Πράσινη Βίβλος: προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι διάδικοι διασυνοριακής διαφοράς

1) ΣΤΟΧΟΣ

Καταγραφή των εμποδίων που αποτρέπουν την αποτελεσματική πρόσβαση στη νομική συνδρομή των ευρωπαίων πολιτών που έχουν εμπλακεί σε δικαστικές διαδικασίες σε άλλο κράτος μέλος από το κράτος προέλευσή τους. Ανάλυση των πιθανών τρόπων μεταρρύθμισης.

2) ΠΡΑΞΗ

Πράσινη Βίβλος της Επιτροπής της 9ης Φεβρουαρίου 2000: Νομική συνδρομή σε αστικές υποθέσεις: Προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι διάδικοι διασυνοριακής διαφοράς [COM (2000) 51 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί μέχρι σήμερα].

3) ΣΥΝΟΨΗ

Συνεπακόλουθο της αυξημένης άσκησης εκ μέρους των εταιρειών και των ιδιωτών των ελευθεριών που κατοχυρώνονται από τη συνθήκη (ιδίως το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων, αγαθών και υπηρεσιών) είναι η αύξηση του ενδεχόμενου αριθμού των διασυνοριακών διαφορών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Όταν μια εταιρεία ή ένας ιδιώτης απειλείται με την άσκηση αγωγής ή επιθυμεί να ασκήσει δίωξη σε άλλο κράτος μέλος, μπορεί να χρειάζεται νομική συνδρομή με την ακόλουθη μορφή:

• παροχή δωρεάν ή χαμηλού κόστους νομικών συμβουλών ή εκπροσώπηση στο δικαστήριο από δικηγόρο·
• μερική ή ολική απαλλαγή από άλλα έξοδα, όπως τα δικαστικά έξοδα·
• άμεση οικονομική βοήθεια για να καλυφθούν όλα τα έξοδα που έχουν σχέση με τη διαφορά.

Οι ελευθερίες που κατοχυρώνονται από τη συνθήκη ΕΚ συνεπάγονται ότι ένας πολίτης πρέπει να είναι σε θέση να ασκήσει αγωγή ή να παραστεί ενώπιον των δικαστηρίων άλλου κράτους μέλους ίσοις όροις με τους υπηκόους του εν λόγω κράτους.

Οι θεμελιώδεις διαφορές που υπάρχουν αυτή τη στιγμή μεταξύ των υπαρχόντων συστημάτων νομικής συνδρομής των κρατών μελών αποτελούν φραγμό στην άσκηση του δικαιώματος αυτού.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένας πολίτης που έχει εμπλακεί σε δικαστική διαφορά σε άλλο κράτος μέλος από το δικό του οφείλει να πληροί όρους εθνικότητας ή κατοικίας για να μπορέσει να επωφεληθεί νομικής συνδρομής εκ μέρους του εν λόγω κράτους μέλους ή του κράτους μέλους της προέλευσής του. Σε άλλες περιπτώσεις, το συμπληρωματικό κόστος που οφείλεται στο διασυνοριακό χαρακτήρα μιας διαφοράς μπορεί να αποτρέψει την αποτελεσματική πρόσβαση στο δικαστικό σύστημα ενός άλλου κράτους μέλους.

Για τη θεραπεία της κατάστασης αυτής το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στο πλαίσιο της συνόδου του Τάμπερε της 15ης και 16ης Οκτωβρίου 1999, κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις εν όψει της έκδοσης ελάχιστων κανόνων που θα εγγυώνται ένα κατάλληλο επίπεδο νομικής συνδρομής για τις διασυνοριακές υποθέσεις στο σύνολο της Ένωσης.

Η Πράσινη Βίβλος για τη νομική συνδρομή σε αστικές υποθέσεις αντιπροσωπεύει το πρώτο στάδιο προς την υλοποίηση του στόχου αυτού.

Η Επιτροπή στη Βίβλο αυτή αναλύει τα εμπόδια που αποτρέπουν την αποτελεσματική πρόσβαση στη νομική συνδρομή των πολιτών που έχουν εμπλακεί σε δικαστικές διαδικασίες σε άλλο κράτος μέλος και εξετάζει τους δυνατούς τρόπους μεταρρύθμισης. Καλεί τα ενδιαφερόμενα μέρη να συμβάλουν στη συζήτηση υποβάλλοντάς της, πριν από την 31η Μαΐου 2000, τις παρατηρήσεις τους σχετικά με τα διάφορα μέρη της Πράσινης Βίβλου.

