Στρατηγική διεύρυνσης για το διάστημα 2006-2007: προκλήσεις και ενταξιακή ικανότητα

Η παρούσα στρατηγική για τη διεύρυνση παρέχει μια ανανεωμένη συναίνεση για τη διεύρυνση που θα εξασφαλίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επαρκή ικανότητα για να υποδεχθεί νέα μέλη. Η συναίνεση αυτή βασίζεται στην υφιστάμενη στρατηγική την οποία και εμπλουτίζει ώστε να υποστηρίζει τις προς ένταξη χώρες, κυρίως βάσει των διδαγμάτων που αντλήθηκαν από την πέμπτη διεύρυνση. Η συναίνεση προτείνει επίσης τα μέσα που απαιτούνται για να ενισχυθεί η στήριξη εκ μέρους των πολιτών ενόψει των μελλοντικών διευρύνσεων.

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της 8ης Νοεμβρίου 2006 «Στρατηγική διεύρυνσης και κυριότερες προκλήσεις για το διάστημα 2006-2007. Περιλαμβάνει ειδική έκθεση σχετικά με την ικανότητα της ΕΕ να εντάξει νέα μέλη» [COM(2006) 649 - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Η τρέχουσα στρατηγική διεύρυνσης παρέχει μια ανανεωμένη συναίνεση για τη διεύρυνση ώστε οι μελλοντικές διευρύνσεις να μην αποτελέσουν εμπόδιο στη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Η πέμπτη διεύρυνση κατέδειξε την ικανότητα της ΕΕ να λειτουργεί ομαλά, ενισχύοντας παράλληλα την προβολή και το πολιτικό της βάρος στη διεθνή σκηνή.

Οι διευρύνσεις συμβάλλουν στην επίτευξη του στόχου της δημιουργίας ενός χώρου ειρήνης και σταθερότητας, ο οποίος θα χαρακτηρίζεται από κοινές αξίες, ευημερία και ανταγωνιστικότητα. Τονώνουν την οικονομία και την εξοπλίζουν κατάλληλα για τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης. Η προοδευτική επέκταση της ζώνης του ευρώ ενισχύει αυτή την προοπτική (η Σλοβενία εντάχθηκε την 1η Ιανουαρίου 2007). Επιπλέον, η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, πολιτών των νέων κρατών μελών, έχει αποδείξει ποια είναι τα πλεονεκτήματα για τα κράτη μέλη τα οποία δεν έχουν εφαρμόσει περιορισμούς όπως το Ηνωμένο Βασίλειο (αύξηση εθνικού εισοδήματος ή αντιμετώπιση της έλλειψης ειδικευμένου εργατικού δυναμικού).

Οι προηγούμενες διευρύνσεις εμπλούτισαν τη διαδικασία της διεύρυνσης. Η Βουλγαρία και η Ρουμανία εξακολούθησαν, το 2006, να προετοιμάζουν κατάλληλα την ένταξή τους την 1η Ιανουαρίου 2007, πράγμα που αποτελεί παράδειγμα για τις υποψήφιες χώρες και τις δυνάμει υποψήφιες χώρες.

Η στρατηγική της διεύρυνσης βασίζεται σε τρεις αρχές που καθορίζονται από τη στρατηγική του 2005 (es de en fr):

Η προενταξιακή στρατηγική βασίζεται ειδικότερα στις εταιρικές σχέσεις για την προσχώρηση και στις ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις που καθορίζουν τους τομείς προτεραιότητας στους οποίους πρέπει να επιτευχθεί πρόοδος. Έχει προταθεί μια ευρωπαϊκή εταιρική σχέση για το Μαυροβούνιο, ενώ οι υπόλοιπες εταιρικές σχέσεις θα επανεξεταστούν στα τέλη του 2007.

