23.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/1

A.

Τον Ιανουάριο του 2003 η ΕΟΚΕ υιοθέτησε γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με τίτλο «Βιομηχανικές μεταλλαγές: σημερινή κατάσταση και προοπτικές — σφαιρική προσέγγιση». Σκοπός της γνωμοδότησης εκείνης δεν ήταν μόνο να προβεί σε επισκόπηση των πιο πιεστικών ζητημάτων και τάσεων βιομηχανικών μεταλλαγών, αλλά και να τονίσει τον ρόλο της CCMI και τις μελλοντικές εργασίες της. Μερικές από τις αρμοδιότητες που ανατέθηκαν στη CCMI σε αυτό το πλαίσιο ήταν οι εξής:

Η ίδια γνωμοδότηση τόνιζε επίσης την ανάγκη συνδυασμού της ανταγωνιστικότητας με τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική και εδαφική συνοχή, σύμφωνα με τη στρατηγική της Λισαβόνας. Επιπλέον, πρότεινε έναν ορισμό εργασίας των «βιομηχανικών μεταλλαγών», ο οποίος κάλυπτε τόσο τις εξελίξεις που επηρεάζουν τις επιχειρήσεις όσο και την αλληλεπίδραση των επιχειρήσεων με το περιβάλλον τους.

Μέχρι στιγμής, η CCMI έχει επικεντρωθεί κυρίως στην ανάλυση του αντικτύπου των βιομηχανικών μεταλλαγών σε διάφορους τομείς, εργαζομένους, περιοχές και στο περιβάλλον. Σκοπός της παρούσας γνωμοδότησης πρωτοβουλίας είναι να εξετάσει πώς μπορεί η βιώσιμη ανάπτυξη να λειτουργήσει ως καταλύτης των βιομηχανικών μεταλλαγών.

Β.

Η προαναφερθείσα γνωμοδότηση κατέληγε στο συμπέρασμα ότι οι μεταλλαγές του ευρωπαϊκού βιομηχανικού τομέα συνήθως προσεγγίζονται από την οπτική της αναδιάρθρωσης· η έννοια της «μεταλλαγής», όμως, είναι πολύ πιο δυναμική. Ο επιχειρηματικός κόσμος είναι στενά συνδεδεμένος με το ευρωπαϊκό κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον όπου αναπτύσσεται και το οποίο, με τη σειρά του, επηρεάζει τη διεργασία της βιομηχανικής μεταλλαγής. Οι βιομηχανικές μεταλλαγές συντελούνται με δύο κυρίως τρόπους: είτε με ριζικές ενέργειες είτε με σταδιακή προσαρμογή. Ο στόχος της παρούσας γνωμοδότησης πρωτοβουλίας είναι, ακριβώς, να εξετάσει πώς μπορεί η βιώσιμη ανάπτυξη, όπως την όρισε η Επιτροπή Brundtland (ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες), να λειτουργήσει ως καταλύτης για σταδιακές και πρωτόβουλες βιομηχανικές μεταλλαγές.

Γ.

Στη γνωμοδότηση παρέχονται παραδείγματα κυρίως από τον τομέα της ενέργειας και τους συναφείς τομείς· ωστόσο, οι ίδιες διεργασίες που περιγράφονται εδώ μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλους. Οι λόγοι για τους οποίους επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένοι τομείς είναι ποικίλοι:

Δ.

Η χρονική στιγμή κατά την οποία μια συγκεκριμένη τεχνολογία καθίσταται διαθέσιμη καθορίζεται από την Ε&Α. Η χρονική στιγμή κατά την οποία αρχίζει πραγματικά να χρησιμοποιείται καθορίζεται, ωστόσο, από την αγορά. Η απόσταση ανάμεσα στις δύο αυτές στιγμές μπορεί να επηρεαστεί και από την πολιτική. Χάρη σε ένα ισορροπημένο μίγμα μέτρων πολιτικής –επιδοτήσεις, προώθηση, φόρους– οι επιχειρήσεις στη Σουηδία και στην Ιαπωνία άρχισαν από νωρίς την τεχνολογική ανάπτυξη αντλιών θερμότητας και ηλιακών συλλεκτών, αντιστοίχως. Εν μέρει λόγω αυτού του γεγονότος, οι χώρες αυτές κατάφεραν να αποκτήσουν ηγετική θέση στην αγορά.

Ε.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι οι τρεις πυλώνες της στρατηγικής της Λισαβόνας είναι εξίσου σημαντικοί. Ωστόσο, συχνά τονίζεται ότι οικολογικοί και κοινωνικοί προβληματισμοί μπορούν να αναπτυχθούν μόνο σε μια υγιή, αναπτυσσόμενη οικονομία. Αυτό είναι μια υπερβολικά απλουστευτική εξήγηση της στρατηγικής, αφού ισχύει και το αντίστροφο. Μια υγιής, αναπτυσσόμενη οικονομία ασφαλώς δεν μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα αρρωστημένο περιβάλλον ή σε μια κοινωνία που μαστίζεται από κοινωνική διχόνοια. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις δράσεις που έχουν αναληφθεί σε αυτό το πεδίο, όπως περιγράφονται στο Παράρτημα 2 της «Ανακοίνωσης της Επιτροπής σχετικά με την επανεξέταση της στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη — Πλαίσιο δράσης» (1).

ΣΤ.

Η βιωσιμότητα δεν είναι απλώς μία από τις επιλογές ενός καταλόγου· αντιθέτως, είναι η μόνη δυνατή πορεία δράσης για την εξασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος. Η έννοια της «βιωσιμότητας» είναι σφαιρική και άρα δεν περιορίζεται μόνο στο περιβάλλον, αλλά καλύπτει και τα ζητήματα της οικονομικής και της κοινωνικής βιωσιμότητας. Η επιβίωση μιας επιχείρησης είναι μια μορφή οικονομικής βιωσιμότητας, η οποία μπορεί να επιτευχθεί καλύτερα με τη διατήρηση της κερδοφορίας. Η Ευρώπη μπορεί να συμβάλει στη βιωσιμότητα ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα μέσω της καινοτομίας και ενθαρρύνοντας την έρευνα και την ανάπτυξη με ενεργούς πολιτικές και με ένα μίγμα στοχοθετημένων μέτρων (πρβλ. π.χ. τη Σουηδία και την Ιαπωνία).

Ζ.

Κοινωνική βιωσιμότητα σημαίνει εξασφάλιση της δυνατότητας των ανθρώπων να ζουν υγιώς και να παράγουν εισόδημα και, ταυτόχρονα, εγγύηση ενός λογικού επιπέδου κοινωνικής προστασίας σε όσους δεν μπορούν να το πράξουν. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Ευρώπη μπορεί να συμβάλει σ' αυτό, επιδιώκοντας μια κοινωνία που επιτρέπει στους ανθρώπους να διατηρούν τις επαγγελματικές τους δεξιότητες, παρέχοντάς τους αξιοπρεπή εργασία σε ασφαλές και υγιές εργασιακό περιβάλλον και σε ένα κλίμα όπου υπάρχει χώρος τόσο για τα δικαιώματα των εργαζομένων όσο και για εποικοδομητικό κοινωνικό διάλογο.

Η.

Η οικολογική βιομηχανία προσφέρει μεγάλες δυνατότητες για οικονομική ανάπτυξη. Η Ευρώπη έχει ισχυρή θέση σε πολλούς τομείς αυτής της βιομηχανίας. Για να διατηρήσει και να αναπτύξει τα ισχυρά της σημεία και να επιτύχει παρόμοια θέση και σε άλλους τομείς, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Ευρώπη πρέπει να επιδείξει μεγαλύτερη φιλοδοξία.

Θ.

Μια βιομηχανική πολιτική προσανατολισμένη προς τη βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί να συμβάλει στην ανταγωνιστικότητα ολόκληρης της ευρωπαϊκής οικονομίας, δηλαδή όχι μόνο στους νεοεμφανιζόμενους, αλλά και στους παραδοσιακούς βιομηχανικούς τομείς. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να υποστηρίξει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια τέτοια πολιτική. Τα παραδείγματα που παρατίθενται στην παρούσα γνωμοδότηση δείχνουν ότι τα καλοσχεδιασμένα και σωστά εφαρμοζόμενα καθεστώτα στήριξης (συνδυασμός φορολογίας, τιμολογίων του ηλεκτρικού ρεύματος, διαφημιστικής προβολής και ρυθμίσεων) κατά την εισαγωγή των νέων περιβαλλοντικών τεχνολογιών μπορούν να βοηθήσουν ώστε να δημιουργηθεί μια αγορά για αυτές τις τεχνολογίες, η οποία θα μπορέσει να αναπτυχθεί περαιτέρω χωρίς στήριξη. Όποιος μηχανισμός στήριξης εφαρμοστεί πρέπει σαφώς να μειώνει προοδευτικά αυτή τη στήριξη, διότι το κόστος των κρατικών ενισχύσεων δεν θα πρέπει να περιορίζει τη διεθνή ανταγωνιστικότητα άλλων βιομηχανικών κλάδων.

Ι.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι οι επιδοτήσεις και τα κίνητρα δεν είναι πάντοτε τελεσφόρα και ότι μια λανθασμένη χρήση τους μπορεί να έχει μεγάλο οικονομικό κόστος με μικρό οικονομικό αποτέλεσμα. Οι επιδοτήσεις και οι ρυθμίσεις θα πρέπει να βοηθούν την αγορά να ξεκινήσει και να αναπτυχθεί στο αρχικό στάδιο, μέχρι να ωριμάσει η τεχνολογία και να μπορεί να επιβιώσει χωρίς στήριξη. Οι κυριότεροι παράγοντες της επιτυχημένης στήριξης είναι οι εξής:

ΙΑ.

Η βιώσιμη ανάπτυξη δεν πρέπει να περιορίζεται στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, διότι έχει παγκόσμιες διαστάσεις. Η ευρωπαϊκή πολιτική για τη βιωσιμότητα θα πρέπει να διαθέτει μέσα για να αποτρέπει τη μετατόπιση της απασχόλησης σε άλλες περιοχές του κόσμου. Για να εξασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού, απαιτείται διττή προσέγγιση: αφενός, για το εσωτερικό της ΕΕ και, αφετέρου, για το εξωτερικό. Όσον αφορά το πρώτο, θα πρέπει να θεσπιστούν τα κατάλληλα μέσα για να εξασφαλιστεί ότι το κοινωνικό και το περιβαλλοντικό κόστος που προκύπτει από τις μη βιώσιμες μεθόδους παραγωγής εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης εσωτερικεύεται στην τιμή των προϊόντων, προκειμένου να προαχθούν τα κυριότερα μηνύματα της έκθεσης της Παγκόσμιας Επιτροπής για την Κοινωνική Διάσταση της Παγκοσμιοποίησης σχετικά με τη συνοχή της πολιτικής μεταξύ της ΔΟΕ, του ΠΟΕ, του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας (βλ. CESE 252/2005). Όσον αφορά το δεύτερο, η ΕΕ θα πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια στα αρμόδια διεθνή φόρουμ (και ιδίως στον ΠΟΕ) για να συμπεριληφθούν στις διεθνείς εμπορικές συμφωνίες και μη εμπορικά μελήματα, όπως τα θεμελιώδη κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα, προκειμένου να διευκολυνθεί η αναβάθμιση των πολιτικών βιωσιμότητας των ανταγωνιστών της Ευρώπης. Χώρες όπως η ΗΠΑ, η Ινδία και η Κίνα έχουν ένα αθέμιτο οικονομικό πλεονέκτημα έναντι της Ευρώπης όσο δεν δεσμεύονται από τους στόχους του πρωτοκόλλου του Κυότο για τη μείωση του CO2. Οι συμφωνίες αυτές θα πρέπει να εφαρμοστούν σε παγκόσμια κλίμακα, διότι το εμπόριο μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερο μόνο όταν είναι και θεμιτό.

1.1

Η οικονομία μας σήμερα βασίζεται στη διαθεσιμότητα φθηνής ενέργειας και φθηνών πρώτων υλών. Τα αποθέματα, όμως, είναι πεπερασμένα και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ακριβαίνουν σημαντικά. Θα πρέπει να γίνουν οι διαρθρωτικές και τεχνολογικές αλλαγές που είναι δυνατές και η Ευρώπη πρέπει να συμβάλει στις αλλαγές αυτές, προκειμένου να βοηθήσει την ευρωπαϊκή βιομηχανία να αντεπεξέλθει σε αυτή την πρόκληση. Οι τομείς που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας και πρώτων υλών θα πρέπει στο μέλλον να στραφούν σε πιο βιώσιμες μεθόδους παραγωγής, προκειμένου να μειωθεί η πίεση στους φυσικούς πόρους. Οι τομείς αυτοί θα παραμείνουν απαραίτητοι στο μέλλον, επειδή η παραγωγή πρώτων υλών και ημικατεργασμένων προϊόντων είναι η βάση της βιομηχανικής αξίας.

1.2

Οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες εντάσεως ενέργειας που ανταγωνίζονται διεθνώς χρησιμοποιώντας βιώσιμες μεθόδους παραγωγής δεν πρέπει να εξοβελιστούν από την αγορά εξαιτίας ανταγωνιστών από τρίτες χώρες που χρησιμοποιούν λιγότερο βιώσιμες μεθόδους. Για να αποτραπεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο, πρέπει να δημιουργηθούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού για τους τομείς αυτούς, με τη συνεργασία της κοινωνίας των πολιτών και της κυβέρνησης.

1.3

Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι η ανάπτυξη μιας βιώσιμης κοινωνίας, η οποία να μπορεί να διατηρήσει το σημερινό επίπεδο ευημερίας και ταυτόχρονα να εξουδετερώσει τα αρνητικά παρεπόμενα των σημερινών καταναλωτικών συνηθειών. Μία από τις βασικές προϋποθέσεις γι' αυτό είναι να μάθουμε να καλύπτουμε με διαφορετικό τρόπο τις ενεργειακές μας ανάγκες και να στραφούμε σε μια διαφορετική μορφή βιομηχανικής παραγωγής.

1.4

Η ανάγκη σταδιακής μετάβασης σε ένα πιο βιώσιμο πρότυπο κοινωνίας είναι αναμφισβήτητη, για πολλούς και διάφορους λόγους. Μπορεί οι γνώμες των ειδικών να διαφέρουν όσον αφορά το χρονικό διάστημα για το οποίο τα ορυκτά καύσιμα θα παραμείνουν διαθέσιμα σε λογική τιμή, όλοι όμως συμφωνούν ότι τούτα θα γίνονται όλο και πιο σπάνια και ακριβά. Επιπροσθέτως, οι καταναλωτικές μας συνήθειες μας θέτουν αντιμέτωπους με μία από τις μεγαλύτερες απειλές της εποχής μας: την αλλαγή του κλίματος.

1.5

Ιδεωδώς, ο καλύτερος τρόπος να σταματήσουμε αυτές τις εξελίξεις θα ήταν να πάψουμε να καταναλώνουμε τα ορυκτά καύσιμα με τον τρόπο που τα καταναλώνουμε επί του παρόντος. Βραχυπρόθεσμα, όμως, αυτό είναι ανέφικτο, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά. Θα πρέπει να αναζητήσουμε άλλες λύσεις, γιατί κάτι πρέπει να αλλάξει. Αν αυτό δεν μπορεί να γίνει τόσο γρήγορα όσο θα θέλαμε, θα πρέπει τουλάχιστον να γίνει το συντομότερο δυνατό.

1.6

Με την εφαρμογή της ενεργειακής τριάδας  (2), ενός μοντέλου για την ενθάρρυνση της αποδοτικότερης χρήσης της ενέργειας σε τρία βήματα, μπορεί να γίνει βραχυπρόθεσμα μια αρχή στην πορεία προς μια πιο βιώσιμη μορφή κατανάλωσης και παραγωγής. Τα βήματα αυτά είναι τα ακόλουθα:

1.7

Για να αναληφθούν αυτά τα βήματα και να διευκολυνθεί η μετάβαση σε μια πιο βιώσιμη μορφή βιομηχανικής παραγωγής, χρειάζεται να θεσπιστεί μια δέσμη μέτρων. Τα μέτρα αυτά πρέπει να στηριχθούν σε οικονομικούς και στρατηγικούς υπολογισμούς. Όποτε γίνονται τέτοιοι υπολογισμοί, έρχεται αναπόφευκτα μια στιγμή κατά την οποία χρειάζεται να γίνουν επιλογές μεταξύ αντικρουόμενων συμφερόντων. Δεν πρέπει να αποφύγουμε αυτές τις συγκρούσεις. Υπάρχουν όντως καταστάσεις στις οποίες όλες οι πλευρές ωφελούνται και οι πολιτικές θα πρέπει πάντα να στοχεύουν στη δημιουργία τους· στην πράξη, όμως, αυτό μπορεί να είναι πολύ δύσκολο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, πρέπει να γίνουν επιλογές μεταξύ των δυνατοτήτων βιώσιμης μεταλλαγής και της προστασίας των κατεστημένων συμφερόντων, λαμβάνοντας υπόψη τη φυσική ακμή και παρακμή κάθε τομέα συγκριτικά με τους άλλους. Αυτά τα κατεστημένα και αντικρουόμενα συμφέροντα θα πρέπει να αποσαφηνιστούν και να διευθετηθούν.

1.8

Η έννοια της βιωσιμότητας υποδηλώνει ότι οι οικονομικές, οι περιβαλλοντικές και οι κοινωνικές πτυχές της ανάπτυξης της ευρωπαϊκής κοινωνίας είναι ισάξιας σημασίας. Η παρούσα γνωμοδότηση:

2.1.1

Η Γη απορροφά ετησίως από τον ήλιο 3 εκατομμύρια exajoule (EJ) ηλιακής ενέργειας. Τα συνολικά αποθέματα των ορυκτών καυσίμων ισοδυναμούν με 300.000 EJ, δηλαδή με το 10 % της συνολικής ηλιακής ακτινοβολίας που δέχεται ο πλανήτης ετησίως. Η συνολική ετήσια κατανάλωση ενέργειας ανέρχεται σε 400 EJ. Η ηλιακή ακτινοβολία των 3 εκατομμυρίων EJ περιέχεται στη διάθεσή μας με τη μορφή 90 EJ υδροηλεκτρικής ενέργειας, 630 EJ αιολικής ενέργειας και 1.250 EJ βιομάζας. Το υπόλοιπο διατίθεται ως ηλιακή ενέργεια (3). Πρακτικά, συνεπώς, οι ανανεώσιμες πηγές επαρκούν για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών μας. Το πρόβλημα είναι η αξιοποίησή τους.

2.1.2

Επειδή, λόγω του κόστους και της έλλειψης κατάλληλης τεχνολογίας, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας βραχυπρόθεσμα δεν θα μπορέσουν να καλύψουν τις αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες, θα χρειαστούν και άλλες πηγές ενέργειας. Είναι θεωρητικά δυνατή η καθαρή χρήση των ορυκτών καυσίμων, για παράδειγμα με την αφαίρεση του διοξειδίου του άνθρακα και τη μετέπειτα αποθήκευσή του, έτσι ώστε να μην εκλύεται στην ατμόσφαιρα. Η τεχνολογία παγίδευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη: δώδεκα περίπου πρότυπες εγκαταστάσεις είναι ήδη, είτε σε φάση εκκίνησης, είτε υπό κατασκευή στην Ευρώπη, τη Βόρειο Αμερική και την Κίνα. Θετικά οικονομικά αποτελέσματα από την τεχνολογία αυτή μπορούν να αναμένονται από το 2015/2020.

2.1.3

Η διάρκεια των καθεστώτων στήριξης της ανανεώσιμης ενέργειας έχει καθοριστική σημασία, επειδή η πρόωρη κατάργησή τους ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο τη νέα βιομηχανία, ενώ από την άλλη πλευρά, η υπερβολικά παρατεταμένη στήριξη δεν είναι τελεσφόρα. Κατά κανόνα η στήριξη μπορεί να μειώνεται βαθμιαία, όσο μειώνεται η τιμή της τεχνολογίας χάρη στην Ε&Α και στις οικονομίες κλίμακας. Ο ορθός προσδιορισμός του καθεστώτος στήριξης έχει επίσης μεγάλη σημασία. Τέλος, είναι σημαντικό να εξαγγέλλονται τα καθεστώτα στήριξης εκ των προτέρων, ώστε η βιομηχανία να έχει χρόνο να προετοιμαστεί για τις νέες συνθήκες της αγοράς.

2.1.4

Η συζήτηση για την πυρηνική ενέργεια αποκτά σήμερα όλο και μεγαλύτερη σημασία, όπως φαίνεται από την Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής με τίτλο «Ευρωπαϊκή στρατηγική για αειφόρο, ανταγωνιστική και ασφαλή ενέργεια» (4) και από τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μαρτίου 2006 για αυτό το θέμα. Σε μερικές χώρες η πλειοψηφία είναι υπέρ της πυρηνικής ενέργειας, ενώ σε άλλες κατά, κυρίως λόγω του προβλήματος των αποβλήτων (5). Παρ' όλα αυτά, η πυρηνική ενέργεια θα παραμείνει για σημαντικό χρονικό διάστημα απαραίτητη για την κάλυψη της έντονα αυξανόμενης ενεργειακής ζήτησης, επειδή δεν προκαλεί εκπομπές και ο όγκος των αποβλήτων είναι σχετικά χαμηλός σε σύγκριση με την παραγόμενη ενέργεια. Μακροπρόθεσμα, η πυρηνική σύντηξη ίσως να παράσχει τη λύση στα μειονεκτήματα της πυρηνικής σχάσης.

2.1.5

Σημειώνεται ότι οι πηγές υδροηλεκτρικής ενέργειας δεν εξετάζονται σε ιδιαίτερο τμήμα του παρόντος εγγράφου, επειδή αυτή η τεχνολογία (με εξαίρεση την παλιρροϊκή ενέργεια) θεωρείται πλήρως ανεπτυγμένη και πλήρως λειτουργική. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί γι' αυτόν το λόγο ότι υποτιμάται η σημασία της στο πλαίσιο της βιωσιμότητας.

2.2.1

Η βιομάζα είναι οργανική ύλη από φυτά και δέντρα που καλλιεργούνται ειδικά για ενεργειακούς σκοπούς. Χρησιμοποιούνται δασικές και ταχέως αναπτυσσόμενες καλλιέργειες με υψηλή απόδοση ανά εκτάριο. Υποπροϊόντα της γεωργίας που αποσκοπεί κυρίως στην παραγωγή ειδών διατροφής χρησιμοποιούνται επίσης ως βιομάζα. Σχετικά παραδείγματα είναι το άχυρο και οι κορυφές των ζαχαρότευτλων. Βιομάζα παράγεται επίσης από κατάλοιπα, όπως είναι τα απορρίμματα που προκύπτουν από τη φυτοκομία ή τα οικιακά, επιχειρησιακά και βιομηχανικά απορρίμματα. Παραδείγματα είναι τα κατάλοιπα των οπωροκηπευτικών, της κηπουρικής, η ξυλεία από κατεδαφίσεις, η κοπριά, ο γαιοπολτός, τα πριονίδια και τα κελύφη του κακάο.

2.2.2

Η βιομάζα μπορεί να χρησιμοποιηθεί (εν μέρει) ως υποκατάστατο των ορυκτών καυσίμων. Η κατανάλωση ενέργειας από ορυκτά καύσιμα ανέρχεται σε 400 EJ το χρόνο. Η διαθέσιμη ενέργεια από βιομάζα είναι 1.250 EJ το χρόνο. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η μετάβαση μπορεί να γίνει αμέσως. Με βάση τη διαθέσιμη τεχνολογία, είναι σήμερα δυνατό να παραχθούν 120 EJ ενέργειας από βιομάζα. Η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας από βιομάζα ανέρχεται επί του παρόντος σε 50 EJ (6). Είναι, συνεπώς, δυνατή μια περιορισμένη αύξηση της χρήσης της βιομάζας για την παραγωγή καυσίμων βραχυπρόθεσμα· όμως, για να μπορέσει να αξιοποιηθεί το διαθέσιμο δυναμικό, θα χρειαστούν τεχνολογικά άλματα.

2.2.3

Υπάρχουν ορισμένες πρωτοβουλίες που έχουν αποδώσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Στην Αυστρία και τη Σουηδία, η χρήση βιομάζας για την αστική θέρμανση έχει εξαπλασιαστεί και οκταπλασιαστεί, αντιστοίχως, την τελευταία δεκαετία. Στις ΗΠΑ, περισσότερα από 8.000 μεγαβάτ (MW) της εγκατεστημένης παραγωγικής ισχύος στηρίζονται στη χρήση βιομάζας. Στη Γαλλία, το 5 % της ενέργειας που χρησιμοποιείται για θέρμανση παράγεται από βιομάζα. Στη Φινλανδία, η βιοενέργεια αντιστοιχεί ήδη στο 18 % της συνολικής παραγωγής ενέργειας και ο στόχος είναι να αυξηθεί το ποσοστό αυτό σε 28 % έως το 2025. Στη Βραζιλία παράγεται σε ευρεία κλίμακα αιθανόλη, η οποία χρησιμοποιείται ως καύσιμο για τα αυτοκίνητα. Η αιθανόλη παρέχει σήμερα σχεδόν το 40 % των μη πετρελαϊκών καυσίμων της Βραζιλίας (7).

2.2.4

Η ανάπτυξη της βιομάζας είναι σημαντική από διάφορες απόψεις:

2.3.1

Το θεωρητικά διαθέσιμο δυναμικό αιολικής ενέργειας στον κόσμο είναι υπερδιπλάσιο των προβλεπόμενων αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας του 2020. Το δυναμικό αυτό και η σταθερή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της αιολικής ενέργειας ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής προόδου καθιστούν αυτή τη μορφή ενέργειας σημαντικό υποκατάστατο των ορυκτών καυσίμων. Όμως, η αιολική ενέργεια δεν θα μπορέσει ποτέ να καλύψει όλες τις ανάγκες, λόγω της κυμαινόμενης προσφοράς της.

2.3.2

Τις τελευταίες δεκαετίες, η εγκατεστημένη παραγωγική ισχύς από αιολική ενέργεια έχει αυξηθεί θεαματικά. Η παραγωγική ικανότητα των εμπορικών ανεμογεννητριών έχει αυξηθεί από 10 κιλοβάτ (διάμετρος πτερωτής 5 μέτρα) σε περισσότερα από 4.500 κιλοβάτ (διάμετρος πτερωτής άνω των 120 μέτρων) (9). Τα οκτώ τελευταία χρόνια, η εγκατεστημένη αιολική ισχύς αυξάνεται με ετήσιο ρυθμό άνω του 30 % (10). Σύμφωνα με προβολές του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Αιολικής Ενέργειας (ΕΟΑΕ), το 2020 η συνολική αιολική ισχύς θα επαρκεί για την κάλυψη του 12 % των αναγκών σε ηλεκτρισμό. Αυτό ισοδυναμεί με αύξηση της συνολικής παραγωγικής ικανότητας της αιολικής ενέργειας από 31 γιγαβάτ στα τέλη του 2002 σε 1.260 γιγαβάτ το 2020, δηλαδή 23 % ετησίως. Οι ηγετικές θέσεις στη αγορά και οι περισσότερες εξαγωγές ανήκουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Δανία και τη Γερμανία και οι κυριότερες εξαγωγικές αγορές είναι η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία. Η κατάσταση πρόκειται να αλλάξει στην Κίνα, όπου η βιομηχανία μηχανολογικού εξοπλισμού για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας αναπτύσσεται ραγδαία. Ο αριθμός των παραγωγών στην Κίνα αυξήθηκε κατά 60 % το 2005 σε σύγκριση με το 2004. Αυτό σημαίνει ότι η ευρωπαϊκή βιομηχανία αιολικού μηχανολογικού εξοπλισμού ενδέχεται να αντιμετωπίσει το ίδιο σενάριο με τη βιομηχανία ηλιακών συλλεκτών και να χάσει μερίδιο της αγοράς από τους κινέζους ανταγωνιστές της.

2.3.3

Ο τομέας της αιολικής ενέργειας εξακολουθεί να εξαρτάται ως ένα βαθμό από διάφορα μέτρα στήριξης. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι η τιμή που λαμβάνουν οι παραγωγοί για την ενέργεια που πωλούν στο δίκτυο, μαζί με τη βεβαιότητα ενός εγγυημένου επιπέδου τιμών για τα επόμενα 10-20 χρόνια. Χάρη στα μέτρα αυτά, ο τομέας της αιολικής ενέργειας αποτελεί ταχέως αναπτυσσόμενη βιομηχανία σε ορισμένα κράτη μέλη. Το μειονέκτημα είναι ότι αυτά τα μέτρα συντελούν στη δημιουργία μεγάλων, κεντρικών αιολικών πάρκων με μεγάλα κέρδη αντί για ένα δίκτυο μικρών, αποκεντρωμένων μονάδων παραγωγής. Η κοινή γνώμη στρέφεται όλο και περισσότερο εναντίον αυτού του μεγάλης κλίμακας φαινομένου. Φυσικά, εν τέλει η αιολική ενέργεια θα πρέπει και αυτή να μπορεί να επιβιώσει μόνη της, χωρίς επιδοτήσεις και εγγυημένες από το ηλεκτρικό δίκτυο τιμές.

2.3.4

Για να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο η ανταγωνιστικότητα της αιολικής ενέργειας, πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης. Επίσης, πρέπει να προσδίδεται διαρκώς προσοχή στις νομικές κατευθυντήριες γραμμές και στους πολιτικούς στόχους. Άλλες σημαντικές προκλήσεις είναι η ανάπτυξη νέων τοποθεσιών για τη δημιουργία αιολικών πάρκων στη θάλασσα και η άρση των αβεβαιοτήτων όσον αφορά τη χρήση της αιολικής ενέργειας.

2.3.5

Η ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας είναι σημαντική από διάφορες απόψεις:

2.4.1

Η ηλιακή ενέργεια χρησιμοποιείται με δύο τρόπους: για την παροχή θέρμανσης και ζεστού νερού και για την παραγωγή ηλεκτρισμού (12). Τα συστήματα ηλιακής θέρμανσης είναι σχετικά απλά και φθηνά και χρησιμοποιούνται ήδη σε πολλές χώρες.

2.4.2

Το σημαντικότερο κίνητρο για τη μαζική χρήση της ηλιακής ενέργειας είναι ότι πρόκειται για μια ανεξάντλητη πηγή ενέργειας, που προσφέρει τεράστιο δυναμικό σε παγκόσμια κλίμακα και, εφόσον προηγηθεί σωστός σχεδιασμός και κατασκευή, είναι ιδιαίτερα φιλική προς το περιβάλλον.

2.4.3

Η ηλιακή ενέργεια μπορεί να αξιοποιηθεί σχεδόν σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου και μάλιστα με πολλούς και διάφορους τρόπους: από πολύ μικρά συστήματα σε απομακρυσμένες περιοχές, από ηλιακούς συλλέκτες στις στέγες των κτιρίων ή από μεγάλες μονάδες παραγωγής ηλιακής ενέργειας.

2.4.4

Τα συστήματα ηλιακής θέρμανσης είναι ευρέως διαδεδομένα. Η μεγαλύτερη αγορά για τα συστήματα αυτά είναι η Κίνα, κυρίως επειδή δεν υπάρχουν υποδομές διανομής φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού στις αγροτικές της περιοχές. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η ηλιακή ενέργεια είναι η πλέον αποδοτική λύση. Μια άλλη μεγάλη αγορά είναι η Τουρκία. Μεταξύ του 2001 και του 2004 οι πωλήσεις ηλιακών συλλεκτών παγκοσμίως αυξάνονταν από 10 % έως 15 % ετησίως. Η Κίνα απορρόφησε το 78 % της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής και η Τουρκία το 5,5 %.

2.4.5

Στην Ευρώπη, σημαντικές αγορές για τα συστήματα ηλιακής θέρμανσης είναι η Γερμανία, η Αυστρία και η Ελλάδα. Οι κυβερνήσεις της Γερμανίας και της Αυστρίας παρέχουν οικονομικά κίνητρα για την εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων. Σε ορισμένες περιφέρειες της Ισπανίας, η εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων στα νέα κτίρια είναι υποχρεωτική. Ως συνέπεια αυτών των μέτρων στήριξης, η Γερμανία και η Αυστρία είναι, με μεγάλη διαφορά, οι μεγαλύτεροι παραγωγοί συστημάτων ηλιακής θέρμανσης στην Ευρώπη και παρέχουν το 75 % της ευρωπαϊκής παραγωγής. Ο όγκος της παραγωγής τους, ωστόσο, φαντάζει ασήμαντος σε σύγκριση με την παραγωγή τέτοιων συστημάτων στην Κίνα. Η Ευρώπη έχει παράγει 0,8 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα και η Κίνα 12 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η κυβέρνηση της Κίνας αναγνώρισε από νωρίς τη σημασία της ηλιακής θέρμανσης και ενθάρρυνε την παραγωγή αυτών των συστημάτων με διάφορα μέτρα στα πενταετή της σχέδια.