Τα εμπόδια που προσδιορίστηκαν από την Επιτροπή συνδέονται με:

• την επιλεξιμότητα "ratione personae" (το να εμπίπτουν ή όχι σε κατηγορίες δυνάμει δικαιούχων της εν λόγω νομικής συνδρομής)·
• την ουσιαστική επιλεξιμότητα (το μέτρο βάσει του οποίου οι προβλεπόμενοι όροι επιλεξιμότητας από τη νομοθεσία ενός κράτους πληρούνται στη συγκεκριμένη περίπτωση)·
• τα συμπληρωματικά έξοδα που προκύπτουν από το γεγονός ότι η διαφορά είναι διασυνοριακή·
• την πραγματική δυσχέρεια πρόσβασης σε δεόντως εξειδικευμένο δικηγόρο·
• τις τεχνικές διαδικασίες·
• την ενημέρωση και την κατάρτιση·
• τη μεταρρύθμιση των εθνικών συστημάτων νομικής συνδρομής.

Επιλεξιμότητα "ratione personae"

Κατά κανόνα, τα κράτη μέλη δεν χορηγούν νομική συνδρομή παρά για τις διαδικασίες που διεξάγονται στην επικράτειά τους. Ένας πολίτης που έχει εμπλακεί σε δικαστική διαδικασία σε άλλο κράτος μέλος από το κράτος προέλευσής του θα πρέπει κατά συνέπεια να στραφεί προς το εν λόγω κράτος μέλος εάν επιθυμεί να τύχει νομικής συνδρομής.

Πάντως, αρκετά κράτη μέλη θέτουν ορισμένους όρους σχετικά με εθνικότητα, κατοικία ή παρουσία στο έδαφός τους για τη χορήγηση της εν λόγω συνδρομής. Ο διάδικος διασυνοριακής διαφοράς μπορεί κατά τον τρόπο αυτό να βρεθεί σε μια κατάσταση όπου δεν έχει δικαίωμα νομικής συνδρομής ούτε στο κράτος προέλευσής του ούτε στο κράτος υποδοχής.

Η κατάσταση αυτή φαίνεται να αντίκειται στη νομολογία του δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία οποιοσδήποτε δικαιούχος αναγνωρισμένου δικαιώματος με βάση το κοινοτικό δίκαιο (περιλαμβανομένου του διασυνοριακού αποδέκτη υπηρεσιών ή του αγοραστή αγαθών) δικαιούται ίσης μεταχείρισης με τους εθνικούς υπηκόους της χώρας υποδοχής, όσον αφορά τόσο το τυπικό δικαίωμα άσκησης αγωγής όσο και τους όρους βάσει των οποίων η εν λόγω αγωγή μπορεί να ασκηθεί.

Το άρθρο 12 της συνθήκης ΕΚ που απαγορεύει τη διάκριση με βάση την εθνικότητα, αντίκειται στο ότι η άσκηση του δικαιώματος αυτού θα εξαρτάται από τον τόπο κατοικίας του αιτούντος ή τη φυσική του παρουσία στην εν λόγω χώρα.

Πέραν των αποφάσεων του Δικαστηρίου, δεν υπάρχουν σαφή κείμενα που να διευκρινίζουν τις υποχρεώσεις των κρατών μελών δυνάμει του άρθρου 12 ΕΚ.

Ορισμένες συμβάσεις διεθνούς ή περιφερειακής ισχύος περιέχουν διατάξεις που συνδέονται με τη νομική συνδρομή, αλλά η εφαρμογή τους δεν είναι επαρκώς σαφής (στην περίπτωση της ευρωπαϊκής σύμβασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων) ή δεν διασφαλίζεται, ελλείψει επικύρωσης από τα περισσότερα κράτη μέλη (στην περίπτωση της σύμβασης της Χάγης το 1980 που τείνει να διευκολύνει τη διεθνή πρόσβαση στη δικαιοσύνη).

Για να καλυφθεί αυτό το κενό δικαίου, η Επιτροπή θεωρεί ότι θα μπορούσε να είναι χρήσιμο να κωδικοποιήσει, σε κείμενα που είναι εύκολα προσβάσιμα στους πολίτες, την υποχρέωση των κρατών μελών να εγγυώνται την πρόσβαση των κοινοτικών υπηκόων στη νομική συνδρομή. Η κάλυψη της υποχρέωσης αυτής θα μπορούσε ενδεχομένως να επεκταθεί στους υπηκόους τρίτων χωρών που διαμένουν συνήθως σε ένα κράτος μέλος

Ουσιαστική επιλεξιμότητα

Το να υπάγεται κανείς σε μια κατηγορία που μπορεί να επωφεληθεί νομικής συνδρομής (η επιλεξιμότητα "ratione personae") δεν αποτελεί επαρκή όρο για την επίτευξη νομικής συνδρομής σε άλλο κράτος μέλος.

