Θεματική στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θέτει στόχους μείωσης ορισμένων ρύπων και ενισχύει το νομοθετικό πλαίσιο καταπολέμησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης πάνω σε δύο κύριους άξονες: βελτίωση της κοινοτικής νομοθεσίας για το περιβάλλον και ενσωμάτωση του ενδιαφέροντος για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στις συναφείς πολιτικές.

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, της 21ης Σεπτεμβρίου 2005, με τίτλο: «Θεματική στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση» [COM(2005) 446 - δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Με στόχο να επιτευχθεί μια ποιοτική στάθμη του ατμοσφαιρικού αέρα που δεν θα έχει αρνητικές επιπτώσεις ούτε θα συνεπάγεται σοβαρούς κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου και για το περιβάλλον, η υπόψη θεματική στρατηγική συμπληρώνει τη νομοθεσία που ισχύει σήμερα, ορίζει στόχους για την ατμοσφαιρική ρύπανση και προτείνει μέτρα επίτευξης των στόχων με χρονικό ορίζοντα το 2020: να εκσυγχρονιστεί η ισχύουσα νομοθεσία, να δοθεί βάρος στην αντιμετώπιση των επιβλαβέστερων ρύπων και να εμπλακούν περισσότερο σ' αυτήν τομείς και πολιτικές που επηρεάζουν δυνητικά την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση βλάπτει σοβαρά την υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον: αναπνευστικά προβλήματα, πρόωροι θάνατοι, ευτροφισμός * και υποβάθμιση των οικοσυστημάτων εξαιτίας αζωτούχων και όξινων επικαθίσεων είναι μερικές μόνο από τις συνέπειες του προβλήματος, τοπικού όσο και διασυνοριακού.

Οι ρύποι οι πλέον ανησυχητικοί για τη δημόσια υγεία είναι το τροποσφαιρικό όζον * και προπαντός τα σωματίδια * (κυρίως δε τα λεπτά σωματίδια/PM2,5).

Η επιλεγείσα στρατηγική θέτει στόχους για θέματα υγείας και περιβάλλοντος, καθώς και στόχους για μείωση των εκπομπών των κυριότερων ρύπων. Οι στόχοι αυτοί θα υλοποιούνται σταδιακά έτσι ώστε να προστατεύονται τόσο οι κάτοικοι της ΕΕ από έκθεση στα σωματίδια και το όζον που υπάρχουν στον αέρα όσο και τα οικοσυστήματα από την όξινη βροχή, την υπερβολική χρήση αζωτούχων λιπασμάτων και το όζον.

Κατά τη χάραξη της στρατηγικής, δεν κατέστη δυνατός ο προσδιορισμός ενός βαθμού έκθεσης σε σωματίδια και τροποσφαιρικό όζον που να μην παρουσιάζει κανένα κίνδυνο για τον άνθρωπο. Εντούτοις, μια σημαντική τους μείωση θα είναι επωφελής για τη δημόσια υγεία αλλά και για τα οικοσυστήματα.

Σε σχέση με την κατάσταση που επικρατούσε το 2000, η στρατηγική καθορίζει συγκεκριμένους μακροπρόθεσμους στόχους (2020):

Η υλοποίηση των ανωτέρω στόχων προϋποθέτει μείωση των εκπομπών SO2 κατά 82%, NOx (οξειδίων του αζώτου) κατά 60%, πτητικών οργανικών ενώσεων * κατά 51%, αμμωνίας κατά 27% και πρωτογενών PM2,5 (πρόκειται για σωματίδια που εκπέμπονται απευθείας στον αέρα) κατά 59%, σε σχέση με τις τιμές του 2000.

Η δρομολόγηση της στρατηγικής θα συνεπιφέρει σταδιακή αύξηση του κόστους σε σχέση με τη δαπάνη που απαιτούν τα σημερινά μέτρα. Η αύξηση αυτή αναμένεται να ανέλθει σε 7,1 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως αρχής γενομένης από το 2020.

