπη, τις πρωτεΐνες και τις ίνες. Παράλληλα, η βιομάζα θα μπορούσε να αποτελέσει εναλλακτική πηγή ενέργειας με την παραγωγή τόσο υγρών όσο και στερεών βιοκαυσίμων όπως το βιοντίζελ και η βιαιθανόλη.

Στο πλαίσιο του περιβάλλοντος, η βιοτεχνολογία προσφέρει νέους τρόπους προστασίας και βελτίωσης του περιβάλλοντος, ιδίως του αέρα, του εδάφους, των υδάτων και των αποβλήτων. Η έρευνα επικεντρώνεται στην ανάπτυξη καθαρότερων βιομηχανικών προϊόντων και διαδικασιών καθώς και σε πιο αειφόρες γεωργικές πρακτικές.

Στο πλαίσιο της αναθεωρημένης στρατηγικής της Λισσαβόνας, ο κλάδος των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας φαίνεται ότι θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Όπως επισημαίνεται στην τελευταία έκθεση προόδου, κατά τις επόμενες δεκαετίες ο κλάδος αυτός μπορεί:

Αξιοποίηση του δυναμικού

Στην προαναφερόμενη ευρωπαϊκή στρατηγική υπέρ των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας καθορίζονται οι εξής στρατηγικές προτεραιότητες:

Η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης πρέπει να βελτιωθεί μέσα από τρεις κύριους άξονες δράσης:

Η βιοτεχνολογία επικεντρώνεται στην επίλυση ειδικών προβλημάτων. Η παρούσα ανακοίνωση αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών βιομηχανιών με τη βελτίωση του δυναμικού δημιουργίας μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) των οποίων οι δραστηριότητες βασίζονται στην έρευνα και στο επιχειρηματικό πνεύμα. Οι νέες αυτές βιομηχανίες που βασίζονται στις επιστημονικές γνώσεις αποτελούν πηγή βιομηχανικού ανταγωνισμού, τεχνολογικής καινοτομίας, επενδυτικών ευκαιριών και νέων θέσεων εργασίας.

Ηθικές/δεοντολογικές και κοινωνικές συνέπειες

Η ανάπτυξη και η εφαρμογή των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας εγείρουν βασικά ερωτήματα ηθικής φύσεως όσον αφορά, επί παραδείγματι, τον ορισμό και τη φύση του ανθρώπου ή τη χρησιμοποίηση και τον έλεγχο των γενετικών πληροφοριών.

Πέραν τούτου, οι βιοεπιστήμες και η βιοτεχνολογία προσελκύουν σε μεγάλο βαθμό την προσοχή του πληθυσμού και προσφέρουν αφορμές σοβαρού προβληματισμού και διαλόγου. Ο διάλογος αυτός θα πρέπει να είναι χωρίς αποκλεισμούς, διεξοδικός, δομημένος και καλά τεκμηριωμένος ώστε να οδηγεί σε καλύτερη πληροφόρηση και αμοιβαία κατανόηση. Είναι συνεπώς ιδιαίτερα σημαντικό να ευνοηθούν η πληροφόρηση και ο διάλογος ώστε να μπορέσουν ο πληθυσμός και τα ενδιαφερόμενα μέρη να κατανοήσουν καλύτερα και να εξοικειωθούν με τα πολύπλοκα αυτά ζητήματα και να αναπτυχθούν επίσης μέθοδοι και κριτήρια για την αξιολόγηση των πλεονεκτημάτων έναντι των μειονεκτημάτων ή των κινδύνων.

Οι δημόσιες αρχές, οι οικονομικοί φορείς και η επιστημονική κοινότητα θα πρέπει να παρουσιάζουν ενεργά τις σχετικές γνώσεις και να διευκολύνουν την κατανόηση των βασικών ζητημάτων σ' ένα πλαίσιο διεθνούς συνεργασίας.

Προβλεπόμενες ενέργειες: σχέδιο δράσης

Στόχος του σχεδίου δράσης είναι να διαμορφώσει ένα συνεπές πολιτικό πλαίσιο με σκοπό τη δημιουργία πρόσφορων συνθηκών για την ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας στην Ευρώπη και τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών και ιδιωτικών φορέων.

Προβλέπονται τεσσάρων ειδών δράσεις:

Εκθέσεις προόδου και μελλοντικοί προσανατολισμοί

Η Επιτροπή δίνει τακτικά αναφορά για την κατάσταση προόδου αυτής της στρατηγικής, και στο πλαίσιο αυτό έχει εκδώσει τρεις εκθέσεις προόδου από το 2002. Στις εκθέσεις αυτές η Επιτροπή επισημαίνει τα βήματα προόδου που έχουν πραγματοποιηθεί, αλλά και τις τυχόν καθυστερήσεις που σημειώνονται σε ορισμένους τομείς. Οι τρεις εκθέσεις παρουσιάζουν τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και στην πράξη, και αναφέρονται στα νέα ζητήματα που έχουν προκύψει. Καλύπτουν επίσης, στο μέτρο του δυνατού, τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο χάρτη πορείας.