Αυτές οι εταιρικές σχέσεις συνιστούν το πλαίσιο της χρηματοδοτικής βοήθειας: το μέσο προενταξιακής βοήθειας (IAP). Αυτό το νέο εξορθολογισμένο μέσο για την περίοδο 2007-2013, το οποίο απευθύνεται στις υποψήφιες και στις δυνάμει υποψήφιες χώρες, θα προσδώσει μεγαλύτερη ευελιξία και θα ενισχύσει τα αποτελέσματα της κατανομής κοινοτικών κεφαλαίων, θα διευκολύνει τη βέλτιστη χρήση των πόρων και θα βελτιώσει το συντονισμό με τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (ΔΧΙ). Η Επιτροπή θα παρουσιάσει ένα πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο το οποίο θα καθορίζεται το ύψος των ποσών που θα κατανέμονται ανά χώρα και ανά τομέα. Η εφαρμογή του θα ανατεθεί σταδιακά στις αντιπροσωπίες της Επιτροπής και, στη συνέχεια, στις εθνικές αρχές όταν αυτές θα είναι έτοιμες.

Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ανασυγκρότησης θα πρέπει να διακόψει τις δραστηριότητές της ως τα τέλη του 2008, εφόσον έχουν επιτευχθεί οι κύριοι στόχοι της για τη Σερβία, το Μαυροβούνιο και την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας.

Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις που διέπονται από ένα διαπραγματευτικό πλαίσιο, διεξάγονται με αυστηρή διαδικασία. Βασίζονται στην έγκριση και εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου και στην αποδοχή των πολιτικών στόχων των συνθηκών. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις έχουν ξεκινήσει για την Κροατία και την Τουρκία και πρέπει να τις ενθαρρύνουν να συνεχίσουν τις μεταρρυθμίσεις τους και να εδραιώσουν σχέσεις καλής γειτονίας.

Στο πλαίσιο αυτό, τα κριτήρια αναφοράς * για τη διαπραγμάτευση κάθε κεφαλαίου του κεκτημένου αποτελούν ένα νέο εργαλείο το οποίο βασίζεται στα διδάγματα που αντλήθηκαν από την πέμπτη διεύρυνση. Έχουν σκοπό να παροτρύνουν τις υποψήφιες χώρες να ξεκινήσουν εγκαίρως τις μεταρρυθμίσεις. Τα κριτήρια καθορίζονται για το άνοιγμα και το κλείσιμο των διαπραγματεύσεων κάθε κεφαλαίου, και αν δεν πληρούνται είναι πιθανή η αναστολή ή επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για κάποιο κεφάλαιο που έχει κλείσει προσωρινά.

Επίσης, διεξάγεται πολιτικός και οικονομικός διάλογος μεταξύ της ΕΕ και των υποψήφιων χωρών με στόχο την εδραίωση της διαδικασίας. Τα αποτελέσματα των διαλόγων αυτών ενσωματώνονται στις διαπραγματεύσεις.

Όσον αφορά τα Δυτικά Βαλκάνια, τα αποτελέσματα σχετικά με την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που πηγάζουν από τη συμφωνία σταθεροποίησης και σύνδεσης (ΣΣΣ), ιδίως στον τομέα του εμπορίου, θα αποτελέσουν σημαντικό στοιχείο για την αξιολόγηση της αίτησης ένταξης. Η ΕΕ θα καθιερώσει σταδιακά τη διαγώνια σώρευση των κανόνων καταγωγής στις συμφωνίες σταθεροποίησης και σύνδεσης ώστε να τονωθεί το εμπόριο και οι περιφερειακές επενδύσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η ένταξη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) [ES] [EN] [FR] έχει μεγάλη σημασία, αν και η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο και η Σερβία πρέπει να εξακολουθήσουν να καταβάλλουν προσπάθειες για την ένταξή τους στον εν λόγω οργανισμό.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση που το 2006 στο Σάλτσμπουργκ επιβεβαίωσε την ευρωπαϊκή προοπτική των συγκεκριμένων χωρών, τις κάλεσε να εντείνουν την περιφερειακή συνεργασία που αποτελεί παράγοντα σταθερότητας, την οικονομική ανάπτυξη και τη συμφιλίωση. Ακόμη, θα πρέπει να θεσπιστεί ένα πλαίσιο συνεργασίας. Η Ενεργειακή Κοινότητα [EN] και ο κοινός ευρωπαϊκός χώρος αεροπορικών μεταφορών [EN] είναι πλέον πραγματικότητα, ενώ το 2006 πραγματοποιήθηκαν διαπραγματεύσεις για τη σύναψη περιφερειακής συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών.