2.4.6

Παρότι είναι ανεξάντλητη, η ηλιακή ενέργεια καλύπτει σήμερα ένα πολύ μικρό μέρος των αναγκών μας σε ηλεκτρισμό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το κόστος της παραγωγής ηλιακής ενέργειας εξακολουθεί να είναι σημαντικά πιο υψηλό από το κόστος της παραγωγής ηλεκτρισμού σε μονάδες που λειτουργούν με φυσικό αέριο ή με άνθρακα. Για να εξουδετερωθεί ο φαύλος κύκλος της περιορισμένης χρήσης και των υψηλών τιμών, η ηλιακή ενέργεια θα πρέπει να χρησιμοποιείται όσο το δυνατόν περισσότερο, διότι έτσι θα επέλθουν σημαντικές οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή και στις εγκαταστάσεις. Μόνον τότε θα μπορέσει η τεχνολογία να εξελιχθεί περαιτέρω και να βελτιωθεί.

2.4.7

Εξάλλου, η παραγωγή ηλεκτρισμού με τη χρήση σχετικά μικρών μονάδων κυμαινόμενης απόδοσης (ανάλογα με την ηλιοφάνεια) απαιτεί διαφορετική προσέγγιση της ενέργειας από ό,τι στο παρελθόν. Η στροφή στη χρήση ηλιακής ενέργειας είναι μια μεσοπρόθεσμη προοπτική αλλά είναι πολύ σημαντικό να προαχθεί αποφασιστικά η ανάπτυξη του τομέα.

2.4.8

Παρόλο που η αγορά φωτοβολταϊκών συστημάτων αναπτύσσεται ταχέως, σήμερα υπάρχουν στην ουσία τρεις μεγάλες αγορές: η Ιαπωνία, η Γερμανία και η Καλιφόρνια. Σε αυτές οι τρεις περιοχές αντιστοιχεί το 80 % της παγκόσμιας παραγωγής ηλιακής ενέργειας. Η παραγωγή αυτή ενθαρρύνεται με υψηλές επιδοτήσεις και με την καταβολή καλής τιμής στους ιδιώτες για την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται με αυτόν τον τρόπο. Η παγκόσμια παραγωγή ηλιακών συσσωρευτών το 2004 ισοδυναμούσε με παραγωγική ικανότητα 1.150 μεγαβάτ. Εάν προστεθούν σε αυτά τα 3.000 περίπου μεγαβάτ ήδη εγκατεστημένης παραγωγικής ικανότητας που υπήρχαν στα τέλη του 2003, η συνολική παραγωγική ικανότητα το 2005 είχε αυξηθεί σε περίπου 4.500 μεγαβάτ.

2.4.9

Η ιαπωνική αγορά δημιουργήθηκε το 1994 με ένα πρόγραμμα κινήτρων, στο πλαίσιο του οποίου οι επιδοτήσεις κάλυπταν το 50 % του κόστους. Οι επιδοτήσεις μειώνονταν κατά 5 % κάθε χρόνο και το 2004, το τελευταίο έτος του προγράμματος, ανέρχονταν σε 5 %. Επειδή το πρόγραμμα αυτό δημιούργησε μεγάλη ζήτηση, η ιαπωνική οικονομία ωφελήθηκε από το πλεονέκτημα της κλίμακας: οι τιμές μειώνονταν κάθε χρόνο κατά 5 %, με αποτέλεσμα οι τιμές καταναλωτή να παραμένουν σταθερές. Παρόλο που δεν χορηγούνται πλέον επιδοτήσεις, η αγορά συνεχίζει να αναπτύσσεται με ρυθμούς που φθάνουν το 20 % ετησίως. Η σταθερή αυτή ζήτηση επέτρεψε στις ιαπωνικές εγχειρήσεις να επενδύσουν σε Ε&Α και σε νέες τεχνολογίες παραγωγής. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα να κατέχει η Ιαπωνία μερίδιο 53 % περίπου της παγκόσμιας αγοράς.

2.4.10

Η Γερμανία ακολούθησε παρόμοια πορεία, αλλά με πέντε χρόνια υστέρηση, αρχίζοντας το 1999. Ένας συνδυασμός χαμηλότοκων δανείων, επιδοτήσεων και σταθερών τιμών για την πώληση ηλεκτρισμού στο δίκτυο οδήγησε σε σημαντική ανάπτυξη της αγοράς φωτοβολταϊκών συστημάτων. Ήδη το 2001, η Γερμανία ξεπέρασε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε εγκατεστημένη ισχύ. Αναπτύχθηκαν τοπικοί παραγωγοί και έτσι το ήμισυ της ευρωπαϊκής παραγωγής (13 % της παγκόσμιας) προέρχεται τώρα από τη Γερμανία. Η έναρξη ενός νέου προγράμματος στήριξης το 2004, με εγγυημένες σταθερές τιμές αγοράς για τον ηλεκτρισμό που θα παραχθεί κατά την προσεχή εικοσαετία, έδωσε νέα ώθηση στη γερμανική αγορά, η οποία σήμερα είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη στον κόσμο, με ρυθμούς ανάπτυξης της τάξεως του 40 % το 2004 και το 2005. Η εσωτερική ζήτηση επιτρέπει στις γερμανικές επιχειρήσεις να αναπτύξουν την παραγωγή τους και να στραφούν προς την παραγωγή για εξαγωγές μόλις αρχίσει ο κορεσμός της εγχώριας αγοράς.

2.4.11

Η ανάπτυξη της ηλιακής ενέργειας είναι σημαντική από διάφορες απόψεις:

2.5.1

Η γεωθερμική ενέργεια μπορεί να αξιοποιηθεί μέσω αντλιών θερμότητας για τη θέρμανση και την ψύξη κτιρίων. Οι αντλίες αυτές χρησιμοποιούν μόνο ένα κλάσμα της ποσότητας του φυσικού αερίου ή του ηλεκτρισμού που καταναλώνουν τα συμβατικά συστήματα θέρμανσης/ψύξης. Η ενέργεια που χρησιμοποιείται για τη θέρμανση (ή την ψύξη) λαμβάνεται από το περιβάλλον (τον αέρα, το νερό ή το έδαφος) (13).

2.5.2

Οι μεγαλύτερες αγορές αντλιών θερμότητας είναι οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Σουηδία, στις οποίες αντιστοιχεί αθροιστικά το 76 % της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος. Ακολουθούν η Κίνα, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία και η Αυστρία. Η ευρωπαϊκή αγορά αναπτύχθηκε από 40.000 μονάδες το 1997 σε 123.000 μονάδες το 2004. Το 2004, η συνολική αγορά αυξήθηκε κατά 18 %. Η παραγωγή και εγκατάσταση αντλιών θερμότητας συγκεντρώνονταν κυρίως στις χώρες όπου οι κυβερνήσεις παρείχαν ισχυρά οικονομικά και άλλα κίνητρα.

2.5.3

Η Σουηδία είναι ένα καλό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης. Από τη δεκαετία του 90 και μετά, οι σουηδικές αρχές ενθαρρύνουν τη χρήση αντλιών θερμότητας με μέτρα όπως οι άμεσες οικονομικές ενισχύσεις, οι φορολογικές ελαφρύνσεις και οι δραστηριότητες διαφημιστικής προβολής. Όμως, στην αύξηση της χρήσης αντλιών θερμότητας συνέβαλε και η νέα νομοθεσία για τον οικοδομικό τομέα, η οποία ορίζει επακριβώς τις απαιτήσεις θερμοκρασίας για τα συστήματα θέρμανσης.

2.5.4

Κατ' αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε στη Σουηδία αγορά για την κατασκευή αντλιών θερμότητας. Η χώρα διαθέτει σήμερα εδραιωμένη βιομηχανία αντλιών θερμότητας με τρεις μεγάλες επιχειρήσεις στη διεθνή αγορά και κάλυψη του 50 % της ευρωπαϊκής ζήτησης. Η σουηδική αγορά αντλιών θερμότητας μπορεί πλέον να αυτοσυντηρείται. Ο αριθμός των αντλιών θερμότητας αυξάνεται σταθερά, ακόμη και χωρίς μέτρα στήριξης από το κράτος. Πάνω από το 90 % των νέων κτιρίων που κατασκευάζονται σήμερα στη Σουηδία είναι εξοπλισμένα με αντλίες θερμότητας.

2.5.5

Παρόμοια εξέλιξη υπήρξε και στην Αυστρία, όπου οι περιφερειακές αρχές επιχορηγούσαν το 30 % των δαπανών για την αγορά και την εγκατάσταση αντλιών θερμότητας. Η Αυστρία διαθέτει σήμερα 7 παραγωγούς αντλιών θερμότητας. Και στις δύο χώρες, αυτό που εξασφάλισε την ανάπτυξη μιας βιομηχανίας παραγωγής αντλιών θερμότητας, η οποία μπορεί πλέον να λειτουργεί χωρίς στήριξη, ήταν ο συνδυασμός άμεσης οικονομικής στήριξης με κτιριοδομικούς κανόνες και εκστρατείες διαφημιστικής προβολής.

2.5.6

Η ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας είναι σημαντική από διάφορες απόψεις:

3.1

Πεπερασμένη δεν είναι μόνο η ενέργεια που παράγεται από ορυκτά καύσιμα, αλλά και τα αποθέματα των μεταλλικών, των ορυκτών και των βιολογικών πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται για τη βιομηχανική παραγωγή (15). Στον βιομηχανικό κόσμο γίνεται εντατική χρήση πρώτων υλών: το 20 % του παγκόσμιου πληθυσμού καταναλώνει πάνω από το 80 % των συνολικών πρώτων υλών.

3.2

Αυτό το πρότυπο κατανάλωσης είναι ασύμβατο με τη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων που διαθέτουμε. Δεδομένου ότι τα αποθέματα πρώτων υλών αποτελούν κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας και ότι η σημερινή και η μελλοντική πρόσβαση σε αυτά είναι καθολικό και αναφαίρετο δικαίωμα, η Ευρώπη θα πρέπει να περιορίσει τις πρώτες ύλες που καταναλώνει στο 1/4 μέχρι το 2050 και στο 1/10 μέχρι το 2080 (16). Η ΕΟΚΕ είναι ικανοποιημένη με τις πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί σε αυτό το πεδίο όπως η αποϋλοποίηση (dematerialisation) και το πρόγραμμα δράσης για τις περιβαλλοντικές τεχνολογίες (ETAP).

3.3

Σε τελική ανάλυση, όλα τα προϊόντα συνεπάγονται ζημία στο περιβάλλον: είτε κατά την παραγωγή τους είτε κατά τη χρήση τους είτε κατά τη διάθεσή τους στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Ο κύκλος αυτός έχει πολλές φάσεις: εξεύρεση των πρώτων υλών, σχεδιασμός, παραγωγή, συναρμολόγηση, εμπορική προώθηση, διανομή, πώληση, κατανάλωση και διάθεση των αποβλήτων. Σε κάθε φάση συμμετέχουν διαφορετικοί παράγοντες: σχεδιαστές, κατασκευαστές, πωλητές, καταναλωτές κοκ. Μια ολοκληρωμένη πολιτική παραγωγής προσπαθεί να βελτιώσει τον συντονισμό αυτών των φάσεων (π.χ. λαμβάνοντας υπόψη τον βέλτιστο τρόπο ανακύκλωσης στο στάδιο του σχεδιασμού), προκειμένου να βελτιώσει τις περιβαλλοντικές επιδόσεις του προϊόντος καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του.

3.4

Με τόσο πολλά και διαφορετικά προϊόντα και παράγοντες, δεν είναι δυνατό να βρεθεί ένα ενιαίο μέτρο που να λύνει όλα τα προβλήματα. Απαιτείται ολόκληρη σειρά μέτρων πολιτικής, τόσο εθελοντικών όσο και δεσμευτικών. Τα μέτρα αυτά πρέπει να εφαρμόζονται σε στενή συνεργασία με τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, καθώς και με την κοινωνία των πολιτών.

3.5

Οι οργανώσεις των καταναλωτών θα πρέπει επίσης να διαδραματίσουν πιο ενθαρρυντικό και υποστηρικτικό ρόλο από ό,τι στο παρελθόν. Μέχρι σήμερα, πολλές από αυτές τις οργανώσεις επικεντρώνονταν κυρίως στην εξεύρεση του καλύτερου δυνατού προϊόντος στη χαμηλότερη δυνατή τιμή. Στην πράξη, αυτό δεν σημαίνει ότι επιτυγχάνεται και ο πλέον βιώσιμος τρόπος παραγωγής.

3.6.1

Με την αξιοποίηση της θερμότητας που παράγεται κατά τη διαδικασία παραγωγής ηλεκτρισμού επιτυγχάνεται σημαντική βελτίωση της αποδοτικής χρήσης της ενέργειας, παρά τα τεχνικά μειονεκτήματα που προκύπτουν από την απόσταση μεταξύ του τόπου παραγωγής της θερμότητας (βιομηχανικό περιβάλλον) και του τόπου κατανάλωσής της (οικιακό περιβάλλον), η οποία προξενεί μεγάλη απώλεια ενέργειας. Μικρομονάδες ΣΠΗΘ μπορούν να χρησιμοποιηθούν κυρίως για τις ανάγκες θέρμανσης των κτιρίων, με την ηλεκτρική ενέργεια ως υποπροϊόν. Μπορούν επίσης να αναπτυχθούν εναλλακτικά προϊόντα για να ανταποκριθούν πρωτίστως στη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας, με τη θερμότητα ως υποπροϊόν. Οι περισσότερες πωλήσεις μέχρι σήμερα αφορούν μικρομονάδες ΣΠΗΘ για την παραγωγή θερμότητας, αν και για την ανταπόκριση στη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας χρησιμοποιούνται συχνότερα οι κυψέλες καυσίμων.

3.6.2

Η τεχνολογία ΣΠΗΘ μπορεί να παρακάμψει αυτόν τον περιορισμό, θέτοντας ταυτόχρονα μια οικονομική πρόκληση στην ευρωπαϊκή βιομηχανία. Η ΣΠΗΘ χρησιμοποιείται κυρίως για τη θέρμανση των κατοικιών και των καταστημάτων και παράγει ηλεκτρισμό ως υποπροϊόν. Το 2004 είχαν εγκατασταθεί περίπου 24.000 μονάδες. Για τη ΣΠΗΘ μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορες πηγές ενέργειας, η πλέον υποσχόμενη από τις οποίες είναι η τεχνολογία του υδρογόνου (κυψέλες καυσίμου), η οποία όμως χρειάζεται πρώτα να αναπτυχθεί περαιτέρω.

3.6.3

Χάρη στις επιδοτήσεις των τελικών χρηστών της ΣΠΗΘ, η Ιαπωνία έχει σημειώσει τη μεγαλύτερη πρόοδο στην ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας, εν μέρει επειδή η τεχνολογία των κυψελών καυσίμου προωθείται έντονα εκεί από την αυτοκινητοβιομηχανία. Η κυβέρνηση της Ιαπωνίας θέλει να αποκτήσει η ιαπωνική βιομηχανία ηγετική θέση στην τεχνολογία των κυψελών καυσίμου, όπως έχει ήδη κάνει με την ηλιακή ενέργεια. Γι' αυτό, η Ιαπωνία ενθαρρύνει και χρηματοδοτεί την έρευνα και ανάπτυξη και παρέχει στους τελικούς χρήστες επιδοτήσεις για την αγορά αυτής της τεχνολογίας ήδη από τα πρώτα στάδια ανάπτυξης της σχετικής αγοράς.

3.6.4

Η ανάπτυξη της ΣΠΗΘ είναι σημαντική από διάφορες απόψεις:

4.1.1

Ο κλάδος των μεταφορών συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους καταναλωτές ορυκτών καυσίμων. Στον τομέα αυτόν υπάρχουν υποσχόμενες δυνατότητες για βιώσιμη χρήση της ενέργειας, όπως δείχνουν οι πολυάριθμες χρήσιμες συστάσεις της τελικής έκθεσης της ομάδας CARS 21 (17). Επιπροσθέτως, ο καλύτερος σχεδιασμός της αστικής ανάπτυξης και των υποδομών και η εντατικότερη χρήση των ΤΠΕ διανοίγουν προοπτικές για τη βελτίωση της αποδοτικότητας των μεταφορών. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την περαιτέρω βελτίωση της τεχνολογίας των κινητήρων καύσης, θα οδηγήσει σε σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας. Βραχυπρόθεσμα, υπάρχουν επίσης ενδιαφέρουσες δυνατότητες μερικής μετάβασης στη χρήση άλλων καυσίμων, όπως το φυσικό αέριο ή τα καύσιμα από βιομάζα (BTL). Πιο μακροπρόθεσμα, ελκυστικές δυνατότητες προσφέρει το υδρογόνο. Η υβριδική τεχνολογία που αναπτύσσεται σήμερα αποτελεί επίσης ενθαρρυντική μεταβατική λύση.

4.1.2

Το μέγιστο δυνητικό μερίδιο της αγοράς για τα καύσιμα από βιομάζα εκτιμάται σε 15 %. Η ΕΕ έχει θέσει ως στόχο μερίδιο 6 % έως το 2010. Σήμερα εφαρμόζεται ήδη ένα πρώτο πειραματικό πρόγραμμα για τη μαζική παραγωγή καυσίμων από βιομάζα.

4.1.3

Το φυσικό αέριο προκαλεί λιγότερες εκλύσεις CO2 από ό,τι η βενζίνη (-16 %) και το ντίζελ (-13 %) και, με ένα ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς, θα μπορούσε να καταλάβει μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς. Θα μπορούσε έτσι να αναπτυχθεί μια σταθερή αγορά τόσο για τους καταναλωτές όσο και για τους παραγωγούς. Η τεχνολογία υπάρχει ήδη. Οι δυνατότητες είναι ιδιαίτερα σημαντικές στον κλάδο των δημόσιων συγκοινωνιών στις αστικές περιοχές, επειδή θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν με τον βέλτιστο τρόπο τα πρατήρια εφοδιασμού. Το μερίδιο αγοράς του φυσικού αερίου είναι δυνατόν να ανέλθει στο 10 % έως το 2020 (18).

4.1.4

Παραδείγματα από άλλες χώρες (ιδίως τη Βραζιλία) δείχνουν πως ένα τέτοιο μερίδιο της αγοράς δεν μπορεί να επιτευχθεί απλώς και μόνο με την εξασφάλιση της διαθεσιμότητας βιοκαυσίμων. Χρειάζονται συνοδευτικές πολιτικές, όπως φορολογικά κίνητρα, στοχοθετημένοι νόμοι και ρυθμίσεις και διαφημιστική προβολή για την ενθάρρυνση των καταναλωτών να προβούν στην αντικατάσταση.

4.1.5

Από την άλλη πλευρά του νομίσματος, η αυξημένη χρήση βιοκαυσίμων που προέρχονται από περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές (όπως το φοινικέλαιο από τη Νοτιοανατολική Ασία) ενδέχεται να προξενήσει ευρείας κλίμακας καταστροφή των τροπικών δασών, τα οποία αντικαθίστανται με φυτείες παραγωγής φοινικελαίου. Στον κόσμο υπάρχουν σήμερα 23 μεγάλα οικοσυστήματα, από τα οποία τα 15, σύμφωνα με μία πρόσφατη μελέτη του ΟΗΕ, είναι εξαντλημένα ή αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα ρύπανσης.

4.2.1

Στον κλάδο των κατασκευών –π.χ. οικοδομές– υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες για εφαρμογή πιο βιώσιμων τεχνικών. Είναι ήδη δυνατό να κατασκευαστούν κατοικίες με μηδενική ενεργειακή κατανάλωση και μάλιστα με μικρό πρόσθετο κόστος, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι οι πρόσθετες δαπάνες μπορούν σύντομα να αποσβεσθούν από την εξοικονόμηση ενέργειας. Η οικοδόμηση με αυτόν τον τρόπο κοστίζει κατά μέσον όρο 8 % περισσότερο από ό,τι με τις παραδοσιακές οικοδομικές μεθόδους. Οι οικονομίες κλίμακας θα μπορούσαν να μειώσουν τη διαφορά σε 4 % σε μία δεκαετία. Ο Norman Foster, ένας από τους πιο διάσημους αρχιτέκτονες στον κόσμο, δήλωσε κάποτε ότι, από το συνολικό κόστος ενός κτιρίου σε περίοδο 25 ετών, το κόστος της πραγματικής οικοδόμησης είναι μόνο 5,5 %. Το κόστος εγκατοίκησης του κτιρίου (ενέργεια, συντήρηση μεγάλης και μικρής κλίμακας, τόκοι της υποθήκης/μίσθωσης) αντιστοιχεί έως και στο 86 % κατά την ίδια περίοδο. Έτσι, ενώ η οικοδόμηση με βιώσιμο τρόπο μπορεί να είναι ελαφρώς ακριβότερη βραχυπρόθεσμα, είναι σημαντικά πιο φθηνή μεσοπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα.

4.2.2

Στη Γερμανία και την Αυστρία οι οικοδομές με μεθόδους που περιορίζουν την κατανάλωση ενέργειας αναπτύσσονται σχετικά ταχύτερα από ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το Passiv Haus Institut στη Γερμανία έχει σχεδιάσει κατοικίες που καταναλώνουν πολύ λίγη ενέργεια, συνδυάζοντας τη χρήση ηλιακής ενέργειας με αποτελεσματική, αεροστεγή μόνωση. Περισσότερες από 4.000 κατοικίες αυτού του είδους έχουν οικοδομηθεί μέχρι στιγμής στη Γερμανία και περισσότερες από 1.000 στην Αυστρία. Η αρχή αυτή εφαρμόζεται ολοένα και συχνότερα και στην οικοδόμηση εμπορικών κτιρίων.

4.2.3

Ο δήμος του Freiburg έχει θεσπίσει νέα πρότυπα για τις οικοδομές με χαμηλή κατανάλωση ενέργειας. Τα πρότυπα αυτά περιλαμβάνονται υποχρεωτικά σε όλες τις συμβάσεις μίσθωσης ή πώλησης που συνάπτει ο δήμος με τους κατασκευαστές και τους εργολάβους. Έτσι, ο δήμος αξιοποιεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις νόμιμες εξουσίες του για να προωθήσει τη διαχείριση της ενέργειας σε μεγάλη κλίμακα. Οι συμβάσεις αυτές αναφέρουν ότι κάθε οικοδομή σε έκταση που αγοράζεται ή εκμισθώνεται από τον δήμο πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για την εξοικονόμηση ενέργειας. Τα κτίρια πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να αξιοποιείται στο μέγιστο η ηλιακή ενέργεια και οι στέγες πρέπει να επιτρέπουν την τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών. Στις συνοικίες όπου τα κτίρια οικοδομούνται κατ' αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται εξοικονόμηση ενέργειας 40 % από τη χρήση ζεστού νερού.

4.3.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσέγγιση της βιομηχανικής πολιτικής από την Επιτροπή, όπως παρουσιάζεται στην ανακοίνωσή της σχετικά με την «Εφαρμογή του κοινοτικού προγράμματος της Λισαβόνας: Πλαίσιο πολιτικής για την ενίσχυση του μεταποιητικού τομέα της ΕΕ — Προς μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση της βιομηχανικής πολιτικής» (19), όπου λαμβάνεται υπόψη ο παράγοντας της βιωσιμότητας. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της Λισαβόνας, η Ευρώπη χρειάζεται ανταγωνιστική βιομηχανία. Γι' αυτό, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σύσταση ομάδας υψηλού επιπέδου για την ανταγωνιστικότητα, την ενέργεια και το περιβάλλον ως μία από τις επτά κύριες διατομεακές πρωτοβουλίες πολιτικής που έχουν ως στόχο την ενίσχυση της συνέργειας μεταξύ των διαφόρων τομέων πολιτικής, λαμβάνοντας υπόψη την παράμετρο της ανταγωνιστικότητας. Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τις προσπάθειες που καταβάλλει η ίδια η ευρωπαϊκή βιομηχανία σε αυτό το πεδίο.

4.3.2

Επί του παρόντος, η βιομηχανία εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις η επιλογή της διαδικασίας ηλεκτροπαραγωγής επιτρέπει τη χρήση όλων των τύπων πρωτογενών ενεργειακών πηγών, ενώ στην πλειονότητα των περιπτώσεων συντελεί ταυτόχρονα στην εξοικονόμηση ενέργειας (20). Υπάρχουν επίσης τρόποι ανταλλαγής της υπολειμματικής ενέργειας μεταξύ βιομηχανικών συγκροτημάτων και άλλων τομέων ή οικοδομικών συγκροτημάτων. Έτσι, η υπολειμματική θερμότητα από το βιομηχανικό συγκρότημα του Europoort στην Ολλανδία χρησιμοποιείται για τη θέρμανση του μεγαλύτερου συμπλέγματος θερμοκηπίων της Βορειοδυτικής Ευρώπης στην περιοχή Westland, σε απόσταση 20 χιλιομέτρων.

4.3.3

Το αργό πετρέλαιο είναι η βάση στην οποία στηρίζεται η χημική βιομηχανία, αλλά στο μέλλον η διαθεσιμότητά του θα περιοριστεί. Μία εναλλακτική λύση είναι η βιοσύνθεση, η παραγωγή βασικών χημικών ουσιών από βιομάζα με τη χρήση βακτηριδίων, μια πολύ περίπλοκη διαδικασία, με πολλά υποσχόμενες προοπτικές. Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος στη γνώση της γενετικής μικροοργανισμών όπως τα βακτηρίδια. Υπάρχουν νέες τεχνολογίες που επιτρέπουν τη γενετική τροποποίηση αυτών των οργανισμών και τη μετατροπή του αρχικού τους υλικού σε συγκεκριμένες ουσίες. Κατ' αυτόν τον τρόπο, τα βακτηρίδια μετατρέπονται σε ένα είδος προγραμματιζόμενου μικροαντιδραστήρα.

4.3.4

Επί του παρόντος, αυτή η τεχνολογία των μικροοργανισμών χρησιμοποιείται στη βιομηχανία ειδών διατροφής και στη φαρμακοβιομηχανία, π.χ. στην παραγωγή τυριού, μπίρας και πενικιλίνης. Οι δυνατότητες της βιομετατροπής στους τομείς αυτούς είναι επίσης σημαντικές· τώρα, όμως, αρχίζει να δείχνει ενδιαφέρον για αυτήν την τεχνολογία και μία άλλη αγορά: η χημική βιομηχανία. Για τη λήψη συγκεκριμένων ουσιών από το αργό πετρέλαιο και τον καθαρισμό τους, απαιτείται μια ολόκληρη σειρά αντιδράσεων. Η σχετική τεχνολογία χρειάζεται να αναπτυχθεί ακόμη σημαντικά· θεωρητικά, όμως, είναι δυνατή η άμεση μετατροπή της βιομάζας σε βασικές χημικές ουσίες και άλλα προϊόντα. Κατ' αυτόν τον τρόπο, θα περιοριστεί η ανάγκη χρήσης πετρελαίου, με όλα τα συνακόλουθα οικονομικά και οικολογικά οφέλη (περιορισμός των εκπομπών, ολοκλήρωση του κύκλου και διαχείριση της αλυσίδας).

4.3.5

Οι τομείς εντάσεως ενέργειας ενδέχεται να συναντήσουν ιδιαίτερα εμπόδια κατά την εφαρμογή της σταδιακής μετάβασης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο βαθμός βιωσιμότητας της παραγωγής έχει άμεση συνάρτηση του επιπέδου της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας και, στο πεδίο αυτό, δεν αναμένονται σημαντικές βελτιώσεις στο εγγύς μέλλον. Οι τομείς του χάλυβα και του αλουμινίου στην Ευρώπη, για παράδειγμα, έχουν ήδη καλές επιδόσεις από αυτή την άποψη. Ενώ η χαλυβουργία κάνει σήμερα μεγάλες επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες για πιο βιώσιμη παραγωγή, ιδίως μέσω του προγράμματος ULCLOS (Ultra Low CO2 Steelmaking/Παραγωγή Χάλυβα με Πολύ Χαμηλές Εκπομπές CO2, του μεγαλύτερου ευρωπαϊκού προγράμματος για τη χαλυβουργία που υπήρξε ποτέ) και προσδοκεί να μειώσει τις εκπομπές CO2 στο ήμισυ γύρω στο 2040, η παραγωγή πρωτογενούς αλουμινίου στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται από αξιοσημείωτα υψηλό ποσοστό χρήσης ανανεώσιμης ενέργειας (44,7 %). Καθώς η ενέργεια που χρησιμοποιείται για τη δευτερογενή παραγωγή αλουμινίου από απορρίμματα (σκραπ) είναι μόνο 10 % της ενέργειας που απαιτείται για την πρωτογενή παραγωγή, υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας σε αυτόν τον τομέα. Ωστόσο, τα απορρίμματα αλουμινίου που υπάρχουν στην ευρωπαϊκή αγορά τα αγοράζει μαζικά η Κίνα, λόγω κρατικών κινήτρων για την εξοικονόμηση ενέργειας.

4.3.6

Η ευρωπαϊκή χαλυβουργία έχει επίσης καλές επιδόσεις στο πεδίο της αποδοτικής χρήσης των πρώτων υλών και της ανακύκλωσης. Το 50 % του χάλυβα στον κόσμο παράγεται από απορρίμματα μετάλλων. Γίνεται επίσης βέλτιστη χρήση των ανακυκλωμένων αποβλήτων. Στο εργοστάσιο της Corus στο IJmuiden, το 99 % των αποβλήτων ξαναχρησιμοποιείται, είτε επί τόπου, είτε αλλού.

4.3.7

Αν και η χρήση ορυκτών πηγών ενέργειας ως πρώτης ύλης για τη βιομηχανική παραγωγή θα είναι σε μεγάλο βαθμό αναπόφευκτη στο προβλέψιμο μέλλον, η χρήση ορισμένων υλικών που έχουν αναπτυχθεί πρόσφατα θα συντελέσει στην εξοικονόμηση ενέργειας στο πεδίο των εφαρμογών, π.χ. με τη μείωση του βάρους στην κατασκευή οχημάτων. Για να προωθήσει αυτές τις καινοτομίες, η ευρωπαϊκή βιομηχανία πρέπει να διατηρήσει τη διεθνή της ανταγωνιστικότητα, με αφετηρία τις εξορυκτικές βιομηχανίες από όπου αρχίζει η αλυσίδα δημιουργίας αξίας.

5.1

Η ανάγκη σταδιακής μετάβασης σε βιώσιμες μεθόδους παραγωγής είναι αναπόφευκτη και αναντίρρητη. Η αποβιομηχάνιση, η μεταφορά της παραγωγής σε άλλες περιοχές του κόσμου και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες έχουν δημιουργήσει αβεβαιότητα και φόβο. Στο κλίμα αυτό, οι άνθρωποι συχνά πιστεύουν ότι η στροφή σε μια πιο βιώσιμη παραγωγή θα επηρεάσει αρνητικά την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, θα εμποδίσει την ανάπτυξη της βιομηχανίας, θα προξενήσει απώλεια θέσεων εργασίας και γενικά θα αποβεί αρνητική για την οικονομία και την απασχόληση.

5.2

Πράγματι, η απασχόληση επηρεάστηκε αρνητικά στην Ευρώπη. Στη Γερμανία, μελέτες προβλέπουν ότι θα χαθούν 27.600 θέσεις εργασίας μέχρι το 2010 εξαιτίας του συστήματος εμπορίας εκπομπών (ETS), οι οποίες θα αυξηθούν σε 34.300 μέχρι το 2020 (21). Άλλες 6.100 θέσεις εργασίας στη χώρα θα χαθούν μέχρι το 2010 ως αποτέλεσμα της εφαρμογής του νόμου για την ανανεώσιμη ενέργεια (22). Τέλος, η εφαρμογή των συμφωνιών του πρωτοκόλλου του Κυότο θα οδηγήσει στην απώλεια άλλων 318.000 γερμανικών θέσεων εργασίας έως το 2010 (23). Η αντιπαραβολή των αριθμών αυτών με τις νέες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται δείχνει πως η εφαρμογή μιας πολιτικής που προσανατολίζεται προς τους στόχους της προστασίας του κλίματος επιφέρει πράγματι «βιομηχανικές μεταλλαγές»: στη Γερμανία, για παράδειγμα, ο τομέας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αντιστοιχούσε το 2005 σε 16,4 δισεκατομμύρια ευρώ και έχει δημιουργήσει μέχρι στιγμής 170.000 θέσεις εργασίας (24). Με όγκο παραγωγής 55 δισεκατομμύρια ευρώ (το 2004), οι τομείς της προστασίας του περιβάλλοντος και του κλίματος εξασφαλίζουν σήμερα στη Γερμανία γύρω στο 1,5 εκατομμύριο θέσεις εργασίας και η συμβολή τους στις γερμανικές εξαγωγές (31 δισεκατομμύρια ευρώ το 2003) συντελεί στη δημιουργία πολύ περισσότερων θέσεων εργασίας (25).