Ενόψει της ενδιάμεσης αναθεώρησης της παρούσας στρατηγικής (εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 2007), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δρομολόγησε ενδελεχή αξιολόγηση του προόδου που έχει συντελεστεί από το 2002, καθώς και έναν ευρύ προβληματισμό σχετικά με το ρόλο των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας στην ευρωπαϊκή κοινωνία. Οι δύο αυτές πρωτοβουλίες βασίζονται ιδίως στα εξής:

Πλαίσιο

Η ΕΕ διαθέτει σημαντικό ερευνητικό δυναμικό στον τομέα των βιοτεχνολογιών. Η κοινωνία θα πρέπει να αποκομίσει τα αναμενόμενα οφέλη από πλευράς οικονομικής ανάπτυξης και δημιουργίας θέσεων εργασίας. Το 5ο και το 6ο πρόγραμμα πλαίσιο συνιστούν, εν προκειμένω, εργαλείο στη διάθεση των ερευνητών, των επιχειρηματιών, των βιομηχάνων και των χρηματοδοτών. Εξάλλου, οι βιοεπιστήμες και η βιοτεχνολογία αποτελούν παγκόσμια πραγματικότητα και είναι σημαντικές για την ανάπτυξη δυναμικών και νεωτεριστικών οικονομιών που βασίζονται στη γνώση. Τέλος, η επιτυχία κάθε οικονομίας που βασίζεται στη γνώση εξαρτάται από τη δημιουργία, τη διάδοση και την εφαρμογή νέων γνώσεων. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη υπολείπονται κατά πολύ εκείνων των Ηνωμένων Πολιτειών. Στόχος της Επιτροπής είναι να αποκαταστήσει την ηγετική θέση της Ευρώπης στον τομέα των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας. Το έκτο πρόγραμμα πλαίσιο δραστηριοτήτων έρευνας (2002-2006) ανήγαγε τον τομέα αυτόν σε κύρια προτεραιότητα παρέχοντας μια στέρεη βάση για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου έρευνας σε συνεργασία με τα κράτη μέλη.

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών για την ενδιάμεση ανασκόπηση της στρατηγικής για τις βιοεπιστήμες και τη βιοτεχνολογία [COM(2007) 175 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Στο έγγραφο αυτό η Επιτροπή τονίζει την αποτελεσματικότητα της προβλεπόμενης έως το 2011 στρατηγικής της για τις βιοεπιστήμες και τη βιοτεχνολογία. Τα κυριότερα επιτεύγματα κατά την περίοδο (2002-2006) είναι τα εξής:

Αντίθετα, όσον αφορά την προώθηση και την ανάπτυξη της καινοτομίας στον τομέα της βιοτεχνολογίας, ο απολογισμός είναι μέτριος. Στον τομέα αυτό, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) εξακολουθούν να θίγονται από την απουσία κοινοτικού πλαισίου (διπλώματα ευρεσιτεχνίας), τις λίγες επενδύσεις και την έλλειψη συνεργασίας μεταξύ του ακαδημαϊκού και του χρηματοοικονομικού χώρου.

Η Επιτροπή προσδιορίζει πέντε δράσεις προτεραιότητας στις οποίες πρέπει να επικεντρωθεί η εν λόγω στρατηγική:

Το έγγραφο παρουσιάζει επίσης σειρά σύγχρονων εφαρμογών των βιολογικών επιστημών και της βιοτεχνολογίας και παρέχει πληροφορίες σχετικά με τον αντίκτυπό τους σε τομείς όπως η βιομηχανία, η οικονομία, το περιβάλλον ή η υγεία.

Έκθεση της Επιτροπής της 29ης Ιουνίου 2005 προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Επιτροπή των Περιφερειών και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή με τίτλο «Βιοεπιστήμες και βιοτεχνολογία: Μια στρατηγική για την Ευρώπη» - Τρίτη ενδιάμεση έκθεση και κατευθυντήριες γραμμές για το μέλλον [COM(2005) 286 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Έκθεση της Επιτροπής της 7ης Απριλίου 2004 προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή με τίτλο «Βιολογικές επιστήμες και βιοτεχνολογία: Μια στρατηγική για την Ευρώπη» - Δεύτερη έκθεση προόδου και μελλοντικοί προσανατολισμοί [COM(2004) 250 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 5ης Μαρτίου 2003 προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή με τίτλο «Βιοεπιστήμες και βιοτεχνολογία: Μια στρατηγική για την Ευρώπη» - Έκθεση προόδου και μελλοντικοί προσανατολισμοί [COM(2003) 96 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 4ης Δεκεμβρίου 2001 προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: «Επιστήμη και κοινωνία. Πρόγραμμα δράσης» [COM(2001) 714 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 4ης Σεπτεμβρίου 2001 με τίτλο «Για μια στρατηγική θεώρηση των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας. Έγγραφο διαβούλευσης» [COM(2001) 454 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 12.09.2007