Η ΕΕ σκοπεύει να ενισχύσει τις διαπροσωπικές επαφές (μεταξύ φοιτητών, ερευνητών) συνάπτοντας συμφωνίες για την απλοποίηση των διαδικασιών θεωρήσεων διαβατηρίου (εξαιρουμένης της Κροατίας) και επανεισδοχής (εξαιρουμένης της Αλβανίας). Θα επικεντρώσει επίσης τη δράση της σε βασικούς τομείς όπως η ενέργεια, οι μεταφορές και η οικονομική συνεργασία.

Η υποστήριξη της διεύρυνσης εκ μέρους της κοινής γνώμης είναι ζωτικής σημασίας και εξαρτάται από την καλύτερη πληροφόρηση του κοινού για τα οφέλη της διεύρυνσης. Προϋποθέτει ακόμη μεγαλύτερη διαφάνεια μέσω της δημοσιοποίησης των κυριότερων εγγράφων εργασίας (τακτικές εκθέσεις, κοινές διαπραγματευτικές θέσεις κ.λπ.), όσο και τη δημοσίευση χρήσιμων και πιο συγκεκριμένων πληροφοριών σε ιστοτόπους. Η πληροφόρηση πρέπει να γίνεται από όλους τους παράγοντες: τα κράτη μέλη, τις περιφερειακές και τοπικές αρχές, την κοινωνία των πολιτών με την υποστήριξη της Επιτροπής, των αντιπροσωπιών της και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Σημαντική επίσης είναι η ύπαρξη αμοιβαίας κατανόησης την οποία θα ενισχύσει περαιτέρω ο διάλογος με την κοινωνία των πολιτών που έχει ξεκινήσει από το 2005. Ο διάλογος αυτός συμβάλλει κυρίως στην προώθηση των διαπροσωπικών επαφών στους τομείς του πολιτισμού, της εκπαίδευσης και της έρευνας.

Έπειτα από αίτημα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, τον Ιούνιο του 2006 (PDF), στην ειδική έκθεση εξετάζεται η μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη ικανότητα της ΕΕ να εντάξει νέα μέλη. Η ενταξιακή ή απορροφητική ικανότητα της ΕΕ, η οποία αποτιμήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης το 1993, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε κάθε διεύρυνση ώστε να επιτρέπεται μια πιο αρμονική και εύκολη ένταξη. Η Επιτροπή θα διεξαγάγει μελέτες επιπτώσεων σε όλα τα στάδια της ενταξιακής διαδικασίας λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε υποψήφιας χώρας όπως συνέβη και κατά τη διατύπωση της γνώμης της σχετικά με τις αιτήσεις προσχώρησης και κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων.

Αυτή η λειτουργική έννοια ορίζει την ικανότητα που διαθέτει η ΕΕ να συνεχίζει την εμβάθυνση παράλληλα με τη διεύρυνσή της. Η ενταξιακή ικανότητα «συνίσταται στη δυνατότητα της ΕΕ να εντάξει νέα μέλη σε μια δεδομένη στιγμή ή περίοδο χωρίς να διακυβευθούν οι πολιτικοί στόχοι της που καθορίζονται από τις συνθήκες».

Βασίζεται σε τρεις κύριες συνιστώσες για τις οποίες η Επιτροπή ορίζει μια μέθοδο αξιολόγησης:

Δεδομένου ότι αυτές οι προκλήσεις αφορούν την ασφάλεια και τη σταθερότητα της ΕΕ, η ίδια η Ένωση πρέπει να παρακολουθεί στενά τη διαδικασία καθ' όλη τη διάρκειά της.

Μετά την πέμπτη διεύρυνση, η σημαντικότερη πρόκληση εξακολουθεί να είναι η συνολική διευθέτηση του κυπριακού ζητήματος και η ενοποίηση της νήσου υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Η ΕΕ υποστηρίζει αυτή τη διαδικασία και συμβάλλει στον τερματισμό της απομόνωσης της νήσου (έγκριση του κανονισμού για την Πράσινη Γραμμή με τον οποίο διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία σε ολόκληρη τη νήσο και του προγράμματος παροχής βοήθειας προς την τουρκοκυπριακή κοινότητα).