5.3

Ωστόσο, ο αντίκτυπος δεν είναι μόνο αρνητικός. Μία επισκόπηση της απώλειας θέσεων εργασίας στην Ευρώπη δείχνει ότι λιγότερο από το 5 % αυτής της απώλειας οφείλεται στη μεταφορά της παραγωγής σε άλλες περιοχές του κόσμου (26). Παρά τους μεθοδολογικούς περιορισμούς που απορρέουν από τις τεχνικές συλλογής των δεδομένων, η επισκόπηση αυτή παραμένει χρήσιμη πηγή πληροφοριών, ιδίως όταν συνδυάζεται με άλλους σχετικούς δείκτες. Μπορούμε επίσης να πούμε ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό αυτής της απώλειας θέσεων οφείλεται στην περιβαλλοντική νομοθεσία.

5.4

Υπάρχει, άλλωστε, και αύξηση των θέσεων εργασίας. Η οικολογική βιομηχανία, η οποία επιδίδεται στην έρευνα και ανάπτυξη στο πεδίο των τεχνολογιών ανανεώσιμης ενέργειας, είναι ένας δυναμικός τομέας, ο οποίος αυξάνει την απασχόληση κατά 5 % ετησίως. Ο κλάδος αυτός, που αριθμεί πάνω από 2 εκατομμύρια άμεσες θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης, παρέχει σήμερα στην Ευρώπη ισάριθμες θέσεις εργασίας με τη φαρμακευτική βιομηχανία και τη βιομηχανία των εναέριων μεταφορών (27).

5.5

Μία μελέτη του ΟΟΣΑ (28) έδειξε ότι η βιώσιμη ανάπτυξη δεν οδηγεί εξ ορισμού σε υψηλότερο κόστος. Μακροπρόθεσμα, μπορεί ακόμη και να μειώσει το κόστος σε κάποιο βαθμό. Εξάλλου, το κόστος της βιώσιμης παραγωγής μπορεί να αντισταθμιστεί. Τα σαφή εμπορικά πλεονεκτήματα, η περιβαλλοντική νομοθεσία και οι συμπληρωματικές ρυθμίσεις συνεπάγονται επενδύσεις σε βιώσιμες καινοτομίες, ενθαρρύνουν την αποδοτικότερη χρήση των πρώτων υλών, ενισχύουν την εμπορική ταυτότητα των επιχειρήσεων, βελτιώνουν τη δημόσια εικόνα τους και τελικά αυξάνουν τα κέρδη και την απασχόληση. Για να αποβεί επιτυχής αυτή η διεργασία, απαιτείται μια κοινή προσέγγιση που θα βασίζεται στην κοινή ευθύνη των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και του κράτους.

5.6

Αυτό που πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος είναι το ενδεχόμενο να πάσχει η ευρωπαϊκή βιομηχανία από σημαντικό ανταγωνιστικό μειονέκτημα σε σύγκριση με άλλες περιοχές του κόσμου λόγω του υψηλότερου κόστους που συνεπάγονται οι περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί νόμοι και ρυθμίσεις. Όταν η Ευρώπη θεσπίζει πρότυπα βιώσιμης παραγωγής για τη δική της βιομηχανία, είναι παράλογο και απαράδεκτο να επιτρέπει στους παραγωγούς τρίτων χωρών να εισάγουν στην αγορά της προϊόντα τα οποία δεν παράγονται σύμφωνα με αυτά τα πρότυπα. Για να ενθαρρυνθεί η βιώσιμη παραγωγή, απαιτείται διττή προσέγγιση: αφενός, για το εσωτερικό της ΕΕ και, αφετέρου, για το εξωτερικό.

5.6.1

Όσον αφορά το πρώτο, θα πρέπει να θεσπιστούν τα κατάλληλα μέσα για να εξασφαλιστεί ότι το κοινωνικό και το περιβαλλοντικό κόστος που προκύπτει από τις μη βιώσιμες μεθόδους παραγωγής εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης εσωτερικεύεται στην τιμή των προϊόντων, προκειμένου να προαχθούν τα κυριότερα μηνύματα της έκθεσης της Παγκόσμιας Επιτροπής για την Κοινωνική Διάσταση της Παγκοσμιοποίησης σχετικά με τη συνοχή της πολιτικής μεταξύ της ΔΟΕ, του ΠΟΕ, του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, όπως επισημαίνεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για την «Κοινωνική διάσταση της παγκοσμιοποίησης».

5.6.2

Όσον αφορά το δεύτερο, η ΕΕ θα πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια στα αρμόδια διεθνή φόρουμ (και ιδίως στον ΠΟΕ) για να συμπεριληφθούν στις διεθνείς εμπορικές συμφωνίες και μη εμπορικά μελήματα, όπως τα θεμελιώδη κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα, προκειμένου να διευκολυνθεί η αναβάθμιση των πολιτικών βιωσιμότητας των ανταγωνιστών της Ευρώπης. Χώρες όπως η ΗΠΑ, η Ινδία και η Κίνα έχουν ένα αθέμιτο οικονομικό πλεονέκτημα έναντι της Ευρώπης όσο δεν δεσμεύονται από τους στόχους του πρωτοκόλλου του Κυότο για τη μείωση του CO2. Οι συμφωνίες αυτές θα πρέπει να εφαρμοστούν σε παγκόσμια κλίμακα, διότι το εμπόριο μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερο μόνο όταν είναι και θεμιτό.

5.7

Η ευρωπαϊκή οικολογική βιομηχανία έχει σήμερα χονδρικά το ένα τρίτο της παγκόσμιας αγοράς και παράγει εμπορικό πλεόνασμα άνω των 600 εκατομμυρίων ευρώ. Το 2004 οι εξαγωγές της αυξήθηκαν κατά 8 % και η αγορά της θα συνεχίσει να αναπτύσσεται, γιατί στο μέλλον όλες οι χώρες, ακόμη και η Κίνα και η Ινδία, θα στρέφονται όλο και περισσότερο προς τα βιώσιμα προϊόντα και τις βιώσιμες μεθόδους παραγωγής.

5.8

Για να διαμορφώσουμε, όπως οφείλουμε, μια βιώσιμη και καινοτόμο κοινωνία, χρειάζεται μια εκτενής εκστρατεία ενημέρωσης των πολιτών και των καταναλωτών, για να αυξηθεί η συνειδητοποίηση και να αναπτυχθεί ευρεία κοινωνική βάση. Χρειάζεται, επίσης, καλή κατάρτιση των εργαζομένων. Στο πρόσφατο παρελθόν, η Ευρώπη έδινε πολύ λίγη σημασία σε αυτές τις παραμέτρους. Στο αγγλικό κείμενο δέκα ευρωπαϊκών οδηγιών για αυτά τα θέματα (βιωσιμότητα, καινοτομία), αναζητήθηκαν με ηλεκτρονική ανίχνευση οι λέξεις «κατάρτιση», «μάθηση», επαγγελματικές «δεξιότητες» και «εκπαίδευση» και ανευρέθηκε μόνο η πρώτη, μία φορά, σε μία οδηγία.

5.9

Ορισμένες ανακοινώσεις της Επιτροπής που προηγήθηκαν αυτών των οδηγιών αναφέρονταν εκτενώς στην ανάγκη κατάρτισης. Το ενδιαφέρον αυτό, ωστόσο, έλειπε εντελώς από τις μετέπειτα οδηγίες. Οι ανακοινώσεις είναι απλώς λόγια, ενώ οι οδηγίες είναι πράξεις. Πολιτική δεν είναι το τι λέει κανείς, είναι το τι κάνει. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη μεγάλη προσοχή που αποδίδεται στη σημασία της εκπαίδευσης στη νέα βιομηχανική πολιτική της ΕΕ και ενθαρρύνει την Επιτροπή να συνεχίσει σε αυτόν τον δρόμο.

5.10

Στη στρατηγική της Λισαβόνας, η Ευρώπη έθεσε ως στόχο της να γίνει μέχρι το 2010 η πιο ανταγωνιστική οικονομία της γνώσης στον κόσμο, με περισσότερες και καλύτερες θέσεις απασχόλησης και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Για την οικοδόμηση και τη διατήρηση ενός τέτοιου είδους κοινωνίας, απαιτείται καλή κατάρτιση του εργατικού δυναμικού. Αν δεν επενδύσουμε αρκετά στην κατάρτιση των εργαζομένων μας, δεν πρόκειται να επιτύχουμε τους στόχους της Λισαβόνας, όχι μόνο μέχρι το 2010, αλλά ποτέ.

23.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/12

1.1

Αντιμέτωπο με τις νέες προκλήσεις που θέτει η παγκοσμιοποίηση, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου 2006 επικεντρώθηκε, όσον αφορά την επανέναρξη της στρατηγικής της Λισσαβώνας, στην οικονομική μεγέθυνση και την απασχόληση και στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης της διακυβέρνησης.

1.2

Η ΕE οφείλει να καταβάλει προσπάθειες για να διασφαλίσει στους πολίτες της μια ανάπτυξη καινοτόμο, ανταγωνιστική και αειφόρο, προκειμένου να επιτευχθεί μεγαλύτερη οικονομική και κοινωνική συνοχή στην επικράτειά της, μέσω της δημιουργίας και της ανάπτυξης νέων επιχειρήσεων, νέων επαγγελματικών δεξιοτήτων και περισσότερων και ποιοτικότερων θέσεων εργασίας, διατηρώντας παράλληλα το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο, το οποίο πρέπει να προσανατολιστεί προς την οικονομία της γνώσης.

1.2.1

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι χωρίς «έναν νέο κύκλο διακυβέρνησης που να βασίζεται στην εταιρική σχέση και στην αρχή της ιδίας ευθύνης» (1) όλες οι προσπάθειες για ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας και της απασχόλησης της Ευρώπης θα αποβούν μάταιες και ότι επείγει η υιοθέτηση και η ταχεία και γενικευμένη εφαρμογή των νέων παραδειγμάτων της διακυβέρνησης.

1.2.2

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, τόσο το 7oπρόγραμμα Πλαίσιο ΕΤΑ όσο και το νέο ΠΑΚ (πρόγραμμα για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία) χαρακτηρίζονται έως τώρα από μία σε υπερβολικό βαθμό προσέγγιση «εκ των άνω προς τα κάτω» και δεν επιτρέπουν την επίτευξη των κατάλληλων συγκεντρώσεων και της υπεύθυνης συμμετοχής των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων ανάπτυξης σε τοπικό και σε περιφερειακό επίπεδο, με τη βελτιστοποίηση του εξαιρετικού ρόλου των κοινωνικών εταίρων για διαρκείς και αειφόρους προοπτικές ανάπτυξης.

1.3

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προωθήσει, ακόμη και με τα δύο προαναφερθέντα μέσα, αυτή τη νέου τύπου εταιρική σχέση σε τοπικό επίπεδο με τις αρχές και τους οικονομικούς φορείς, καιειδικότερα με τους κοινωνικούς εταίρους, προβάλλοντας «μία νέα γενιά εδαφικών συμφώνων για την ανάπτυξη στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης» (2).

1.4

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι δεν υπάρχουν λύσεις διακυβέρνησης δυνάμενες να εφαρμοστούν σε όλες τις περιπτώσεις. Κάθε περιοχή πρέπει να αναζητήσει τις λύσεις που θα ανταποκρίνονται καλύτερα στις απαιτήσεις της σε σχέση με την διακυβέρνηση σε τοπικό επίπεδο και θα είναι συμβατές με το εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο αναφοράς.

1.5

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι θα μπορούσαν να επισημανθούν ορισμένα κοινά στοιχεία:

1.5.1

Τέλος, είναι απολύτως απαραίτητο να αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος αυτής της ολοκληρωμένης τοπικής πολιτικής ένας οργανωμένος κοινωνικός διάλογος, μεταξύ άλλων και μέσω της δημιουργίας τοπικών οικονομικών και κοινωνικών συμβουλίων όπου θα συμμετέχουν οι κοινωνικοί εταίροι και οι εκπρόσωποι της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, καθώς και η δημιουργία αποτελεσματικών μορφών οικονομικής και κοινωνικής εταιρικής σχέσης (3).

1.5.2

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ακολουθηθεί ο δρόμος που υπέδειξε η ΕΟΚΕ με τη συμμετοχή των οικονομικών και κοινωνικών συμβουλίων, ή παρεμφερών οργανισμών των επιμέρους ευρωπαϊκών χωρών και τη διεξαγωγή διαρθρωμένου διαλόγου με την ΕΟΚΕ.

1.6

Η επιτυχία της νέας διακυβέρνησης εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από την ικανότητα προσδιορισμού του αποτελεσματικότερου επιπέδου εγγύτητας των διαδικασιών λήψης αποφάσεων προς τον πολίτη για τη διαχείριση των προβλημάτων και την εξεύρεση λύσεων, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, αλλά διατηρώντας παράλληλα ένα συνεκτικό σύνολο και ένα κοινό όραμα σε σχέση με τα άλλα επίπεδα παρέμβασης (4).

1.7

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η πρακτική διερεύνησης λύσεων, δράσεων και παρεμβάσεων μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα από κοινού με ασκήσεις συμμετοχικής προοπτικής διερεύνησης μπορεί να συμβάλει εκ των κάτω προς τα άνω στην πολιτιστική ανάπτυξη της κοινωνίας και στην διεύρυνση των επιλογών που έχουν οι πολιτικοί και οι διοικητικοί υπάλληλοι που λαμβάνουν αποφάσεις, αλλά επίσης, και κυρίως, στην εμφάνιση και ενίσχυση επί τόπου των αλληλεπιδράσεων των τεχνολογικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών φορέων που είναι βασικοί για τη διακυβέρνηση μιας αειφόρου και ανταγωνιστικής ανάπτυξης.

1.8

Για τον σκοπό αυτόν, απαιτείται, προπαντός, η συμμετοχή των κοινωνικών φορέων και των εκπροσώπων της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, με στόχο τη σαφή διάκριση των ισχυρών και των αδύναμων σημείων και τη δυνατότητα εντοπισμού νέων δυνατοτήτων στην εσωτερική και τη διεθνή αγορά.

1.9

Εάν αφενός, η παγκοσμιοποίηση ασκεί ανταγωνιστική πίεση που ωθεί προς τον εκσυγχρονισμό, την καινοτομία και την αναβάθμιση της αλυσίδας των αξιών και επιτρέπει την παραγωγή και τη διανομή αγαθών και υπηρεσιών με αποτελεσματικότερο και οικονομικότερο τρόπο, αφετέρου, υπάρχει κίνδυνος, να οδηγήσει –εφόσον δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα– σε νέους διαχωρισμούς και κατακερματισμούς του οικονομικού και κοινωνικού ιστού, κυρίως σε τοπικό επίπεδο.

1.9.1

Εξ ου και η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι απαιτείται η διαμόρφωση νέων δεξιοτήτων το ταχύτερο δυνατόν που θα είναι σε θέση να προσανατολίσουν τους πολίτες προς τις αλλαγές. Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την κατάρτιση τομεακών διοικητικών στελεχών, διευθυντών επιχειρήσεων και χρηματοδοτικών και πιστωτικών συστημάτων, που θα τεθούν σε εφαρμογή με την συνδρομή των πολιτικών ιθυνόντων και των αρμοδίων του δημόσιου τομέα καθώς και με τα στελέχη των τοπικών και περιφερειακών αρχών.

1.10

Μόνο μια συμμετοχική ολοκληρωμένη τοπική προσέγγιση θα είναι σε θέση, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, να εξασφαλίσει ότι οι γνώσεις που έχουν συσσωρευτεί χάρη στις επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη, την καινοτομία και την εκπαίδευση θα μπορέσουν να αναπτύξουν τις ικανότητες καινοτομίας οι οποίες προσφέρουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην ευρωπαϊκή βιομηχανική βάση και μπορούν να προσελκύσουν ανθρώπινο και χρηματοοικονομικό κεφάλαιο στο τοπικό επίπεδο.

1.10.1

Στα πλαίσια αυτά έχει εξαιρετική σημασία να μελετηθούν νέοι τρόποι για την προσέλκυση ανθρώπινου κεφαλαίου επιτόπου, ακόμη και μέσω μεγαλύτερης ισορροπίας μεταξύ του χρόνου ζωής και εργασίας, μέσω της εισαγωγής κινήτρων εργασίας, ιδιαίτερα για τους πνευματικά εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης, όπως τα στελέχη, οι ερευνητές, οι εργαζόμενοι στην βιομηχανία, που θα επιτρέπουν στους ενδιαφερόμενους να έχουν κατά τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου επαρκή οφέλη από τις εργασιακές τους σχέσεις.

1.11

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το νέο πρόγραμμα πλαίσιο για την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα 2007-2013 πρέπει να εξεταστεί σε συνδυασμό με τις άλλες πολιτικές και τα κοινοτικά προγράμματα παρέμβασης επιτόπου, διότι έχει στόχο να προσεγγίσει τα ζητήματα αυτά ακολουθώντας τρεις γραμμές δράσης: το πρόγραμμα «επιχειρηματικότητα και καινοτομία», το πρόγραμμα «στήριξη των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών» και το πρόγραμμα «ευφυής ενέργεια — Ευρώπη».

1.12

Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ανάγκη συντονισμού του ΠΑΚ με τις παρεμβάσεις της περιφερειακής πολιτικής, της πολιτικής συνοχής και της πολιτικής διακρατικής, διαπεριφερειακής και διασυνοριακής συνεργασίας καθώς και με το 7o πρόγραμμα-πλαίσιο δραστηριοτήτων έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και επίδειξης (ΕΤΑ) το οποίο αφιερώνει ένα σημαντικό τμήμα του προγράμματός του«Ικανότητες» στην ανάπτυξη δράσεων έρευνας και ανάπτυξης των ΜΜΕ, στη δημιουργία περιφερειών της γνώσης και στη στήριξη της καινοτομίας και των καινοτόμων υπηρεσιών για τις επιχειρήσεις καθώς και στη σύναψη των απαραίτητων σχέσεων μεταξύ των επιχειρηματικών και εκπαιδευτικών κύκλων.

1.13

Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, είναι απαραίτητο οι πρωτοβουλίες αυτές, πέρα από τον υψηλό βαθμό συντονισμού για να διασφαλιστούν συνέργειες και να αποφευχθούν επικαλύψεις και ασυνέπειες, να διαμορφωθούν εκ νέου και να προσαρμοστούν πρωτίστως στην περιοχή με προτεραιότητα την ανάπτυξη τοπικών κοινών εταιρικών σχέσεων.

1.14

Τέλος, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τα όσα έχει εκφράσει σε ορισμένες πρόσφατες γνωμοδοτήσεις της σχετικά με τη σύγχρονη βιομηχανική πολιτική: «Αυτό που λείπει είναι μια σαφής σύνδεση ανάμεσα στις προσπάθειες που καταβάλλονται στο επίπεδο της Ένωσης και στην απαραίτητη συμμετοχή των κυβερνήσεων, της βιομηχανίας και των ενδιαφερόμενων μερών στο εθνικό και το περιφερειακό επίπεδο».

2.1

Διακυβέρνηση : η βιβλιογραφία στον τομέα της ανθρωπολογίας διακρίνει τρεις τύπους διακυβέρνησης (5). Την διακυβέρνηση που ξεκινά «από τη βάση», η οποία προβλέπει συντονισμό όλων των φορέων, σε τοπική κλίμακα, και χαρακτηρίζεται από έντονη προδιάθεση προς όλες τις τεχνολογικές δραστηριότητες. Την διακυβέρνηση«σε δίκτυο», που στηρίζεται σε υψηλού επιπέδου δικτυακό συντονισμό όλων των φορέων και κυρίως των επιχειρήσεων, των ερευνητικών οργανισμών και των οικονομικών οργανισμών. Την «κατευθύνουσα» διακυβέρνηση, που βασίζεται σε υψηλού επιπέδου συντονισμό και σε κεντρική διαχείριση των σημαντικών πτυχών όπως η χρηματοδότηση και οι δυνατότητες όσον αφορά την έρευνα.

—

να ενσωματώνει κοινωνικές και περιβαλλοντικές εκτιμήσεις στις οικονομικές της αποφάσεις,

—

να χρησιμοποιεί ένα υπόδειγμα κοινών αξιών και συμμετοχική μεθοδολογία στις διαδικασίες για τη λήψη αποφάσεων,

—

να ενθαρρύνει τις ορθές πρακτικές και την συνεχή αντιπαράθεση μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων, προκειμένου να αυξηθεί η καινοτομία και η ανταγωνιστικότητα.

—

να προσδιοριστεί η κοινότητα που την κατοικεί,

—

να προσδιοριστούν οι αξίες που την κατευθύνουν.

—

Θεσμικό κεφάλαιο: πρόκειται για την ικανότητα των επισήμων θεσμικών οργάνων μιας περιοχής να επικεντρώνονται στην επίλυση των προβλημάτων, την ικανότητά τους να αναπτύξουν δράση, την ταχύτητα της διαδικασίας για τη λήψη αποφάσεων, την ευελιξία τους και τον βαθμό ενημέρωσης των οργανώσεων, και τέλος για τη μορφή των σχέσεων μεταξύ των διαφόρων οργανώσεων.

—

Πολιτιστικό κεφάλαιο: αποτελείται από την κληρονομιά των παραδόσεων της περιοχής, των αξιών και των πεποιθήσεων, από τον γλωσσικό πλούτο, και τέλος από τις κοινωνικές σχέσεις και τον τρόπο συμπεριφοράς (7).

—

Συμβολικό κεφάλαιο: χαρακτηρίζεται από την ικανότητα μιας περιοχής να κινητοποιήσει την απαραίτητη ενέργεια ώστε να εξασφαλίσει την εξέλιξή της καθώς και από το δυναμικό για την βελτίωση της εικόνας των επιχειρήσεων που αναπτύσσουν δράση στην περιοχή.

—

Ψυχοκοινωνικό κεφάλαιο: βασίζεται κυρίως στην εμπιστοσύνη, στην πεποίθηση ότι υπάρχει μια κοινότητα που διαθέτει αναπτυξιακό δυναμικό και τέλος στην επίγνωση ότι είναι δυνατό να οργανωθεί συνεργασία με τις ομάδες και τις ενώσεις.

—

Γνωστικό κεφάλαιο: συλλογική τεχνογνωσία που δεν πρέπει να συγχέεται με το ανθρώπινο κεφάλαιο των επιμέρους ατόμων. Το γνωστικό κεφάλαιο συσσωρεύεται στις οργανώσεις που απαρτίζουν τις υποδομές της γνώσεως, δηλαδή πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, καθώς και πολιτιστικές και επαγγελματικές οργανώσεις, επιχειρήσεις και οργανώσεις που έχουν αναλάβει την ανάπτυξη του κοινωνικού διαλόγου (8).

2.4.1

Με στόχο την υποστήριξη των γραμμών που αποφάσισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβώνας, η Επιτροπή δημιούργησε τις συνθήκες για την οργάνωση του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας (ΕΧΕ) (10) του οποίου οι χρηματοδοτήσεις ενσωματώθηκαν στο 6o πρόγραμμα-πλαίσιο, δίδοντας ιδιαίτερη προσοχή στην εδαφική προοπτική διερεύνησης (11). Κατόπιν, το 2001, η Επιτροπή δημιούργησε τη μονάδα «Επιστημονική και Τεχνολογική Προοπτική, σχέσεις με το IPTS (12)» με στόχο την διάδοση της προοπτικής διερεύνησης ως υποδείγματος καινοτομίας.

2.5.1

Μεταξύ των τάσεων των τελευταίων ετών, εκτός από την επιβεβαίωση της επικουρικότητας, ιδιαίτερη σημασία απέκτησε και το θέμα της εγγύτητας, που σημαίνει την πολιτιστική στάση μέσω της οποίας ο πολίτης εκφράζει την επιθυμία του να πρωταγωνιστήσει στη λήψη αποφάσεων που άπτονται της κοινωνικής σφαίρας. Χάρη στις νέες τεχνολογίες οι γνώσεις διαδίδονται με ταχύτητα και ευρύτητα που παλαιότερα θα ήταν αδύνατο να φανταστούμε.

3.1

Στην αυγή της τρίτης χιλιετίας, η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με βαθιές διαρθρωτικές μεταλλαγές, οι οποίες έχουν ανατρέψει, μέσα σε λίγα χρόνια, το παγκόσμιο περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί και ανταγωνίζεται η ευρωπαϊκή οικονομία. Μεταξύ αυτών των μεταλλαγών αναφέρονται ειδικότερα οι εξής:

3.2

Η έκθεση Aho (13) επανέλαβε ότι απαιτούνται νέα μοντέλα διακυβέρνησης, προκειμένου να καταστεί η Ευρώπη ανταγωνιστική και να συνειδητοποιήσει τις προκλήσεις που θέτουν οι διαρθρωτικές μεταλλαγές στο σύστημα.

3.2.1

Η υιοθέτηση αυτού του νέου μοντέλου διακυβέρνησης απαιτεί:

3.3

Η έρευνα και η ανάπτυξη, ο σχεδιασμός, οι διαδικασίες κατασκευής, τα συστήματα υλικοτεχνικής υποστήριξης (16), το μάρκετινγκ και οι υπηρεσίες που προσφέρονται στον πελάτη αποτελούν ολοένα και πιο ολοκληρωμένες λειτουργίες, οι οποίες ενεργούν από κοινού, ως ένα ενιαίο σύνολο που συνδέει τους πελάτες με όσους προωθούν νέα προϊόντα.

3.4

Η νέα δομή των επιχειρήσεων εξαρτάται ολοένα και λιγότερο από τη διαθεσιμότητα του υλικού εξοπλισμού και ολοένα και περισσότερο από την ιδιοκτησία άυλων αγαθών. Χρειάζεται, ως εκ τούτου, «ένα τοπικό επίπεδο που θα διαθέτει τον απαραίτητο εξοπλισμό», με δομές τοπικής διακυβέρνησης που θα μπορούν να στηρίζουν τις ικανότητες παραγωγής και διανομής αγαθών και υπηρεσιών και να εξασφαλίζουν όσο το δυνατόν καλύτερα τις υπηρεσίες μετά την πώληση.

3.5

Η ανάπτυξη μιας σαφούς τοπικής ταυτότητας, που εκδηλώνεται στο κοινωνικό κεφάλαιο, φαίνεται πως αποτελεί παράγοντα καίριας σημασίας, όχι μόνο για την αποφυγή του κινδύνου μετεγκατάστασης των επιχειρήσεων, αλλά και γιατί χρειάζονται νέες επιχειρήσεις που θα διαθέτουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και θα τηρούν τους αυστηρούς κανόνες ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται σε τοπικό επίπεδο. Η τήρηση αυτών των κανόνων προϋποθέτει ευαισθητοποιημένο και καταρτισμένο προσωπικό.

3.6

Η συνειδητοποίηση της περιφερειακής και τοπικής ταυτότητας από τους πολίτες, τους υπεύθυνους λήψης πολιτικών αποφάσεων και τους κοινωνικούς εταίρους αποτελεί προϋπόθεση για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της περιβαλλοντικής και κοινωνικής αειφορίας, η οποία προσφέρει προστιθέμενη αξία για την προσέλκυση νέων επενδύσεων.

3.7

Για την αξιοποίηση της τοπικής ταυτότητας, απαιτείται ένα αμάλγαμα στοιχείων που προκύπτει από την υιοθέτηση, την αναγνώριση και την προσήλωση σε ένα σύνολο κοινών αξιών, στο πλαίσιο ενός κοινού οράματος για το μέλλον. Η προώθηση της τοπικής ταυτότητας βασίζεται στα εξής:

4.1.1

Οι πρωταρχικοί τομείς παρέμβασης για την αξιοποίηση του δυναμικού των ανθρώπινων πόρων που διαθέτει η κάθε περιοχή είναι διάφοροι:

4.2.1

Μια ολοκληρωμένη τοπική προσέγγιση μπορεί να ενθαρρύνει και να προωθήσει τη δημιουργία και την ανάπτυξη επιχειρήσεων, κυρίως ΜΜΕ, μέσω της διαμόρφωσης ενός ευνοϊκού κλίματος, που θα μπορούσε να επιτευχθεί χάρη στα ακόλουθα:

4.3.1

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου του 2006 έθεσε τις προτεραιότητες που πρέπει να ακολουθηθούν στο πλαίσιο της ανανεωμένης εταιρικής σχέσης για την οικονομική μεγέθυνση και την απασχόληση:

4.4

Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία (ΠΑΚ) συγκεντρώνει σε ένα συνεκτικό πλαίσιο πολυάριθμες δραστηριότητες που στόχο έχουν να προσεγγίσουν τα βασικά προβλήματα που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό της ΕΕ, και προσανατολίζει την ανάπτυξη προς καινοτόμες και παραγωγικές δράσεις, οι οποίες είναι φιλικές προς το περιβάλλον, χρησιμοποιούν με αποδοτικό τρόπο τους φυσικούς πόρους και είναι αποδεκτές από κοινωνική άποψη.

4.5

Το ειδικό πρόγραμμα «Ικανότητες» του 7ου προγράμματος-πλαισίου έχει στόχο να ενισχύσει τις ικανότητες στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας, συγκεκριμένα:

4.5.1

Η βελτιστοποίηση της συμμετοχής των ΜΜΕ στις δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας πρέπει να επιδιωχθεί και μέσω των άλλων ειδικών προγραμμάτων του 7ου προγράμματος-πλαισίου: «Συνεργασία», «Ιδέες» και«Άνθρωποι».

4.5.2

Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό, κοινό στο σύνολο των προγραμμάτων, είναι η υποχρέωση της καλύτερης αξιοποίησης των αποτελεσμάτων της έρευνας, πράγμα που επιτυγχάνεται καλύτερα στο τοπικό επίπεδο. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητα υψηλά επίπεδα συντονισμού, συνέργειας και συνοχής με τις κοινοτικές παρεμβάσεις της περιφερειακής πολιτικής και της πολιτικής για τη συνοχή καθώς και με τα άλλα κοινοτικά μέσα υποστήριξης της εδαφικής συνεργασίας, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης.

4.5.3

Πρέπει, εξάλλου, να συντονιστούν οι δράσεις που περιγράφηκαν ανωτέρω με τις περιφερειακές πολιτικές που έχουν ως σημείο αναφοράς τα αναμορφωμένα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία.

4.6

Οι πρωτοβουλίες αυτές όχι μόνον απαιτούν υψηλό επίπεδο συντονισμού για τη διασφάλιση των συνεργιών και την αποφυγή των επικαλύψεων ή της έλλειψης συνεκτικότητας, αλλά, προκειμένου να αφομοιωθούν καταλλήλως στο τοπικό επίπεδο, απαιτούν κατά προτεραιότητα:

4.6.1

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, τόσο το 7o πρόγραμμα-πλαίσιο δραστηριοτήτων έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και επίδειξης (ΕΤΑ) όσο και το νέο ΠΑΚ, επί των οποίων η ΕΟΚΕ είχε ήδη την ευκαιρία να γνωμοδοτήσει, εξακολουθούν να εφαρμόζουν σε υπερβολικό βαθμό μια προσέγγιση από την κορυφή προς τη βάση και δεν επιτρέπουν ακόμη, όπως θα ήταν επιθυμητό, τη συνειδητοποίηση της ανάγκης για την υπεύθυνη συμμετοχή των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων ανάπτυξης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Η προσέγγιση αυτή δεν αναγνωρίζει ουσιαστικά στους τοπικούς φορείς τον ρόλο που τους αναλογεί, ως συνυπεύθυνων για την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση.