Ο αιτών πρέπει επίσης να αποδείξει ότι είναι ουσιαστικά επιλέξιμος ήτοι:

• ότι πληροί τα ειδικά κριτήρια επιλεξιμότητας που προβλέπονται από τη νομοθεσία του εν λόγω κράτους, ιδίως όσον αφορά τα χρηματοοικονομικά μέσα του και το βάσιμο της υπόθεσης σε συνάρτηση με την οποία ζητά νομική συνδρομή·
• ότι η νομική συνδρομή χορηγείται για το είδος της διαδικασίας με το οποίο συνδέεται.

Τα χρηματοοικονομικά όρια που εφαρμόζουν ορισμένα κράτη μέλη για να καθορίσουν εάν ο αιτών δικαιούται νομικής συνδρομής δεν λαμβάνουν υπόψη τις διαφορές μεταξύ των επιπέδων των εισοδημάτων στα κράτη μέλη.

Λόγω του γεγονότος αυτού, ένας αιτών εγκατεστημένος σε κράτος μέλος όπου το κόστος ζωής είναι υψηλότερο από ό,τι στη χώρα της διαφοράς μπορεί να αποτραπεί του να κινήσει διασυνοριακή διαδικασία, από φόβο ότι δεν θα είναι πλέον επιλέξιμος για νομική συνδρομή στη χώρα υποδοχής.

Σύμφωνα με την Επιτροπή, τέτοιες καταστάσεις που προκαλούν διακρίσεις θα έπρεπε να αποφεύγονται, εφαρμόζοντας στα χρηματοοικονομικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται από τη χώρα της διαφοράς μια "στάθμιση" που θα λάμβανε υπόψη τη διαφορά του κόστους ζωής στις δυο ενδιαφερόμενος χώρες.

Ένα άλλο πρόβλημα συνδέεται με την εξέταση του βάσιμου της προσφυγής που αποτελεί το αντικείμενο αίτησης νομικής συνδρομής. Στα περισσότερα κράτη μέλη, η εξέταση αυτή βασίζεται σε κριτήρια που περιλαμβάνουν ευρύ υποκειμενικό πεδίο εκτίμησης.

Η Επιτροπή υποδεικνύει μεγαλύτερη διαφάνεια σχετικά με αυτό.

Όσον αφορά τη δεύτερη πλευρά της ουσιαστικής επιλεξιμότητας - οι όροι που συνδέονται με το είδος της διαδικασίας για την οποία ζητείται η νομική συνδρομή - η Επιτροπή σημειώνει ότι ορισμένα κράτη μέλη αποκλείουν ορισμένα δικαστήρια (όπως τα διοικητικά δικαστήρια) ή ορισμένες διαδικασίες (όπως οι αγωγές για δυσφήμηση) της νομικής συνδρομής.

Συμπληρωματικά έξοδα που προκύπτουν από το γεγονός ότι η διαφορά είναι διασυνοριακή

Ο διάδικος διασυνοριακής διαφοράς μπορεί να αντιμετωπίσει πολλά συμπληρωματικά έξοδα που οφείλονται ειδικά στο διασυνοριακό χαρακτήρα της διαφοράς:

• έξοδα που συνδέονται με την ανάγκη δυο δικηγόρων·
• έξοδα μετάφρασης και διερμηνείας·
• διάφοροι παράγοντες όπως έκτακτα έξοδα ταξιδίου των διαδίκων, μαρτύρων, δικηγόρων κ.λ.π.

Θα πρέπει να αποφευχθεί τα πρόσθετα αυτά έξοδα να παρεμποδίζουν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη.

Πραγματικές δυσχέρειες για πρόσβαση σε δεόντως εξειδικευμένο δικηγόρο

Ο διάδικος διασυνοριακής διαφοράς μπορεί να έχει δυσχέρειες για πρόσβαση σε δικηγόρο, στη χώρα της διαφοράς, ο οποίος να είναι δεόντως εξειδικευμένος για να διαχειριστεί την υπόθεσή του ενώπιον του αρμοδίου δικαστηρίου, και ο οποίος να έχει εμπειρία στο συγκεκριμένο τομέα και να κατέχει κοινή γλώσσα με το διάδικο.

Η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων των νομικών επαγγελμάτων θα μπορούσε, σύμφωνα με την Επιτροπή, να αποτελέσει μια λύση.

Συγχρόνως, εθνικοί δικηγόροι που συμμετέχουν σε ένα τέτοιο "δίκτυο δικηγόρων" θα μπορούσαν να ορίζονται ως ανταποκριτές για ένα ή περισσότερα κράτη μέλη πέραν του δικού τους.