Όσον αφορά τις υποψήφιες χώρες, η Κροατία και η Τουρκία έχουν ξεκινήσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις και πληρούν τα κριτήρια της Κοπεγχάγης. Και οι δύο χώρες έχουν ξεκινήσει μεταρρυθμίσεις, αν και η Τουρκία με βραδύτερο ρυθμό. Η Επιτροπή συνιστά τη συνέχιση των προσπαθειών και την επιτάχυνση του ρυθμού των μεταρρυθμίσεων.

Η Κροατία θα πρέπει να επικεντρώσει τις προσπάθειές της στην εναρμόνιση με το κοινοτικό κεκτημένο, στη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος και της δημόσιας διοίκησης, στην καταπολέμηση της διαφθοράς και στην οικονομική μεταρρύθμιση. Η περιφερειακή συνεργασία και οι σχέσεις καλής γειτονίας έχουν μεγάλη σημασία, όπως επίσης και η εξεύρεση λύσεων σε εκκρεμή διμερή προβλήματα. Τα ζητήματα των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και της παλιννόστησης των προσφύγων θα τύχουν ιδιαίτερης προσοχής.

Η Τουρκία πρέπει να καταβάλει περισσότερες προσπάθειες όσον αφορά την ελευθερία της έκφρασης (ιδίως για την κατάργηση του άρθρου 301 του ποινικού κώδικα), τη θρησκευτική ελευθερία, τα δικαιώματα των γυναικών, τα δικαιώματα των μειονοτήτων και τα συνδικαλιστικά δικαιώματα, την ενίσχυση του πολιτικού και δημοκρατικού ελέγχου του στρατού και την εναρμόνιση της εφαρμογής της νομοθεσίας και των δικαστικών πρακτικών. Θα πρέπει επίσης να υπάρξει βελτίωση όσον αφορά την οικονομική και κοινωνική κατάσταση στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας και τα δικαιώματα του κουρδικού λαού. Επιπλέον, οι σχέσεις της χώρας με όλα τα κράτη μέλη πρέπει να εξομαλυνθούν μέσω της πλήρους και άνευ διακρίσεων εφαρμογής του πρόσθετου πρωτοκόλλου της συμφωνίας της Αγκυρας και της άρσης όλων των εμποδίων για την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων (δήλωση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών μελών της, της 21ης Σεπτεμβρίου 2005). Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θα διατυπώσει συστάσεις προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του 2006 (PDF).

Η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας έχει καθεστώς υποψήφιας χώρας από τον Δεκέμβριο του 2005, κάτι που συνιστά ταυτόχρονα αναγνώριση των μεταρρυθμίσεων που πραγματοποιήθηκαν και ενθάρρυνση για περαιτέρω προσπάθειες με στόχο την ένταξη στην ΕΕ. Θα πρέπει συνεπώς να συνεχιστούν με εντονότερο ρυθμό οι μεταρρυθμίσεις στη χώρα και ιδίως στους τομείς της αστυνομίας, της δικαιοσύνης και της καταπολέμησης της διαφθοράς και να ενταθούν οι προσπάθειες για την πλήρη εφαρμογή της ΣΣΣ, καθώς και της συμφωνίας της Οχρίδας.

Οι δυνάμει υποψήφιες χώρες σημειώνουν πρόοδο στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής προοπτικής τους σύμφωνα με το χάρτη πορείας (es de en fr) που συνέταξε η Επιτροπή το 2005. Η προσέγγιση της ΕΕ με αυτές τις χώρες θα ενισχυθεί με την εφαρμογή της ΣΣΣ. Η ΕΕ έχει συνάψει ΣΣΣ με την Αλβανία και εν αναμονή της έναρξης ισχύος της θα εφαρμοστεί μια ενδιάμεση συμφωνία σχετικά με εμπορικά θέματα η οποία θα τεθεί σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2006. Όσον αφορά τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο που ανεξαρτητοποιήθηκε μετά το δημοψήφισμα του Ιουνίου του 2006 και τη Σερβία, οι διαπραγματεύσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη για τη σύναψη μιας ΣΣΣ με την πρώτη, εξαρτώνται από την πλήρη συνεργασία με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στο ζήτημα της πρώην Γιουγκοσλαβίας (EN) (FR).