4.6.2

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έπρεπε να ενθαρρύνει, μεταξύ άλλων και μέσω των δύο προαναφερθέντων μέσων, αυτό το νέο είδος τοπικής εταιρικής σχέσης με τις αρχές και τους οικονομικούς παράγοντες, ιδίως με τους κοινωνικούς εταίρους, προωθώντας μια νέα γενιά τοπικών συμφώνων για την ανάπτυξη στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης (23). Στα σύμφωνα αυτά θα έπρεπε να συμμετέχουν όλοι οι φορείς που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη της οικονομίας και της απασχόλησης, προκειμένου να δοθεί μια επαρκής λύση στις προκλήσεις της αγοράς και της ανταγωνιστικότητας, ώστε να ξεπεραστεί ο «τοπικισμός», που αποτελεί ολοένα και περισσότερο εμπόδιο στο πλαίσιο των αλληλοσυνδεόμενων παγκόσμιων συνθηκών.

4.7.1

Ένα σημαντικό μέρος των δράσεων για την αειφόρο ανταγωνιστικότητα εμπίπτει στη δικαιοδοσία του τοπικού και του περιφερειακού τομέαߦ για τις δράσεις αυτές, προτεραιότητα δίνεται στα συστήματα διακυβέρνησης και στη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων τοπικών και περιφερειακών αρχών, των διαφόρων φορέων και θεσμικών οργάνων, των κοινωνικών εταίρων, των επιχειρήσεων και των οικονομικών και κοινωνικών εταίρων της κοινωνίας των πολιτών που αλληλεπιδρούν στο τοπικό επίπεδο.

4.7.2

Σχετικά με την έννοια της διακυβέρνησης, αναφέρεται προηγούμενη σχετική άποψη της ΕΟΚΕ σύμφωνα με την οποία«οι εμπλεκόμενοι φορείς του ιδιωτικού τομέα θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν και να αναλάβουν τις ευθύνες τους με απτές συμβολές και δράσεις. Ο κοινωνικός διάλογος και ο διάλογος των πολιτών είναι σημαντικά εργαλεία για την προώθηση των πολιτικών για τη δια βίου μάθηση, την καινοτομία και την τεχνολογία» (24).

4.7.3

Όσον αφορά την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου: «η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη ότι οι κοινωνικοί εταίροι, λόγω των γνώσεων που διαθέτουν σχετικά με τους επιμέρους τομείς, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο ενημέρωσης και προειδοποίησης των δημόσιων αρχών».

4.7.4

Κατά την ΕΟΚΕ πρέπει να δημιουργηθούν συστήματα κοινωνικής μηχανικής και μηχανικής αποφάσεων ευέλικτα, προορατικά και αντενεργά, που θα μπορούν να διασφαλίζουν ένα υψηλής ποιότητας επίπεδο πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής δημοκρατίας, χωρίς να επιβαρύνεται ούτε να επιβραδύνεται η ανάπτυξη δράσεων και πρωτοβουλιών.

4.7.5

Είναι απαραίτητη η ανάπτυξη ενός κοινού βραχυπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου οράματος, καθώς και ο προσδιορισμός και η κατανομή ευθυνών σχετικά με τους κοινούς ενδιάμεσους στόχους, αλλά και η χρήση προηγμένων και δοκιμασμένων εργαλείων σε περιφερειακό επίπεδο, όπως τα εργαλεία της τεχνολογικής προοπτικής διερεύνησης.

4.8

Η ΟΤΠ είναι μια στρατηγική διακυβέρνησης για την ανάπτυξη μιας κοινωνικά υπεύθυνης περιοχής.

4.8.1

Σε ένα περιβάλλον, όπως το δικό μας, ανοικτό στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, μια στρατηγική διακυβέρνησης για την ανάπτυξη μιας κοινωνικά υπεύθυνης περιοχής, θα πρέπει να διασφαλίζει διαρκή τάση προς την οικονομική ανάπτυξη και υψηλά κοινωνικά πρότυπα. Η εν λόγω στρατηγική θα πρέπει να εφαρμόζεται κυρίως μέσω:

23.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/20

1.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή είναι πεπεισμένη ότι η εφαρμογή ηλεκτρονικών μέσων στην εκπαίδευση και κατάρτιση (ηλεκτρονική μάθηση) (1) θα μπορούσε να βοηθήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση να αναπτύξει δραστηριότητες με σκοπό την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας της εκπαίδευσης, επιτρέποντάς της πιο συγκεκριμένα την ανάληψη δράσεων εκπαίδευσης και κατάρτισης στον τόπο εργασίας. Με τον τρόπο αυτό, και σε συνδυασμό με άλλα μέτρα, θα μειωθεί το κόστος κατάρτισης του προσωπικού των επιχειρήσεων και, κατ'επέκταση, θα βελτιωθεί σημαντικά η ανταγωνιστικότητα των ίδιων των επιχειρήσεων, κυρίως δε των μικρομεσαίων.

1.2

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι σε ό,τι αφορά την χρήση των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) ως μέσων στήριξης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, εξακολουθούν να υφίστανται ανισότητες στο εσωτερικό της Ένωσης, οι οποίες οφείλονται στην γλωσσική και πολιτιστική ποικιλομορφία της, καθώς και στην έλλειψη ωριμότητας των σχετικών αγορών.

1.2.1

Για να αλλάξει αυτή η κατάσταση, είναι σκόπιμο όλοι οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που παρέχουν δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση (2), να είναι περισσότερο ανοικτοί σε νέες μορφές μάθησης και να είναι έτοιμοι να τις υιοθετήσουν όσο το δυνατόν ευρύτερα, μεριμνώντας ώστε οι γνώσεις να συνδυάζονται με την αντίστοιχη πρακτική προκειμένου να διασφαλιστεί η συνέργια με την αναμενόμενη τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη.

1.2.2

Κατά την ΕΟΚΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι εκείνη που μπορεί να δώσει μία νέα κατεύθυνση στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Το ζήτημα της επικοινωνίας και του συντονισμού διαδραματίζει συνεπώς ένα ρόλο ιδιαίτερα σημαντικό για τις υπηρεσίες της, ιδιαίτερα στον τομέα της εκπαίδευσης και της κοινωνίας των πληροφοριών.

1.2.3

Πρέπει πλέον να αναγνωριστεί ότι η ηλεκτρονική μάθηση διαδίδεται ολοένα περισσότερο και ότι οι γνώσεις στους διάφορους επαγγελματικούς τομείς έχουν σήμερα παγιωθεί. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται ότι από τώρα και στο εξής θα τίθενται σε εφαρμογή προσεγγίσεις με συνέπεια και επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι η ηλεκτρονική μάθηση συμβάλλει στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας.

1.3

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι είναι απαραίτητο η ΕΕ να ευαισθητοποιηθεί περισσότερο ως προς τις ΤΠΕ και ειδικότερα ως προς τον τρόπο με τον οποίο οι τεχνολογίες αυτές μπορούν να υποστηρίξουν την σχετική κατάρτιση στον τομέα της βιομηχανίας και την αντίστοιχη δια βίου μάθηση. Στη σχετική προσπάθεια πρέπει να περιληφθούν τα εξής:

1.4

Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και στα κράτη μέλη να μην λησμονούν ότι, κατά την θέση σε εφαρμογή των αναπτυξιακών προγραμμάτων που συνδέονται με την εδραίωση της κοινωνίας των πληροφοριών, οι διαδικασίες που προβλέπονται δεν πρέπει επ'ουδενί λόγω να οδηγούν σε αποκλεισμό οιασδήποτε μορφής. Εν ολίγοις, δεν πρέπει πλέον να τίθενται κοινωνικοί, οικονομικοί ή γεωγραφικοί φραγμοί στην πρόσβαση στην ηλεκτρονική υποδομή η οποία αποτελεί ένα εργαλείο μάθησης.

1.4.1

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές και στις κωμοπόλεις της Κοινότητας, η δυνατότητα αξιοποίησης των ΤΠΕ με σκοπό την δια βίου μάθηση εξαρτάται, κατά κύριο λόγο, από το κατά πόσον η ΕΕ και οι κυβερνήσεις των κρατών μελών θα υποστηρίξουν την εξασφάλιση ευρυζωνικών συνδέσεων στο Διαδίκτυο (3), οι οποίες παρέχουν πρόσβαση στα εν λόγω ηλεκτρονικά συστήματα μάθησης. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα δύσκολη στις αγροτικές περιφέρειες και τις κωμοπόλεις των νέων κρατών μελών, γεγονός που ενισχύει ακόμη περισσότερο το επιχείρημα ότι δεν επιτρέπεται να τίθεται το παραμικρό εμπόδιο στις συνδέσεις υψηλής ταχύτητας.

1.4.2

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να αναγνωρίσει ότι η ευρυζωνική πρόσβαση στο Διαδίκτυο αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής η οποία θα πρέπει να διασφαλίσει ότι η πρόσβαση στα ηλεκτρονικά μέσα θα αντιμετωπίζεται ως υπηρεσία κοινής ωφέλειας.

1.5

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, σε ό,τι αφορά την εξ αποστάσεως ηλεκτρονική εκπαίδευση και κατάρτιση, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο γεγονός ότι υπάρχει ο κίνδυνος να διανοιχθεί ένα χάσμα γενεών, κυρίως δε διότι ο αριθμός των δραστηριοτήτων που συνδέονται με την δια βίου μάθηση των ενηλίκων και που βασίζονται στις ΤΠΕ αυξάνεται ολοένα περισσότερο.

1.6

Είναι επίσης σκόπιμο η μάθηση με ηλεκτρονικά μέσα να προσεγγιστεί κατά τρόπο που να μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των τυφλών. Καθώς τα τεχνικά μέσα που μπορούν να αξιοποιηθούν στον τομέα αυτό είναι γνωστά, οι συγγραφείς των εγχειριδίων ηλεκτρονικής διδασκαλίας πρέπει να χρησιμοποιήσουν ως βάση τη συλλογή κανόνων που έχουν συντάξει οι οργανώσεις που εκπροσωπούν την κοινότητα των τυφλών.

1.7

Η ΕΟΚΕ έχει την πεποίθηση ότι η μάθηση με τη βοήθεια των ΤΠΕ (ηλεκτρονική μάθηση) πρέπει να αποτελεί ένα αποτελεσματικό μέσο το οποίο να συμβάλλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και στην αύξηση του εμπορικού δυναμικού τους, ιδιαίτερα στην περίπτωση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που έχουν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο ως κινητήριες δυνάμεις της οικονομικής αύξησης και ως δημιουργοί θέσεων απασχόλησης.

1.8

Η ΕΟΚΕ είναι βέβαιη ότι εάν, στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διευρυνθεί το πεδίο των δράσεων δια βίου μάθησης που κάνουν χρήση των ΤΠΕ, όχι μόνον θα αυξηθεί αποφασιστικά η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, αλλά θα ενισχυθεί επίσης και το κοινωνικό κεφάλαιο του προσωπικού που απασχολείται σε αυτές, πράγμα που θα οδηγήσει σε αύξηση της αξίας του ευρωπαϊκού επιχειρηματικού κεφαλαίου.

1.9

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι απαραίτητο να προσδιοριστεί το ταχύτερο ο νέος ρόλος που η κοινωνία των πολιτών και ο διάλογος μεταξύ των κοινωνικών εταίρων θα πρέπει να διαδραματίσουν με σκοπό την προώθηση και την θέση σε εφαρμογή, στο πλαίσιο των επιμέρους αγορών εργασίας της ΕΕ, της δια βίου μάθησης με τη χρήση των ΤΠΕ. Εάν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες προετοιμαστούν για την δια βίου μάθηση με τη χρήση των ΤΠΕ, θα καταστεί δυνατό να οικοδομηθεί ένας ευρωπαϊκός χώρος γνώσης και μία κοινωνία που να βασίζεται σε αυτήν (4).

1.10

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι η εισαγωγή των ΤΠΕ στον τομέα της εκπαίδευσης και η εδραίωση της επαγγελματικής κατάρτισης με ηλεκτρονικά μέσα δεν έχουν επιτευχθεί στο βαθμό που αναμενόταν. Κατά συνέπεια, οι αρμόδιες αρχές τόσο στο επίπεδο της ΕΕ, όσο και στο επίπεδο των κρατών μελών, καλούνται να λάβουν μέτρα που να επιτρέψουν την επίτευξη σημαντικής προόδου σε ό,τι αφορά την υιοθέτηση της ηλεκτρονικής μάθησης. Μία τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να συμβάλει σε μεγάλο βαθμό σε μία αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας της βιομηχανίας.

1.11

Η ΕΟΚΕ καλεί τα ευρωπαϊκά όργανα να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στις ανάγκες των ΜΜΕ, των δικτύων τους, καθώς και των οργανώσεων που τις εκπροσωπούν, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι εν λόγω επιχειρήσεις επωφελούνται κατάλληλα από τη χρήση των ΤΠΕ στον τομέα της κατάρτισης.

1.12

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να παρέχεται σταθερή και συστηματική στήριξη στους διδάσκοντες τις νέες τεχνολογίες και την αντίστοιχη μεθοδολογία (διδασκαλία της πληροφορικής) μέσω προγραμμάτων και κινήτρων γενικού χαρακτήρα.

1.13

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει, εξάλλου, να δώσει ιδιαίτερη σημασία στο ζήτημα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στο πλαίσιο της διδασκαλίας της πληροφορικής.

1.14

Τέλος, ολοκληρώνοντας την ενότητα «Συμπεράσματα και συστάσεις», η ΕΟΚΕ προτείνει να συνεχιστεί το παράδειγμα των όρων που χρησιμοποιούνται ήδη στην ΕΕ — όπως: e-Europa (Ηλεκτρονική Ευρώπη), e-Learning (Ηλεκτρονική μάθηση), e-Skills (Ηλεκτρονικές δεξιότητες), κλπ. — και στην περίπτωση της δια βίου μάθησης με τη χρήση των ΤΠΕ και να υιοθετηθεί ο όρος e-Lifelong Learning (eLL), δεδομένου ότι με τον τρόπο αυτό τονίζεται ο ρόλος που ο τύπος αυτός μάθησης διαδραματίζει και, κατ' επέκταση, τονίζεται και η ανάγκη ανάπτυξης και διάδοσής του, τόσο στο πλαίσιο του υφιστάμενου προγράμματος δράσης e-Europa, όσο και στο πλαίσιο της μεταγενέστερης πρωτοβουλίας i2010.

2.1

Η παρούσα γνωμοδότηση εξετάζει τη συμβολή της δια βίου μάθησης με τη χρήση των ΤΠΕ στην ανταγωνιστικότητα, τις βιομηχανικές μεταλλαγές και την ανάπτυξη κοινωνικού κεφαλαίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

2.2

Στο πλαίσιο της θέσης σε εφαρμογή της στρατηγικής της Λισσαβώνας, η δια βίου μάθηση καθίσταται μία από τις σημαντικότερες έννοιες της εκπαιδευτικής πολιτικής της ΕΕ και των νέων εκπαιδευτικών προγραμμάτων της περιόδου 2007-2013 (5). Οι ευέλικτες και ανοικτές μέθοδοι εκπαίδευσης και κατάρτισης που κάνουν χρήση των ΤΠΕ θα διαδραματίσουν αναμφίβολα πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανάπτυξη της οικονομίας που βασίζεται στη γνώση.

2.3

Μετά από την θέση σε εφαρμογή του ρηξικέλευθου προγράμματος e-Europa και των δράσεων για την εδραίωση της ηλεκτρονικής μάθησης, τα οποία οδήγησαν ήδη σε ελπιδοφόρα αποτελέσματα, είναι σκόπιμο να προσδιοριστεί με ποιόν τρόπο τα επιτεύγματα αυτά θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στον τομέα των βιομηχανικών μεταλλαγών και πώς θα μπορούσαν να αναπτυχθούν οι δυνατότητες που διανοίχθηκαν ώστε να μπορέσουν να χαραχθούν προοπτικές για το μέλλον.

3.1

Η σημασία της τεχνολογίας των πληροφοριών για την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων έχει αναγνωριστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία ενέκριναν ένα πολυετές πρόγραμμα (2004-2006) (6) για την αποτελεσματική εισαγωγή των ΤΠΕ στα εκπαιδευτικά συστήματα της Ευρώπης. Βασικός στόχος του προγράμματος αυτού είναι η αξιοποίηση των ΤΠΕ προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι δράσεις εκπαίδευσης και κατάρτισης στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης θα είναι υψηλής ποιότητας.

3.2

Τα ανοικτά και ευέλικτα προγράμματα εξ αποστάσεως μάθησης κυριάρχησαν, από κοινού με την ηλεκτρονική μάθηση, την προηγούμενη δεκαετία και σήμερα επανεξετάζονται σε ευρύτερο πλαίσιο. Η μάθηση που στηρίζεται στις ΤΠΕ, ή αλλιώς η ηλεκτρονική μάθηση, καθιστά περισσότερο ευέλικτη τη ζωή, την κατάρτιση και την εργασία των ατόμων και θεωρείται ένα από τα κύρια μέσα χάρη στα οποία μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι της στρατηγικής της Λισσαβώνας. Η ανεπίσημη (7) και η άτυπη (8) μάθηση, καθώς και η κατάρτιση στον τόπο εργασίας καθίστανται σήμερα ολοένα περισσότερο σημαντικές.

3.3

Η γνωμοδότηση που υιοθέτησε η ΕΟΚΕ το 2004 με τίτλο «Βελτίωση της εφαρμογής της στρατηγικής της Λισσαβώνας» (9) τόνιζε ότι είναι απαραίτητο να εξεταστούν, αφενός, οι νέες δυνατότητες που μπορεί να παράσχει η οικονομία που βασίζεται στη γνώση και, αφετέρου, η σημασία της ολοένα μεγαλύτερης διάδοσης των τεχνολογιών των πληροφοριών και των καινοτόμων διαδικασιών.

3.3.1

Υπογράμμιζε επίσης τις ελλείψεις που παρουσιάζουν τα εκπαιδευτικά συστήματα και την ανάγκη οι σχετικές δράσεις να λαμβάνουν καλύτερα υπόψη την κοινωνική διάσταση.

3.4

Κατά την τελευταία δεκαετία, η Ευρωπαϊκή Ένωση έλαβε μεγάλο αριθμό πρωτοβουλιών στον τομέα της μάθησης με τη βοήθεια των ΤΠΕ. Ορισμένες από τις πρωτοβουλίες αυτές έφεραν εξαιρετικά αποτελέσματα, ενώ άλλες χαρακτηρίστηκαν, εν μέρει, από έλλειψη συνοχής και δεν οδήγησαν, τόσο από ποσοτική όσο και από ποιοτική άποψη, στα αναμενόμενα αποτελέσματα.

3.4.1

Τα πρώτα πρότυπα ηλεκτρονικής μάθησης που τέθηκαν σε εφαρμογή έδιναν έμφαση στο άτομο και συνίσταντο αποκλειστικά στην μετάδοση συγκεκριμένων γνώσεων εκ των άνω, σχεδόν δε ποτέ δεν συνδυάζονταν με την παροχή παιδαγωγικών συμβουλών και υποστήριξης εκ μέρους των βαθμολογητών. Για το λόγο αυτό, απογοήτευσαν ως ένα σημείο τα άτομα εκείνα που επιχείρησαν να προσαρμοστούν σε πρώιμο στάδιο στο είδος αυτό μάθησης.

3.4.2

Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η αύξηση των πιέσεων που ασκούνται στην οικονομία, καθώς και ο διαφορετικός ρυθμός εφαρμογής των μέτρων πολιτικής που υιοθέτησαν οι επιμέρους κυβερνήσεις κατά τα τελευταία χρόνια με σκοπό την εισαγωγή των ΤΠΕ στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, είχαν ως αποτέλεσμα η προώθηση της ανάπτυξης της επαγγελματικής κατάρτισης να μην είναι ικανοποιητική.

3.5

Η ΕΕ έθεσε ως στόχο το ποσοστό συμμετοχής των ενηλίκων 25-64 ετών στις διάφορες μορφές δράσεων δια βίου μάθησης να ανέρχεται, το 2010, σε 12,5 %, ποσοστό το οποίο σήμερα κυμαίνεται, κατά μέσο όρο, σε 10 % (10). Οι στόχοι που έχουν τεθεί μπορούν να επιτευχθούν μόνον μέσω μιας εντατικοποίησης των δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στη διάδοση των δράσεων εκπαίδευσης και κατάρτισης που προϋποθέτουν τη χρήση των ΤΠΕ.

3.5.1

Τα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης της Επιτροπής και των κρατών μελών έχουν πλέον να αντιμετωπίσουν ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις δεδομένου ότι, μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, μόνον ένα 15 % των νέων θέσεων απασχόλησης θα αφορούν ανειδίκευτους εργαζόμενους, ενώ το 50 % των νέων θέσεων θα πρέπει να καλυφθεί με εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης (11).

3.6

Στο πλαίσιο της ανακοίνωσης της Επιτροπής για τη στρατηγική i2010 (12), η ΕΕ έλαβε μία νέα πρωτοβουλία, την πρωτοβουλία e-Ιnclusion («Ηλεκτρονική ένταξη»), η οποία αναφέρεται τόσο στην προώθηση της χρήσης των ΤΠΕ όσο και στην αξιοποίησή τους για την επίτευξη κοινωνικής ένταξης (13). Η πολιτική για την «ηλεκτρονική ένταξη» αποσκοπεί στην άρση των εμποδίων που τίθενται στην χρήση των ΤΠΕ και στην προαγωγή της χρήσης τους για την καταπολέμηση του αποκλεισμού, την βελτίωση της οικονομικής παραγωγικότητας και την αύξηση των ευκαιριών απασχόλησης.

3.6.1

Μία σημαντική πτυχή της e-Ιnclusion αποτελεί η εξ αποστάσεως ηλεκτρονική μάθηση δεδομένου ότι πρόκειται για ένα μέσο που επιτρέπει τον περιορισμό ή ακόμη και την πρόληψη της κοινωνικής περιθωριοποίησης των ομάδων εργαζομένων που δεν έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στις παραδοσιακές μορφές εκπαίδευσης λόγω της γεωγραφικής ή κοινωνικής τους θέσης ή διότι έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

3.6.2

Τα πλεονεκτήματα αυτού του τύπου κατάρτισης είναι τα εξής: η παρακολούθηση των μαθημάτων δεν συνδέεται με ένα συγκεκριμένο τόπο, ο ρυθμός μάθησης μπορεί να προσαρμοστεί στις προσωπικές ανάγκες των καταρτιζόμενων, χρησιμοποιούνται σύγχρονες τεχνολογίες των πληροφοριών, παρέχονται ευκαιρίες βελτίωσης των ικανοτήτων σε άτομα που ανήκουν σε μη πλεονεκτούσες ομάδες, κλπ.

3.6.3

Σε πρόσφατη γνωμοδότησή της (14), η ΕΟΚΕ απηύθυνε έκκληση στους εκπροσώπους των κυβερνήσεων και των διαφόρων τομέων της οικονομίας να αναπτύξουν και να υποστηρίξουν μέτρα που να αποβλέπουν στην προαγωγή της εκπαίδευσης και της κατάρτισης με τη χρήση των ΤΠΕ στις κοινωνικές ομάδες που απειλούνται με αποκλεισμό από τις τεχνολογίες αυτές (15).

3.6.4

Η εφαρμογή του προγράμματος e-Ιnclusion συνδέεται επίσης με την προώθηση της «ψηφιακής μόρφωσης» (16), η οποία έχει πλέον αποβεί συνώνυμο της σύγχρονης κοινωνίας που βασίζεται στη γνώση. Η αναγνώριση, το ταχύτερο, της σημασίας της «ψηφιακής μόρφωσης» ως ενός από τα καθοριστικά εφόδια που επιτρέπουν την δια βίου μάθηση, όχι μόνον αποτελεί αναγκαιότητα — σύμφωνα, μεταξύ άλλων με τη πρόσφατη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για το θέμα (17) — αλλά είναι και αναπόφευκτη.

3.7

Η προώθηση των ηλεκτρονικών δεξιοτήτων (e-Skills) (18) θα επηρεάσει κατά τρόπο σημαντικό τις διάφορες πτυχές των βιομηχανικών μεταλλαγών. Ο όρος «ηλεκτρονικές δεξιότητες» καλύπτει όλες τις δεξιότητες που συνδέονται με τον επαγγελματία του τομέα ΤΠΕ, με τον χρήστη ΤΠΕ και με τις ηλεκτρονικές επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο της προώθησης μιας ευρείας ημερήσιας διάταξης για τις ηλεκτρονικές δεξιότητες, η Επιτροπή πρότεινε πρόσφατα ένα φάσμα δράσεων, ένα μέρος των οποίων αφορούσε τη βιομηχανία και την προαγωγή των ηλεκτρονικών δεξιοτήτων στην αγορά εργασίας καθώς και την ανάπτυξη και διάδοση νέων ηλεκτρονικών ικανοτήτων (19).

3.7.1

Η εταιρική σχέση μεταξύ των διαφόρων εκπροσώπων των ενδιαφερόμενων φορέων του τομέα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στο πλαίσιο των μέτρων που λαμβάνονται για τις ηλεκτρονικές δεξιότητες και για την καθιέρωση της δια βίου μάθησης με τη χρήση των ΤΠΕ. Ενδιαφερόμενοι, μεταξύ άλλων, είναι οι εξής:

3.8

Για να μπορέσουν να επιτευχθούν οι στόχοι της στρατηγικής i2010 και να υλοποιηθούν τα σχέδια που συνδέονται με την ηλεκτρονική ένταξη, καθοριστική σημασία έχει η επέκταση της ευρυζωνικής πρόσβασης στο Διαδίκτυο, η οποία δεν πρέπει να περιορίζεται στις μεγάλες πόλεις, αλλά αντίθετα να είναι κυρίως διαθέσιμη στους κατοίκους των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών (20).

3.8.1

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 90 % περίπου των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών που είναι εγκατεστημένα στις αστικές ζώνες της ΕΕ των 15 έχουν πρόσβαση σε ευρυζωνική σύνδεση, ενώ το ποσοστό αυτό ανέρχεται μόλις στο 60 % στις αγροτικές και απομονωμένες περιοχές. Οι ανισότητες αυτές είναι πολύ μεγαλύτερες στα νέα κράτη μέλη.

3.8.2

Τα ευρυζωνικά δίκτυα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών δεν έχουν μόνον ζωτική σημασία για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και την οικονομική ανάπτυξη των περιφερειών, αλλά διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο και στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, κυρίως δε στο πλαίσιο των προγραμμάτων κατάρτισης με ηλεκτρονικά μέσα.

3.9

Συνιστάται ιδιαίτερα να αναπτυχθεί ένας προβληματισμός για το θέμα στο επίπεδο των αρμόδιων για τη χάραξη πολιτικής ώστε να καταστεί δυνατό να τελειοποιηθεί η πρακτική της δια βίου μάθησης με τη χρήση των ΤΠΕ και, κατ' επέκταση, να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα αυτού του είδους κατάρτισης. Η ΕΕ βρίσκεται μάλιστα στην καλύτερη θέση για να δώσει μία νέα πολιτική κατεύθυνση στον τομέα αυτόν.

3.9.1

Οι τρέχουσες πολιτικές δίδουν εκ των πραγμάτων προτεραιότητα στην εισαγωγή των ΤΠΕ στα επίσημα εκπαιδευτικά ιδρύματα, κυρίως δε στα σχολεία και τα πανεπιστήμια, ενώ στην προώθηση της χρήσης των ΤΠΕ στο πλαίσιο της ανεπίσημης και άτυπης δια βίου μάθησης ενηλίκων, αποδίδεται πολύ λιγότερη σημασία.

4.1

Σύμφωνα με το σκεπτικό της ανακοίνωσης που η Επιτροπή υιοθέτησε το 2002 (21) καθώς και της γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ με τίτλο Κατάρτιση και παραγωγικότητα, η παραγωγικότητα είναι εκείνη που μπορεί να οδηγήσει σε μία αύξηση τόσο της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και οικονομιών, όσο και της οικονομικής ανάπτυξης. Η βελτίωση της παραγωγικότητας εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από την διάδοση της χρήσης των ΤΠΕ στις επιχειρήσεις και από την ικανότητα προσαρμογής του εργατικού δυναμικού στις απαιτήσεις της σύγχρονης βιομηχανίας.

4.1.1

Μολονότι οι ηλεκτρονικές τεχνολογίες, οι οποίες αποτέλεσαν αντικείμενο σημαντικών εκστρατειών διαφήμισης, δεν μπόρεσαν, στα αρχικά στάδια της ανάπτυξής τους, να ανταποκριθούν στις προσδοκίες που δημιούργησαν, οι τομείς της κοινωνίας και της οικονομίας που εξαρτώνται από τη χρήση τους παρουσιάζουν σήμερα μία ανάπτυξη χωρίς προηγούμενο και διαθέτουν σημαντικό αξιοποιήσιμο δυναμικό.

4.1.2

Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπιστώνει και δικαιολογημένα αναγνωρίζει τη σημασία των σύγχρονων ΤΠΕ ως κινητήριων δυνάμεων της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας καθώς και τη συμβολή τους στην οικονομία που βασίζεται στη γνώση, ιδιαίτερα δε στην περίπτωση των ΜΜΕ.

4.2

Η βελτίωση της ευρωπαϊκής οικονομικής ανταγωνιστικότητας θα πρέπει να επιδιωχθεί μέσω της επαγγελματικής κατάρτισης και συγκεκριμένα μέσω προγραμμάτων και μαθημάτων που στηρίζονται στη χρήση των ΤΠΕ. Η δημιουργία συνεπών, ευκίνητων και ευέλικτων συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης τα οποία να προορίζονται για τα άτομα που αναζητούν απασχόληση ή που προετοιμάζονται να αναλάβουν εργασία ή για μισθωτούς που απασχολούνται στον τομέα της βιομηχανίας, θα αυξήσει τον ρυθμό με τον οποίο αναπτύσσεται η γνώση και θα οδηγήσει σε σημαντικές τεχνολογικές αλλαγές και καινοτομίες στο εσωτερικό των επιχειρήσεων παραγωγής, πράγμα το οποίο θα βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά τους.

4.2.1

Στο πλαίσιο αυτό, η εισαγωγή της δια βίου μάθησης με τη χρήση των ΤΠΕ στο περιβάλλον των επιχειρήσεων και των συναφών χώρων δραστηριότητας αναμένεται να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά τους και να συμβάλει σε αύξηση του κοινωνικού κεφαλαίου των ανθρώπινων πόρων τους και, κατ' επέκταση, να οδηγήσει σε αύξηση της αξίας του κεφαλαίου των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

4.3

Σε ό,τι αφορά την θέση σε εφαρμογή και αξιοποίηση της ηλεκτρονικής μάθησης, γύρω στο 1994 σημειώθηκε ένα αποφασιστικό βήμα, όταν δηλαδή η βιομηχανία — κατά κύριο δε λόγο οι μεγάλες επιχειρήσεις — άρχισε να χρησιμοποιεί αυτή τη μέθοδο σε μεγάλη έκταση για τα προγράμματά της ενδοεπιχειρησιακής κατάρτισης και για την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων της. Με τον τρόπο αυτό κατέστη σαφές ότι τα πράγματα είχαν ωριμάσει, δεδομένου ότι η ηλεκτρονική μάθηση είχε πλέον καταδείξει ότι ήταν σε θέση να προσφέρει λύσεις σταθερές και με διάρκεια και ότι είχε αφήσει πίσω της την προηγούμενη φάση, κατά την οποία προωθήθηκε με απλοϊκά διαφημιστικά μηνύματα και μέσα. Στο μεταξύ, οι ΜΜΕ κατέληξαν, για διάφορους λόγους, να αποτελούν μία κατ' ουσία μειονεκτούσα ομάδα χρηστών ηλεκτρονικής μάθησης, καθώς αξιοποιούν αυτή την μέθοδο κατάρτισης — και συχνά και τις ίδιες τις ΤΠΕ –μόνον σε περιορισμένο βαθμό, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο ποσοστό των μισθωτών των επιχειρήσεων αυτών να κινδυνεύει να αποκλειστεί από την πρόσβαση στις διάφορες δυνατότητες συνεχούς κατάρτισης. Εάν η υιοθέτηση της ηλεκτρονικής μάθησης επεκταθεί, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ και να τις καταστήσει πιο αποτελεσματικές. Οι αρμόδιες αρχές, τόσο στο επίπεδο της ΕΕ όσο και στο εθνικό επίπεδο, πρέπει να ευαισθητοποιήσουν σχετικά την κοινή γνώμη και να θέσουν σε εφαρμογή μέτρα για την προώθηση της χρήσης των ΤΠΕ για σκοπούς κατάρτισης στον τομέα των ΜΜΕ.

