Άρθρο 3 παράγραφος 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση — Νομική βάση
Άρθρο 67 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Στόχοι
Ο Τίτλος V της ΣΛΕΕ — Άρθρα 67 έως 89 — εστιάζεται στον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Εκτός από τις γενικές διατάξεις, ο τίτλος αυτός περιλαμβάνει συγκεκριμένα κεφάλαια για:
Το άρθρο 47 της ΣΕΕ αναγνωρίζει ρητά τη νομική προσωπικότητα της ΕΕ, καθιστώντας την ανεξάρτητη αυτοτελή οντότητα. Ωστόσο, πριν από την έναρξη ισχύος της ΣΕΕ, τα θέματα που αφορούσαν την ποινική δικαστική συνεργασία και την αστυνομική συνεργασία καλύπτονταν από τον πυλώνα που ήταν γνωστός ως τρίτος πυλώνας της ΕΕ, και διέπονταν από τη διακυβερνητική συνεργασία. Στο πλαίσιο του τρίτου πυλώνα, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ δεν διέθεταν αρμοδιότητες και επομένως δεν μπορούσαν να εγκρίνουν κανονισμούς και οδηγίες. Η Συνθήκη της Λισσαβόνας έβαλε τέλος σε αυτή τη διάκριση, και επιτρέπει στο εξής την παρέμβαση της ΕΕ στο σύνολο των θεμάτων που άπτονται του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης.
Έλεγχος στα σύνορα, το άσυλο και τη μετανάστευση
Η Συνθήκη της Λισαβόνας απένειμε νέες αρμοδιότητες στα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα οποία δύνανται στο εξής να εγκρίνουν μέτρα με στόχο:
Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις
Η Συνθήκη της Λισαβόνας εξουσιοδοτεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ιδίως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την έγκριση μέτρων σχετικά με:
Δικαστική συνεργασία σε ποινικά ζητήματα
Με την κατάργηση του τρίτου πυλώνα, η ποινική δικαστική συνεργασία μετατράπηκε σε έναν τομέα στον οποίον μπορούν να νομοθετήσουν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Πιο συγκεκριμένα, δυνάμει του άρθρου 83 της ΣΛΕΕ, μπορούν να καταρτίζουν ελάχιστους κανόνες σχετικά με τον ορισμό και την επιβολή κυρώσεων για τα πιο σοβαρά ποινικά αδικήματα.
Η ΕΕ μπορεί επίσης να ορίσει κοινούς κανόνες όσον αφορά τη διεξαγωγή ποινικής διαδικασίας, για παράδειγμα όσον αφορά το παραδεκτό των αποδείξεων ή τα δικαιώματα των προσώπων.
Η Συνθήκη της Λισαβόνας ενίσχυσε τον ρόλο του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη συνεργασία στον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης (Eurojust), αποστολή του οποίου είναι να βοηθήσει τον συντονισμό των ερευνών και των διώξεων μεταξύ των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών.
Αστυνομική συνεργασία
Η αποτελεσματική αστυνομική συνεργασία είναι ένα βασικό στοιχείο ώστε η ΕΕ να γίνει ένας χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης που βασίζεται στον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Από όταν τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας, η συνήθης νομοθετική διαδικασία έχει επεκταθεί σε όλες τις μη εκτελεστικές πτυχές της αστυνομικής συνεργασίας. Ταυτόχρονα, η επιχειρησιακή συνεργασία υπόκειται σε ειδική νομοθετική διαδικασία που απαιτεί ομοφωνία στο Συμβούλιο. Η Συνθήκη της Λισαβόνας δημιούργησε επίσης τη δυνατότητα προσφυγής στην ενισχυμένη συνεργασία όταν δεν επιτυγχάνεται ομοφωνία στο Συμβούλιο.
Η Συνθήκη της Λισαβόνας επιτρέπει επίσης τη σταδιακή ενίσχυση του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (Ευρωπόλ). Όπως και στην περίπτωση του Eurojust, η Συνθήκη επιτρέπει στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να αναπτύξουν περαιτέρω τις αποστολές και τις αρμοδιότητες του Ευρωπόλ. Διευκρινίζει επίσης ότι τα νέα καθήκοντα περιλαμβάνουν τον συντονισμό, την οργάνωση και την υλοποίηση επιχειρησιακών δράσεων, και αυτά ενσωματώνονται στον αναθεωρημένο κανονισμό της Ευρωπόλ [κανονισμός (ΕΕ) 2016/794 — βλ. σύνοψη].
