Το δημογραφικό μέλλον της Ευρώπης: μετατροπή μιας πρόκλησης σε ευκαιρία

Την ώρα που η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια δημογραφική πρόκληση, η Επιτροπή, η οποία εννοεί να μετατρέψει αυτό το κρίσιμο ζήτημα σε ευκαιρία, δημοσιεύει ανακοίνωση στην οποία παρουσιάζει τους στόχους της στον τομέα της απασχόλησης των ηλικιωμένων, του εκσυγχρονισμού της κοινωνικής προστασίας και της δημογραφικής ανανέωσης της Ευρώπης.

ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 12ης Οκτωβρίου 2006 με τίτλο «Το δημογραφικό μέλλον της Ευρώπης, μετατροπή μιας πρόκλησης σε ευκαιρία» [COM(2006) 571 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

ΣΥΝΟΨΗ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αντιμετωπίζει σήμερα δημογραφική παρακμή, μικρή φυσική αύξηση και γήρανση τμήματος του πληθυσμού. Για να ανταποκριθεί σε αυτή την πρόκληση, η Επιτροπή διατυπώνει ορισμένες συστάσεις, στηριζόμενη, μεταξύ άλλων, στην αναθεωρημένη στρατηγική της Λισσαβόνας, προκειμένου να επωφεληθεί η ΕΕ όσο το δυνατόν περισσότερο από τις ευκαιρίες που προσφέρει η επιμήκυνση του χρόνου ζωής, αλλά και να εγκαινιάσει μια δημογραφική ανανέωση.

Η δημογραφική γήρανση στην Ευρώπη: τάσεις και προοπτικές

Η γήρανση του πληθυσμού (δηλαδή το ποσοστό των ηλικιωμένων στον συνολικό πληθυσμό) είναι αποτέλεσμα της σημαντικής προόδου που επιτεύχθηκε στον οικονομικό, τον κοινωνικό και τον ιατρικό τομέα από την άποψη των υπηρεσιών που παρέχονται στους Ευρωπαίους. Αυτή η γήρανση του πληθυσμού είναι αποτέλεσμα πολλών ταυτόχρονων δημογραφικών τάσεων:

• ο μέσος αριθμός τέκνων ανά γυναίκα είναι 1,5 τέκνα στην ΕΕ το 2006, ενώ το κατώτατο όριο αντικατάστασης των γενεών είναι 2,1. Η ΕΕ προβλέπει δείκτη 1,6 για το 2030·
• η πτώση της γονιμότητας («baby crash») ακολούθησε την έκρηξη των γεννήσεων («baby-boom»), η οποία προκαλεί το μεγάλο μέγεθος της ηλικιακής κατηγορίας των ατόμων 45-65 ετών στον ευρωπαϊκό πληθυσμό και θέτει ορισμένα προβλήματα σχετικά με τη χρηματοδότηση των συντάξεων·
• το προσδόκιμο επιβίωσης (που αυξήθηκε κατά 8 έτη από το 1960 έως το 2006) θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 5 ακόμη έτη από το 2006 έως το 2050 και συνεπώς να οδηγήσει σε αύξηση του ποσοστού των ατόμων που φθάνουν στις ηλικίες των 80 και 90 ετών, στις οποίες η ευπάθεια και η αναπηρία είναι συχνές·
• η μετανάστευση (1,8 εκατομμύρια μετανάστες προς την ΕΕ το 2004, 40 εκατομμύρια το 2050 σύμφωνα με τις προβλέψεις της Eurostat) μπορεί να αντισταθμίσει τις συνέπειες της χαμηλής γονιμότητας και της επιμήκυνσης της διάρκειας ζωής.

Εξαιτίας αυτών των τάσεων, ο συνολικός πληθυσμός της ΕΕ θα μειωθεί ελαφρά, αλλά θα γίνει και πολύ πιο ηλικιωμένος. Ο ενεργός πληθυσμό των Ευρωπαίων (άτομα ηλικίας από 15 έως 64 ετών) θα μειωθεί κατά 48 εκατομμύρια από το 2006 έως 2050, ενώ το ποσοστό εξάρτησης αναμένεται να διπλασιαστεί και να φτάσει στο 51% το 2050. Αυτή η δημογραφική αλλαγή θα συνοδεύεται από βαθιές κοινωνικές ανακατατάξεις (κοινωνική προστασία, στέγαση, εργασία) σε όλες τις χώρες τις οποίες αφορά η πρόκληση της γήρανσης του πληθυσμού.