4.4

Το κοινωνικό κεφάλαιο συνίσταται, μεταξύ άλλων, από πόρους όπως οι δεξιότητες, η ενημέρωση, οι διάφορες νοοτροπίες, η γνώση και η ατομική δημιουργικότητα, καθώς και από στοιχεία όπως οι σχέσεις μεταξύ ατόμων και οργανώσεων. Η συμβολή αυτών ακριβώς των πόρων στην οικονομική ανάπτυξη και στις βιομηχανικές μεταλλαγές θα πρέπει να εξεταστεί, μέσω, συγκεκριμένα, μιας ανάλυσης των σχέσεων που υφίστανται μεταξύ, αφενός, της ανάπτυξης, της προαγωγής και της αξιοποίησης των πόρων αυτών και, αφετέρου, της προστιθέμενης αξίας που προκύπτει από αυτούς.

4.4.1

Όταν το επίπεδο του κοινωνικού κεφαλαίου είναι υψηλό, αυτό επηρεάζει άμεσα την ικανότητα διαμόρφωσης μιας κοινωνίας που βασίζεται στη γνώση και που είναι δημιουργική, καινοτόμος, ανοικτή στις αλλαγές και ικανή να αναπτύξει κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις με διάρκεια. Μία από τις βάσεις πάνω στις οποίες θεμελιώνεται μία κοινωνία αυτού του είδους είναι οι επενδύσεις στην έρευνα, την εκπαίδευση και την κατάρτιση.

4.4.2

Το κοινωνικό κεφάλαιο μπορεί να αυξηθεί εάν οι διάφοροι ενδιαφερόμενοι φορείς (βλ. σημείο 3.7.1) επιτύχουν, χάρη στις εταιρικές σχέσεις που έχουν αναπτύξει, να αναλάβουν δράση από κοινού στον τομέα των προγραμμάτων και των δραστηριοτήτων που συνδέονται με την εκπαίδευση και την κατάρτιση μέσω των ΤΠΕ και ιδιαίτερα με την δια βίου μάθηση.

4.5

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση και κατάρτιση με τη χρήση των ΤΠΕ μπορεί να επιτρέψει την συστηματική, ταχεία και φθηνή μεταφορά γνώσεων, γεγονός το οποίο έχει καθοριστική σημασία ιδιαίτερα για τη βιομηχανία, καθώς ο τύπος αυτός κατάρτισης αποτελεί μία αξιόλογη πτυχή για το ανθρώπινο δυναμικό της και διευκολύνει την μεταφορά γνώσεων από τα ερευνητικά κέντρα προς αυτήν.

4.5.1

Το να διαθέτει μία επιχείρηση ένα κατάλληλα καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό το οποίο βελτιώνει διαρκώς τις ικανότητές του με τη βοήθεια προγραμμάτων κατάρτισης αποτελεί σημαντικό παράγοντα ο οποίος καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την αξία της συγκεκριμένης επιχείρησης. Χάρη στο εξειδικευμένο αυτό προσωπικό, η επιχείρηση μπορεί να τροποποιήσει τις τεχνολογίες παραγωγής της, να μεταβάλει το «προφίλ» της και να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.

4.6

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπογραμμίζει (22) ότι για να μπορέσουν να αντιμετωπιστούν η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και οι συνεχείς αλλαγές των οικονομικών συνθηκών, είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθούν μακροπρόθεσμες επενδύσεις στην ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων, διεργασία στην οποία θα πρέπει να συμμετάσχουν τόσο ιδιώτες, επιχειρήσεις και κοινωνικοί εταίροι, όσο και δημόσιες αρχές. Δυστυχώς, τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες υπέρ της πραγματοποίησης επενδύσεων στον τομέα της εκπαίδευσης, οι οποίες σήμερα κυμαίνονται, κατά μέσο όρο, γύρω στο 5 % του ΑΕγχΠ, ενώ ταυτόχρονα οι διαφορές στον τομέα αυτόν ανάμεσα στα επιμέρους κράτη μέλη είναι σημαντικές, ενίοτε δε εντυπωσιακές.

4.7

Η πραγματοποίηση επενδύσεων υπέρ της ανάπτυξης των ανθρώπινων πόρων οδηγεί αυτόματα σε αύξηση της παραγωγικότητας, αποτελεί δε έναν ελκυστικό τύπο επένδυσης τόσο σε μικροοικονομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Διάφορες μελέτες (23) καταδεικνύουν ότι κάθε έτος μάθησης συμβάλλει άμεσα σε αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης κατά 5 % περίπου, βραχυπρόθεσμα, και κατά 2,5 % περίπου, μακροπρόθεσμα. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται επίσης και με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (24), τα οποία υπογραμμίζουν ότι οι επενδύσεις στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης αποφέρουν σημαντικά οφέλη, τα οποία υπερβαίνουν κατά πολύ τις αντίστοιχες δαπάνες.

4.8

Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση σύγχρονων διαρθρώσεων παραγωγής, οι οποίες βασίζονται συχνά σε πληροφορικά συστήματα που για να λειτουργήσουν χρειάζεται προσωπικό καταρτισμένο στις ΤΠΕ. Η εξεύρεση των ανθρώπινων πόρων αυτών δεν είναι πάντοτε εύκολη, χάρη ωστόσο στη ευρεία χρήση των ΤΠΕ στο πλαίσιο προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, ιδιαίτερα δε της δια βίου μάθησης, η εξεύρεσή του στην αγορά εργασίας θα καταστεί σαφώς ευκολότερη.

4.9

Για τους λόγους που προαναφέρθηκαν και με βάση τις σημερινές βιομηχανικές μεταλλαγές, είναι σκόπιμο να ληφθούν άμεσα μέτρα προκειμένου να καταστεί δυνατή, χωρίς καθυστέρηση, η εισαγωγή της χρήσης των ΤΠΕ στη δια βίου μάθηση. Η δράση αυτή θα επιτρέψει τόσο στους εργαζόμενους στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες παραγωγής, όσο και στους ανέργους που παρακολουθούν προγράμματα κατάρτισης, να αποκτήσουν ταχύτερα νέες γνώσεις και δεξιότητες. Ιδιαίτερα δε στους ανέργους θα πρέπει να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε προγράμματα κατάρτισης στις ΤΠΕ τα οποία να χρηματοδοτούνται με δημόσιους πόρους (25).

4.9.1

Οι άνεργοι δεν διαθέτουν κίνητρα προκειμένου να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους με δική τους πρωτοβουλία διότι σπάνια τους παρέχεται η ευκαιρία να εφαρμόζουν τις γνώσεις που αποκτούν. Το καλύτερο κίνητρο το οποίο θα μπορούσε να τους παρασχεθεί είναι μία πραγματική προοπτική απασχόλησης η οποία να απορρέει από την παρακολούθηση ενός συγκεκριμένου προγράμματος κατάρτισης ή επιμόρφωσης το οποίο, θα προσφέρεται, στην καλύτερη περίπτωση, από την εταιρεία που προτείνει τη θέση απασχόλησης.

4.9.2

Με τον τρόπο αυτό μπορούν κανονικά να διασφαλιστούν ευνοϊκές συνθήκες για την καθιέρωση της δια βίου μάθησης με τη χρήση των ΤΠΕ, στις περιοχές ωστόσο εκείνες όπου ο τύπος αυτός μάθησης ενδείκνυται ιδιαίτερα (π.χ. στις αγροτικές περιοχές όπου έχουν κηρύξει πτώχευση επιχειρήσεις παραγωγής, πράγμα σύνηθες στα νέα κράτη μέλη) οι σχετικές υποδομές είναι ανεπαρκείς.

4.9.3

Για να μπορέσουν να βελτιωθούν οι υποδομές στις περιοχές αυτές είναι απαραίτητο τόσο το εθνικό, όσο και το ευρωπαϊκό επίπεδο, να παράσχουν τη στήριξή τους, καθώς οι εταιρείες ΤΠ δεν φαίνεται να είναι πρόθυμες να αναλάβουν την κάλυψη των εξόδων σύνδεσης στο Διαδίκτυο των φτωχών αυτών περιοχών (δηλ. των κωμοπόλεων και των αγροτικών περιοχών).

23.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/26

—

με την ανάληψη άμεσων και συμπληρωματικών δράσεων για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς για τις υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων και ιδιαιτέρως με την άρση των εμποδίων στα οποία προσκρούει η εύρυθμη λειτουργία του κλάδου (εμπόδια για την ολοκλήρωση της αγοράς, την κινητικότητα των εργαζομένων και την οικονομική ανάπτυξη)·

—

με την άμεση αναγνώριση των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων ως αναπόσπαστου μέρους οποιασδήποτε βιομηχανικής πολιτικής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να το αντιληφθεί αυτό και να αναλάβει δράση για τη διεύρυνση του φάσματος της ευρωπαϊκής βιομηχανικής πολιτικής με την ενσωμάτωση των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων

—

με την ίδρυση Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Επιχειρηματικών Υπηρεσιών για τη συλλογή πληροφοριών, την προαγωγή της έρευνας και της συζήτησης, καθώς και για την υπόδειξη και την παρακολούθηση της εφαρμογής πολιτικών συστάσεων·

—

με την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου για την παρακολούθηση των αλλαγών στις συνθήκες εργασίας και τις δυνατότητες απασχόλησης που απορρέουν από τις διαρθρωτικές αλλαγές που χαρακτηρίζουν τη νέα οικονομία των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων.

—

προώθηση των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων ως μέσου βελτίωσης της επιχειρηματικής και της βιομηχανικής παραγωγικότητας, καθώς και για την επίτευξη ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων έναντι των χωρών χαμηλού κόστους και άλλων στην παγκόσμια αγορά·

—

προώθηση της περισσότερο αποτελεσματικής και αποδοτικής χρήσης υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων από τις ΜΜΕ·

—

προαγωγή της απασχόλησης και της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας στον κλάδο των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων με απώτερο στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και της ποιότητας των υπηρεσιών, αλλά και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου

—

εκτέλεση στοχοθετημένων προγραμμάτων κατάρτισης και επιμόρφωσης για την ενίσχυση της προσαρμοστικότητας και τη βελτίωση της απασχολησιμότητας των εργαζομένων που πλήττονται από διαρθρωτικές αλλαγές.

—

Τα προγράμματα Ε&Α που χρηματοδοτούνται με δημόσιους πόρους, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, πρέπει να δώσουν προτεραιότητα σε δράσεις και σχέδια που στοχεύουν στην τόνωση της παραγωγής και της χρήσης καινοτόμων υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων.

—

Πρέπει να δοθεί έμφαση σε ειδικά σχέδια υπηρεσιών υψηλής έντασης γνώσης στη μεταποιητική βιομηχανία που προάγουν την καινοτομία, την υψηλή παραγωγικότητα και δημιουργούν προοπτικές ανάπτυξης (π.χ. ΤΠΕ και Ε&Α).

—

Οι υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων αποτελούν πηγή καινοτομίας για την οικονομία της γνώσης. Πρέπει να ενθαρρυνθεί η έρευνα για την περαιτέρω ανάπτυξη της επιστήμης των υπηρεσιών και ιδιαιτέρως της μεθοδολογικής τεχνογνωσίας για την εφαρμογή στις επιχειρηματικές διαδικασίες.

—

Πρέπει να ενισχυθούν η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (ΔΠΙ) και άλλοι μηχανισμοί προστασίας μέσω της θέσπισης της εκκρεμούσας νομοθεσίας για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι εταιρείες να επενδύσουν στην Ε&Α και στην καινοτομία.

—

Ο ρόλος της ΤΠΕ στην παραγωγή καινοτόμων υπηρεσιών πρέπει να αναγνωριστεί και να προαχθεί περαιτέρω με τον ορισμό στόχων όπως η εξασφάλιση της παροχής υπηρεσιών, ιδιαιτέρως στις ΜΜΕ, μέσω υψηλής ταχύτητας ευρυζωνικών διαδικτυακών συνδέσεων σε όλη την Ευρώπη, σε συνδυασμό με μια προσπάθεια για την επίλυση προβλημάτων που έχουν σχέση με την ασφάλεια και την προστασία προσωπικών δεδομένων στα ψηφιακά δίκτυα η-επιχειρείν. Σε σχέση με το θέμα αυτό, η πρωτοβουλία i2010 της Επιτροπής διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.

—

Η «μηχανική των υπηρεσιών» είναι ένας νέος κλάδος που μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση για τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων, μέσω της βελτίωσης του συστηματικού προγραμματισμού. Αυτή η καινοτόμος προσέγγιση αξίζει να αναπτυχθεί ως ειδικότητα στο χώρο της έρευνας και της εκπαίδευσης στα πανεπιστήμια, τις οικονομικές σχολές και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα·

—

η καθιέρωση προτύπων μπορεί να διαδραματίσει χρήσιμο ρόλο στην προσπάθεια για τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών και την περαιτέρω ολοκλήρωση των αγορών της ΕΕ. Για το σκοπό αυτό, πρέπει να ενθαρρυνθεί η προώθηση της εθελουσίας τυποποίησης των υπηρεσιών εν γένει και ειδικότερα των επιχειρηματικών υπηρεσιών·

—

Πρέπει να εξευρεθούν λύσεις, ώστε να ενδυναμωθεί το ανθρώπινο κεφάλαιο στην ΕΕ και να σταματήσει η αυξανόμενη διαρροή εγκεφάλων από τον κλάδο της έρευνας στην ΕΕ·

—

πρέπει να δοθούν νέα κίνητρα στον ιδιωτικό τομέα για την αύξηση του μεριδίου του στις δραστηριότητες Ε&Α, σε συμφωνία με τη στρατηγική της Λισαβόνας·

—

πρέπει να βελτιωθούν τα δεδομένα και οι πληροφορίες για τις υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων, καθώς και τις υπηρεσίες που προσφέρονται από βιομηχανικές επιχειρήσεις·

—

πρέπει να βελτιωθεί η διαφάνεια των αγορών προμήθειας υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων·

—

πρέπει να διατεθούν περισσότεροι πόροι για τη βελτίωση της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, της ηλεκτρονικής μάθησης και της γλωσσομάθειας, προκειμένου να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη διασυνοριακών υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων.

1.1

Στην παρούσα γνωμοδότηση εξετάζεται ο αντίκτυπος των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων στην απασχόληση, την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγικότητα της ευρωπαϊκής μεταποιητικής βιομηχανίας καθώς και ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω ο συγκεκριμένος τομέας σύμφωνα με το πρόγραμμα της Λισαβόνας. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στις εξελίξεις που συντελούνται στο νέο κλάδο, γνωστό ως «μηχανική των υπηρεσιών», και στον αντίκτυπο της εξωτερικής ανάθεσης υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων.

1.2

Υπάρχει ανησυχία σχετικά με τις προοπτικές της ευρωπαϊκής οικονομίας και την ικανότητά της να αντιμετωπίσει την ανάδυση του έντονου ανταγωνισμού από τις οικονομίες χαμηλού κόστους. Στην Ευρώπη, στον κλάδο της μεταποίησης, έχουν χαθεί αρκετές χιλιάδες θέσεις εργασίας και βιομηχανικές δραστηριότητες έναντι άλλων χωρών που διαθέτουν συγκριτικό πλεονέκτημα σε ό,τι αφορά το κόστος και τις δεξιότητες (λόγου χάρη η Κίνα στον μεταποιητικό κλάδο και η Ινδία στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων). Παρά τις εξελίξεις αυτές, η μεταποιητική βιομηχανία συνεχίζει να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην οικονομία της Ευρώπης. Σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες στατιστικές για το 2004, η ΕΕ κατέχει ηγετική θέση όσον αφορά στις εξαγωγές εμπορευμάτων, οι οποίες βάσει των στοιχείων ξεπέρασαν τα 1.200 δισ. δολάρια ΗΠΑ (1).

1.3

Η μεταποιητική βιομηχανία θεωρείται ότι παραμένει η κύρια πηγή τεχνολογικής αλλαγής και καινοτομίας στην ΕΕ, επισημαίνεται ωστόσο ότι δεν κατάφερε ν' αυξήσει τις δραστηριότητές της σε τομείς υψηλής τεχνολογίας και μεγαλύτερης προστιθέμενης αξίας την προηγούμενη δεκαετία. Η ανάπτυξη που συνδέεται με τις υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων, ιδιαιτέρως με τη χρήση υπηρεσιών υψηλής έντασης γνώσεων, αποτελεί έναν συμπληρωματικό δίαυλο για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, τη δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης και την απόκτηση νέων ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Οι υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων προσφέρουν, επίσης, πηγές για την προαγωγή της μη τεχνολογικής καινοτομίας (π.χ., στο χώρο της οργάνωσης), οι οποίες οδηγούν σε βελτίωση του άυλου κεφαλαίου των επιχειρήσεων και της τεχνογνωσίας των εργαζομένων.

1.4

Η αξιοσημείωτη μεταστροφή της κατανάλωσης προς τις υπηρεσίες στις πιο αναπτυγμένες οικονομίες δεν υποδηλώνει τάση αποβιομηχάνισης, όπως θεωρείται ορισμένες φορές. Οι εξελίξεις αυτές μπορούν να θεωρηθούν περισσότερο ως στατιστική έκφανση του διευρυνόμενου καταμερισμού της εργασίας στις αναπτυγμένες οικονομίες και ως διάσπαση προηγουμένως ολοκληρωμένων κάθετων αλυσίδων παραγωγής αξίας. Σήμερα, υπάρχουν ειδικευμένοι φορείς παροχής υπηρεσιών που προσφέρουν υπηρεσίες τις οποίες, στο παρελθόν, εκτελούσαν στο εσωτερικό τους οι μεταποιητικές επιχειρήσεις. Έχουν αναπτυχθεί νέες επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, οι οποίες στηρίζουν την προσπάθεια της ευρωπαϊκής βιομηχανίας να αυξήσει την αποτελεσματικότητά της και να απορροφήσει νέες τεχνολογίες που θα επιτρέψουν τη μαζική παραγωγή νέων προϊόντων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας

1.5

Πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι ο τύπος της οικονομίας που αναπτύσσεται ευνοεί την ολοκλήρωση και τον συμπληρωματικό χαρακτήρα των υπηρεσιών και της μεταποίησης. Ζήτηση για υπηρεσίες υφίσταται όπου υπάρχει ισχυρή βιομηχανική οικονομία, η οποία, με τη σειρά της, ευνοεί την ανάπτυξή τους. Δεν αντιπροσωπεύουν αποκλειστική εναλλακτική λύση (2).

1.6

Η παρούσα γνωμοδότηση δεν συνηγορεί υπέρ της ειδικής προώθησης των υπηρεσιών εις βάρος της μεταποιητικής βιομηχανίας, αλλά υπογραμμίζει την αλληλεξάρτηση του μεταποιητικού τομέα και του τομέα των υπηρεσιών (3). Επισημαίνεται το θετικό δυναμικό βελτίωσης και επέκτασης των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη θετική συμβολή των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων στην αυξημένη παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού μεταποιητικού τομέα. Ταυτόχρονα, ο τομέας των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων ενισχύει την παραγωγικότητά του μέσω της καινοτομίας, συμπεριλαμβανομένης της ταχείας υιοθέτησης νέων τεχνολογιών, με την προσέλκυση περισσότερου εργατικού δυναμικού υψηλής εξειδίκευσης και με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας (4).

1.7

Η ανάθεση υπηρεσιών σε ειδικευμένους εξωτερικούς φορείς που μπορούν να εκμεταλλευθούν οικονομίες κλίμακας και μια διαρκή διαδικασία καινοτομίας έχει θετικό αντίκτυπο στο κόστος και την παραγωγικότητα. Εντούτοις, η απόκτηση γνώσεων και καινοτόμων υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων από τις ΜΜΕ δεν φαίνεται να επαρκεί. Επίσης, πρέπει να διευκολυνθεί η μετακίνηση των εργαζομένων από τον μεταποιητικό κλάδο στις υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων μέσω των κατάλληλων προγραμμάτων επανακατάρτισης.

1.8

Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων παρέχεται από εγχώριους φορείς. Ωστόσο, δεν υπάρχει εγγύηση ότι αυτό θα ισχύει και στο μέλλον. Ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων ανατίθενται εξωχώρια σε ευρύτερο ευρωπαϊκό επίπεδο, ακόμα και στα νέα κράτη μέλη ή στις υποψήφιες χώρες, ή ακόμα και παγκοσμίως με βάση το κόστος και τις ευκαιρίες {εγγύτερη (near-shoring) και εξωχώρια (offshore) ανάθεση}. Από τα πλέον πρόσφατα στοιχεία προκύπτει ότι, το 2004, η ΕΕ των 25 σημείωσε θετικό ισοζύγιο 42,8 δις € στο εμπόριο υπηρεσιών (αύξηση 5,8 δις € από το 2003) (5).

1.9

Υπάρχει ανάγκη διαρκούς και λεπτομερούς ανάλυσης των εταιρικών δομών και διεργασιών, προκειμένου να εντοπιστούν οι υπηρεσίες οι οποίες μπορούν να αγοραστούν από ειδικευμένους φορείς παροχής υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων ή δίκτυα εταιρειών (κοινές υπηρεσίες) που μπορούν να εκπληρώσουν αποτελεσματικότερα καθήκοντα αυτού του είδους, λειτουργώντας σε ευρύτερη κλίμακα και συνδυάζοντας την εμπειρογνωμοσύνη τους. Μολονότι αυτό μπορεί να έχει επιδράσεις στην απασχόληση στον μεταποιητικό κλάδο, σε ορισμένες περιπτώσεις θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση των δυνητικά αρνητικών συνεπειών που έχει η ανάθεση υπεργολαβιών σε εξωχώριες περιοχές, τη διατήρηση του κλάδου της μεταποίησης στην Ευρώπη και στην αύξηση της ζήτησης στο χώρο της απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων. Με την ενδυνάμωση της απασχόλησης ειδικευμένων εργαζόμενων σε επιχειρήσεις του κλάδου των υπηρεσιών, δημιουργούνται νέα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα.

2.1

Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και η ανάγκη για αλλαγές προκειμένου να είναι δυνατή η προσαρμογή στις νέες συνθήκες γίνονται αισθητές σε όλους τους κλάδους της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η βιομηχανική πολιτική μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο σε αυτό το πλαίσιο. Στην ανακοίνωσή της με τίτλο Υποστήριξη των διαρθρωτικών αλλαγών: Μια βιομηχανική πολιτική για τη διευρυμένη Ευρώπη  (6), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι προτίθεται να χρησιμοποιήσει τη βιομηχανική πολιτική για να στηρίξει τη διαδικασία βιομηχανικών αλλαγών:

2.2

Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε Ανακοίνωση σχετικά με την εφαρμογή του κοινού προγράμματος της Λισσαβόνας: Πλαίσιο πολιτικής για την ενίσχυση του μεταποιητικού τομέα της ΕΕ — προς μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση της βιομηχανικής πολιτικής  (7). Σε αυτό το πλαίσιο για τη βιομηχανική πολιτική, η Επιτροπή εξήγγειλε επτά κύριες διατομεακές πρωτοβουλίες πολιτικής:

Η παραμέληση του τομέα των υπηρεσιών γενικότερα και ειδικότερα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων αποτελεί σοβαρή παράλειψη της εν λόγω ανακοίνωσης. Η ΕΟΚΕ ζητεί οι υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων να αποτελέσουν αναπόσπαστο μέρος οιασδήποτε βιομηχανικής πολιτικής και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διευρύνει το πεδίο εφαρμογής των μελλοντικών προσεγγίσεων όσον αφορά τη βιομηχανική πολιτική μέσω της ένταξης των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων. Στο πλαίσιο μιας αποτελεσματικής βιομηχανικής πολιτικής, επίσης να συνυπολογίζονται οι κοινωνικές συνέπειες των βιομηχανικών αλλαγών και ο αντίκτυπός τους στην απασχόληση· αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη τη δια βίου μάθηση και να ενισχυθεί η κινητικότητα των εργαζομένων.

2.3

Η Ευρώπη πρέπει να ενστερνιστεί ευρύτερα και πιο εμπεριστατωμένα τις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ). Η εντατικοποίηση της χρήσης των ΤΠΕ και η ενσωμάτωσή τους στη βιομηχανία είναι εξίσου σημαντική όπως και στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων. Η Ευρώπη υστερεί έναντι των κύριων ανταγωνιστών της όσον αφορά τη χρήση των ΤΠ. Οι κατά κεφαλήν δαπάνες για ΤΠ το 2004 ήταν 732 € για τη Δυτική Ευρώπη, 1.161 € για τις ΗΠΑ και 1.012 € για την Ιαπωνία. Οι δαπάνες για ΤΠ ως ποσοστό επί του εγχωρίου ΑΕγχΠ ήταν 3,08 % για τη Δυτική Ευρώπη, 4,55 % για τις ΗΠΑ και 3,59 % για την Ιαπωνία (8). Η ειδική ομάδα για την ανταγωνιστικότητα στον κλάδο των ΤΠΕ, που έχει συσταθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο χώρο αυτό.

2.4

Το χάσμα παραγωγικότητας της ευρωπαϊκής μεταποιητικής βιομηχανίας αποδίδεται συχνά στην ανεπαρκή χρήση της τεχνολογίας και την ανεπαρκή εκμετάλλευση των δυνατοτήτων των ΤΠΕ, ιδίως από τις ΜΜΕ. Το πρόβλημα δεν φαίνεται να οφείλεται στο κόστος του υλικοτεχνικού εξοπλισμού. Είναι η έλλειψη γνώσεων και εμπειρογνωμοσύνης των ΜΜΕ στον τομέα των ΤΠΕ, γεγονός που καθιστά δύσκολο γι' αυτές να παρακολουθήσουν τη ραγδαία εξέλιξη και την αυξανόμενη πολυπλοκότητα των ΤΠΕ. Υπάρχει ένα «ψηφιακό χάσμα» που χωρίζει τις μικρές από τις μεσαίες επιχειρήσεις, εξαιτίας του οποίου το πλήρες δυναμικό των προτύπων των ΤΠΕ και του ηλεκτρονικού επιχειρείν δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί (9). Οι επιχειρηματικές υπηρεσίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της αποτελεσματικότητας του κλάδου της ΤΠΕ, προκαλώντας κατ' αυτό τον τρόπο μια διατηρήσιμη αύξηση της παραγωγικότητας.

2.5

Η εσωτερική αγορά υπηρεσιών εν γένει και ειδικότερα η αγορά υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων δεν έχει ολοκληρωθεί και υπάρχουν πολλά εμπόδια για την αποτελεσματικότητα, την ανταγωνιστικότητα και τη δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης. Στην έκθεση που έφερε τον τίτλο «Η κατάσταση της εσωτερικής αγοράς στον κλάδο των υπηρεσιών» (10) εντοπίζεται μεγάλος αριθμός εμποδίων, σημειώθηκε όμως κάποια πρόοδος με την εφαρμογή της στρατηγικής της Λισαβόνας. Πέρα από τις ρυθμιστικές πτυχές που αφορούν στις αγορές υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων, απαιτούνται συμπληρωματικές πολιτικές, όπως αυτές που υποδεικνύονται στο παρόν έγγραφο, για να εξασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα της ΕΕ στην παγκόσμια αγορά, παράλληλα με την κοινωνική και οικονομική πρόοδο.

3.2

Οι υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων αποτελούν μια ομάδα ιδιαίτερα ετερογενών δραστηριοτήτων που ποικίλλουν από κύριες επαγγελματικές υπηρεσίες (π.χ., μηχανική, λογιστική, νομικές συμβουλές), σε υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας (π.χ., υπηρεσίες ΤΠΕ, παροχή διαχειριστικών συμβούλων), υπηρεσίες στον τομέα του προσωπικού (π.χ., επιλογή προσωπικού, απόσπαση, προσωρινή εργασία), επικουρικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων αυτών που αποφέρουν χαμηλή πρόσθετη αξία (π.χ. καθαρισμός, ασφάλεια, τροφοδοσία) και υπηρεσίες με αυξανόμενη πρόσθετη αξία (όπως ενεργειακή διαχείριση, τροφοδοσία και επεξεργασία ύδατος και άλλων υγρών, καθώς και επεξεργασία του αέρα και των αποβλήτων). Σ' αυτές τις κατηγορίες δραστηριοτήτων, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις συνθήκες απασχόλησης και κοινωνικής ασφάλισης.

Πίνακας 1.   Κύριες υπηρεσίες που απαιτούνται για τις επιδόσεις των επιχειρήσεων (λειτουργική προσέγγιση) (12)

3.4

Σήμερα, ολοένα και περισσότερες μεταποιητικές επιχειρήσεις εισέρχονται στον κλάδο των υπηρεσιών. Δεν προσφέρουν μόνο υπηρεσίες μετά την πώληση αλλά ανακαλύπτουν σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό την πρόσθετη αξία που μπορούν να αποκομίσουν πουλώντας σε άλλες επιχειρήσεις την εμπειρογνωμοσύνη που διαθέτουν στο χώρο της μηχανικής, του σχεδιασμό και της ανανέωσης διαδικασιών. Έτσι αναπτύσσεται έναν νέο υβριδικό πρότυπο επιχειρήσεως το οποίο συμπεριλαμβάνει επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο της μεταποίησης/των υπηρεσιών. Οι πελάτες αναζητούμε ολοένα και πιο συχνά «λύσεις» παρά απλώς προϊόντα, και σε πολλές περιπτώσεις το στοιχείο που αποτελεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε μια μεταποιητική επιχείρηση είναι η ικανότητά της να προσφέρει πρόσθετες υπηρεσίες.

3.5

Έλλειψη ειδικών στατιστικών στοιχείων για τις υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων  (14). Υπάρχει έλλειψη στατιστικών πληροφοριών σχετικά με τη ζήτηση υπηρεσιών. Η αλληλεξάρτηση των διαφόρων τομέων δεν τεκμηριώνεται επαρκώς. Οι πληροφορίες για τις δραστηριότητες στον τομέα των υπηρεσιών και τη συμβολή τους στις οικονομίες των κρατών μελών της ΕΕ ελπίζεται να βελτιωθούν μετά την αναθεώρηση του συστήματος ταξινόμησης NACE η οποία αναμένεται να πραγματοποιηθεί το 2007. Η αναθεωρημένη ταξινόμηση θα επιτρέψει να γίνει καλύτερα κατανοητή η δομή και η ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών (15). Επίσης, δεν υπάρχουν πληροφορίες θετικά με τον βαθμό στον οποίον οι βιομηχανικές επιχειρήσεις παρέχουν και υπηρεσίες.

3.6

Κατακερματισμός και σπάνις πληροφοριών και αναλύσεων που έχουν σχέση με τις υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να ιδρυθεί ένα Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Επιχειρηματικών Υπηρεσιών αρμόδιο για τη συλλογή πληροφοριών, την προαγωγή της έρευνας και της συζήτησης, καθώς και για την υπόδειξη και την παρακολούθηση της εφαρμογής πολιτικών συστάσεων. Η ίδρυση παρατηρητηρίου ή κάποια παρόμοια δράση θα διευκολύνει την κατανόηση των νέων και ραγδαίων εξελίξεων που παρατηρούνται στο κλάδο και θα χρησιμεύσει ως σημείο συναντήσεως των αρμοδίων για την χάραξη πολιτικής και των αμέσως ενδιαφερομένων πλευρών.

3.7

Τυποποίηση των υπηρεσιών. Η περαιτέρω επιτάχυνση της τυποποίησης των υπηρεσιών βάσει απτών αποδεικτικών στοιχείων περιλαμβάνει αύξηση της βασικής ασφάλειας, της ποιότητας και των επιδόσεων και προώθηση του ανταγωνισμού και της καινοτομίας στην παροχή υπηρεσιών. Η πρόκληση αυτή πρέπει να αναληφθεί από την CEN (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης), τον ISO (Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης) και τους εθνικούς οργανισμούς τυποποίησης. Η ανάπτυξη προτύπων στον τομέα των υπηρεσιών θα τονώσει ασφαλώς το διασυνοριακό εμπόριο υπηρεσιών και θα επιτρέψει την προαγωγή της εσωτερικής αγοράς υπηρεσιών

4.1

Οι υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων έχουν ζωτική σημασία για την παροχή συνδρομής προς τον τομέα των ΜΜΕ, προκειμένου να συμβάλει με όλες του τις δυνάμεις στην καινοτομία και την ανάπτυξη. Από τα υπάρχοντα στοιχεία προκύπτει ότι οι δυναμικότερες ΜΜΕ χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων. Απέναντι στις πιέσεις που ασκεί η διεθνοποίηση, είναι απαραίτητο να προωθηθεί η χρήση των υπηρεσιών αυτών από ένα ευρύτερο φάσμα ΜΜΕ.