Εξαιρέσεις
H Δανία και η Ιρλανδία επωφελούνται από ειδικές ρυθμίσεις. Η Δανία δεν συμμετέχει στην έγκριση των μέτρων από το Συμβούλιο δυνάμει του Τίτλου V της ΣΛΕΕ (Το πρωτόκολλο αριθ. 22 — «ρήτρα εξαίρεσης» — εξαιρεί τη Δανία από τη συμμετοχή στην πολιτική). Η Ιρλανδία συμμετέχει μόνο στην έγκριση και την εφαρμογή ειδικών μέτρων μετά από απόφαση «προαιρετικής υπαγωγής» (Πρωτόκολλο αριθ. 21).
Υπάρχουν δύο είδη ρητρών παρέκκλισης που εφαρμόζονται για τη Δανία και την Ιρλανδία:
Σύμφωνα με το άρθρο 3 της ΣΕΕ, το οποίο καθορίζει τους στόχους της ΕΕ, η ΕΕ προσφέρει στους πολίτες της έναν κοινό χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης χωρίς εσωτερικά σύνορα. Πρόκειται για έναν χώρο όπου διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων και λαμβάνονται κατάλληλα μέτρα όσον αφορά τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, το άσυλο, τη μετανάστευση, καθώς επίσης την πρόληψη και την καταπολέμηση της εγκληματικότητας.
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση — Τίτλος I — Κοινές διατάξεις — Άρθρο 3 (πρώην άρθρο 2 της ΣΕΕ) (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 17).
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Μέρος τρίτο — Οι εσωτερικές πολιτικές και δράσεις της Ένωσης — Τίτλος V — Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης — Κεφάλαιο 1 — Γενικές διατάξεις — Άρθρο 67 (πρώην άρθρο 61 της ΣΕΚ και πρώην άρθρο 29 της ΣΕΕ) (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 73).
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Πρωτόκολλο (αριθ. 21) για τη θέση του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας όσον αφορά τον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (ΕΕ L 202 της 7.6.2016, σ. 295-297).
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Πρωτόκολλο (αριθ. 22) σχετικά με τη θέση της Δανίας (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 298-302).
Κανονισμός (EE) 2019/1896 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Νοεμβρίου 2019, για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή και για την κατάργηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1052/2013 και (ΕΕ) 2016/1624 (ΕΕ L 295 της 14.11.2019, σ. 1-131).
Οι διαδοχικές τροποποιήσεις του κανονισμού (ΕΕ) 2019/1896 έχουν ενσωματωθεί στο αρχικό κείμενο. Αυτή η ενοποιημένη απόδοση αποτελεί απλώς εργαλείο τεκμηρίωσης.
Κανονισμός (ΕΕ) 2018/1727 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Νοεμβρίου 2018, σχετικά με τον οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη συνεργασία στον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης (Eurojust) και για την αντικατάσταση και κατάργηση της απόφασης 2002/187/ΔΕΥ του Συμβουλίου (ΕΕ L 295 της 21.11.2018, σ. 138-183).
Βλέπε την ενοποιημένη απόδοση.
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση — Τίτλος VI — Τελικές διατάξεις — Άρθρο 47 (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 41).
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Μέρος Τρίτο — Οι εσωτερικές πολιτικές και δράσεις της Ένωσης — Τίτλος V — Ο χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης — Κεφάλαιο 4 — Δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις — Άρθρο 83 (πρώην άρθρο 31 της ΣΕΕ) (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 80-81).
Κανονισμός (ΕΕ) 2016/794 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαΐου 2016, για τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (Ευρωπόλ) και την αντικατάσταση και κατάργηση των αποφάσεων του Συμβουλίου 2009/371/ΔΕΥ, 2009/934/ΔΕΥ, 2009/935/ΔΕΥ, 2009/936/ΔΕΥ και 2009/968/ΔΕΥ (ΕΕ L 135 της 24.5.2016, σ. 53-114).
Βλέπε την ενοποιημένη απόδοση.
Οδηγία 2013/32/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας (αναδιατύπωση) (ΕΕ L 180 της 29.6.2013, σ. 60-95).
Κανονισμός (ΕE) αριθ. 1215/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2012, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (αναδιατύπωση) (ΕΕ L 351 της 20.12.2012, σ. 1-32).
Βλέπε την ενοποιημένη απόδοση.
Οδηγία 2011/98/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011, σχετικά με ενιαία διαδικασία υποβολής αίτησης για τη χορήγηση στους υπηκόους τρίτων χωρών ενιαίας άδειας διαμονής και εργασίας στην επικράτεια κράτους μέλους και σχετικά με κοινό σύνολο δικαιωμάτων για τους εργαζομένους από τρίτες χώρες που διαμένουν νομίμως σε κράτος μέλος (ΕΕ L 343 της 23.12.2011, σ. 1-9).
τελευταία ενημέρωση 15.01.2024