O αντίκτυπος της γήρανσης του πληθυσμού

Κατά την επόμενη δεκαετία, ο ενεργός πληθυσμός θα μειωθεί, καθώς πολλοί «baby-boomers» θα πάρουν τη σύνταξή τους. Αυτή η μείωση του ενεργού πληθυσμού μπορεί να επηρεάσει το ποσοστό οικονομικής ανάπτυξης, αν οι σημερινές τάσεις και πολιτικές παραμείνουν αμετάβλητες. Η αποφασιστική εφαρμογή της ατζέντας της Λισσαβόνας θα πρέπει να επιτρέψει να επιτρέψει να ξεπεραστεί αυτό το κρίσιμο στάδιο χρησιμοποιώντας πλήρως τις δυνατότητες αυτών των έμπειρων εργαζομένων, αλλά παράλληλα προσφέροντας ποιοτική κατάρτιση στους νεότερους.

Η γήρανση του πληθυσμού θα έχει αντίκτυπο και στην κοινωνική προστασία και στα δημόσια οικονομικά. Με βάση τις σημερινές πολιτικές, η γήρανση θα προκαλέσει σημαντικές αυξητικές πιέσεις στις δημόσιες δαπάνες. Αυτά τα δημοσιονομικά ελλείμματα ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο τη μελλοντική ισορροπία των συστημάτων συνταξιοδότησης και κοινωνικής προστασίας γενικά, αλλά και τις δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης ή τη λειτουργία του ενιαίου νομίσματος. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών έχουν ήδη αναλάβει δράση, ιδίως στους τομείς των δημόσιων συστημάτων συνταξιοδότησης και του εκσυγχρονισμού της κοινωνικής προστασίας. Τέλος, η καλύτερη προσαρμογή των υπηρεσιών υγείας και η υιοθέτηση μιας προληπτικής προσέγγισης όσον αφορά τις χρόνιες νόσους θα μπορούσε να μειώσει στο μισό τις δημόσιες δαπάνες για την υγεία και τη φροντίδα εξαρτημένων ατόμων.

Μια εποικοδομητική απάντηση στη δημογραφική πρόκληση

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καθορίσει ένα πλαίσιο πέντε προσανατολισμών για την αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων των επομένων ετών:

• μια Ευρώπη που ενθαρρύνει τη δημογραφική ανανέωση βελτιώνοντας τις δυνατότητες συνδυασμού της επαγγελματικής με την ιδιωτική και την οικογενειακή ζωή (γονική άδεια, περισσότερο ευέλικτη διευθέτηση του χρόνου εργασίας, εφαρμογή των δεσμεύσεων που αναλήφθηκαν κατά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης σχετικά με τη φύλαξη των παιδιών)·
• μια Ευρώπη που δίνει αξία στην εργασία με περισσότερες θέσεις απασχόλησης και μεγαλύτερο παραγωγικό βίο: η ΕΕ επιθυμεί να βελτιώσει τα συστήματα εκπαίδευσης και να ευνοήσει τα συστήματα της «ευελιξίας με ασφάλεια» που πρέπει να διευκολύνουν τις μετακινήσεις μεταξύ των διαφόρων φάσεων του κύκλου ζωής (μεγαλύτερη ευελιξία των αγορών εργασίας σε συνδυασμό με μέτρα διά βίου κατάρτισης). Αξία στην εργασία σημαίνει επίσης καταπολέμηση των προκαταλήψεων που οδηγούν σε διακρίσεις εις βάρος των ηλικιωμένων, αλλά και προώθηση μιας πραγματικής πολιτικής δημόσιας υγείας σε ευρωπαϊκή κλίμακα (καταπολέμηση του καπνίσματος, του αλκοολισμού και της παχυσαρκίας) προκειμένου να μειωθούν οι διαφορές ως προς το προσδόκιμο επιβίωσης (οι οποίες συνδέονται άμεσα με το βιοτικό επίπεδο και το επίπεδο εκπαίδευσης)·
• μια πιο παραγωγική και πιο αποδοτική Ευρώπη χάρη στη στρατηγική της Λισσαβόνας που αναπροσανατολίστηκε από το 2005. Αυτή η ανανεωμένη στρατηγική θα επιτρέψει στους διάφορους οικονομικούς παράγοντες να αξιοποιήσουν πλήρως τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι δημογραφικές αλλαγές·
• μια Ευρώπη οργανωμένη για να υποδεχθεί και να ενσωματώσει τους μετανάστες: η, ελκυστική για τους μετανάστες, ΕΕ έχει αναλάβει, από κοινού με τα κράτη μέλη, την ανάπτυξη μιας κοινής πολιτικής νόμιμης μετανάστευσης. Πράγματι, κατά τα επόμενα 20 έτη, η Ευρώπη θα χρειαστεί να προσελκύσει ειδικευμένο εργατικό δυναμικό από το εξωτερικό προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Η Ένωση θα πρέπει επίσης να προωθήσει την πολυμορφία και να καταπολεμήσει τις προκαταλήψεις για την καλύτερη οικονομική και κοινωνική ένταξη των μεταναστών·
• μια Ευρώπη με βιώσιμα δημόσια οικονομικά: προκειμένου να εξασφαλιστεί επαρκής κοινωνική προστασία και δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών στα περισσότερα κράτη μέλη, απαιτείται να καταβληθεί προσπάθεια δημοσιονομικής λιτότητας, ιδίως στο επίπεδο της μεταρρύθμισης των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Επίσης, το επίπεδο κάλυψης και το επίπεδο των εισφορών θα πρέπει να προσαρμοστούν στην ανάπτυξη της ιδιωτικής αποταμίευσης και των κεφαλαιοποιητικών συστημάτων.