4.2

Εθνική ικανότητα καινοτομίας.

Η ικανότητα ενός κράτους να παράγει νέες ιδέες και να προωθεί την αγοραστική αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών επηρεάζεται μακροπρόθεσμα από μια σειρά παραγόντων (17) όπως:

4.3

Το 85 % της έρευνας στην ΕΕ επικεντρώνεται στη μεταποίηση (έναντι 66 % στις ΗΠΑ) και δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία για την κατανομή των δραστηριοτήτων Ε&Α στον τομέα των υπηρεσιών. Από τη συνολική Ε&Α για τη μεταποίηση, το 87,5 % αφορά οκτώ συγκεκριμένους τομείς (χημικά, μηχανολογία, μηχανές γραφείων, ηλεκτρικές μηχανές, ημιαγωγοί/επικοινωνίες, εργαλεία, μηχανοκίνητα οχήματα και αεροσκάφη/διαστημικά σκάφη).

4.4

Σε όρους απόλυτων δαπανών, η ΕΕ δεν κατόρθωσε να καλύψει το χάσμα με τις ΗΠΑ στην Ε&Α, το οποίο όντως αυξήθηκε την περασμένη δεκαετία.

4.5

Η μεγαλύτερη εστίαση της χρηματοδότησης για Ε&Α προς υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας και εντάσεως γνώσης (υψηλού περιθωρίου) έχει ζωτική σημασία για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Η υλοποίηση του στόχου διάθεσης του 3 % (18) του ΑΕγχΠ της ΕΕ στην Ε&Α θα ήταν πιο εύκολη εάν οι κυβερνήσεις ενίσχυαν τις οικονομικές τους δεσμεύσεις και αν ενθαρρυνόταν περισσότερο ο ιδιωτικός τομέας και διευκολυνόταν να επενδύσει περισσότερο στο χώρο αυτό, συμπεριλαμβάνοντας και τις επιχειρηματικές υπηρεσίες.

4.6

Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας την ίδρυση του οποίου πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε πρόσφατη ανακοίνωση (19) είναι χρήσιμο. Η τεχνολογία, όμως, πρέπει να συνοδεύεται από αποτελεσματικές επιχειρηματικές και οργανωτικές στρατηγικές.

4.7

Ο αντίκτυπος των καινοτόμων λειτουργιών των επιχειρηματικών υπηρεσιών παρουσιάζεται στον ακόλουθο πίνακα.

Πίνακας 2.   Καινοτόμες λειτουργίες των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων (20)

4.8

Ορισμένες από τις πιο καινοτόμους εταιρείες της Ευρώπης ανήκουν στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων, αλλά το συνολικό επίπεδο Ε&Α στον κλάδο των υπηρεσιών είναι εξαιρετικά χαμηλό και αδιάρθρωτο. Συχνά, ανακύπτουν νέες υπηρεσίες και επιχειρηματικά πρότυπα από δαπανηρές και χρονοβόρες προσπάθειες και αποτυχίες μεμονωμένων επιχειρήσεων. Η ΕΕ πρέπει να στηρίξει την έρευνα σε επιλεγμένους τομείς, προκειμένου να επικαιροποιηθεί η τεχνογνωσία των επιχειρήσεων στις παγκοσμίως ηγετικές τεχνολογίες αιχμής.

4.9

Είναι σημαντικό να βρεθούν τρόπο για να βελτιωθεί η πρόσβαση των ΜΜΕ στα αποτελέσματα της έρευνας, τα οποία πρέπει να εμπεδώνονται στην βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη προϊόντων.

4.10

Για να επενδύσουν οι επιχειρήσεις περισσότερο στην καινοτομία και στην έρευνα και ανάπτυξη, πρέπει να διασφαλιστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η δέουσα προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και πρέπει να αναληφθεί δράση για την εκκρεμούσα πρόταση σχετικά με την κατοχύρωση ευρεσιτεχνιών για εφευρέσεις που υλοποιούνται με τη βοήθεια υπολογιστών.

4.11

Απαιτείται βελτίωση της νομοθεσίας και των ρυθμίσεων.

5.1

Απαιτείται ριζική αναμόρφωση του συστήματος παραγωγής γνώσης της ΕΕ, έτσι ώστε να περιλαμβάνει:

6.1

Η καινοτομία στον τομέα των υπηρεσιών έχει αποτελέσει θέμα εντατικών συζητήσεων και έρευνας, κυρίως στη Γερμανία, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Το μεγαλύτερο μέρος της ώθησης τόσο για το ακαδημαϊκό όσο και για το πρακτικό έργο στον τομέα αυτό δόθηκε από τη μηχανική των υπηρεσιών, η οποία έχει καταστεί πλέον μια τεχνική ειδικότητα που αφορά τη συστηματική ανάπτυξη και το σχεδιασμό προϊόντων υπηρεσιών με τη χρησιμοποίηση κατάλληλων προτύπων, μεθόδων και εργαλείων. Παρόλο που η μηχανική των υπηρεσιών περιλαμβάνει και πτυχές της διαχείρισης παροχής υπηρεσιών, η κύρια έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη νέων προϊόντων υπηρεσιών. Παράλληλα, η μηχανική των υπηρεσιών ασχολείται και με τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη συστημάτων, με άλλα λόγια, με συναφή προς τις επιχειρήσεις θέματα γενικής διαχείρισης Ε&Α και καινοτομίας

6.2

Η θεμελιώδης έρευνα όσον αφορά νέα επιχειρηματικά πρότυπα, μεθόδους και εργαλεία θα δώσει σημαντική ώθηση στη μηχανική των υπηρεσιών. Οι ολοκληρωμένες προσεγγίσεις για την από κοινού μηχανολογία φυσικών αγαθών, λογισμικού και υπηρεσιών θα καταστεί πάγιο χαρακτηριστικό. Τέλος, η αυξανόμενη εναρμόνιση των προδιαγραφών για τις υπηρεσίες θα ενθαρρύνει τη θέσπιση προδιαγραφών και την αποτελεσματική ανάπτυξη νέων υπηρεσιών (21).

6.3

H μηχανική των υπηρεσιών είναι ένας από τους ελάχιστους κλάδους του τομέα των υπηρεσιών που έχει διαμορφωθεί ουσιαστικά από την ευρωπαϊκή έρευνα. Η πληρέστερη ενσωμάτωση σε διεθνή δίκτυα και η συστηματική ανάπτυξη μιας ανεξάρτητης κοινότητας σχετικά με την μηχανική των υπηρεσιών έχουν καθοριστική σημασία για τη διατήρηση ηγετικού ρόλου στον τομέα αυτόν στο μέλλον (22).

7.1

Στροφή προς την εντατικοποίηση της επιγραμμικής παροχής υπηρεσιών Δίδεται όλο και μεγαλύτερη προσοχή στην ανάπτυξη και τον αντίκτυπο της διεθνούς παροχής υπηρεσιών τεχνολογίας των πληροφοριών και επιχειρηματικών διαδικασιών μέσω των ΤΠΕ. Σημειώνεται αναπροσανατολισμός των επιχειρηματικών υπηρεσιών με την εφαρμογή ΤΠΕ, καθώς και στροφή προς την εντατικοποίηση της επιγραμμικής παροχής. Η έμφαση δίνεται στην ψηφιακή παροχή σε τομείς όπως οι υπηρεσίες λογισμικού, οι υπηρεσίες Ε&Α και τεχνικών δοκιμών, οι συμβουλευτικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες ανάπτυξης και προσφοράς ανθρώπινου δυναμικού. Η διαδικασία αυτή προωθείται κυρίως από την αγορά, λόγω:

7.2

Διερεύνηση των δυνητικών οφελών που προσφέρει η εξωχώρια ανάθεση στην οικονομία της ΕΕ. Σήμερα εμφανίζονται νέες πρόκληση στον παγκόσμιο χώρο με τη διαρκή παροχή υπηρεσιών που έχουν ανατεθεί σε τρίτους από οποιοδήποτε σημείο του κόσμου. Για το λόγο αυτό, η Ευρώπη θα πρέπει να είναι έτοιμη να παρέχει και να εξάγει υπηρεσίες υψηλής ποιότητας στον υπόλοιπο κόσμο. Η ψηφιακή παροχή και η σχετική υποστήριξη του η-επιχειρείν θα σημειώσουν αύξηση. Οι εξωχωρική ανάθεση της παροχής υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις επικεντρώνεται σήμερα στις επικουρικές λειτουργίες (π.χ., υπηρεσίες ΤΠΕ:, χρηματοπιστωτικές και λογιστικές υπηρεσίες, κέντρα κλήσεως) στο χώρο των υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως η μηχανική ΤΠΕ, η ΕΕ εξακολουθεί να είναι αυτόνομη. Ωστόσο, η τεχνολογική εξέλιξη, η διαθεσιμότητα των απαραίτητων δεξιοτήτων και το σχετικό κόστος στην παγκόσμια αγορά θα επηρεάσουν αναπόφευκτα τις αποφάσεις των επιχειρήσεων στο μέλλον. Πρόκειται για μια πρόκληση που θα αντιμετωπίσει η ευρωπαϊκή αγορά εργασίας για την παροχή ευκαιριών απασχόλησης για άτομα με υψηλότερα προσόντα και την πρόληψη της ανεργίας (23).

7.3

Εμπόδια στην ψηφιακή παροχή υπηρεσιών. Υπάρχουν εμπόδια στην ανάπτυξη της ψηφιακής παροχής υπηρεσιών, τα οποία πρέπει να διερευνηθούν ενδελεχώς, και πρέπει να εξευρεθούν λύσεις, ώστε οι ευρωπαϊκές εταιρείες επιχειρηματικών υπηρεσιών να μπορούν να δρουν πιο επιθετικά και να επεκταθούν περισσότερο εκτός των συνόρων της ΕΕ. Στα εμπόδια αυτά συμπεριλαμβάνονται η έλλειψη προτύπων και διαλειτουργικότητας, εμπιστοσύνης και ασφάλειας στο χώρο του η-επιχειρείν, η απουσία επενδύσεων σε σταθερές και κινητές ευρυζωνικές υποδομές και οι αργοί ρυθμοί με τους οποίους οι ΜΜΕ υιοθετούν την ΤΠΕ.

8.1

Η απασχόληση στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων αυξήθηκε εντυπωσιακά τις τελευταίες δεκαετίες. Μεταξύ 1979 και 2002, τα ποσοστά αύξησης ανέρχονταν σε περίπου 4,5 % ετησίως, ήταν δηλαδή πολύ υψηλότερα από τα ποσοστά οποιουδήποτε άλλου οικονομικού τομέα. Το μερίδιο της απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων στη συνολική απασχόληση έφθασε το 2003 το 9 % στην ΕΕ των 15 και το 8,6 % στην ΕΕ των 25. Ο κλάδος των υπηρεσιών γενικότερα και ο τομέας των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων ειδικότερα θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης στο μέλλον και θα αντισταθμίσουν τη μείωση της απασχόλησης στη μεταποιητική βιομηχανία.

8.2

Στον Πίνακα 3 που ακολουθεί παρουσιάζεται η αύξηση της απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων έως το 2002 σε σχέση με το σύνολο της οικονομίας.

Πίνακας 3.   Ποσοστά ετήσιας αύξησης της απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων 1979-2002 (24)

8.3

Η δυναμική αύξηση της απασχόλησης στις υπηρεσίες και ιδίως στις επιχειρηματικές υπηρεσίες έντασης γνώσης αποτελεί χαρακτηριστικό των σύγχρονων οικονομιών. Παρόλο που τα επίπεδα απασχόλησης στις υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων, καθώς και τα ποσοστά αύξησής τους, ποικίλλουν στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ισχύει το αξίωμα ότι «δεν υπάρχει φτωχή χώρα με πολλές υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων και πλούσια χώρα με λίγες θέσεις απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων» (25).

8.4

Θεωρείται εύλογη η προσδοκία ότι η αύξηση της απασχόλησης στις υπηρεσίες, και ιδίως στις επιχειρηματικές υπηρεσίες υψηλής έντασης γνώσης θα συνεχιστεί, αν και με κάπως αργότερο ρυθμό. Εντούτοις, σύμφωνα με τον πίνακα 4, αυτή η αύξηση θα είναι υψηλότερη από την προβλεπόμενη σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες. Τα ποσοστά αύξησης αναμένεται να είναι σημαντικά υψηλότερα στα νέα κράτη μέλη, όπου η ανάπτυξη των υπηρεσιών αρχίζει από ουσιαστικά χαμηλότερα απόλυτα επίπεδα.

Πίνακας 4.   Τάσεις της απασχόλησης στους οικονομικούς κλάδους της Δυτικής Ευρώπης

Σημείωση: Στην προκειμένη περίπτωση ως Δυτική Ευρώπη νοείται η ΕΕ των 15 + Νορβηγία + Ελβετία

Πηγή: Cambrigde Econometrics Press Release, What has happened to the Lisbon agenda?, Νοέμβριος 2005.

8.5

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων είναι τα υψηλά επίπεδα εκπαιδευτικών επιδόσεων. Όπως καταδεικνύεται από την επισκόπηση του εργατικού δυναμικού της ΕΕ, το 2003, το ποσοστό απασχόλησης των ατόμων «υψηλής εξειδίκευσης» αυξήθηκε σε 41 %, από 38 % το 1998. Το αντίστοιχο ποσοστό για τα άτομα χαμηλής εξειδίκευσης μειώθηκε σε 17 % από 25 % το 1998. Το γεγονός ότι οι περισσότερες θέσεις απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων απαιτούν ανώτερο έως μέσο επίπεδο δεξιοτήτων θέτει μια πρόκληση και για τα εκπαιδευτικά συστήματα της Ευρώπης, και ιδίως για τις πολιτικές δια βίου μάθησης, εφόσον η διαρθρωτική αλλαγή των ευρωπαϊκών βιομηχανιών θα απαιτήσει μετακίνηση περισσότερων ατόμων σε θέσεις απασχόλησης του τομέα των υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρήσεων. Στον πίνακα 5 παρουσιάζεται το επίπεδο εκπαιδευτικών επιδόσεων σε διαφόρους τομείς.

Πίνακας 5:   Επίπεδο εκπαιδευτικών επιδόσεων σε μείζονες οικονομικές δραστηριότητες και υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων, ΕΕ των 15 2003 (26)

23.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/38

1.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη σύσταση Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση (εφεξής ΕΤΠ). Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τον στόχο της παρέμβασης μέσω του ΕΤΠ σε περιπτώσεις όπου δημιουργούνται άμεσα και μεγάλης έκτασης κοινωνικά προβλήματα για τους εργαζομένους ως αποτέλεσμα σοβαρής και απρόβλεπτης αναστάτωσης της οικονομικής δραστηριότητας.

1.2

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι τα ίδια τα κράτη μέλη έχουν την πρωταρχική ευθύνη, και ότι το ΕΤΠ πρέπει να παρεμβαίνει μόνο κατόπιν αίτησης ενός κράτους μέλους και μετά από σχετική απόφαση της αρμόδιας για τον προϋπολογισμό αρχής. Οι κανόνες πρέπει να είναι σαφείς.

1.3

Σε περιόδους σοβαρής αναστάτωσης της οικονομικής δραστηριότητας, βασικοί παράγοντες είναι η προληπτική πολιτική, η δυναμική επιχειρηματικότητα, η περιφερειακή ευθύνη και τα έγκαιρα μέτρα και η συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών — των επιχειρήσεων, των κοινωνικών εταίρων, της κυβέρνησης, των περιφερειακών αρχών και άλλων. Το ΕΤΠ, ως μέσο αλληλεγγύης της ΕΕ, λειτουργεί συμπληρωματικά. Για να είναι αξιόπιστο, οι προσδοκίες δεν πρέπει να είναι υπερβολικές.

1.4

Οι ειδικές δράσεις οι οποίες θα χρηματοδοτούνται από το ΕΤΠ πρέπει να είναι σύμφωνες με το γενικό σχεδιασμό όλων των ενδιαφερόμενων μερών. Το ΕΤΠ δεν πρέπει να παρεμβαίνει σε τομείς όπου τα κράτη μέλη έχουν αποκλειστική αρμοδιότητα. Πρέπει να καταστεί σαφές ότι το πεδίο εφαρμογής του ταμείου αφορά συγκεκριμένες ευκαιρίες απασχόλησης για ανθρώπους υπό συνθήκες έκτακτης οικονομικής ανάγκης.

1.5

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να διασφαλίσει την ενεργό συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων σε διαδικασίες που αποσκοπούν στη δημιουργία απασχόλησης για τους εργαζομένους που έχουν απολυθεί. Ο στόχος της «ταχείας επανένταξης» στην αγορά εργασίας των εργαζομένων που έχουν απολυθεί είναι συνήθως δύσκολο να επιτευχθεί. Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι αντίστοιχες διαδικασίες είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες.

1.6

Πρέπει να διασφαλιστεί ο αυστηρός συντονισμός των διαφόρων υφιστάμενων μέσων, και συγκεκριμένα του ΕΤΠ και των διαρθρωτικών ταμείων, ώστε να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα και η συνεκτικότητά τους.

2.1

Το Μάρτιο του 2006, η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση (1), με σκοπό την παροχή ειδικής έκτακτης στήριξης για να διευκολύνεται η επανένταξη στην απασχόληση εργαζομένων σε περιοχές ή τομείς που πλήττονται από σοβαρή αναστάτωση της οικονομικής δραστηριότητας.

2.2

Η σοβαρή αναστάτωση της οικονομικής δραστηριότητας μπορεί να υποδηλώνει οικονομική μετεγκατάσταση προς τρίτες χώρες, μαζική αύξηση των εισαγωγών ή προοδευτική μείωση του μεριδίου αγοράς της ΕΕ σε έναν συγκεκριμένο τομέα. Το σημαντικότερο κριτήριο για το ΕΤΠ είναι να σημειώνονται περισσότερες από 1 000 απολύσεις σε εταιρεία ή όμιλο εταιρειών σε περιφέρειες με υψηλότερο από τον μέσο δείκτη ανεργίας.

2.3

Οι επιλέξιμες δράσεις στα πλαίσια του ΕΤΠ θα πρέπει να δημιουργούν τους όρους για ταχεία επανένταξη των απολυμένων εργαζομένων στην αγορά εργασίας. Η στήριξη συμπληρώνει τις εθνικές διατάξεις και τα στοχοθετημένα περιφερειακά προγράμματα. Μεταξύ των μέτρων που θα πρέπει να περιλαμβάνονται είναι: επανακατάρτιση, στήριξη μετεγκατάστασης, στήριξη για την έναρξη νέων επιχειρήσεων και εισοδηματική ενίσχυση.

2.4

Το ΕΤΠ θα παρεμβαίνει μόνο κατόπιν αιτήσεως ενός κράτους μέλους. Το ποσό που θα καταβάλλει η ΕΕ δεν θα μπορεί να υπερβαίνει το 50 % του συνολικού εκτιμώμενου κόστους της συνολικής δέσμης μέτρων που προβλέπεται από το κράτος μέλος.

2.5

Δεν υπάρχει ειδική δημοσιονομική πρόβλεψη για το ταμείο στις δημοσιονομικές προοπτικές. Θα χρηματοδοτείται μέσω της υποαπορρόφησης των πιστώσεων και των αναλήψεων υποχρεώσεων που ακυρώνονται. Το ποσό που θα διατίθεται σε κάθε δράση θα αποφασίζεται από την αρμόδια για τον προϋπολογισμό αρχή, πράγμα που σημαίνει ότι το Συμβούλιο και το ΕΚ θα φέρουν την πλήρη ευθύνη.

2.6

Προβλέπεται λεπτομερής διαδικασία προϋπολογισμού. Τα κράτη μέλη θα φέρουν την ευθύνη για τη διαχείριση των δράσεων που στηρίζονται από το ΕΤΠ. Η Επιτροπή θα έχει εποπτικό ρόλο. Σε περιπτώσεις υποαπορρόφησης, το ποσό που δεν χρησιμοποιήθηκε θα πρέπει να επιστρέφεται.

2.7

Η Επιτροπή θα διενεργεί συνεχή αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, των κριτηρίων και της αποτελεσματικότητας του κανονισμού, καθώς και εκ των υστέρων αξιολόγηση. Από το 2008 και μετά, η Επιτροπή θα υποβάλλει ετήσια έκθεση για τις παρεμβάσεις του ταμείου, καθώς και αξιολογήσεις.

3.1

Η πρόταση, η οποία επιδιώκει να δείξει την αλληλεγγύη της ΕΕ προς τους εργαζομένους που απολύονται εξαιτίας απότομων αλλαγών στις τάσεις του παγκόσμιου εμπορίου, βασίζεται στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου του 2005. Η πρόταση αποτελεί αντικείμενο συμβιβασμού που ενσωματώθηκε στη συμφωνία για τις δημοσιονομικές προοπτικές. Έχει πραγματοποιηθεί αξιολόγηση επιπτώσεων (2) που περιέχει σχετικές πληροφορίες για το περιεχόμενο και το πεδίο εφαρμογής του ΕΤΠ.

3.2

Το ΕΤΠ δεν εντάσσεται στα διαρθρωτικά ταμεία και θα λειτουργήσει ως ένα από τα μέσα της ΕΕ τα οποία καλούνται να προωθήσουν την προσαρμογή και την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας (3).

3.3

Τα διαρθρωτικά ταμεία αποσκοπούν σε μακροπρόθεσμες προληπτικές δράσεις βάσει πολυετούς προσέγγισης, ενώ το ΕΤΠ δεν έχει, ως εκ της συστάσεώς του, στόχους αναδιάρθρωσης. Αποσκοπεί, ειδικά, στη στήριξη ατόμων στις περιφέρειες που αντιμετωπίζουν σοβαρές κρίσεις λόγω της διάρθρωσης του παγκόσμιου εμπορίου. Σε τέτοιες ασυνήθεις αλλά κρίσιμες καταστάσεις, μπορεί να χρειαστεί έκτακτη, χρονικά περιορισμένη, εξατομικευμένη στήριξη. Ορισμένοι στόχοι του ΕΤΠ δεν καλύπτονται από τα διαρθρωτικά ταμεία.

3.4

Ως έναν βαθμό, το αμερικανικό πρόγραμμα «Στήριξη των εμπορικών προσαρμογών» (Trade Adjustment Assistance, TAA) του 1962 χρησιμεύει ως παράδειγμα. Το TAA επιδιώκει τη διόρθωση της ασυμμετρίας μεταξύ, αφενός, των δυσμενών επιπτώσεων από το άνοιγμα του εμπορίου και τη διεθνή απελευθέρωση σε ορισμένες μεμονωμένες περιπτώσεις ή περιφέρειες, και αφετέρου, των γενικότερων οφελών που προκύπτουν. Ωστόσο, η σύγκριση ανάμεσα στο TAA και το ΕΤΠ δεν είναι εύκολη, λόγω των πολιτισμικών διαφορών μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ και λόγω των διαφορετικών κριτηρίων που εφαρμόζονται.

3.5

Το ΕΤΠ πρέπει να λειτουργεί σύμφωνα με τις ορθές πρακτικές που προσδιόρισε ο ΟΟΣΑ, οι οποίες καθορίζουν την ανάγκη για σαφή προσδιορισμό των ομάδων εργαζομένων σε τομείς του εμπορίου που μετεγκαταστάθηκαν, καθώς και την παροχή στήριξης για περιορισμένες χρονικές περιόδους, σύμφωνα με τις αρχές της αποτελεσματικότητας κόστους/οφέλους, της διαφάνειας και της λογοδοσίας.

3.6

Το ΕΤΠ έχει σκοπό να συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας προσέγγισης «ευέλικτης ασφάλειας» στην Ένωση, δηλαδή ισορροπίας μεταξύ ευελιξίας και ασφάλειας στην απασχόληση, και να συμπληρώνει τις πολυετείς στρατηγικές προτεραιότητες και τις πολιτικές των διαρθρωτικών ταμείων.

4.1

Ο κανονισμός αναφέρεται, αρχικώς, στη συνολικά θετική επίδραση της παγκοσμιοποίησης στην ανάπτυξη και την απασχόληση στην ΕΕ. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, παράλληλα, είναι πιθανό να υπάρχουν ορατές δυσμενείς επιπτώσεις σε τομεακό και περιφερειακό επίπεδο. Το ΕΤΠ θα είναι ένα ειδικό μέσο που θα αποσκοπεί στην αύξηση των ευκαιριών για την εκ νέου απασχόληση των εργαζομένων που πλήττονται από σοβαρή αναστάτωση της οικονομικής δραστηριότητας. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι στην αξιολόγηση επιπτώσεων (4) δεν αναλύονται συγκεκριμένες περιπτώσεις.

4.2

Δεδομένου ότι, στην τέταρτη αιτιολογική σκέψη του κανονισμού, ζητείται οι δράσεις του ΕΤΠ να είναι «συνεκτικές και συμβατές με τις άλλες κοινοτικές πολιτικές και να συνάδουν με το κοινοτικό κεκτημένο», οι προτάσεις θα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά από ευρύ φάσμα υπευθύνων για τη χάραξη πολιτικής στην Επιτροπή, και συγκεκριμένα στη ΓΔ Ανταγωνισμού, ώστε να αποφεύγεται οποιαδήποτε αδικαιολόγητη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων.

4.3

Το ΕΤΠ αντιπροσωπεύει ένα συγκεκριμένο βήμα της ΕΕ προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης των συνεπειών των σοβαρών κρίσεων που σημειώνονται στους τομείς του εξωτερικού εμπορίου και της παγκόσμιας αγοράς. Μελλοντικά, θα μπορούσε να αναζητηθεί παρόμοιο μέσο για το μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων του εσωτερικού εμπορίου και της ενιαίας αγοράς της ΕΕ (π.χ. μετεγκατάσταση εντός της ΕΕ, φορολογική πολιτική).

4.4.1

Απαιτούνται αυστηρά κριτήρια παρέμβασης. Ωστόσο, το κριτήριο που αναφέρεται στο άρθρο 1, δηλ. «στήριξη στους εργαζομένους που απολύονται λόγω μεγάλων διαρθρωτικών αλλαγών στη μορφή του παγκόσμιου εμπορίου … σοβαρό ανεπιθύμητο αντίκτυπο στην περιφερειακή ή τοπική οικονομία», είναι μάλλον αόριστο. Τα κράτη μέλη έχουν την πρωταρχική ευθύνη για την υποβολή αιτήσεων για τις συνεισφορές του ταμείου. Η Επιτροπή πρέπει να διασφαλίζει ισότιμη εφαρμογή των κριτηρίων σε όλες τις περιπτώσεις και σε όλα τα κράτη μέλη.

4.4.2

Το βάρος της απόδειξης σε ό,τι αφορά τις αιτήσεις φέρουν τα κράτη μέλη. Κάθε αίτηση θα εξετάζεται και θα παρακολουθείται στενά από την Επιτροπή, βάσει κατευθυντήριων γραμμών και, κατά περίπτωση, θα χορηγείται χρηματοδοτική στήριξη από την αρμόδια για τον προϋπολογισμό αρχή. Τούτο συνεπάγεται μια έμπρακτη και εμπειρική διαδικασία μάθησης, τόσο για την Επιτροπή όσο και για τα κράτη μέλη και την αρμόδια για τον προϋπολογισμό αρχή. Οι ασάφειες πρέπει να αποφεύγονται: οι ίδιοι κανόνες και η ίδια προσέγγιση πρέπει να ισχύουν και να εφαρμόζονται σε όλη την Ένωση.

4.4.3

Όσον αφορά το κατώτατο όριο απολύσεων σε συγκεκριμένες περιφέρειες, τα κριτήρια παρέμβασης που θεσπίζονται στο Άρθρο 2 είναι σαφώς καθορισμένα. Το κριτήριο «1 000 εργαζόμενοι» δεν περιορίζεται σε μία εταιρεία, αλλά περιλαμβάνει ολόκληρο το φάσμα της παραγωγικής διαδικασίας.

4.4.4

Συνήθως, το σκεπτικό για τη μείωση του αριθμού των εργαζομένων θα βασίζεται σε μια σειρά παραγόντων, όπως είναι ο εκσυγχρονισμός, ο εξορθολογισμός, η αλλαγή των μεθόδων παραγωγής και, μάλιστα, η διάρθρωση του διεθνούς εμπορίου. Σπάνια θα επικρατεί απόλυτα ένας συγκεκριμένος παράγοντας.

4.4.5

Το αμερικανικό TAA χρησιμοποιήθηκε ως παράδειγμα. Ωστόσο, και εδώ, στην λειτουργία του TAA όπως την περιγράφει η Επιτροπή, η σχέση ανάμεσα στις μεταβαλλόμενες μορφές του εμπορίου και τις κρατικές δράσεις για την άμβλυνση των επιπτώσεών τους στις απολύσεις είναι μάλλον αόριστη. Επιπλέον, τα κριτήρια και η ιστορία της εφαρμογής του TAA διαφέρουν αρκετά από τα αντίστοιχα που προβλέπονται στην ΕΕ.

4.4.6

Η χρηματοδότηση από το ΕΤΠ θα ζητείται σε περίπτωση οικονομικών διαταραχών και απρόβλεπτων συνθηκών. Ωστόσο, συνήθως, οι τάσεις μιας αλλαγής είναι ήδη ορατές, πριν γίνει αισθητός ο πραγματικός αντίκτυπος αυτής της αλλαγής. Η σωστή επιχειρηματική διαχείριση συνεπάγεται την ανάληψη προορατικών δράσεων σε εύθετο χρόνο.

4.4.7

Αυτό σημαίνει ότι κάθε σχεδιασμένο εθνικό και ευρωπαϊκό μέτρο στήριξης πρέπει να λαμβάνει υπόψη τον τρόπο με τον οποίο οι εταιρείες και οι κοινωνικοί εταίροι έχουν προβλέψει την αλλαγή. Για παράδειγμα, τι νόημα έχουν τα μέτρα στήριξης, εάν οι επιχειρήσεις και οι κοινωνικοί εταίροι παρέλειψαν να εντοπίσουν εγκαίρως τυχόν εξελίξεις που θα μπορούσαν να απειλήσουν τις αγορές και/ή την απασχόληση;

4.5.1

Η διαφορά ανάμεσα στα διαρθρωτικά ταμεία και το ΕΤΠ είναι τρίπτυχη: α) διαφορά κλίμακας: 44 δισ. ευρώ έναντι 500 εκατ. ευρώ ετησίως, για την μελλοντική περίοδο προγραμματισμού 2007-2013· β) διαφορά προσέγγισης: μακροπρόθεσμη και προληπτική για γενικά θέματα εκσυγχρονισμού έναντι βραχυπρόθεσμης και στοχοθετημένης στην ταχεία επανένταξη των εργαζομένων στην αγορά εργασίας· και γ) εξαιτίας του μεγέθους και του πεδίου εφαρμογής τους, τα διαρθρωτικά ταμεία έχουν την τάση να είναι γραφειοκρατικά, ενώ ο στόχος για το ΕΤΠ είναι μια μη γραφειοκρατική προσέγγιση.

4.5.2

Πρέπει να διασφαλιστεί η αυστηρή διάκριση ανάμεσα στα διαρθρωτικά ταμεία και το ΕΤΠ. Το ΕΤΠ είναι εξ ορισμού βραχυπρόθεσμο και χρονικά περιορισμένο και εστιάζεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Μακροπρόθεσμα, μπορούν να προβλεφθούν πρόσθετες αναλήψεις υποχρεώσεων από τα διαρθρωτικά ταμεία σε ευρύτερο περιφερειακό πλαίσιο. Σε περιπτώσεις όπου οι δράσεις είναι συμπληρωματικές, πρέπει να γίνεται σεβαστή η διαφορετική φιλοσοφία και διάρθρωση του κάθε ταμείου.

4.5.3

Δεν θα είναι εύκολη η δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων για «ταχεία» επανένταξη των απολυμένων εργαζομένων στην αγορά εργασίας, εάν το πλαίσιο και οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές, όπως στην περίπτωση περιφερειών όπου κυριαρχεί πρωτίστως μία και μόνο βιομηχανική δραστηριότητα, περιφερειών που παρουσιάζουν καθυστέρηση ή περιφερειών όπου σημειώνεται έλλειψη υποδομών εκπαίδευσης και επανακατάρτισης επί τόπου κλπ. Ειδική προσοχή θα πρέπει να δοθεί στα διοικητικά στελέχη μέσου και ανώτερου επιπέδου για να αποφευχθεί η έξοδος εγκεφάλων. Σε αυτές τις ιδιαίτερες περιπτώσεις, χρειάζεται ενδεχομένως συνδυασμένη παρέμβαση του ΕΤΠ και των διαρθρωτικών ταμείων, καθώς και η καλύτερη δυνατή χρήση του δικτύου EURES ώστε να αυξηθούν οι δυνατότητες για κινητικότητα από την μια πλευρά στην άλλη της Ευρώπης. Η έλλειψη αποτελεσματικού συντονισμού θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα. Στο πλαίσιο αυτό, η διάταξη του Άρθρου 5, παράγραφος 3, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή.