Η ενίσχυση των θεσμών των χωρών αυτών είναι σημαντική και οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να στοχεύουν σε πολιτικές, δικαστικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, στην καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη πρέπει να ενισχύσει την ευρωπαϊκή προοπτική της δεσμευόμενη να πραγματοποιήσει τις αναγκαίες πολιτικές, κυρίως συνταγματικές, και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Το Μαυροβούνιο, οι προτεραιότητες του οποίου καθορίζονται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής εταιρικής σχέσης, πρέπει να δεσμευτεί να προβεί στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για τη σύσταση κράτους. Η Σερβία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις σε ό,τι αφορά το καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου. Ωστόσο, μετά την ανεξαρτητοποίηση του Μαυροβουνίου και την εποικοδομητική προσέγγιση από μέρους της Σερβίας, η χώρα σημείωσε πρόοδο προς την κατεύθυνση της οικονομικής ενοποίησης με την ΕΕ και η σύναψη της ΣΣΣ θα τη βοηθήσει να συμπορευτεί με τις υπόλοιπες χώρες. Το νέο σύνταγμα της χώρας θα συμβάλει στην ενίσχυση της διακυβέρνησης. Η Σερβία πρέπει να διατηρήσει τη μακροοικονομική της σταθερότητα, να προωθήσει τις ιδιωτικοποιήσεις και να προσελκύσει ξένες επενδύσεις. Η διευκόλυνση της χορήγησης θεωρήσεων διαβατηρίου και η συμμετοχή της σε κοινοτικά προγράμματα συμβάλλουν θετικά στις παραπάνω προσπάθειες.

Το Κοσσυφοπέδιο επωφελείται από τη δέσμευση που έχει αναλάβει η ΕΕ να παρέχει βοήθεια στην Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στο Κοσσυφοπέδιο (UNMIK) (ES) (EN) (FR) και να υποστηρίζει τη διαδικασία διευθέτησης του καθεστώτος της περιοχής που βρίσκεται υπό την αιγίδα του ειδικού απεσταλμένου του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, κ. Martti Ahtisaari. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθούν σημαντικές μεταρρυθμίσεις (π.χ. στους τομείς του κράτους δικαίου, της οικονομίας και της δημόσιας διοίκησης, των δικαιωμάτων των μειονοτήτων).

Λέξεις-κλειδιά της πράξης

Κριτήρια αναφοράς: στόχος τους είναι να βελτιώσουν την ποιότητα των διαπραγματεύσεων, παρέχοντας κίνητρα στις υποψήφιες χώρες για να αναλάβουν εγκαίρως τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Τα κριτήρια αναφοράς είναι μετρήσιμα και συνδέονται με βασικές πτυχές του σχετικού κεφαλαίου. Γενικά, τα αρχικά κριτήρια αναφοράς αφορούν βασικές προπαρασκευαστικές ενέργειες για μελλοντική εναρμόνιση (όπως στρατηγικές ή σχέδια δράσης) και την εκπλήρωση συμβατικών υποχρεώσεων που αντικατοπτρίζουν τις απαιτήσεις του κεκτημένου. Τα κριτήρια αναφοράς για το κλείσιμο αναφέρονται κυρίως στη θέσπιση νομοθετικών μέτρων, στη σύσταση διοικητικών ή δικαστικών φορέων, καθώς και στο ιστορικό εφαρμογής του κεκτημένου. Όσον αφορά τα οικονομικά κεφάλαια, περιλαμβάνουν επίσης το κριτήριο της ύπαρξης λειτουργούσας οικονομίας της αγοράς.

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, της 3ης Μαΐου 2006, «Διεύρυνση, δύο χρόνια μετά - Μια οικονομική επιτυχία» [COM(2006) 200 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, της 29ης Νοεμβρίου 2006, «Ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία» [COM(2006) 773 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].