Τεχνικές διαδικασίες

Πέραν των άλλων αναφερθέντων θεμάτων, τα απαραίτητα τεχνικά διαβήματα για την υποβολή αίτησης νομικής συνδρομής σε άλλο κράτος μέλος μπορούν εξίσου να αποτελούν εμπόδιο για την πρόσβαση στη δικαιοσύνη των διαδίκων διασυνοριακής διαφοράς.

Αν και τα περισσότερα κράτη μέλη επικύρωσαν την ευρωπαϊκή συμφωνία του 1997 για τη διαβίβαση των αιτήσεων για τη χορήγηση νομικής συνδρομής ("συμφωνία του Στρασβούργου"), η συμφωνία αυτή έχει σχετικά περιορισμένη εφαρμογή, ελλείψει επαρκούς γνώσης στα κράτη μέλη, τόσο της ύπαρξης ενός δικαιώματος νομικής συνδρομής στο εξωτερικό όσο και των διαδικασιών που προβλέφθηκαν από τη σύμβαση.

Προτείνονται δυο λύσεις:

• η έκδοση μιας σύστασης που θα παρακινεί όλα τα κράτη μέλη να επικυρώσουν και να εφαρμόσουν τη συμφωνία· ή
• η έκδοση ενός νέου μηχανισμού διαβίβασης των αιτήσεων για τη χορήγηση νομικής συνδρομής σε επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βάσει του παραδείγματος της σύμβασης της 26ης Μαΐου 1997 σχετικά με την επίδοση ή κοινοποίηση δικαστικών και εξωδίκων εγγράφων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις στα κράτη μέλη.

Ενημέρωση και κατάρτιση

Μέχρις στιγμής, η ενημέρωση για τα δικαιώματα και τις διαδικασίες στον τομέα της νομικής συνδρομής απευθυνόταν στις εθνικές αρχές περισσότερο από ότι στους πολίτες.

Από τις αρχές του 2000 η θέση "διάλογος με τους πολίτες" που περιλαμβάνει τον οδηγό "διεκδίκηση των δικαιωμάτων σας στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά", ανταποκρίνεται στην αναγκαιότητα ενημέρωσης για τη δυνατότητα των πολιτών να ζητούν συνδρομή εάν συναντούν δυσχέρειες στην άσκηση των δικαιωμάτων τους.

Υπάρχει επίσης ο οδηγός χορήγησης νομικής συνδρομής και παροχής νομικών συμβουλών στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, που συντάχθηκε το 1995 και προορίζεται κυρίως για τους ασκούντες νομικά επαγγέλματα.

Θα έπρεπε να ενθαρρυνθεί μια ευρεία διάδοση των δυο αυτών οδηγών εκ μέρους των εθνικών αρχών.

Η δράση αυτή θα μπορούσε να συμπληρωθεί από δράσεις για την προώθηση της κατάρτισης και της ενημέρωσης των δημοσίων οργανισμών και των επαγγελμάτων που συνδέονται με τη νομική συνδρομή (δικηγόροι, δικαστές, αστυνομικοί, μεταναστευτικές αρχές κ.λ.π.) καθώς και από μέτρα υποστήριξης που προορίζονται για δικηγόρους που ασχολούνται με τη νομική συνδρομή.

Μεταρρύθμιση των εθνικών συστημάτων νομικής συνδρομής και εναλλακτικά μέσα κατοχύρωσης της πρόσβασης στη δικαιοσύνη

Σε πολλά κράτη μέλη ξεκίνησε ένας προβληματισμός σχετικά με τις πιθανές μεταρρυθμίσεις των εθνικών τους συστημάτων νομικής συνδρομής. Η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι τέτοιους είδους μεταρρυθμίσεις δεν θα έπρεπε να θέτουν σε κίνδυνο το στόχο της καθιέρωσης ελάχιστων προδιαγραφών σχετικά με τη νομική συνδρομή σε επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

See also

Βλέπε επίσης:

Ιστοσελίδα «Ελευθερία, ασφάλεια και δικαιοσύνη» της Γενικής Διεύθυνσης "Δικαιοσύνη και Εσωτερικές Υποθέσεις" της Ευρωπαϊκής Επιτροπής:

• Η δικαστική συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις είναι μία πολιτική της ΕΕ που συνδέεται με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων (ΕΝ)

Ιστοσελίδα «Ελευθερία, ασφάλεια και δικαιοσύνη» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου:

• Θεματικό δελτίο (EN) (FR)
• Πίνακας αποτελεσμάτων (EN) (FR)

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 21.11.2003