4.5.4

Οι επιλέξιμες δράσεις που παρατίθενται στο Άρθρο 3 πρέπει να συσχετισθούν με τις διατάξεις των Άρθρων 5 και 6, ιδίως όσον αφορά την αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση μεταξύ περιφερειακών, εθνικών και ευρωπαϊκών δράσεων. Καθώς οι ευρωπαϊκές δράσεις είναι συμπληρωματικές προς τα περιφερειακά και εθνικά μέτρα, η εμπειρία που έχει αποκτηθεί κατά το παρελθόν στην ΕΕ — όπως με τα RESIDER, RECHAR και RETEX- και σε άλλες καταστάσεις θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμη, αν ληφθεί υπόψη ότι στο ΕΤΠ δεν έχει ανατεθεί ρόλος αναδιάρθρωσης.

4.5.5

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ίσως είναι χρήσιμο να εφαρμόζεται η τομεακή προσέγγιση που χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της σύγχρονης βιομηχανικής πολιτικής κατά την εξέταση των αναλύσεων και κατά τον προσδιορισμό της χρήσης των μέσων.

4.5.6

Ένα θέμα που έχει ιδιαίτερη σημασία και απασχολεί ορισμένα κράτη μέλη είναι ότι οι πολιτικές σχετικά με το εισόδημα και την αγορά εργασίας συνεχίζουν να εμπίπτουν στις εθνικές αρμοδιότητες και ότι η Επιτροπή δεν μπορεί να παρεμβαίνει στις εθνικές αρμοδιότητες. Συνεπώς, στη συνολική δέσμη μέτρων που σχεδιάζει ένα κράτος μέλος για να αντιμετωπίσει μια συγκεκριμένη κρίση, η συνεισφορά της ΕΕ πρέπει να εστιάζεται σαφώς σε άτομα και στη στήριξη της επανένταξης των απολυμένων εργαζομένων στην αγορά εργασίας. Στο σημείο αυτό, η ΕΟΚΕ αναφέρεται στα κριτήρια εφαρμογής του πρώην κοινωνικού κεφαλαίου της Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αποτροπή θεσμικής αλληλεπικάλυψης και συγκρούσεων.

4.6

Η αρμόδια για τον προϋπολογισμό αρχή έχει ρόλο ζωτικής σημασίας. Εκφράζουμε την ικανοποίησή μας για το γεγονός ότι ορθώς ο κανονισμός ορίζει λεπτομερώς τις δημοσιονομικές διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται.

4.7

Ο κανονισμός έχει σχεδιαστεί για ειδικές έκτακτες περιπτώσεις, στις οποίες, κατά κανόνα, απαιτείται άμεση και αποτελεσματική δράση. Αυτό σημαίνει ότι, κατά την εφαρμογή των κανόνων, η γραφειοκρατία πρέπει οπωσδήποτε να ελαχιστοποιείται, ενώ, παράλληλα, απαιτείται να επιδεικνύεται η δέουσα προσοχή. Στόχος πρέπει να παραμείνει η παροχή αποτελεσματικής στήριξης, ακόμα και στα στενότερα δυνατά χρονικά περιθώρια.

4.8

Στο (πρόσφατο) παρελθόν, σε ορισμένες περιπτώσεις, πραγματοποιήθηκε επιτυχής αναδιάρθρωση, ακόμα και σε πολύπλοκες περιπτώσεις. Μολονότι οι συγκεκριμένες περιπτώσεις είναι πάντα μοναδικές, το ευρύ φάσμα αναδιάρθρωσης δείχνει ότι οι επικεντρωμένες περιφερειακές προσπάθειες όλων των ενδιαφερομένων μερών, συχνά με την υποστήριξη των κυβερνήσεών τους, με σαφή εστίαση στη δημιουργία συνθηκών για νέες ή ενισχυμένες βιομηχανικές και συναφείς με υπηρεσίες επιχειρήσεις και αναδιάταξη, σημειώνουν επιτυχία.

4.9

Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα οικονομικά και κοινωνικά σχέδια καταρτίζονται με πνεύμα στενής συνεργασίας ανάμεσα στην εθνική κυβέρνηση, τις περιφερειακές αρχές και τους κοινωνικούς εταίρους, οι οποίοι, κατά κανόνα, διοργανώνουν συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης στις οποίες συμμετέχουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς στην περιφέρεια.

4.10

Όσον αφορά το νέο ΕΤΠ, πρέπει να προβλέπονται και να εφαρμόζονται παρόμοιες διαδικασίες, ώστε να είναι επιτυχείς οι δράσεις του ταμείου. Για τον σκοπό αυτόν, εκπρόσωποι της Επιτροπής πρέπει να συμμετέχουν άμεσα σε τέτοιες συγκεντρώσεις και συνεδριάσεις σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

5.1

Παρά το ότι το ποσό των 500 εκατομμυρίων ευρώ που διατίθενται από τον προϋπολογισμό για το ΕΤΠ έχει καθορισθεί από την Επιτροπή μέσω στατιστικών προσομοιώσεων που βασίζονται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, το ποσό αυτό θα μπορούσε να αξιολογείται και πιθανώς να προσαρμόζεται ετησίως βάσει της εξελισσόμενης κατάστασης και των πραγματικών αντιδράσεων από την δράση του ταμείου.

5.2

Το άρθρο 2 αναφέρεται συγκεκριμένα σε σοβαρές οικονομικές διαταραχές που μπορούν να προκαλέσουν παρέμβαση του ΕΤΠ. Η ΕΟΚΕ καλεί το Συμβούλιο να εξετάσει τους ορισμούς των φαινομένων που αναφέρονται στην εισαγωγική παράγραφο του εν λόγω άρθρου, πριν τεθεί σε ισχύ ο κανονισμός. Οι υπερβολικά ευρείς ορισμοί ενδέχεται να παρεμποδίσουν αργότερα την αποτελεσματική λήψη αποφάσεων από την αρμόδια για τον προϋπολογισμό αρχή. Οι υπερβολικά στενοί ορισμοί μπορούν να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Μια συζήτηση στο Συμβούλιο μπορεί να συμβάλει στη λύση του διλήμματος και στην επίτευξη της σωστής ισορροπίας. Μια τέτοια συζήτηση μπορεί επίσης να αποτελέσει χρήσιμη συμβολή στις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής.

5.3

Πρέπει να δηλώνονται με σαφήνεια οι λόγοι που οδηγούν στην εν λόγω παρέμβαση. Οι προληπτικές δράσεις των ίδιων των επιχειρήσεων, καθώς και των κοινωνικών εταίρων και άλλων ενδιαφερομένων, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Τούτο θα μπορούσε επίσης να συμπεριληφθεί στις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής.

5.4

Στα πλαίσια της ετήσιας επανεξέτασης, και ενόψει της πιθανής τροποποίησης σύμφωνα με το Άρθρο 20, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο αξιολόγησης των κριτηρίων παρέμβασης, όπως αυτά παρατίθενται στο άρθρο 2(αριθμός των εργαζομένων, περιφερειακή διάσταση και δείκτες απασχόλησης), προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα κριτήρια παρέμβασης θα είναι επίσης επαρκώς ευέλικτα ώστε να αντιμετωπιστεί το θέμα της ποικιλομορφίας συγκεκριμένων περιφερειών, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις μικρές χώρες όπου υπάρχουν κυρίως μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

5.5

Στο άρθρο 3, στοιχεία α) και β), παρατίθενται οι τομείς που είναι επιλέξιμοι για χρηματοδοτική παρέμβαση του ΕΤΠ. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι συναφείς με το εισόδημα τομείς, όπως τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα και τα κοινωνικά επιδόματα, εμπίπτουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών. Το ΕΤΠ πρέπει να περιορίζεται στη χρηματοδότηση υποδομών εκπαίδευσης και κατάρτισης διαφόρων ειδών και στη διαμόρφωση συνθηκών. Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, αυτό μπορεί να περιλαμβάνει εισοδηματική ενίσχυση για άτομα τα οποία έχουν ή αναζητούν εργασία.

5.6

Το άρθρο 10, παράγραφος 1 ορίζει την ανώτατη χρηματοδοτική συνεισφορά του ΕΤΠ στο 50 % του συνόλου της δέσμης μέτρων που προβλέπονται από το κράτος μέλος. Η ΕΟΚΕ δεν επιθυμεί να θέσει υπό αμφισβήτηση το ύψος αυτού του ποσοστού. Ωστόσο, επισημαίνει ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στο ύψος της χρηματοδοτικής συνεισφοράς του ΕΤΠ και στον αριθμό και τα μεγέθη των περιπτώσεων που θα αντιμετωπιστούν.

5.7

Σε ό,τι αφορά το άρθρο 12, η ΕΟΚΕ προτείνει η παράγραφος 1, στοιχείο (β) να διατυπωθεί ως εξής: «στοιχεία που αποδεικνύουν ότι πληρούνται τα κριτήρια που προβλέπονται στο Άρθρο 2 και οι απαιτήσεις που αναφέρονται στο άρθρο 6».

5.8

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι κοινωνικοί εταίροι και τα άλλα ενδιαφερόμενα μέρη στις περιφέρειες πρέπει να συμμετέχουν σε κάθε στάδιο της διαδικασίας του ΕΤΠ. Η ΕΟΚΕ και η Επιτροπή των Περιφερειών θα πρέπει επίσης να ενημερώνονται από την Επιτροπή.

5.9

Από το 2008 και μετά, η Επιτροπή θα υποβάλλει ετήσιες εκθέσεις σχετικά με το ΕΤΠ. Η εκ των υστέρων αξιολόγηση μπορεί να αποτελεί αντικείμενο συζήτησης στο Συμβούλιο. Το άρθρο 20 προβλέπει επίσημη επανεξέταση του κανονισμού έως τον Δεκέμβριο του 2013. Η ΕΟΚΕ συνιστά να συμπεριλάβει η Επιτροπή αξιολόγηση του ΕΤΠ στη Λευκή Βίβλο της πριν από την ενδιάμεση συζήτηση για τον προϋπολογισμό της ΕΕ που προβλέπεται για το 2009.

23.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/42

1.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Επιτροπής, δεδομένου ότι τα εμπόδια που υφίστανται σε σχέση με τα διασυνοριακά δικαιώματα ψήφου επιφέρουν στρεβλώσεις στην εσωτερική αγορά.

1.2

Η δέσμευση μετοχών, δηλαδή η υποχρέωση κατάθεσης ή δέσμευσης μετοχών για λίγες μέρες πριν τη διεξαγωγή γενικής συνέλευσης για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου, εξακολουθεί να υφίσταται σε πολλές χώρες της ΕΕ. Σε ορισμένες μάλιστα η πρακτική αυτή είναι υποχρεωτική. Πρόκειται για μια πολυδάπανη πρακτική, η οποία εμποδίζει τους μετόχους να διαπραγματεύονται μετοχές πριν από τη γενική συνέλευση. Επίσης, η πλειοψηφία των θεσμικών επενδυτών θεωρεί ότι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια για τη συμμετοχή σε ψηφοφορία. Το άρθρο 7 της προτεινόμενης οδηγίας καταργεί οποιαδήποτε πρόταση «δέσμευσης» μετοχών, ορίζοντας ότι πρέπει να καταγράφονται πριν από τη γενική συνέλευση. Πρόκειται για μια διάταξη την οποία η ΕΟΚΕ επικροτεί όλως ιδιαιτέρως, παρότι γνωρίζει ότι ο αριθμός των χωρών όπου αυτό εξακολουθεί να είναι επιτρεπτό είναι περιορισμένος.

1.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι στην οδηγία θα πρέπει να αναγνωρίζεται η τάση βελτίωσης των ρυθμίσεων και εφιστά ιδιαιτέρως την προσοχή στην παράγραφο 34 της διοργανικής συμφωνίας για τη βελτίωση της νομοθεσίας, του Δεκεμβρίου 2003, όπου τα κράτη-μέλη παροτρύνονται «να καταρτίζουν, προς ιδία χρήση, και προς όφελος της Κοινότητας, τους δικούς τους πίνακες, οι οποίοι αποτυπώνουν, στο μέτρο του δυνατού, την αντιστοιχία των οδηγιών με τα μέτρα μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο και να τους δημοσιοποιούν».

1.4

Η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε να αυξηθεί η χρήση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, για να βελτιωθεί η διαφάνεια και να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή των μετόχων, πιστεύει όμως ότι το ζήτημα αυτό θα πρέπει να εναποτεθεί στις ενδιαφερόμενες εταιρείες και εύχεται να μην παρεμποδίσουν τα κράτη-μέλη την ευρύτερη χρήση της μεθόδου της ηλεκτρονικής συμμετοχής σε γενικές συνελεύσεις.

1.5

Με βάση την προηγούμενη παράγραφο, η ΕΟΚΕ αναμένει την ευρύτερη χρήση της ασφαλούς ψηφοφορίας μέσω του Διαδικτύου, περιλαμβανομένης και της χρήσης SMS. Η εφαρμογή της μεθόδου αυτής πρέπει να ενθαρρυνθεί, όχι όμως και να επιβληθεί με μια κοινοτική οδηγία.

1.6

Η ΕΟΚΕ επικροτεί όλως ιδιαιτέρως τις προτάσεις για τη δυνατότητα ψήφου μέσω πληρεξουσίων, που παρατίθενται στο άρθρο 10. Ειδικότερα, επικροτεί την άρση των εμποδίων για την ψήφο μέσω πληρεξουσίων με τα οποία, σε ορισμένα κράτη-μέλη, η έννοια «πληρεξούσιος» περιορίζεται στους συγγενείς των μετόχων.

1.7

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα ότι τα κράτη μέλη μπορούν να ορίζουν μια συγκεκριμένη ημερομηνία, αναφερόμενα σε συγκεκριμένο αριθμό ημερών πριν τη γενική συνέλευση, και να προβλέπουν ότι μια εταιρεία δεν θα υποχρεούται να απαντά σε ερωτήσεις που υποβάλλονται μετά από την ημερομηνία αυτή.

1.8

Η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε την ενίσχυση του άρθρου 5 σχετικά με την παροχή πληροφοριών στους μετόχους πριν από τη γενική συνέλευση.

2.1

Λόγω της πληθώρας σκανδάλων κακοδιοίκησης επιχειρήσεων στην ΕΕ και τις ΗΠΑ, πρέπει να ενθαρρυνθούν οι μέτοχοι να αναλάβουν ένα περισσότερο ενεργό ρόλο, ψηφίζοντας στις γενικές συνελεύσεις. Η πρόταση που εξετάζεται αποσκοπεί στην προστασία των δικαιωμάτων των μετόχων όχι μόνο στην ΕΕ αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.

2.2

Σκοπός της παρούσας πρότασης είναι να βελτιωθεί η διακυβέρνηση εταιρειών εισηγμένων στα χρηματιστήρια στην ΕΕ με την ενίσχυση των δικαιωμάτων που μπορούν να ασκούν οι μέτοχοι σε σχέση με τις εταιρικές συνελεύσεις. Πιο συγκεκριμένα, αυτό που επιδιώκεται είναι να εξασφαλιστεί ότι οι κάτοχοι μετοχών σε εταιρείες που είναι καταχωρημένες και εισηγμένες στο χρηματιστήριο άλλου κράτους μέλους από αυτό στο οποίο κατοικούν θα μπορούν να ψηφίζουν απρόσκοπτα στις εταιρικές συνελεύσεις.

2.3

Στο σχέδιο οδηγίας εξετάζονται τα ακόλουθα τέσσερα σημαντικά ζητήματα:

2.4

Η πρόταση αυτή αποτελεί ένα από τα βραχυπρόθεσμα μέτρα που προωθούνται στην ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της 21ης Μαΐου 2003 (1) η οποία φέρει τον τίτλο «Εκσυγχρονισμός του εταιρικού δικαίου και ενίσχυση της εταιρικής διακυβέρνησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση — ένα πρόγραμμα για την επίτευξη προόδου».

2.5

Η Επιτροπή παρατηρεί ότι η διαδικασία ψήφου στις γενικές συνελεύσεις εταιρειών διαφέρει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών και είναι συχνά περίπλοκη. Επιπλέον, περιπλέκεται ακόμη περισσότερο στην περίπτωση της κατοχής μετοχών εκτός των συνόρων της ΕΕ.

2.6

Η Επιτροπή πιστεύει ότι η υφιστάμενη νομοθεσία της ΕΕ δεν καλύπτει επαρκώς το πρόβλημα της διασυνοριακής ψήφου. Επί του παρόντος, σύμφωνα με το άρθρο 17 της οδηγίας (2004/109/EK), της αποκαλούμενης «Οδηγίας για τη διαφάνεια», οι εταιρείες υποχρεούνται να παρέχουν ένα περιορισμένο όγκο πληροφοριών σε σχέση με τις εταιρικές συνεδριάσεις. Ωστόσο, η οδηγία για τη διαφάνεια δεν εξετάζει τη διαδικασία ψήφου των μετόχων.

2.7

Η διαδικασία ψήφου μπορεί να είναι περίπλοκη. Σε πολλές περιπτώσεις, οι μετοχές βρίσκονται στην κατοχή ενδιάμεσων που δρουν εξ ονόματος επενδυτών. Όπως συμβαίνει αυτό, η διαδικασία ψήφου μπορεί να συνίσταται σε μια σειρά σταδίων που περιλαμβάνουν εταιρείες, θεματοφύλακες, τράπεζες που ασκούν διαχειριστική επιτροπεία, διαχειριστές επενδύσεων, κεντρικά αποθετήρια μετοχών και γραφεία που ψηφίζουν με πληρεξούσιο.

3.1

Δεν υπάρχει εγγύηση ότι η αγορά θα αντιδράσει αρκετά γρήγορα για να ενισχύσει τα δικαιώματα των μετόχων ούτε ότι θα γίνουν οι αναγκαίες νομοθετικές τροποποιήσεις σε όλα τα κράτη-μέλη για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της πολυπλοκότητας της διαδικασίας ψήφου.

3.2

Οι συστάσεις της Επιτροπής δεν έχουν νομική ισχύ αλλά θα μπορούσαν να προσφέρουν στα κράτη-μέλη τα απαραίτητα περιθώρια να εφαρμόσουν στα εθνικά τους συστήματα με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής.

Μια σύσταση δεν θα εξασφάλιζε την καθιέρωση βασικών προτύπων σε καθοριστικής σημασίας τομείς από τους οποίους ξεκινούν τα προβλήματα σε σχέση με τη διασυνοριακή ψήφο και την αύξηση του κόστους, όπως η δέσμευση ψήφων — περίπτωση στην οποία αυτό που αποτρέπει τους επενδυτές είναι η πιθανότητα να τεθεί παρόμοιος όρος σε εθνικό επίπεδο.

3.3

Με τη θέσπιση κανονισμού, θα καθιερωνόταν ένα σύστημα ενιαίας μεταχείρισης, ανεξάρτητα από τη νομοθεσία των κρατών μελών. Επίσης, θα εξασφαλιζόταν η καθιέρωση ενός αυστηρού κοινού πλαισίου για θέματα διασυνοριακού χαρακτήρα. Ένα πρόσθετο πλεονέκτημα θα ήταν να αποφευχθεί μία κατά τα φαινόμενα αναβάθμιση μιας οδηγίας εκ μέρους των κρατών μελών.

Η Επιτροπή πιστεύει ότι το κόστος ενός κανονισμού θα ήταν σημαντικό, επειδή δεν θα ήταν δυνατόν να δοθεί η απαραίτητη ευελιξία για να καλυφθούν οι διαφορές που χαρακτηρίζουν τις νομικές παραδόσεις στα κράτη-μέλη της ΕΕ.

3.4

Η θέσπιση οδηγίας θα επέτρεπε τη συνεκτίμηση των διαφορετικών πρακτικών στα κράτη-μέλη, προλαμβάνοντας τη διατάραξη της ισορροπίας μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών μετοχών και μετόχων και ευνοώντας παράλληλα την καθιέρωση βασικών προτύπων.

4.1.1

Βραχυπρόθεσμα, αυτοί που θα ωφεληθούν περισσότερο είναι οι θεσμικοί επενδυτές που περιλαμβάνουν στο χαρτοφυλάκιό τους διασυνοριακές μετοχές. Το κόστος που σχετίζεται με εμπόδια στα οποία προσκρούει η διασυνοριακή ψήφος συνεπάγεται ότι οι επενδυτές δεν είναι σε θέση να δραστηριοποιηθούν όσο θα ήθελαν στον τομέα της διαχείρισης εταιρειών.

4.1.2

Μακροπρόθεσμα, η πρόταση ενδέχεται να ενθαρρύνει τους μικρότερους επενδυτές, οι οποίοι σήμερα αποτρέπονται από την κατοχή διασυνοριακών μετοχών λόγω του υψηλού κόστους που συνεπάγεται η ψήφος, να αυξήσουν το μερίδιό τους με την κατοχή τέτοιων μετοχών. Αυτό θα τους επιτρέψει να διαφοροποιήσουν περισσότερο τα χαρτοφυλάκιά τους, μειώνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τον επενδυτικό κίνδυνο. Γενικότερα, μακροπρόθεσμα, η πρόταση θα πρέπει να οδηγήσει σε αύξηση της ρευστότητας στις ευρωπαϊκές κεφαλαιαγορές.

4.1.3

Σήμερα, η διασυνοριακή ψήφος προσκρούει σε ορισμένα προβλήματα. Η δέσμευση μετοχών εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα σε ορισμένες χώρες και πολλοί επενδυτές θεωρούν ότι συνιστά σοβαρό πρόβλημα για τη συμμετοχή σε ψηφοφορία. Από αυτή την άποψη, αποτελεί εμπόδιο για την αποτελεσματική λειτουργία των διασυνοριακών κεφαλαιαγορών. Επιπλέον, μεταξύ των επενδυτών επικρατεί σύγχυση σχετικά με την ακριβή φύση των ρυθμίσεων για τη δέσμευση μετοχών στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Αυτό συνεπάγεται επίσης ένα σοβαρό κόστος για τους επενδυτές, το οποίο θα μειωθεί με την πρόταση οδηγίας.

4.1.4

Γίνεται μια άδικη διάκριση μεταξύ εγχώριων και διασυνοριακών μετόχων σε ό,τι αφορά στις πληροφορίες που διατίθενται στους τελευταίους και σχετίζονται με την γενική συνέλευση. Η πρόταση της Επιτροπής εξασφαλίζει την έγκαιρη παροχή των κατάλληλων πληροφοριών σε όλες τις αγορές και αναμένεται ότι, για το λόγο αυτό, θα συμβάλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος.

4.1.5

Η νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ) τονίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να αποφεύγουν τυχόν καταχρήσεις εκ μέρους μιας κατηγορίας μετόχων σε βάρος άλλων.

4.1.6

Οι προϋποθέσεις για την εκφορά ψήφου με πληρεξούσιο και για την επανεγγραφή είναι συχνά δαπανηρές και, με βάση αξιολόγηση αντίκτυπου που διεξήγαγε η Επιτροπή, υπάρχουν ενδείξεις ότι το κόστος για την κάλυψη των προϋποθέσεων αυτών αποτρέπει τους μικροεπενδυτές να ψηφίσουν. Στην πρόταση της Επιτροπής πρέπει να απλοποιείται η διαδικασία για τον ορισμό πληρεξουσίων, να διασαφηνίζεται ποιος μπορεί να εξουσιοδοτείται και να ενισχύονται τα δικαιώματα των πληρεξουσίων σε ορισμένες χώρες.

4.1.7

Στις περιπτώσεις που ο πρόεδρος της συνέλευσης έχει στην κατοχή του πληρεξούσια μετόχων, πρέπει να υποχρεούται να ψηφίζει σε απόλυτη συμφωνία με τις επιθυμίες των μετόχων αυτών.

4.2.1

Η καθιέρωση ενιαίας προθεσμίας ειδοποίησης θα εισαγάγει ένα στοιχείο δυσκαμψίας στα κράτη-μέλη στα οποία η προθεσμία ειδοποίησης για τη σύγκληση έκτακτης γενικής συνέλευσης είναι μόλις 14 ημέρες.

4.2.2

Η απαίτηση γραπτής απάντησης σε γραπτές ερωτήσεις των μετόχων έχει ουσιαστική σημασία.

4.2.3

Στα άρθρα 5 και 7 της πρότασης οδηγίας, ορίζεται προθεσμία τριάντα ημερών από την ημερομηνία καταγραφής έως τη σύγκληση της συνέλευσης, για να διευκολυνθούν οι μέτοχοι να ψηφίσουν.

5.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόταση της Επιτροπής, επειδή τα εμπόδια για τη διασυνοριακή ψήφο επιφέρουν στρεβλώσεις στην εσωτερική αγορά.

5.2

Δεδομένου ότι ο χρηματοοικονομικός κλάδος επηρεάζει σημαντικά την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση, πρέπει να αποτρέπεται οποιαδήποτε κατάσταση που εμποδίζει τη συμμετοχή των μετόχων. Αυτό ακριβώς επιδιώκεται με την πρόταση Επιτροπής.

5.3

Σήμερα, η διασυνοριακή ψήφος είναι εξ ορισμού δαπανηρότερη για τους μετόχους που κατοικούν σε άλλη χώρα από ό,τι για τους μετόχους οι οποίοι κατοικούν στη χώρα στην οποία θεωρείται ότι είναι εισηγμένες οι μετοχές μιας εταιρείας. Αυτό είναι ένα παράδειγμα στρέβλωσης της αγοράς.

5.4

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι σήμερα υπάρχουν πάρα πολλά εμπόδια τα οποία δυσχεραίνουν άσκοπα την εκφορά ψήφου με πληρεξούσιο σε ορισμένα κράτη-μέλη.

5.5

Η δέσμευση μετοχών, δηλαδή η υποχρέωση κατάθεσης ή δέσμευσης μετοχών για λίγες ημέρες πριν τη διεξαγωγή γενικής συνέλευσης για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου, εξακολουθεί να υφίσταται σε πολλές χώρες της ΕΕ. Σε ορισμένες μάλιστα η πρακτική αυτή είναι υποχρεωτική. Πρόκειται για μια πολυδάπανη πρακτική, η οποία εμποδίζει τους μετόχους να διαπραγματεύονται μετοχές πριν από τη γενική συνέλευση. Επίσης, η πλειοψηφία των θεσμικών επενδυτών θεωρεί ότι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια για την εκφορά ψήφου.

5.6

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι η καθυστερημένη παροχή πληροφοριών που αφορούν σε μια γενική συνέλευση, η παροχή ανεπαρκών πληροφοριών, η κοινοποίηση ψηφισμάτων σε συνοπτική μορφή ή οι σύντομες προθεσμίες συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι άλλων χωρών στην προσπάθειά τους να ασκήσουν τα δικαιώματα που έχουν ως μέτοχοι. Όλα τα απαραίτητα έγγραφα, όπως οι εκθέσεις ελεγκτών, οι απαντήσεις σε ερωτήσεις των μετόχων και οι ειδοποιήσεις για τη σύγκληση γενικής συνέλευσης μαζί με τα ψηφίσματα που θα κατατεθούν σε αυτήν, πρέπει να διατίθενται σε ηλεκτρονική μορφή και ως αντίγραφα.

5.7

Το άρθρο 8 αναφέρεται στη συμμετοχή σε γενική συνέλευση με ηλεκτρονικά μέσα. Με την ταχεία πρόοδο της τεχνολογίας, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι τα κράτη-μέλη «…δεν πρέπει να απαγορεύουν τη συμμετοχή μετόχων στη γενική συνέλευση με ηλεκτρονικά μέσα».

5.8

Στο έγγραφο της Επιτροπής δεν γίνεται ειδική αναφορά στο πρόβλημα των ανώνυμων μετοχών, περίπτωση στην οποία η επικοινωνία με τους κατόχους των πραγματοποιείται συνήθως με αγγελίες στις εφημερίδες. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ηλεκτρονική επικοινωνία είναι πιο σύγχρονη και οπωσδήποτε φθηνότερη.

5.9

Το άρθρο 10 διευκρινίζει τις ρυθμίσεις για την ψήφο μέσω πληρεξουσίου και καταργεί ρυθμίσεις με τις οποίες ορισμένες εταιρείες επιβάλουν περιορισμούς σχετικά με το πρόσωπο που μπορεί να εξουσιοδοτείται.

5.10

Η ΕΟΚΕ δεν υποστηρίζει την επιλογή της αδράνειας, δηλαδή τη διατήρηση της κατάστασης ως έχει. Τα εμπόδια που υφίστανται καθιστούν το κόστος της διασυνοριακής ψήφου απαγορευτικό για τους μικροεπενδυτές και πολύ υψηλό για τους θεσμικούς.

23.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/45

1.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόταση κανονισμού, που θεσπίζει νομική βάση για τον καθορισμό των ισοτιμιών αγοραστικής δύναμης (ΙΑΔ), γεγονός που αναμένεται να αυξήσει τη διαφάνεια, την καταλληλότητα και την ποιότητα ολόκληρης της διαδικασίας προσδιορισμού των ΙΑΔ, τόσο σε κοινοτικό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

1.2

Λόγω της μεγάλης σημασίας του ζητήματος που αφορά η πρόταση κανονισμού και επειδή είναι αναγκαία η ύπαρξη δεσμευτικών κανόνων που θα οριοθετούν τις αρμοδιότητες της Επιτροπής και των κρατών μελών, ενώ παράλληλα θα θεσπίζουν ομοιογενείς βάσεις για τον υπολογισμό και τη διαβίβαση στοιχείων σχετικών με τις ΙΑΔ, η ΕΟΚΕ συνιστά την ταχεία υιοθέτηση του σχεδίου κανονισμού.

1.3

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, λόγω του κόστους, η Επιτροπή (Eurostat) υπολογίζει τις ΙΑΔ ανά χώρες, όχι όμως ανά περιφέρειες (1). Οπωσδήποτε, οι υπολογισμοί αυτοί χρησιμεύουν, μεταξύ άλλων, για την αξιολόγηση των οικονομικών επιδόσεων των περιφερειών. Τα διαθέσιμα στοιχεία καταδεικνύουν ότι υπάρχουν περιφερειακές διαφορές στο εσωτερικό των κρατών μελών όσον αφορά τις τιμές προϊόντων και υπηρεσιών και μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις, σημαντικές. Οι στατιστικές υπηρεσίες που συγκεντρώνουν τις βασικές πληροφορίες εφαρμόζουν μεν συντελεστές χωρικής προσαρμογής, είναι όμως απόλυτα αναγκαίο οι συντελεστές αυτοί να είναι κατάλληλοι για την αποφυγή στρεβλώσεων κατά τον υπολογισμό των ΙΑΔ. Ως εκ τούτου, θα ήταν σκόπιμο να καταβάλουν τα κράτη μέλη τις μέγιστες δυνατές προσπάθειες ανάλογα με τις τεχνικές και οικονομικές τους δυνατότητες, προκειμένου οι συντελεστές χωρικής προσαρμογής να αντανακλούν με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια τις γεωγραφικές διαφορές των τιμών.

1.4

Για τους λόγους που αναφέρονται στο προηγούμενο σημείο, η ελάχιστη προθεσμία των έξι ετών για την αναθεώρηση των χωρικών διορθωτικών συντελεστών φαίνεται υπερβολικά μεγάλη και, επομένως, συνιστάται η μείωσή της. Ομοίως, δεδομένου ότι η συχνότητα της παροχής βασικών πληροφοριών ορίζεται, σύμφωνα με το σχέδιο κανονισμού, ως ελάχιστη (2), κρίνεται σκόπιμο οι πληροφορίες που αφορούν τιμές να παρέχονται, κατά το δυνατόν, ανά διετία (3) (στην πρόταση ορίζεται ελάχιστη συχνότητα ανά τριετία).

1.5

Γενικά, πρέπει να τονιστεί ότι είναι αναγκαίο να καταβληθούν προσπάθειες για την αύξηση της αποτελεσματικότητας του στατιστικού μηχανισμού της ΕΕ, όσον αφορά και τους τεχνικούς και ανθρώπινους πόρους του, αλλά και τον συντονισμό μεταξύ της Eurostat και των εθνικών στατιστικών υπηρεσιών, οι οποίες έχουν σημαντικές αρμοδιότητες για τον υπολογισμό των ΙΑΔ.