Αναφορικά με την υγεία, η εξοικονόμηση πόρων που θα προκύψει ως αποτέλεσμα της στρατηγικής εκτιμάται σε 42 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Ο αριθμός των πρόωρων θανάτων αναμένεται να μειωθεί από 370 000 το 2000 σε 230 000 το 2020 (έναντι 293 000 το 2020 χωρίς την εν λόγω στρατηγική).

Όσο για το περιβάλλον, δεν υπάρχει κοινής αποδοχής μέθοδος με την οποία να εκτιμηθεί το οικονομικό κόστος της υποβάθμισης των οικοσυστημάτων αλλά ούτε και τα κέρδη που αναμένεται να προκύψουν χάρη στη στρατηγική. Οι θετικές επιπτώσεις εδώ θα είναι όμως σημαντικές, αφού θα περιοριστούν τόσο η όξινη βροχή όσο και οι απαιτήσεις σε αζωτούχα λιπάσματα με αποτέλεσμα την καλύτερη προστασία της βιοποικιλότητας.

Βελτίωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που διέπει την ποιότητα του αέρα

Ουσιαστικό στοιχείο εδώ είναι η απλοποίηση της νομοθεσίας. Έτσι, η στρατηγική συνοδεύεται από μια πρόταση αναθεώρησης της νομοθεσίας που διέπει την ποιότητα του αέρα, πρόταση η οποία προβλέπει συγχώνευση της οδηγίας πλαισίου, της πρώτης, δεύτερης και τρίτης θυγατρικής οδηγίας και της απόφασης για ανταλλαγή πληροφοριών.

Ως προς τα λεπτά σωματίδια (PM2,5), η νομοθεσία για τα σωματίδια συμπληρώνεται με τον καθορισμό τιμής κατωφλίου 25 μg/m³ και ενός ενδιάμεσου στόχου για μείωση κατά 20% προς επίτευξη μεταξύ 2010 και 2020.

Η στρατηγική προβλέπει επίσης αναθεώρηση της νομοθεσίας για τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών, υπό αυστηρούς όρους παράταση ορισμένων προθεσμιών εφαρμογής νομοθετικών διατάξεων, εκσυγχρονισμό της κοινοποίησης δεδομένων και στενότερη σχέση με τις άλλες περιβαλλοντικές πολιτικές.

Ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης σε συναφείς τομείς

Ο τομέας της ενέργειας μπορεί να συμβάλει σε μείωση των εκπομπών βλαβερών ρύπων. Σημαντικοί συντελεστές εδώ είναι ορισμένοι στόχοι που έχουν τεθεί και αφορούν κυρίως την παραγωγή ενέργειας και ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (12% και 21% αντιστοίχως από σήμερα μέχρι το 2010) ή τα βιοκαύσιμα. Η στρατηγική προβλέπει ενδεχόμενη επέκταση της οδηγίας IPPC (ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης) και της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων στις μικρές εγκαταστάσεις καύσης. Εξετάζεται επίσης το ενδεχόμενο εκπόνησης προτύπων για μικρές εγκαταστάσεις θέρμανσης μέσω της νέας οδηγίας για τα ενεργειοβόρα προϊόντα. Η στρατηγική προβλέπει επίσης να εξεταστεί πώς μπορούν να μειωθούν οι εκπομπές πτητικών οργανικών ενώσεων στα πρατήρια καυσίμων.

Στον τομέα των μεταφορών, η στρατηγική προβλέπει νέες προτάσεις που αφορούν τη μείωση των εκπομπών από τα καινούργια ιδιωτικής χρήσεως αυτοκίνητα και μικρά φορτηγά, καθώς και από τα βαριά φορτηγά. Εξετάζει επίσης το ζήτημα της βελτίωσης των διαδικασιών έγκρισης οχημάτων και άλλα μέτρα σχετικά με τις δυνατότητες διαφοροποιούμενης δασμολόγησης και με τα παλιά οδικά οχήματα. Επιπλέον, σε σχετική ανακοίνωση, η Επιτροπή μελετάει πώς θα μειωθούν οι συνέπειες των πτήσεων πάνω στις κλιματικές αλλαγές. Για θέματα που αφορούν τη ναυτιλία, η στρατηγική προβλέπει επίσης συνέχιση των διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού, προώθηση της χρησιμοποίησης του επίγειων ηλεκτρικών δικτύων όταν τα πλοία βρίσκονται στα λιμάνια, καθώς και συνεκτίμηση ζητημάτων που άπτονται της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε περίπτωση χρηματοδότησης μέσω προγραμμάτων όπως το Μάρκο Πόλο.