Πλαίσιο

Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί συνέχεια της ανακοίνωσης με τίτλο «Ευρωπαϊκές αξίες και παγκοσμιοποίηση» που υποβλήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και της Πράσινης Βίβλου της Επιτροπής με τίτλο «Μπροστά στις δημογραφικές αλλαγές – μια νέα αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών».

Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν επιστήσει την προσοχή στη γήρανση του πληθυσμού της Γης από το 1982, κατά την πρώτη διάσκεψη που οργανώθηκε για το θέμα αυτό και την έγκριση, με αυτή την ευκαιρία, του διεθνούς σχεδίου δράσης για τη γήρανση.

Τα Ευρωπαϊκά Συμβούλιο της Στοκχόλμης (2001) και της Βαρκελώνης (2002) υπογράμμισαν τη σημασία της δημογραφικής πρόκλησης που αντιμετωπίζει η ΕΕ. Οι μεταρρυθμίσεις τις οποίες παρουσιάζει η ΕΕ εντάσσονται στο πλαίσιο της αναθεωρημένης στρατηγικής της Λισσαβόνας και ανταποκρίνονται σε μια κοινή προοπτική: την προοπτική της αποκατάστασης της εμπιστοσύνης. Η διαδικασία μεταρρυθμίσεων και υλοποίησης θα αποτελέσει το αντικείμενο του επόμενου διετούς ευρωπαϊκού δημογραφικού φόρουμ, η πρώτη σύνοδος του οποίου πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο 2006 και θα αποτελέσει ένα κεφάλαιο της ετήσιας έκθεσης προόδου η οποία εκπονείται στο πλαίσιο της στρατηγικής της Λισσαβόνας.

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Έγγραφο εργασίας της Επιτροπής - Έκθεση για τη δημογραφία 2008: Ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών σε μια γηράσκουσα κοινωνία [SEC(2008) 2911 – Δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Το 2008, η δημογραφική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) έφτασε σε μία καμπή, αν λάβουμε υπόψη την ταχεία γήρανση του πληθυσμού της Ευρώπης. Πράγματι, από το 2008 και για τα είκοσι πέντε επόμενα χρόνια, το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας από 60 ετών και άνω αναμένεται να αρχίσει να αυξάνεται κατά 2 εκατομμύρια ετησίως κατά μέσο όρο. Ενώ, το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού αναμένεται να μειώνεται κατά 1 με 1,5 εκατομμύριο ετησίως από το 2014.