2.1

Το πρόγραμμα ΙΑΔ της Eurostat και του ΟΟΣΑ θεσπίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του '80 προκειμένου να διενεργείται τακτική και έγκαιρη σύγκριση του ΑΕγχΠ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΟΣΑ (4). Ως εκ τούτου, οι Ισοτιμίες Αγοραστικής Δύναμης (ΙΑΔ) αποτελούν συντελεστές νομισματικής ισοτιμίας, που μετατρέπουν τους εκπεφρασμένους σε ονομαστικό εθνικό νόμισμα οικονομικούς δείκτες σε ένα κοινό τεχνητό νόμισμα, το οποίο καλείται Μονάδα Αγοραστικής Δύναμης (ΜΑΔ) και εξισώνει την αγοραστική δύναμη των διαφόρων εθνικών νομισμάτων.

2.2

Τα οικονομικά συγκεντρωτικά μεγέθη όγκου σε ΜΑΔ προκύπτουν από το λόγο της αρχικής τους αξίας σε εθνικό νόμισμα προς την αντίστοιχη ΙΑΔ. Η χρήση της ΙΑΔ ως συντελεστή μετατροπής επιτρέπει τη σύγκριση του καθαρού όγκου του ΑΕγχΠ των διαφόρων χωρών, εκπεφρασμένου σε ΜΑΔ, δεδομένου ότι εξαλείφεται η συνιστώσα του επιπέδου των τιμών.

2.3

Οι ΙΑΔ αποτελούν ταυτόχρονα αποπληθωριστές τιμών και μετατροπείς νομισμάτων. Με την καθιέρωση του ευρώ στα κράτη μέλη της ευρωζώνης, είναι δυνατή για πρώτη φορά η άμεση σύγκριση των τιμών μεταξύ των χωρών αυτών, οι οποίες έχουν διαφορετική αγοραστική δύναμη, ανάλογα με τα εθνικά επίπεδα των τιμών. Κατά συνέπεια, για τις χώρες που δεν συμμετέχουν στην ευρωζώνη, οι ΙΑΔ αποτελούν μετατροπείς νομισμάτων και εξαλείφουν τις συνέπειες από τα διαφορετικά επίπεδα τιμών, ενώ για τις χώρες της ευρωζώνης επιτελούν τη δεύτερη και μόνον λειτουργία, του αποπληθωρισμού των τιμών.

2.4

Οι ΙΑΔ υπολογίζονται με βάση ένα «καλάθι» συγκρίσιμων αγαθών και υπηρεσιών, που επιλέγονται σύμφωνα με συστήματα όπως, μεταξύ άλλων, η ταξινόμηση της ατομικής κατανάλωσης με βάση το σκοπό (Classification of Individual Consumption by Purpose — COICOP)  (5) και η ταξινόμηση των προϊόντων κατά δραστηριότητα (Classification of Products by Activity — CPA). Το επιτόπιο έργο διεξάγεται σε μία ή περισσότερες πόλεις εντός της οικονομικής επικράτειας (συνήθως, αποκλειστικά στις πρωτεύουσες των κρατών μελών). Τα περισσότερα κράτη μέλη εφαρμόζουν συντελεστές χωρικής προσαρμογής, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι περιφερειακές διαφορές, παρότι υπάρχει κάποιο κράτος μέλος που λαμβάνει υπόψη αποκλειστικά τα στοιχεία της πρωτεύουσας, εκτιμώντας ότι, λόγω της περιορισμένης γεωγραφικής έκτασης, δεν υφίστανται τέτοιες διαφορές.

3.1

Το ΑΕγχΠ αντικατοπτρίζει το αποτέλεσμα του συνόλου των δραστηριοτήτων των οικονομικών παραγόντων μιας οικονομικής επικράτειας σε συγκεκριμένη περίοδο, συνήθως ετήσια. Το ΑΕγχΠ υπολογίζεται σύμφωνα με ένα σύστημα εθνικής λογιστικής, που στην περίπτωση της ΕΕ είναι το ευρωπαϊκό σύστημα ολοκληρωμένων οικονομικών λογαριασμών 1995 (ΕΣΛ-95). Το ΑΕγχΠ μπορεί να υπολογιστεί από την πλευρά της παραγωγής, των δαπανών ή των εσόδων. Για τους σκοπούς των ΙΑΔ, ο υπολογισμός των δαπανών αποκτά ιδιαίτερη σημασία, δεδομένου ότι φανερώνει σε ποιον βαθμό τα αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται (ή εισάγονται) από την οικονομία μίας χώρας χρησιμοποιούνται για την ιδιωτική κατανάλωση, τη δημόσια κατανάλωση, το σχηματισμό παγίου κεφαλαίου ή την εξαγωγή.

3.2

Για τη διενέργεια πραγματικής σύγκρισης, είναι αναγκαία η χρήση συντελεστών μετατροπής (διατοπικών αποπληθωριστών) που να αντικατοπτρίζουν τις διαφορές επιπέδου τιμών μεταξύ χωρών. Δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι συντελεστές συναλλαγματικής ισοτιμίας, δεδομένου ότι αυτοί αντανακλούν συνήθως και άλλα στοιχεία, πέρα από τις διαφορές τιμών.

3.3

Γι' αυτόν το λόγο, έχουν καταρτιστεί ειδικές ΙΑΔ μεταξύ των νομισμάτων διαφόρων χωρών, ώστε να είναι κατάλληλες για χρήση ως διατοπικοί συντελεστές μετατροπής.

4.1

Αρχικά, οι κυριότεροι χρήστες ήταν διεθνείς οργανώσεις, όπως η Eurostat, το ΔΝΤ, ο ΟΟΣΑ, η Διεθνής Τράπεζα και τα Ηνωμένα Έθνη. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, η χρήση στατιστικών με βάση τις ΙΑΔ επεκτάθηκε και σήμερα οι χρήστες είναι πολλοί και διάφοροι: κυβερνητικές υπηρεσίες, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, καθώς και δημόσιες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι τράπεζες χρησιμοποιούν τις ΙΑΔ για τις οικονομικές αναλύσεις τους και για την παρακολούθηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών, ενώ οι ιδιώτες και οι εργοδότες τους τις χρησιμοποιούν για τον καθορισμό των αποδοχών σε περιπτώσεις μετακίνησης από τη μία χώρα στην άλλη.

Ας προστεθεί εδώ η δυνατότητα χρήσης των ΙΑΔ κατά τις διεθνικές συλλογικές διαπραγματεύσεις για μισθολογικά θέματα.

4.2

Οι ΙΑΔ αποτελούν ζωτικής σημασίας δείκτες για την ΕΕ, τόσο από οικονομική όσο και από πολιτική άποψη. Αφενός, η νομοθεσία ορίζει την χρήση τους σε σχέση με τα Διαρθρωτικά Ταμεία (6). Από την άλλη, αποτελούν το υποχρεωτικό στοιχείο αναφοράς για το Ταμείο Συνοχής (7). Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι ενώ στην πρώτη περίπτωση (Διαρθρωτικά Ταμεία) ο υπολογισμός έχει ως βάση το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕγχΠ), στη δεύτερη (Ταμείο Συνοχής) λαμβάνεται υπόψη το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ). Η πρόταση κανονισμού που εξετάζεται στην παρούσα γνωμοδότηση λαμβάνει υπόψη αποκλειστικά το ΑΕγχΠ (8).

4.3

Επιπλέον, οι ΙΑΔ χρησιμοποιούνται για την κατάρτιση των διορθωτικών συντελεστών που εφαρμόζονται στις αποδοχές και τις συντάξεις των μονίμων υπαλλήλων και του λοιπού προσωπικού των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (9).

5.1

Η πρόταση κανονισμού έχει στόχο να καλύψει ένα νομικό κενό, θεσπίζοντας νομικό πλαίσιο για τον υπολογισμό των ΙΑΔ. Επιχειρείται η βελτίωση της διαφάνειας και της ποιότητας των στοιχείων που παρέχουν τα κράτη μέλη, μέσω κοινών κανόνων για την παροχή πληροφοριών (άρθρο 1). Ο επιδιωκόμενος στόχος, επομένως, έχει θετική επίδραση όχι μόνο για την Eurostat, ως συντονιστή των αποτελεσμάτων, αλλά και για τις στατιστικές υπηρεσίες του εκάστοτε κράτους.

5.2

Προσδιορισμός ευθυνών και αρμοδιοτήτων. Η Επιτροπή, μέσω της Eurostat, έχει αρμοδιότητα να συντονίζει την παροχή των βασικών πληροφοριών, να υπολογίζει και να δημοσιεύει τις ΙΑΔ και να προσαρμόζει τη μεθοδολογία, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη (άρθρο 4, παρ. 1), ενώ τα κράτη μέλη έχουν το καθήκον να παρέχουν τις βασικές πληροφορίες, να πιστοποιούν γραπτώς τα αποτελέσματα των ερευνών και να ελέγχουν την αξιοπιστία των στοιχείων (άρθρο 4, παρ. 2).

5.3

Οι στατιστικές υπηρεσίες των κρατών μελών διαβιβάζουν στην Eurostat τις βασικές πληροφορίες, τις οποίες καταρτίζουν σύμφωνα με κοινές παραμέτρους και με ενιαίο τεχνικό μορφότυπο (άρθρο 5 και Παράρτημα Ι).

5.4

Οι στατιστικές μονάδες είναι αυτές που ορίζονται στον Κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 696/1003 ή άλλες που ενδεχομένως θα θεσπιστούν στο μέλλον (άρθρο 6) και θα υπάρχει σύστημα ελέγχου της ποιότητας που θα συμφωνηθεί μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών (άρθρο 7).

5.5

Η Eurostat υπολογίζει τις ΙΑΔ μια φορά το χρόνο (άρθρο 8) και είναι αρμόδια για τη δημοσίευσή τους σε συγκεντρωτικό επίπεδο για κάθε κράτος μέλος (άρθρο 9).

5.6

Το σχέδιο κανονισμού δεν υποχρεώνει τα κράτη μέλη να πραγματοποιούν έρευνες αποκλειστικά και μόνο για την κατάρτιση των διορθωτικών συντελεστών που εφαρμόζονται στις αποδοχές και τις συντάξεις των υπαλλήλων και του λοιπού προσωπικού των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (άρθρο 10).

5.7

Συντελεστές χρονικής και χωρικής προσαρμογής. Ο υπολογισμός των ΙΑΔ γίνεται με βάση τις μέσες ετήσιες εθνικές τιμές (άρθρο 2.2). Δεδομένου ότι «η συλλογή στοιχείων μπορεί να περιορίζεται σε έναν ή περισσότερους τόπους της οικονομικής επικράτειας» καθώς επίσης και «σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο», τα κράτη μέλη οφείλουν να εφαρμόζουν έναν συντελεστή χρονικής προσαρμογής (που δεν μπορεί να είναι παλαιότερος του ενός έτους) και έναν συντελεστή χωρικής προσαρμογής (που δεν μπορεί να είναι παλαιότερος των έξι ετών) (Παράρτημα Ι — Μεθοδολογία, αριθμοί 2 έως 4).

23.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/47

1.1

Η πρόταση της Επιτροπής αφορά ένα νέο σχέδιο ανάπτυξης ηλεκτρονικών τελωνείων, το οποίο προβλέπεται ότι θα οδηγήσει εν τέλει στην πλήρη αυτοματοποίηση του ευρωπαϊκού τελωνειακού συστήματος, το οποίο θα είναι πλέον ασφαλές, διαλειτουργικό, προσιτό και θα λειτουργεί πλήρως σε ηλεκτρονική βάση, δίχως να απαιτείται η χρήση χαρτιού. Η πρόταση αποτελεί το συμπλήρωμα που απαιτείται για την θέση σε εφαρμογή του νέου τελωνειακού κώδικα που προτείνει η Επιτροπή (1), σχετικά με τον οποίο η ΕΟΚΕ έχει ήδη αποφανθεί σε ξεχωριστή γνωμοδότηση.

1.2

Η υιοθέτηση του προτεινόμενου συστήματος ηλεκτρονικών τελωνείων προϋποθέτει την καταβολή προσπαθειών εκ μέρους όλων μαζί των κρατών μελών, όχι μόνον σε ό,τι αφορά τα τελωνεία, αλλά και σε ό,τι αφορά τις συνοριακές αρχές εκτός των τελωνείων οι οποίες θα αναλάβουν την ευθύνη της εφαρμογής στην πράξη των εννοιών της μονοαπευθυντικής διαδικασίας και της ενιαίας ηλεκτρονικής θυρίδας: οι δύο αυτοί στόχοι θα επιτρέψουν στους σχετικούς φορείς να διεκπεραιώνουν τις τελωνειακές συναλλαγές κατά τρόπο απλοποιημένο, ταχύτερο και οικονομικότερο και στα τελωνεία να προβαίνουν σε αποτελεσματικότερους ελέγχους διαχείρισης των κινδύνων.

1.3

Τα κράτη μέλη έχουν ήδη προβεί σε σημαντικές επενδύσεις για την θέση σε λειτουργία ηλεκτρονικών τελωνειακών συστημάτων. Τα συστήματα ωστόσο αυτά διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, είτε από την άποψη του επιπέδου πολυπλοκότητας, είτε από την άποψη του ισχύοντος κανονιστικού πλαισίου και του τρόπου χρήσης των δεδομένων. Η εναρμόνιση που επιτεύχθηκε μέχρι σήμερα είναι συνεπώς ανεπαρκής και στο πρόβλημα αυτό έρχεται να προστεθεί ένα ακόμη σημαντικότερο, άλυτο μέχρι σήμερα, που είναι το γεγονός ότι τα συστήματα αυτά δεν είναι διαλειτουργικά.

1.4

Η διαλειτουργικότητα θα επιτρέψει την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των διοικήσεων των διαφόρων χωρών. Το σχέδιο δίδει σημασία στους πολίτες, προβλέπει δε επίσης τη δυνατότητα ανάπτυξης διεπαφών με τους εμπορικούς φορείς, όχι μόνον προκειμένου να καταστεί δυνατή η υλοποίηση της αρχής της ενιαίας ηλεκτρονικής θυρίδας, αλλά και προκειμένου να διασφαλιστεί η ανταλλαγή πληροφοριών. Όταν θα αρχίσει να λειτουργεί πλήρως, το νέο ηλεκτρονικό σύστημα θα έχει αποτελέσει ένα αποφασιστικό βήμα — τουλάχιστον σε ό,τι αφορά αποκλειστικώς τον τομέα των τελωνείων — προς την πραγματοποίηση του σχεδίου της ενιαίας εσωτερικής αγοράς, μοναδικά σύνορα της οποίας θα είναι τα εξωτερικά της σύνορα. Πρέπει επίσης να μην λησμονείται ότι οι συνολικές διαστάσεις των αγορών απαιτούν να ληφθούν υπόψη οι σχέσεις με τις τρίτες χώρες: μία πτυχή η οποία δεν αναφέρεται στο έγγραφο της Επιτροπής

2.1

Η Επιτροπή παρατηρεί ότι οι στόχοι της προώθησης των ηλεκτρονικών τελωνείων με βάση διαλειτουργικά συστήματα θα μπορούσαν να είχαν επιδιωχθεί και μέσω της συγκρότησης ενός κεντρικού τελωνειακού συστήματος. Παρατηρεί ωστόσο ότι μία τέτοια λύση δεν είναι εφικτή για διάφορους λόγους, επειδή, π.χ., είναι δύσκολο οι λειτουργικές αρμοδιότητες να «μετατοπιστούν» από τα κράτη μέλη στην Επιτροπή, πράγμα που θα είχε ως αποτέλεσμα την παραβίαση των αρχών της αναλογικότητας και της επικουρικότητας. Ωστόσο, η πραγματική αιτία που κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό έγκειται πιθανόν στην αντίσταση των κρατών μελών να παραχωρήσουν τα προνόμιά τους, μολονότι γνωρίζουν ότι ένα μέρος των τελωνειακών εσόδων υπάγεται απευθείας στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι ένας από τους μακροπρόθεσμους στόχους της Ένωσης πρέπει να είναι η διαχείριση των τελωνείων εκ μέρους της Κοινότητας: μία διαχείριση αυτού του είδους παρουσιάζει πλεονεκτήματα διότι είναι πιο απλή, πιο αξιόπιστη και λιγότερο δαπανηρή, καθώς και διότι επιτρέπει την διαλειτουργικότητα με άλλα ανάλογα συστήματα της ΕΕ και των τρίτων χωρών. Λόγω των πιθανών καθυστερήσεων στην εφαρμογή των βασικών συστημάτων που αναπτύσσει καθένα από τα 25 κράτη μέλη, χρειάζεται να αξιολογηθεί η σκοπιμότητα της εφαρμογής πλήρως αυτοματοποιημένων συστημάτων όπως το αυτοματοποιημένο σύστημα εισαγωγών και το αυτοματοποιημένο σύστημα εξαγωγών, που συνδέονται μέσω ενός ενιαίου ευρωπαϊκού σημείου πρόσβασης.

2.2

Η πρωτοβουλία της Επιτροπής αποτελεί καταρχάς υποχρέωση, δεδομένου ότι η θέση σε εφαρμογή του νέου τελωνειακού κώδικα απαιτεί να είναι οι διαδικασίες συνεπείς προς τους νέους κανόνες. Πέραν αυτού, η πρωτοβουλία αποτελεί μέρος μιας σειράς πρωτοβουλιών που έχουν υιοθετηθεί σε διάφορους άλλους τομείς στο πλαίσιο των προγραμμάτων Ηλεκτρονική Ευρώπη και Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση  (2) και, ειδικότερα, αποτελεί συνέχεια των υποχρεώσεων που αναλήφθηκαν το 2003 με την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο «Ένα απλό περιβάλλον χωρίς χαρτί για τα τελωνεία και τις εμπορικές επιχειρήσεις» (3). Ανάλογες υποχρεώσεις είχαν εξάλλου ήδη περιληφθεί — τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την κατάργηση της χρήσης χαρτιού — στο πρόγραμμα «Τελωνεία 2007» (4), διατυπώθηκαν δε εκ νέου με την ευκαιρία της τροποποίησης, το 2004, του κανονισμού «περί θεσπίσεως Κοινοτικού Τελωνειακού Κώδικα» (5).

2.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις κύριες καινοτομίες που εισάγονται με το σύστημα που προτείνει η Επιτροπή: η διασύνδεση των εθνικών συστημάτων, η ανάπτυξη διεπαφών με τις εμπορικές επιχειρήσεις μέσω της ενιαίας ηλεκτρονικής θυρίδας, η δυνατότητα υποβολής ηλεκτρονικών αιτήσεων εκτελωνισμού και η ολοκληρωμένη διαχείριση των κινδύνων αποτελούν αναμφισβήτητα τεκμήρια προόδου, αρκεί τόσο το κοινωνικό σύνολο, όσο και οι σχετικοί φορείς να μπορούν να καλύψουν το σχετικό κόστος. Για το σκοπό αυτό, θα ήταν φρόνιμο να εξετασθούν οι επιπτώσεις που συνεπάγονται οι βίαιες αυτές μεταβολές για το προσωπικό των τελωνείων (μέσα, κατάρτιση, σταδιοδρομίες, προσαρμογή).

2.4

Η ΕΟΚΕ δεν μπορεί, ωστόσο, να αποφύγει τη διατύπωση ορισμένων παρατηρήσεων σχετικών με την ολοκλήρωση των ηλεκτρονικών συστημάτων και την συμπληρωματικότητά τους. Η Επιτροπή επιδιώκει την πλήρη διαλειτουργικότητα των τελωνειακών συστημάτων: ήτοι, πρέπει να είναι δυνατή «η ηλεκτρονική ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τελωνειακών διοικήσεων, καθώς και μεταξύ τελωνειακών διοικήσεων και άλλων αρχών που εμπλέκονται στη διεθνή κυκλοφορία εμπορευμάτων». Στον ορισμό αυτόν είναι σαφές ότι δεν περιλαμβάνονται οι διοικήσεις που έχουν την ευθύνη της είσπραξης του ΦΠΑ· ωστόσο, μία οργανική σύνδεση των τελωνείων με τις διοικήσεις που είναι αρμόδιες για τον ΦΠΑ θα μπορούσε να είναι χρήσιμη, διότι θα επέτρεπε, σε ορισμένες τουλάχιστον περιπτώσεις, τον έλεγχο των παραποιήσεων των σημάτων καταγωγής. Δεν πρόκειται φυσικά για ένα νέο συμβάν, αλλά αντίθετα για ένα φαινόμενο που εξαπλώνεται ολοένα περισσότερο: συχνά, εμπορεύματα τα οποία εισάγονται από τρίτες χώρες τίθενται σε κυκλοφορία (αφού καταβληθεί ο ΦΠΑ) στο εσωτερικό της Κοινότητας με ευρωπαϊκό σήμα ή με παραποιημένο ευρωπαϊκό σήμα.

2.5

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί εξάλλου να επιστήσει την προσοχή στην δεύτερη αιτιολογική σκέψη της πρότασης απόφασης. «Η πανευρωπαϊκή δράση για την παροχή ηλεκτρονικών διοικητικών υπηρεσιών (…) συνεπάγεται μέτρα που σκοπό έχουν (…) να συμβάλουν στην καταπολέμηση της απάτης, του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας (…)». Η δήλωση προθέσεων είναι σαφής· εκείνο ωστόσο που είναι λιγότερο σαφές είναι με ποιο τρόπο οι διατάξεις που περιέχει η πρόταση θα επιτύχουν τον στόχο αυτό. Η συλλογή των στοιχείων για τελωνειακή χρήση δεν θα μπορεί να εξυπηρετήσει άλλους σκοπούς, εάν το σχετικό σύστημα δεν προσφέρεται για «διάλογο» με άλλα συστήματα.

2.5.1

Τον Δεκέμβριο του 2004, το Συμβούλιο υιοθέτησε, με βάση μία αξιολόγηση της Επιτροπής (6) και μία σύσταση του Κοινοβουλίου της 14ης Οκτωβρίου 2004, το«πρόγραμμα της Χάγης». Το πρόγραμμα αυτό καθόριζε μία σειρά μέτρων και δράσεων για την ενίσχυση της ασφάλειας στην ΕΕ και ιδιαίτερα για την καθιέρωση μιας συνεργασίας μεταξύ των αστυνομικών, τελωνειακών και δικαστικών αρχών. Ένα μεταγενέστερο έγγραφο, της 10ης Ιουνίου 2005, εξέθετε ένα σχέδιο δράσης για την υλοποίηση του προγράμματος της Χάγης, παραπέμποντας σε ένα ψήφισμα του Συμβουλίου ΔΕΥ (Δικαιοσύνη και Εσωτερικές Υποθέσεις) της 30ής Μαρτίου 2004 στον τομέα της τελωνειακής συνεργασίας, καθώς και σε μία ανακοίνωση για την καταπολέμηση του διασυνοριακού λαθρεμπορίου προϊόντων που υπόκεινται σε περιορισμούς ή απαγορεύσεις. Σε ένα ακόμη πιο πρόσφατο έγγραφο (7), η τελωνειακή συνεργασία περιλαμβανόταν εκ νέου μεταξύ των προτεραιοτήτων. Όλα τα σχέδια που προβλέπονταν με βάση τα προαναφερθέντα έγγραφα βασίζονται στην δυνατότητα πρόσβασης σε πληροφορίες σε ό,τι αφορά την καταστολή, στοιχείο το οποίο εμφανίζεται επίσης στο πρόγραμμα της Χάγης. Εάν ληφθούν υπόψη όλες οι πτυχές του θέματος και η φύση των εν ισχύι σχεδίων, η ΕΟΚΕ θεωρεί αυτονόητο ότι κατά τον σχεδιασμό ενός ηλεκτρονικού τελωνειακού συστήματος που προορίζεται να έχει διάρκεια μέσα στον χρόνο, δεν είναι δυνατό να μην προβλεφθεί, τη στιγμή που θα τεθεί σε λειτουργία ή σε μεταγενέστερη φάση, η δυνατότητα αλληλεπίδρασής της τελωνειακής βάσης δεδομένων με άλλα συστήματα, τόσο ευρωπαϊκά όσο και τρίτων χωρών, και ιδιαίτερα με αυτά που συνδέονται με την εθνική ασφάλεια. Εξυπακούεται ασφαλώς ότι πρώτιστο μέλημα είναι ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, του επαγγελματικού απορρήτου και της προστασίας των δεδομένων.

2.5.2

Στο έγγραφο της Επιτροπής δεν διαπιστώνεται παρόμοια ανησυχία, εκτός από μία σχετική αναφορά στο σημείο 2.5.1. Εξάλλου, η αιτιολογική έκθεση του εγγράφου δεν αναφέρεται καν στο πρόγραμμα της Χάγης: πράγματι, στην παράγραφο με τίτλο «Εναρμόνιση με τις άλλες πολιτικές και στόχους της Ένωσης» παρατίθενται μόνον η στρατηγική της Λισσαβώνας και οι πρωτοβουλίες για την Ηλεκτρονική Ευρώπη και την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Εάν ληφθεί υπόψη το εδάφιο δ) του άρθρου 3 — για το οποίο γίνεται λόγος πιο κάτω — μία τόσο σημαντική παράλειψη δεν μπορεί να είναι τυχαία και η Επιτροπή πρέπει να εξηγήσει με σαφήνεια του λόγους αυτής της παράλειψης. Το γεγονός ωστόσο ότι μία πρωτοβουλία που θα έπρεπε ήδη να είχε αναληφθεί αναβάλλεται για το μέλλον είναι σαφώς απαράδεκτο.

2.5.3

Κατά τη φάση της κατάρτισης του εγγράφου, η Επιτροπή προγραμμάτισε έξι σεμινάρια σε διάστημα δύο ετών, ζήτησε τη γνώμη των χρηστών, διοργάνωσε συζητήσεις στους κόλπους της επιτροπής του τελωνειακού κώδικα, της ομάδας τελωνειακής πολιτικής, της ομάδας Τελωνεία 2007 για την προώθηση των ηλεκτρονικών τελωνείων και της ομάδας επαφής για τις εμπορικές συναλλαγές. Αντίθετα, δεν γίνεται καμία νύξη για επαφές με την Europol, την OLAF ή με άλλες διευθύνσεις της Επιτροπής. Ένα σύστημα δεν είναι δυνατόν να προγραμματιστεί μόνον με βάση τις απαιτήσεις των άμεσων χρηστών του· εάν επιδιώκεται η διασύνδεσή του με άλλα συστήματα, δεν είναι δυνατόν να μην ληφθούν υπόψη οι γνώσεις των χαρακτηριστικών και των αναγκών τους. Η ΕΟΚΕ έχει την εντύπωση ότι επιβεβαιώνονται τώρα οι επιφυλάξεις που διατυπώνονται στη γνωμοδότησή της για τον κοινοτικό τελωνειακό κώδικα, ότι δηλαδή δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό ότι στον αγώνα για την καταπολέμηση της εγκληματικότητας οι διάφορες διοικήσεις είναι αλληλεξαρτώμενες.

2.5.4

Μία ριζική αλλαγή προσέγγισης προς την κατεύθυνση που προαναφέρθηκε στο προηγούμενο σημείο πιθανόν να είναι δύσκολη εξαιτίας των περιορισμένων προθεσμιών που έχει θέσει το πρόγραμμα. Δεν φαίνεται ωστόσο να είναι αδύνατη ακόμη και τώρα η λήψη μέτρων ασφαλείας σε ό,τι αφορά τα «ευαίσθητα εμπορεύματα» (όπλα, εκρηκτικά, πυρηνικά υλικά, μηχανήματα και εξοπλισμός για την χημική, πυρηνική και πολεμική βιομηχανία, ναρκωτικά, οινόπνευμα, καπνός). Τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να παράσχουν στοιχεία τα οποία να διαβιβάζονται, αυτόματα ή μετά από αίτηση, στις αρμόδιες για το θέμα αρχές.

2.6

Το δημοσιονομικό κόστος για τον κοινοτικό προϋπολογισμό είναι, με βάση την αρχή της επικουρικότητας, ισοδύναμο με αυτό που απαιτείται για την διασφάλιση της διαλειτουργικότητας των συστημάτων και την θέση σε λειτουργία της ενιαίας ηλεκτρονικής θυρίδας και των τελωνειακών πυλών. Το κόστος αυτό εκτιμάται σε περίπου 180 εκατομμύρια ευρώ, κατανεμημένα σε ετήσιες πιστώσεις το ύψος των οποίων αυξάνεται ανά έτος, ήτοι από 4 εκατομμύρια ευρώ το 2006 σε 111 εκατομμύρια ευρώ το 2011 και τα προσεχή έτη. Η ΕΟΚΕ δηλώνει σύμφωνη, εκφράζει όμως την αμηχανία της για την απόφαση να αναλάβει ο κοινοτικός προϋπολογισμός την κάλυψη των δαπανών που συνδέονται με τις εθνικές πύλες. Μολονότι είναι γεγονός ότι καταρχήν οι πύλες αυτές βρίσκονται στη διάθεση όλων των φορέων — είτε αυτοί είναι εθνικοί φορείς είτε φορείς άλλων κρατών της Ένωσης — προβλέπεται ότι κάθε πύλη από αυτές θα χρησιμοποιείται κυρίως από τους εθνικούς φορείς. Συνεπώς, φαίνεται πιο εύλογο το κόστος της χρήσης των πυλών να αναλάβουν τα επιμέρους κράτη μέλη και όχι η Κοινότητα. Εννοείται ότι τα πράγματα θα είχαν αλλιώς εάν η Επιτροπή προτίθετο να αναφερθεί στις εθνικές πύλες, στις οποίες όμως δεν γίνεται ρητή αναφορά.

2.7

Σε ό,τι αφορά τη διορία εφαρμογής, η Επιτροπή κατήρτισε ένα χρονοδιάγραμμα με προθεσμίες οι οποίες είναι υποχρεωτικές για όλα τα κράτη μέλη και οι οποίες αρχίζουν να ισχύουν από την ημερομηνία δημοσίευσης της απόφασης στην ΕΕ: εντός 3 ετών πρέπει να έχουν υιοθετηθεί διαλειτουργικά αυτοματοποιημένα συστήματα εκτελωνισμού, ένα διαλειτουργικό σύστημα καταχώρησης για τους οικονομικούς φορείς, καθώς και διαδικτυακές πύλες τελωνειακών πληροφοριών· εντός 5 ετών πρέπει να έχουν υιοθετηθεί ένα πλαίσιο για τα ενιαία σημεία πρόσβασης και ένα ολοκληρωμένο δασμολογικό περιβάλλον σύμφωνο με τα κοινοτικά πρότυπα· και εντός 6 ετών να έχουν τεθεί σε λειτουργία υπηρεσίες ενιαίας ηλεκτρονικής θυρίδας. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι προθεσμίες αυτές, ιδίως δε η πρώτη, έχουν τεθεί με βάση αισιόδοξες προβλέψεις: τρία έτη δεν είναι αρκετά εάν ληφθεί υπόψη ότι στο διάστημα αυτό περιλαμβάνονται και ορισμένοι μήνες για την δοκιμή των προγραμμάτων και για τις ανταλλαγές με τους άλλους συμμετέχοντες. Εξάλλου, τα κράτη μέλη διαθέτουν ηλεκτρονικά συστήματα που δεν βρίσκονται όλα στο ίδιο επίπεδο, δεν διαθέτουν δε ούτε τους ίδιους χρηματοδοτικούς πόρους, ούτε το ίδιο ανθρώπινο δυναμικό. Θα ήταν επιζήμιο για τη λειτουργία του συστήματος, και ακόμη περισσότερο για την αξιοπιστία του, εάν η μη τήρηση των προθεσμιών εκ μέρους ενός ή περισσοτέρων κρατών μελών υποχρέωνε την Επιτροπή να επιτρέψει την παράτασή τους. Επομένως, το ισχύον πολυετές στρατηγικό σχέδιο (MASP) πρέπει να αναθεωρηθεί ώστε να λάβει υπόψη:

3.1

Άρθρο 1: Στόχοι. Μεταξύ των στόχων, η πρόταση αναφέρει τον στόχο της εξεύρεσης μιας κοινής προσέγγισης για τον έλεγχο των επικίνδυνων και παράνομων εμπορευμάτων. Εάν ληφθούν υπόψη τα όσα υποδεικνύει η ΕΟΚΕ στο σημείο 2.5.4, ο στόχος αυτός πρέπει να διατυπωθεί διαφορετικά.