Στον γεωργικό τομέα τώρα, η στρατηγική καλεί σε προώθηση μέτρων που αποσκοπούν σε μείωση του αζώτου που χρησιμοποιείται στις ζωοτροφές και τα λιπάσματα. Κανόνες και προτάσεις που αφορούν την αγροτική ανάπτυξη προβλέπουν δυνατότητες μείωσης των εκπομπών αμμωνίας γεωργικής προέλευσης, μέσω κυρίως του εκσυγχρονισμού των εκμεταλλεύσεων. Η τρέχουσα μεταρρύθμιση των κανόνων που διέπουν τα μέσα συνοχής περιέχει επίσης στοιχεία που ευνοούν την υλοποίηση των στόχων της υπόψη στρατηγικής.

Η στρατηγική καλεί επίσης σε συνεκτίμηση των προβληματισμών που συνδέονται με την ποιότητα του αέρα, στο πλαίσιο διεθνών και διμερών σχέσεων.

Η στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι μία από τις επτά θεματικές στρατηγικές που προβλέπονται στο έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον το οποίο εγκρίθηκε το 2002, και είναι η πρώτη από τις στρατηγικές αυτές που εγκρίνεται επίσημα από την Επιτροπή.

Η στρατηγική αυτή είναι προϊόν ερευνών που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος Καθαρός αέρας για την Ευρώπη (Clean Air For Europe - CAFE) και των διαδοχικών προγραμμάτων πλαισίων έρευνας, και εγκρίθηκε μετά από μακρά διαδικασία διαβουλεύσεων στην οποία κυρίως συμμετείχαν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μη κυβερνητικές οργανώσεις, η βιομηχανία και ιδιώτες.

Όροι-κλειδιά της πράξης

Ευτροφισμός: υπερσυσσώρευση αζωτούχων θρεπτικών συστατικών (αμμωνία και οξείδια του αζώτου) που διαταράσσουν τις φυτοκοινωνίες και διεισδύουν στα γλυκά νερά προξενώντας και στις δύο περιπτώσεις απώλεια βιοποικιλότητας.
Τροποσφαιρικό όζον: όζον που παράγεται ως αποτέλεσμα χημικών αντιδράσεων μεταξύ πτητικών οργανικών ενώσεων και οξειδίων του αζώτου υπό την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, και το οποίο συγκεντρώνεται σε χαμηλά ύψη.
Σωματίδια: σκόνη που παράγεται ως αποτέλεσμα ανθρώπινης δραστηριότητας (πρωτογενή σωματίδια) ή που σχηματίζεται στην ατμόσφαιρα (δευτερογενή σωματίδια) από διάφορα αέρια όπως διοξείδιο του θείου (SO2), οξείδια του αζώτου (NOx) και αμμωνία (NH3). Τα σωματίδια διαφοροποιούνται ως προς το μέγεθός τους κυρίως: αδρομερή σωματίδια (PM10) με διάμετρο από 2,5 έως 10 μm και λεπτά σωματίδια (PM2,5) με διάμετρο μικρότερη από 2,5 μm.
Πτητικές οργανικές ενώσεις: χημικές ενώσεις με βάση τον άνθρακα που εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα προερχόμενες από φυσικές πηγές ή από ανθρώπινη δραστηριότητα (όπως η χρησιμοποίηση διαλυτών, χρωμάτων και βερνικιών, η αποθήκευση καυσίμων κίνησης για χρησιμοποίηση στα πρατήρια και τα καυσαέρια των αυτοκινήτων).