Η δημογραφική αυτή εξέλιξη αναμένεται να έχει σημαντικές συνέπειες σε επίπεδο οικονομικής μεγέθυνσης και βιωσιμότητας των δημοσίων οικονομικών των κρατών μελών της ΕΕ. Συνιστά επίσης παράγοντα μεταβολής της δομής των οικογενειών της Ευρώπης. Συνεπώς, η χρήση στατιστικών στοιχείων σε θέματα δημογραφίας θα επιτρέψει να δοθεί κατεύθυνση στις κοινωνικές πολιτικές και τις πολιτικές που αφορούν την οικογένεια.

Τα κράτη μέλη οφείλουν να συνεχίσουν να ενθαρρύνουν τους ηλικιωμένους να εργάζονται. Το 2007, 50% των ανδρών και 40% των γυναικών παρέμεναν ενεργοί σε ηλικία 60 ετών. Τα ποσοστά αυτά δείχνουν αύξηση της δραστηριότητας από το 2000, συνάδοντας με τους στόχους της στρατηγικής της Λισαβόνας υπέρ της ενεργούς γήρανσης.

Επιπλέον, ο αριθμός των ενεργών γυναικών αυξάνεται σε όλα τα κράτη μέλη, χωρίς ωστόσο να επηρεάζεται ο δείκτης γεννητικότητας. Οι κατάλληλες εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές οφείλουν να επιτρέψουν να αυξηθεί το ποσοστό των ενεργών γυναικών, χάρη σε μέτρα για τη στήριξη της οικογένειας, την καταπολέμηση της φτώχειας και την εναρμόνιση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής.

Απόφαση 2007/397/ΕΚ της Επιτροπής της 8ης Ιουνίου 2007 για τη σύσταση ομάδας εμπειρογνωμόνων για δημογραφικά θέματα [ΕΕ L 150 της 12.6.2007]. Σύμφωνα με την παρούσα ανακοίνωση και έπειτα από αίτηση των κρατών μελών η Επιτροπή δημιούργησε μια ομάδα εμπειρογνωμόνων για δημογραφικά θέματα. Η εν λόγω ομάδα θα έχει ως κύριο καθήκον να βοηθά και να συμβουλεύει την Επιτροπή στην εκπόνηση πολιτικών προσαρμοσμένων στη νέα δημογραφική πραγματικότητα της Ένωσης, αλλά, επίσης, και στο επίπεδο της διαδικασίας παρακολούθησης των εξελίξεων του ευρωπαϊκού πληθυσμού και του ευρωπαϊκού ανθρώπινου δυναμικού όσον αφορά τη γήρανση. Θα λειτουργεί επίσης ως σύνδεσμος μεταξύ των κρατών μελών για να μπορούν να μοιράζονται τις εμπειρίες τους και να ανταλλάσσουν τις ορθές πρακτικές τους, είτε πρόκειται για θέματα όπως η παράταση του ενεργού επαγγελματικού βίου, η οικογενειακή πολιτική ή η φροντίδα εξαρτώμενων ηλικιωμένων είτε, ακόμη, για θέματα όπως η μετανάστευση.

Η ομάδα απαρτίζεται από αντιπροσώπους όλων των κρατών μελών, οι οποίοι επικουρούνται από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες, και προεδρεύεται από την κα Eleonora Hostasch, πρώην υπουργό Απασχόλησης, Υγείας και Κοινωνικών Υποθέσεων της Αυστρίας.

Έκθεση της Επιτροπής για την κοινωνική κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συνολική επισκόπηση 2004 [Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 3ης Μαρτίου 2004 «Αύξηση της απασχόλησης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας και καθυστέρηση της εξόδου από την αγορά εργασίας» [COM(2004) 146 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών της 3ης Ιουνίου 2003 για τη μετανάστευση, την ένταξη και την απασχόληση [COM(2003) 336 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών της 30ής Δεκεμβρίου 2003, «Εκσυγχρονισμός της κοινωνικής προστασίας για περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας: μια εκτενής προσέγγιση για την ανταμοιβή της εργασίας» [COM(2003) 842 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών – Έκθεση που ζητήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στοκχόλμης: «Αύξηση της συμμετοχής του εργατικού δυναμικού και προώθηση της παράτασης του ενεργού επαγγελματικού βίου» [COM(2002) 9 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

See also

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη δημογραφική πρόκληση στην ΕΕ δημοσιεύονται στο δικτυακό τόπο της ΓΔ Απασχόλησης και κοινωνικών υποθέσεων (EN).

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 10.12.2008